2-1-1- ساختار اسید فایتیک …………………………………………………………………………………………………… 7

 

2-1-2- اسید فایتیک در گیاهان ………………………………………………………………………………………………. 8

 

 

• اثرات نامطلوب اسید فایتیک ……………………………………………………………………………………………………. 10

 

2-2-1- اثرات زیست محیطی ……………………………………………………………………………………………….. 10

 

2-2-2- قابلیت استفاده از مواد معدنی ……………………………………………………………………………………… 11

 

2-2-3- قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………………………………………………………… 12

 

2-2-3-1- فیتاز میکروبی و بهره وری پروتئین ………………………………………………………………………….. 14

 

2-2-3-2- اثرات منفی فیتات بر بهره وری پروتئین ……………………………………………………………………. 15

 

2-2-3-2-1- کمپلکس های پروتئین-فیتات ……………………………………………………………………………. 16

 

2-2-3-2-2- تشکیل کمپلکس های دوگانه پروتئین-فیتات ……………………………………………………….. 16

 

2-2-3-2-3- تشکیل کمپلکس های سه گانه پروتئین-مواد معدنی-فیتات………………………………………. 18

 

2-2-3-2-4- اثر فیتات بر آنزیم های گوارشی …………………………………………………………………………. 19

 

2-2-3-2-5- فیتات و هدر رفت اسیدهای آمینه با منشاء داخلی …………………………………………………… 20

 

 

• عوامل مؤثر در واکنش های متفاوت پروتئین به فیتاز …………………………………………………………………….. 21

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

2-4-   هضم و بهره وری فیتات ………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

2-4-1- منابع آنزیم فیتاز …………………………………………………………………………………………………….. 24

 

2-4-1-1- فیتاز روده ای حیوان …………………………………………………………………………………………… 24

 

2-4-1-2- فیتاز داخلی مواد گیاهی ………………………………………………………………………………………. 25

 

2-4-1-3- فیتاز میکروبی ……………………………………………………………………………………………………. 27

 

2-5-   عوامل مؤثر بر هیدرولیز فیتات………………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-5-1- منبع و اندازه ذرات خوراک …………………………………………………………………………………….. 29

 

2-5-2- نوع اجزای خوراک جیره ………………………………………………………………………………………… 31

 

2-5-3- فرآیند کردن خوراک …………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-5-4- مواد معدنی جیره ……………………………………………………………………………………………………. 32

 

2-5-5- شرایط فیزیکی واکنش آنزیمی …………………………………………………………………………………. 34

 

2-5-6- اثرات فیبر خوراک ………………………………………………………………………………………………… 34

 

2-5-7- سن پرنده ……………………………………………………………………………………………………………… 35

 

2-5-8- ژنوتیپ پرندگان ……………………………………………………………………………………………………. 36

 

2-5-9- اسیدیته دستگاه گوارش ………………………………………………………………………………………….. 36

 

2-6-   بهبود قابلیت هضم …………………………………………………………………………………………………………………. 38

 

2-6-1- روش های کاهش میزان فیتات گیاهی ………………………………………………………………………… 38

 

2-6-1-1- تولید گیاهان با فیتات کمتر …………………………………………………………………………………… 38

 

2-6-1-2- تحریک فعالیت فیتاز با جوانه زدن ………………………………………………………………………….. 38

 

2-6-1-3- خیساندن …………………………………………………………………………………………………………… 39

 

2-6-1-4- پیش تیمار آنزیمی خوراک های گیاهی ………………………………………………………………….. 39

 

2-6-1-5- انتقال ژن به گیاهان ……………………………………………………………………………………………… 40

 

 

2-6-2- افزایش قابلیت هضم به کمک افزودنی های جیره ای …………………………………………………….. 41

 

2-6-2-1- ویتامین D …………………………………………………………………………………………………………. 41

 

2-6-2-2- استفاده از فیتاز میکروبی ………………………………………………………………………………………. 42

 

2-6-2-3- افزودن کیلات کننده های مواد معدنی ……………………………………………………………………. 45

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

2-7-   اثرات مطلوب تغذیه ای فیتاز بر مواد معدنی ………………………………………………………………………………… 45

 

2-7-1- فسفر …………………………………………………………………………………………………………………….. 45

 

2-7-2- کلسیم ………………………………………………………………………………………………………………….. 46

 

2-7-3- آهن …………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2-7-4- روی …………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2-8-   عوامل مؤثر بر عملکرد فیتاز میکروبی ……………………………………………………………………………………….. 48

 

2-8-1- نسبت کلسیم به فسفر جیره و اثرات متقابل مواد معدنی …………………………………………………… 48

 

2-8-2- کوله کلسیفرول ……………………………………………………………………………………………………… 49

 

2-8-3- اسیدهای آلی …………………………………………………………………………………………………………. 50

 

 

 

فصل سوم: مواد و روش

 

3-1- مشخصات محل آزمایش ………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

3-2- مشخصات واحد آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-3- آماده سازی سالن ……………………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-4- شرایط محیطی پرورش …………………………………………………………………………………………………………….. 54

 

3-5- مواد و حیوانات ………………………………………………………………………………………………………………………. 54

 

3-6- چگونگی توزیع جوجه ها …………………………………………………………………………………………………………. 55

 

3-7- جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………………. 55

 

3-8- برنامه واکسیناسیون گله تحت آزمایش ………………………………………………………………………………………… 62

 

3-9- شاخص های مورد اندازه گیری …………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-1- مصرف خوراک ……………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-2- افزایش وزن بدن ……………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-3- ضریب تبدیل خوراک ……………………………………………………………………………………………. 63

 

3-9-4- صفات مربوط به لاشه ……………………………………………………………………………………………… 63

 

3-9-4-1- بازده لاشه …………………………………………………………………………………………………………. 63

 

3-9-4-2- وزن نسبی سینه …………………………………………………………………………………………………… 64

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

3-9-4-4- وزن نسبی بال ها …………………………………………………………………………………………………. 64

 

3-9-4-5- وزن نسبی پشت ………………………………………………………………………………………………….. 64

 

3-9-4-6- وزن نسبی گردن …………………………………………………………………………………………………. 64

 

3-9-5- اندام های حفره بطنی ………………………………………………………………………………………………. 65

 

3-9-5-1- وزن نسبی چربی………………………………………………………………………………………………….. 65

 

3-9-5-2- وزن نسبی کبد، طحال و قلب ………………………………………………………………………………… 65

 

3-9-6- اجزای دستگاه گوارش ……………………………………………………………………………………………. 65

 

3-9-6-1- وزن نسبی پیش معده …………………………………………………………………………………………… 65

 

3-9-6-2- وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………………………………………………… 66

 

3-9-6-3- وزن نسبی روده ها ………………………………………………………………………………………………. 66

 

3-9-6-4- طول ژژنوم و ایلیوم …………………………………………………………………………………………….. 66

 

3-9-7- نمونه گیری و آنالیز های خونی …………………………………………………………………………………. 67

 

3-9-8- تعیین قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………………………………….67

 

3-9-8-1- اندازه گیری اکسید تیتانیوم در نمونه های خوراک و محتویات ایلئوم ……………………………. 68

 

3-9-8-2- تعیین انرژی قابل متابولیسم ظاهری …………………………………………………………………………. 69

 

3-9-8-3- اندازه گیری قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………………………………….. 69

 

3-9-8-4- تعیین قابلیت هضم کلسیم …………………………………………………………………………………….. 69

 

3-9-8-5- تعیین قابلیت هضم فسفر کل …………………………………………………………………………………. 70

 

3-10- مدل آماری طرح ………………………………………………………………………………………………………………….. 70

 

 

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- مصرف خوراک …………………………………………………………………………………………………………………….. 73

 

4-2- افزایش وزن و وزن پایانی …………………………………………………………………………………………………………. 82

 

4-2-1- افزایش وزن ………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

4-2-2- وزن پایانی ……………………………………………………………………………………………………………. 84

 

4-3- ضریب تبدیل خوراک …………………………………………………………………………………………………………….. 98

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

4-4- صفات مربوط به لاشه ……………………………………………………………………………………………………………. 107

 

4-4-1- بازده لاشه …………………………………………………………………………………………………………… 107

 

4-4-2- وزن نسبی سینه …………………………………………………………………………………………………….. 107

 

4-4-3- وزن نسبی ران ها ………………………………………………………………………………………………….. 108

 

4-4-4- وزن نسبی بال ها ………………………………………………………………………………………………….. 108

 

4-4-5- وزن نسبی پشت …………………………………………………………………………………………………… 108

 

4-4-6- وزن نسبی گردن ………………………………………………………………………………………………….. 109

 

4-5- اندام های حفره بطنی …………………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-1- وزن نسبی چربی ………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-2- وزن نسبی کبد …………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-3- وزن نسبی طحال ………………………………………………………………………………………………….. 115

 

4-5-4- وزن نسبی قلب …………………………………………………………………………………………………….. 115

 

4-6- اندام های دستگاه گوارش ………………………………………………………………………………………………………. 121

 

4-6-1- وزن نسبی پیش معده …………………………………………………………………………………………….. 121

 

4-6-2- وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………………………………………………….. 121

 

4-6-3- وزن نسبی روده ها ………………………………………………………………………………………………… 122

 

4-6-4- طول نسبی روده کوچک ………………………………………………………………………………………. 122

 

4-7- فراسنجه های خونی ………………………………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1- آنالیز سرم خون ……………………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1-1- متابولیت های سرم ……………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1-1-1- اوره …………………………………………………………………………………………………………… 128

 

4-7-1-1-2- کلسترول …………………………………………………………………………………………………….. 128

 

4-7-1-1-3- تری گلیسریدهای خون …………………………………………………………………………………. 129

 

4-7-1-1-4- پروتئین کل …………………………………………………………………………………………………. 129

 

4-7-1-2- فعالیت آنزیمی سرم ………………………………………………………………………………………….. 136

 

4-7-1-2-1- آلکالین فسفاتاز ……………………………………………………………………………………………. 136

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

4-7-1-2-3- آلانین آمینو ترانسفراز …………………………………………………………………………………… 137

 

4-7-1-2-4- لاکتات دهیدروژناز ………………………………………………………………………………………. 137

 

4-7-2- غلظت مواد معدنی پلاسما ……………………………………………………………………………………… 145

 

4-7-2-1- کلسیم ……………………………………………………………………………………………………………. 145

 

4-7-2-2- فسفر ……………………………………………………………………………………………………………… 145

 

4-7-2-3- منیزیوم …………………………………………………………………………………………………………… 146

 

4-7-2-4- آهن ………………………………………………………………………………………………………………. 146

 

4-7-2-5- روی ………………………………………………………………………………………………………………. 147

 

4-8- قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………………………………………………………. 155

 

4-8-1- پروتئین ………………………………………………………………………………………………………………. 155

 

4-8-2- انرژی قابل متابولیسم …………………………………………………………………………………………….. 155

 

4-8-3- کلسیم ……………………………………………………………………………………………………………….. 156

 

4-8-4- فسفر کل ……………………………………………………………………………………………………………. 157

 

نتیجه گیری کلی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 169

 

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 170

 

منابع مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

 

ضمائم …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 187

 

چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………….. II

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول شماره 3-1. درصد اجزای تشکیل دهنده جیره های آزمایشی در دوره 21-7 روزگی …………………………. 57

 

جدول شماره 3-2. درصد اجزای تشکیل دهنده جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی………………………… 58

 

جدول شماره 3-3. مقادیر محاسبه شده ترکیبات مواد مغذی مواد خوراکی…………………………………………………. 59

 

جدول شماره 3-4.  ترکیب مواد مغذی جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی……………………………………. 60

 

جدول شماره 3-5. ترکیب مواد مغذی جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی…………………………………….. 61

 

جدول 3-6. برنامه واکسیناسیون جوجه ها در طول دوره آزمایش …………………………………………………………….. 62

 

جدول شماره 4-1. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر مصرف خوراک هفتگی جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 77

 

جدول شماره 4-2. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر مصرف خوراک دوره ای جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 78

 

جدول شماره 4-3. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر افزایش وزن هفتگی    جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 90

 

جدول شماره 4-4. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر افزایش وزن دوره ای  جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 91

 

جدول شماره 4-5. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر وزن جوجه های گوشتی در سنین مختلف ……………………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

جدول شماره 4-6. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 102

 

جدول شماره 4-7. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر ضریب تبدیل خوراک  دوره ای جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………. 103

 

جدول شماره 4-8. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر صفات لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

 

جدول شماره 4-9. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر چربی حفره بطنی و      اندام های حفره بطنی   جوجه های گوشتی …………………………………………………………………………………………. 117

 

جدول شماره 4-10. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………. 124

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول شماره 4-11. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ………………………………………………………………………………………………………………… 132

 

جدول شماره 4-12. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ………………………………………………………………………………………………………………………… 141

 

جدول شماره 4-13. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر غلظت مواد معدنی پلاسمای خون جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………. 151

 

جدول شماره 4-14. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی در جوجه های گوشتی …………………………………………………………………………………………………………… 166

 

جدول 1. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به مصرف خوراک ……………………………………………………….. 188

 

جدول 2. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به وزن بدن ………………………………………………………………….. 188

 

جدول 3. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به افزایش وزن ……………………………………………………………… 189

 

جدول 4. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به ضریب تبدیل خوراک ……………………………………………….. 189

 

جدول 5. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به بازده لاشه …………………………………………………………………. 190

 

جدول 6. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی سینه …………………………………………………………… 190

 

جدول 7. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی ران ها ………………………………………………………… 190

 

جدول 8. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی بال ها …………………………………………………………. 191

 

جدول 9. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی پشت ………………………………………………………….. 191

 

جدول 10. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی گردن ……………………………………………………….. 191

 

جدول 11. نتایج آنالیز واریانس داده های  مربوط به وزن نسبی چربی حفره بطنی……………………………………….. 192

 

جدول 12. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی کبد ………………………………………………………….. 192

 

جدول 13. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی طحال ……………………………………………………….. 192

 

جدول 14. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی قلب …………………………………………………………. 193

 

جدول 15. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی پیش معده …………………………………………………. 193

 

جدول 16. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………. 193

 

جدول 17. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی روده ها …………………………………………………….. 194

 

جدول 18. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به طول نسبی ژژنوم ………………………………………………………. 194

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول 20. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت اوره سرم ……………………………………………………….. 195

 

جدول 21. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت کلسترول سرم …………………………………………………. 195

 

جدول 22. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به تری گلیسریدهای خون ……………………………………………… 195

 

جدول 23. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به پروتئین کل سرم ………………………………………………………. 196

 

جدول 24. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آلکالین فسفاتاز سرم …………………………………………. 196

 

جدول 25. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز سرم ……………………………. 196

 

جدول 26. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز سرم …………………………………. 197

 

جدول 27. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم لاکتات دهیدروژناز سرم ……………………………………. 197

 

جدول 28. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت کلسیم پلاسما …………………………………………………. 197

 

جدول 29. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت فسفر پلاسما …………………………………………………… 198

 

جدول 30. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت منیزیوم پلاسما ………………………………………………… 198

 

جدول 31. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت آهن پلاسما ……………………………………………………. 198

 

جدول 32. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت روی پلاسما ……………………………………………………. 199

 

جدول 33. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………….. 199

 

جدول 34. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم انرژی قابل متابولیسم ………………………………… 199

 

جدول 35. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم کلسیم …………………………………………………… 200

 

جدول 36. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم فسفر کل ……………………………………………….. 200

 

 

 

فهرست شکل ها

 

 

 

شکل 2-1- اسید فایتیک یا اینوزیتول 1، 2، 3، 4، 5، 6- هگزا دی هیدروژن فسفات ……………………………………… 7

 

شکل 2-2- شکل کیلات شده اسید فایتیک (فیتین) ………………………………………………………………………………. 13

 

شکل 2-3- کمپلکس های دو گانه و سه گانه پروتئین-فیتات ………………………………………………………………….. 19

 

شکل 3-1- نمایی از سالن پرورش ……………………………………………………………………………………………………… 53

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

 

نمودار شماره 4-1: اثر جیره های مختلف بر مصرف خوراک هفتگی جوجه های گوشتی ……………………………… 79

 

نمودار شماره 4-2: اثر جیره های مختلف بر مصرف خوراک دوره ای جوجه های گوشتی ……………………………. 79

 

نمودار شماره 4-3: اثر اسید سیتریک بر مصرف خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………… 80

 

نمودار شماره 4-4: اثر فیتاز میکروبی بر مصرف خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………… 81

 

نمودار شماره 4-5: اثر جیره های مختلف بر افزایش وزن هفتگی جوجه های گوشتی …………………………………… 92

 

نمودار شماره 4-6: اثر جیره های مختلف بر افزایش وزن جوجه های گوشتی ……………………………………………… 92

 

نمودار شماره 4-7: اثر اسید سیتریک بر افزایش وزن جوجه های گوشتی …………………………………………………… 93

 

نمودار شماره 4-8: اثر فیتاز میکروبی بر افزایش وزن جوجه های گوشتی …………………………………………………… 94

 

نمودار شماره 4-9: اثر جیره های مختلف بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………. 96

 

نمودار شماره 4-10: اثر اسید سیتریک بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………….. 97

 

نمودار شماره 4-11: اثر فیتاز میکروبی بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………….. 97

 

نمودار شماره 4-12: اثر جیره های مختلف بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………. 104

 

نمودار شماره 4-13: اثر جیره های مختلف بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………. 104

 

نمودار شماره 4-14: اثر اسید سیتریک بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی …………………………………. 105

 

نمودار شماره 4-15: اثر فیتاز میکروبی بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی …………………………………. 106

 

نمودار شماره 4-16: اثر جیره های مختلف برصفات لاشه جوجه های گوشتی …………………………………………… 112

 

نمودار شماره 4-17: اثر اسید سیتریک برصفات لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………….. 113 نمودار شماره 4-18: اثر فیتاز میکروبی برصفات مربوط به لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………. 113

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

 

نمودار شماره 4-20: اثر اسید سیتریک بر اندام های حفره بطنی جوجه های گوشتی …………………………………… 119

 

نمودار شماره 4-21: اثر فیتاز میکروبی بر اندام های حفره بطنی جوجه های گوشتی ……………………………………. 120

 

نمودار شماره 4-22: اثر جیره های مختلف بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ……………………….. 125

 

نمودار شماره 4-23: اثر اسید سیتریک بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ………………………… 126 نمودار شماره 4-24: اثر فیتاز میکروبی بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی …………………………….. 127

 

نمودار شماره 4-25: اثر جیره های مختلف بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ………………… 133 نمودار شماره 4-26: اثر اسید سیتریک بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ……………………… 134

 

نمودار شماره 4-27: اثر فیتاز میکروبی بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ……………………… 135

 

نمودار شماره 4-28: اثر جیره های مختلف بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ………………………… 142

 

نمودار شماره 4-29: اثر اسید سیتریک بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ……………………………… 143

 

نمودار شماره 4-30: اثر فیتاز میکروبی بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ……………………………… 144

 

نمودار شماره 4-31: اثر جیره های مختلف بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ………………… 152

 

نمودار شماره 4-32: اثر اسید سیتریک بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ……………………… 153

 

نمودار شماره 4-33: اثر فیتاز میکروبی بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ……………………… 154

 

نمودار شماره 4-34: اثر جیره های مختلف بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………….. 167

 

نمودار شماره 4-35: اثر اسید سیتریک بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ……………………………………………….. 168

 

نمودار شماره 4-36: اثر فیتاز میکروبی بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………… 168

 

 

 

 

 

اثر اسید سیتریک و فیتاز میکروبی بر قابلیت هضم ایلئومی پروتئین

 

و عملکرد جوجه های گوشتی

 

 

 

چکیده:

 

 

2-2-2- مقایسه خواص آنتی اکسیدانی منابع مختلف سلنیوم ………………………………………. 27

 

2-2-3- سلنیوم به عنوان کوفاکتور آنزیم های آنتی اکسیدانی گلوتاتیون پراکسیداز………….. 30

 

2-3- استفاده از سلنیوم در تغذیة طیور …………………………………………………………………………. 33

 

2-3-1- احتیاجات به سلنیوم ………………………………………………………………………………….. 33

 

2-3-2- تاثیر سلنیوم بر فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز خون …………………………………………. 35

 

2-3-3- غنی سازی تخم مرغ با سلنیوم ……………………………………………………………………. 37

 

2-3-4- استفاده از سلنیوم در تغذیه مرغهای تخمگذار ………………………………………………. 39

 

2-3-5- استفاده از سلنیوم در تغذیه جوجه های گوشتی ……………………………………………. 40

 

2-3-6- تأثیر سلنیوم بر غلظت بافتها ……………………………………………………………………………. 42

 

2-3-7- تأثیر سلنیوم بر جلوگیری از بروز برخی بیماریها …………………………………………… 44

 

2-3-8- کمبود سلنیوم …………………………………………………………………………………………… 45

 

2-3-9- مسمومیت با سلنیوم ………………………………………………………………………………………. 47

 

مواد و روشها …………………………………………………………………………………………………………….. 50

 

3-1- محل انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 51

 

3-2- مدیریت سالن …………………………………………………………………………………………………… 51

 

3-3- دوره پیش آزمایش …………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-4- آزمایش اصلی: تعداد و نحوه توزیع پرندگان در پن های آزمایشی …………………………… 52

 

3-5- تهیه جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………………….. 52

 

3-6- صفات مورد مطالعه …………………………………………………………………………………………… 55

 

3-7- طرح آزمایشی مورد استفاده ………………………………………………………………………………… 55

 

3-8- ارزیابی صفات تولیدی مرغ های تخم گذار ………………………………………………………….. 56

 

3-8-1- درصد تولید تخم مرغ (درصد تخمگذاری) ………………………………………………….. 56

 

3-8-2- میانگین خوراک مصرفی روزانه ………………………………………………………………….. 56

 

3-8-3- میانگین وزن تخم مرغ ………………………………………………………………………………. 57

 

3-8-4- گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ (Egg mass) … …………………………………… 57

 

3-8-5- ضریب تبدیل غذایی …………………………………………………………………………………. 57

 

3-8-6- وزن مخصوص تخم مرغ …………………………………………………………………………… 58

 

3-9- صفات کیفی تخم مرغ ……………………………………………………………………………………….. 59

 

3-9-1- کیفیت سفیده تخم مرغ ……………………………………………………………………………… 59

 

3-9-2- شاخص ارتفاع زرده ………………………………………………………………………………….. 60

 

3-9-3- شاخص رنگ زرده …………………………………………………………………………………… 60

 

3-9-4- وزن پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………………. 61

 

3-9-5- ضخامت پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………… 61

 

3-9-6- وزن زرده و سفیده به عنوان درصدی از وزن تخم مرغ ………………………………….. 62

 

3-9-7- تعیین کلسترول زرده تخم مرغ …………………………………………………………………… 63

 

3-10- آزمایشهای بیوشیمیایی پلاسمای خون ……………………………………………………………….. 63

 

3-11- تعیین سلنیوم تخم مرغ …………………………………………………………………………………….. 68

 

فصل چهارم ………………………………………………………………………………………………………………. 71

 

نتایج و بحث ……………………………………………………………………………………………………………… 71

 

4-1- صفات عملکردی ………………………………………………………………………………………………. 72

 

 

4-1-1- درصد تولید تخم مرغ (درصد تخم گذاری) …………………………………………………. 72

 

4-1-2- میانگین وزن تخم مرغ ها…………………………………………………………………………… 73

 

4-1-3- گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ (Egg mass) ………………………………………. 74

 

4-1-4- میانگین مصرف خوراک روزانه …………………………………………………………………… 75

 

4-1-5- میانگین ضریب تبدیل غذایی ……………………………………………………………………… 76

 

4-1-6- وزن بدنی ………………………………………………………………………………………………… 77

 

4-2- صفات کیفی تخم مرغ ……………………………………………………………………………………….. 77

 

4-2-1- شاخص ارتفاع زرده ………………………………………………………………………………….. 77

 

4-2-2- شاخص رنگ زرده …………………………………………………………………………………… 78

 

4-2-3- شاخص تخم مرغ …………………………………………………………………………………….. 78

 

4-2-4- کیفیت سفیده تخم مرغ (واحد هاو) ……………………………………………………………. 79

 

4-2-5- ضخامت پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………… 79

 

4-2-6- وزن مخصوص تخم مرغ …………………………………………………………………………… 81

 

4-2-7- وزن زرده و پوسته به عنوان درصدی از وزن تخم مرغ ………………………………….. 82

 

4-3- غلظت سلنیوم تخم مرغ ……………………………………………………………………………………… 82

 

4-3-1- غلظت سلنیوم کل تخم مرغ………………………………………………………………………… 82

 

4-3-2- غلظت سلنیوم زرده تخم مرغ………………………………………………………………………. 84

 

4-3-3- غلظت سلنیوم سفیده تخم مرغ……………………………………………………………………. 85

 

4-4- کلسترول زرده تخم مرغ در پایان دوره های 28 روزه …………………………………………….. 86

 

4-5- فراسنجه های خونی ………………………………………………………………………………………….. 86

 

4-5-1- آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز …………………………………………………………………………. 87

 

4-5-2- آنزیم سوپراکسید دیسموتاز ………………………………………………………………………….. 88

 

4-5-3- کل ظرفیت آنتی اکسیدانی …………………………………………………………………………. 88

 

4-5-4- کلسترول و تری گلیسرید ………………………………………………………………………….. 89

 

نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………………….. 90

 

 

 

فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

ضمایم و پیوست ………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

فصل ششم ………………………………………………………………………………………………………………… 123

 

فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………… 123

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1- توانایی ترکیبات سلنیوم در تولید سوپراکسید در شرایط invitro  ………………….. 29

 

جدول 2-2- حداقل احتیاجات برخی از گونه های حیوانی به سلنیوم ………………………………. 34

 

جدول 3-1- مواد خوراکی تشکیل دهنده جیره پایه ……………………………………………………….. 53

 

جدول 3-2- ترکیب شیمیایی جیره پایه ……………………………………………………………………….. 54

 

جدول الف-1- میانگین درصد تخم گذاری(%) تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی ……. 92

 

جدول الف-2- میانگین وزن تخم مرغ های تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی …………. 93

 

جدول الف-3- میانگین گرم تخم مرغ تولیدی (Egg mass) تیمارهای 9-1  در 8 هفته دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 94

 

جدول الف-4- میانگین  مصرف خوراک روزانه (Feed Intake) تیمارهای 9-1 در 8 هفته  دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

جدول الف-5 – میانگین ضریب تبدیل غذایی روزانه (Feed Convertion Ratio) تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………….. 96

 

جدول الف-6- میانگین وزن بدنی تیمارهای 9-1 در ابتدا و انتهای دوره آزمایشی ……………… 97

 

جدول ب-1- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه  اول دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 98

 

جدول ب-2- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه  دوم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 99

 

جدول ب-3- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه   سوم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 100

 

جدول ب-4- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه چهارم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 101

 

جدول ب-5- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی کل دوره آزمایشی ……. 102

 

جدول ب-6- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه اول دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………….. 103

 

جدول ب-7- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  دوم دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………… 104

 

جدول ب-8- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  سوم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………….. 105

 

جدول ب-9- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  چهارم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………….. 106

 

جدول ب-10- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 107

 

جدول ج-1- میانگین سطح سلنیوم کل تخم مرغ تیمارهای 9-1 در چهار دوره 14  روزه و کل دوره آزمایشی دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………… 108

 

جدول ج-2- تغییر در سطوح سلنیوم کل تخم مرغ تیمارهای 9-1 درهفته های دوم، چهارم، ششم و هشتم بعد از شروع آزمایش ……………………………………………………………………………. 109

 

جدول ج-3- میانگین سطح سلنیوم زرده و سفیده تخم مرغ تیمارهای 9-1 در هفته هشتم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

جدول ج-4- میانگین تیتر کلسترول هر گرم زرده تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی هفته های چهارم و هشتم و کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………. 111

 

جدول د-1-  میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در پایان دوره 28 روزه اول دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………….. 112

 

جدول د-2- میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در پایان دوره 28 روزه دوم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………. 113

 

جدول د-3- میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 114

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 5-1- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین درصد تولید تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………….. 115

 

نمودار 5-2- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین وزن تخم مرغ ها در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………… 115

 

نمودار 5-3- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………….. 116

 

نمودار 5-4- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین مصرف خوراک روزانه هر مرغ در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………….. 116

 

نمودار 5-5- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین ضریب تبدیل غذایی در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………… 117

 

نمودار 5-6- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین وزن بدنی در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………… 117

 

نمودار 5-7- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………… 118

 

نمودار 5-8- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم سفیده تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………. 118

 

نمودار 5-9- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم زرده تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………… 119

 

نمودار 5-10- درصد RDA تأمین شده توسط مصرف یک تخم مرغ از تیمارهای مختلف ….119

 

نمودار 5-11- تأثیر استفاده از 3/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 120

 

نمودار 5-12- تأثیر استفاده از 6/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 120

 

نمودار 5-13- تأثیر استفاده از 9/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 121

 

نمودار 5-14- تأثیر استفاده از 2 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 121

 

نمودار 5-15- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز پلاسمای خون مرغ های تخم گذار ……………………………………….. 122

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل 2-1- مدل انتقال سلنیوم و متابولیسم سلنیوم …………………………………………………………… 18

 

شکل 2-2- مسیرهای متابولیکی سلنیوم …………………………………………………………………………… 20

 

شکل 2-3- تفاوت جذب، انتقال و متابولیسم سلنیوم آلی و غیر آلی ……………………………………. 21

 

شکل 3-1- روش اندازه گیری وزن مخصوص تخم مرغ ……………………………………………………. 58

 

شکل 3-2- دستگاه اندازه گیری واحد هاو (کیفیت سفیده تخم مرغ) …………………………………… 60

 

شکل 3-3- نمونه ای از دستگاه اندازه گیری ضخامت پوسته تخم مرغ ………………………………… 62

 

شکل 3-4- دستگاه جذب اتمی آزمایشگاه شیمی تجزیه دستگاهی دانشکده شیمی دانشگاه فردوسی

 

مشهد ……………………………………………………………………………………………………………………………. 69

 

 

 

تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم جیره در غنی سازی سلنیوم تخم مرغ و عملکرد مرغ های تخم گذار تجاری

 

چكیده

 

به منظور بررسی اثر منابع آلی (مخمر غنی شده با سلنیوم) و معدنی (سدیم سلنیت) سلنیوم بر میزان سطوح سلنیوم تخم مرغ تعداد 216 قطعه مرغ تخمگذار لگهورن سویهW-36  كه در سن 30 هفتگی  بودند. استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح بلوك كامل تصادفی شامل 9 تیمار با 3 تكرار اجرا شد در هر تكرار 8  قطعه مرغ قرار داشتند. این مرغها به مدت 8 هفته با جیره های آزمایشی حاوی 3/0، 6/0، 9/0 و 2 قسمت در میلیون از هر دو منبع سلنیوم و تیمار شاهد تغذیه کردند. در طول دوره، صفات عملكردی (درصد تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ، گرم تخم مرغ تولیدی، مصرف خوراكی، ضریب تبدیل و وزن بدنی) ونیز صفات كیفی تخم مرغ ( واحدهاو، شاخص تخم مرغ، شاخص زرده تخم مرغ، شاخص رنگ زرده تخم مرغ، وزن مخصوص وضخامت پوسته تخم مرغ) و پارامترهای خونی پلاسما (گلوتاتیون پراکسیداز، سوپراکسید دیسموتاز، کل ظرفیت آنتی اکسیدانی، كلسترول و تری گلیسرید) مورد بررسی قرار گرفتند. غلظت سلنیوم نیز در هفته های 2، 4 و 6 برای کل تخم مرغ و در هفته هشتم برای زرده و سفیده به طور جداگانه اندازه گیری شد. نتایج آزمایشات نشان داد كه در صفات عملكردی و صفات كیفی تخم مرغ بین تیمارهای مختلف با تیمار شاهد تفاوت معنی داری وجود نداشت. بررسی پارامترهای خونی نشان از افزایش مشابهی در فعایت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز پلاسما در کلیه تیمارهای مکمل شده داشت که اختلاف آنها با تیمار شاهد معنی دار (05/0P<) بود. میزان سلنیوم کل تخم مرغ و زرده و سفیده با افزایش میزان سلنیوم جیره  برای هر دو منبع، افزایش یافت (01/0P<)، اما تخم مرغ های مرغ های تغذیه شده با مخمر غنی شده با سلنیوم غلظت سلنیوم بیشتری (01/0P<) را نسبت به مرغ های تغذیه شده با سدیم سلنیت داشتند.

 

 

 

فصل اول

 

مقدمه

 

 

 

1-1- مقدمه

 

بشر از دیر باز از تخم پرندگان به عنوان غذا استفاده می کرده است و تخم مرغ همواره به عنوان یکی از غذاهای در دسترس، ساده و در عین حال مغذی که کاربردهای مختلفی در صنایع غذایی نیز دارد شناخته شده است. تخم مرغ علاوه بر ترکیب ایده آل اسیدهای آمینه و ارزش بیولوژیکی بالای پروتئین آن برای انسان، حاوی اسیدهای چرب ضروری، ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن می باشد. تخم مرغ حاوی تمام ویتامین های مورد نیاز بدن بجز ویتامین C می باشد. ویتامین های محلول در چربی (K ،E ،D ،A ) فقط در زرده و ویتامین های محلول در آب هم در زرده و هم در سفیده تخم مرغ وجود دارند (سورای و اسپارک، 2001).

 

تخم مرغ نه تنها یک ترکیب مغذی فوق العاده است بلکه حاوی بسیاری از ترکیبات ضد باکتری، ضد ویروس، ضد سرطان و بسیاری عوامل واسطه ای که در سیستم ایمنی نقش دارند می باشد و لذا تخم مرغ برای سلامتی انسان و پیشگیری از بیماریها اهمیت بسیاری دارد. این اثرات زیستی شناخته شده برای تخم مرغ عمدتا به دلیل وجود لیزوزیم و آویدین در سفیده تخم مرغ و ایمونوگلوبین  Y(Ig Y) در زرده تخم مرغ می باشد. لیزوزیم حدود 5/3 در صد سفیده تخم مرغ را تشکیل می دهد و خاصیت ضد باکتریایی آن به دلیل توانایی آن در هیدرولیز پیوندهای بتاگلوکوزیدی تشکیل دهنده N- استیل مورامیک اسید و N- استیل گلوکز آمین موجود در دیواره سلولی باکتریها می باشد. این آنزیم بر باکتری های گرم مثبت بیشتر از گرم منفی تأثیر ضد باکتریایی دارد که این مسأله به خاطر تفاوت در ساختمان دیواره سلولی این باکتریها است. بنابراین امروزه تخم مرغ علاوه بر این که به عنوان یک ترکیب مغذی شناخته شده است به عنوان یک دارو نیز مطرح می باشد (وان در اسلویس، 2005).

 

سلنیوم یک ماده مغذی ضروری در جیره مرغ های تخم گذار می باشد (1994NRC,). سلنیوم برای عملکرد مناسب آنزیم آنتی اکسیدانی گلوتاتیون پراکسیدازکه با تخریب رادیکال های آزاد، از سلول محافظت می کند ضروری است (روتروک و همکاران، 1973). احتیاجات مرغ  های تخمگذار به سلنیوم، بسته به خوراک مصرفی روزانه در حدود 05/0 تا 08/0 قسمت در میلیون می باشد(1994NRC,). این نیاز به سلنیوم به وسیله جیره متداول ذرت- کنجاله سویا بدون مکمل سازی اضافی می تواند تأمین شود. اما محتوی سلنیوم دانه های خوراکی به طور وسیعی از منطقه ای به منطقه دیگر تغییر می کند (1994NRC,)، و بنابراین در صنعت طیور اضافه نمودن آن به جیره های مرغ های تخمگذار امری متداول است. حداکثر مقدار مجاز اضافه کردن سلنیوم در ایالات متحده آمریکا 3/0 قسمت در میلیون است. آنچه که در مورد سلنیوم اهمیت دارد این است که به تازگی اثرات مفیدی برای شکل آلی آن که اغلب به صورت سلنو متیونین می باشد شناخته شده است. این شکل سلنیوم در واقع همان شکلی است که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد ولی از آنجایی که معمولا سلنیوم در گیاهان و دانه هایی که در تغذیه حیوانات استفاده می شوند پاسخگوی نیاز حیوان به این عنصر نمی باشد، لذا افزودن آن به جیره امری متداول می باشد.

 

در گذشته از شکل غیر آلی سلنیوم که معمولا سلنیت سدیم [1] بود، در جیره استفاده می شد. اما در سال 2000 منبع آلی سلنیوم برای استفاده به عنوان مکمل های خوراکی در جیره های طیور بررسی شد (2000FDA, ). این منبع آلی، یک مخمر غنی شده با سلنیوم[2] است که به وسیله رشد مخمر ساکارومایسس سروزیه [3] در محیط کشت حاوی سلنیوم زیاد، تولید می شود (2003AAFCO,). نشان داده شده است که بخش عمده سلنیوم در مخمر غنی شده با سلنیوم، سلنومتیونین[4]   است که شکل سلنیومی متیونین می باشد (بیلستر و وانگر، 1986 ;کلی و پاور،1995).

 

از آنجائیکه محتوی سلنیوم موجود در غذاها و گیاهان بستگی به میزان قابلیت دسترسی این عنصر در خاک دارد، در نتیجه سطوح این عنصر در غذاهای انسان در میان مناطق مختلف متفاوت است. نتایج مطالعات کلینیکی بر روی انسان نشان داده اند که مکمل سازی جیره با سلنیوم آلی، مرگ و میر حاصل از سرطان را به میزان 50 درصد کاهش می دهد. علاوه بر این، این داده ها نشان می دهند که مصرف سلنیوم ناکافی با تضعیف سلامتی و نقص های ژنتیکی و کاهش باروری و توانایی سیستم ایمنی برای مقابله با عوامل عفونی بیماری زا ارتباط دارد. متأسفانه، در بسیاری از کشور های جهان اجزای تشکیل دهنده غذای مردم دارای سطوح ناکافی سلنیوم می باشد. و کمبود میزان سلنیوم در غذای انسان یک مشکل جهانی است.  در نتیجه، پیدا کردن چاره ای  برای حل این مشکل مسأله روز، و مورد بحث در بسیاری از کشورهای جهان است (فیسینین و همکاران، 2008).

 

به طور کلی دو رویکرد تغذیه ای و فارماکولوژیکی برای بالا بردن سطوح مصرف سلنیوم در انسان وجود دارد. رویکرد تغذیه ای شامل مصرف غذاهایی مانند تخم مرغ، گوشت، شیر، و همچنین سبزیجات گوناگون غنی شده با سلنیوم است. و رویکرد فارماکولوژیکی شامل مصرف قرص های حاوی سلنیوم در فرم سدیم سلنیت، سلنومتیونین، و ترکیبات مختلف شیمیایی سنتز شده با عنوان ارگانو سلنیوم می باشد (سورای، 2000).

 

یکی از راه های موجود برای بهبود سلنیوم دریافتی انسان، تولید تخم مرغ، شیر و گوشت غنی شده با سلنیوم می باشد. همچنین بهترین منبع مکمل سلنیوم فرم کپسول آن است (سورای، 2000 و 2006).

 

در هنگام انتخاب بهترین ماده خوراکی برای غنی سازی با سلنیوم، باید به چند فاکتور مهم توجه کرد. این فاکتورها عبارتند از:

 

1- قسمتی از غذاهای سنتی مردم باشد.

 

2- به طور منظم و در حد  متعادل توسط مردم متعادل توسط توسط اکثریت مردم مصرف شود.

 

3- قابلیت غنی سازی با سایر مواد مغذی کم مصرف را داشته باشد.

 

4- فراهم کردن یک مقدار معنی داری از ماده مغذی (حداقل به میزان 50 درصد از نیاز توصیه شده روزانه[5])

 

در میان فرآورده های دامی، تخم مرغ به طور ایده آلی نیاز های اشاره شده در بالا را فراهم می کند. تخم مرغ قسمتی از غذاهایی سنتی مردم است و در بسیاری از کشور ها توسط اکثریت مردم و در تمام گروه های سنی کم و بیش به طور مرتب و در حد اعتدال مصرف می شود.

 

تخم  مرغ همچنین یک ماده خوراکی مناسبی برای غنی سازی با سلنیوم می یاشد زیرا برای ایجاد مسمومیت با تخم مرغ غنی شده با سلنیوم نیاز به مصرف طولانی مدت حدود 30 تخم مرغ غنی شده با سلنیوم در هر روز است که آن بسیار بعید به نظر می رسد.

 

• مواد آلی و اثرات آن در خاک ………………………………………………………………………………………………….14

 

1-2-1- اثر مواد آلی بر خصوصیات شیمیایی خاک ……………………………………………………………………….15

 

1-2-2- اثر مواد آلی بر خصوصیات فیزیکی خاک …………………………………………………………………………15

 

1-2-3- اثر مواد آلی بر خصوصیات زیستی خاک …………………………………………………………………………16

 

1-2-4- اثر مواد آلی بر حاصلخیزی خاک …………………………………………………………………………………….17

 

 

• کمپوست ……………………………………………………………………………………………………………………………..17

 

• کمپوست زباله شهری ……………………………………………………………………………………………………………18

 

• ورمی کمپوست …………………………………………………………………………………………………………………….20

 

• تنش ……………………………………………………………………………………………………………………………………24

 

• خشکی ………………………………………………………………………………………………………………………………..25

 

1-7-1- اثرات تنش خشکی بر گیاهان زراعی ………………………………………………………………………………26

 

1-7-2- مفهوم و مکانیسم های مقاومت به خشکی ………………………………………………………………………27

 

 

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

 

2-1- بررسی نقش مواد آلی در بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ………………………………….29

 

2-2- بررسی تاثیر کمپوست زباله شهری بر جذب عناصر غذایی و عملکرد گیاهان زراعی …………………………30

 

2-3- بررسی تاثیر ورمی کمپوست بر جذب عناصر غذایی و عملکرد گیاهان زراعی……………………………………32

 

2-4- بررسی تاثیر تنش خشکی بر شاخص های رشد و عملکردی گیاهان زراعی………………………………………35

 

فصل سوم: مواد و روشها

 

3-1- انتخاب و نمونه برداری خاک……………………………………………………………………………………………………….38

 

3-2- تجزیه های فیزیکی و شیمیایی خاک ………………………………………………………………………………………….38

 

3-2-1- اندازه گیری pH …………………………………………………………………………………………………………..38

 

3-2-2- اندازه گیری قابلیت هدایت الکتریکی خاک ………………………………………………………………………38

 

3-2-3- اندازه گیری کربن آلی خاک …………………………………………………………………………………………..38

 

3-2-4- اندازه گیری نیتروژن کل خاک ……………………………………………………………………………………….39

 

3-2-5- اندازه گیری فسفر قابل جذب خاک …………………………………………………………………………………39

 

3-2-6- اندازه گیری پتاسیم قابل جذب خاک ………………………………………………………………………………39

 

3-2-7- اندازه گیری کربنات کلسیم معادل …………………………………………………………………………………..39

 

3-2-8- تعیین بافت خاک ………………………………………………………………………………………………………….39

 

3-2-9- تعیین درصد رطوبت اشباع خاک …………………………………………………………………………………….40

 

3-2-10- تعیین رطوبت ظرفیت مزرعه………………………………………………………………………………………..40

 

3-2-11- تعیین جرم مخصوص ظاهری ………………………………………………………………………………………40

 

3-3- خصوصیات شیمیایی کمپوست و ورمی کمپوست ………………………………………………………………………….40

 

3-3-1- اندازه گیری pH …………………………………………………………………………………………………………..40

 

3-3-2- اندازه گیری قابلیت هدایت الکتریکی ……………………………………………………………………………..41

 

3-3-3- تعیین کربن آلی ……………………………………………………………………………………………………………41

 

3-4- مراحل کار گلخانه ای ………………………………………………………………………………………………………………..41

 

3-4-1- کاشت ………………………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-4-2- مرحله داشت………………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-4-3- برداشت گیاه و آسیاب کردن …………………………………………………………………………………………..44

 

 

3-5-  اندازه گیری خصوصیات گیاهی پس از برداشت ……………………………………………………………………………44

 

3-5-1- اندازه گیری ارتفاع گیاه و ریشه و شمارش تعداد برگها……………………………………………………….44

 

3-5-2- اندازه گیری قطر ساقه …………………………………………………………………………………………………..46

 

3-5-3- تعیین محتوای كلروفیل برگ …………………………………………………………………………………………46

 

3-5-4- اندازه گیری سطح برگ …………………………………………………………………………………………………46

 

3-5-5- اندازه گیری نیتروژن کل در نمونه های گیاهی ………………………………………………………………..46

 

3-5-6- خاکستر کردن مواد گیاهی و تهیه عصاره گیاهی ………………………………………………………………47

 

3-5-7- اندازه گیری فسفر نمونه های گیاهی ………………………………………………………………………………47

 

3-5-8- اندازه گیری سدیم و پتاسیم اندام هوایی گیاه …………………………………………………………………..48

 

3-5-9- اندازه گیری آهن و روی اندام هوایی گیاه ………………………………………………………………………..48

 

3-5-10- محتوای نسبی آب برگ ………………………………………………………………………………………………48

 

3-5-10- درصد ماده خشک اندام هوایی ……………………………………………………………………………………..49

 

3-6- طرح آزمایشی و مطالعات آماری ………………………………………………………………………………………………….49

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک ………………………………………………………………………………………….51

 

4-2- نتایج تجزیه شیمیایی ورمی کمپوست و کمپوست زباله شهری ……………………………………………………….52

 

4-3- بررسی تاثیر کاربرد کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست روی خصوصیات مورفو-فیزیولوژیکی کلزا تحت تنش خشکی ………………………………………………………………………………………………………………………………53

 

4-3-1- ارتفاع گیاه، قطر ساقه و تعداد برگ …………………………………………………………………………………53

 

4-3-2- سطح برگ، محتوی نسبی آب گیاه، نسبت سطح برگ و شاخص SPAD …………………………58

 

4-3-3- وزن خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت ریشه به اندام هوایی، درصد ماده خشک اندام هوایی و عملکرد دانه ………………………………………………………………………………………………………………………………..64

 

4-4- بررسی تاثیر کاربرد کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست روی غلظت عناصر غذایی در اندام هوایی کلزا تحت تنش خشکی ……………………………………………………………………………………………………………………….70

 

4-4-1- نیتروژن و فسفر……………………………………………………………………………………………………………..70

 

4-4-2- پتاسیم و سدیم ……………………………………………………………………………………………………………..74

 

4-4-3- آهن و روی ………………………………………………………………………………………………………………….78

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد ها

 

5-1- نتیجه گیری کلی ………………………………………………………………………………………………………………………85

 

5-2- پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………..86

 

مراجع …………………………………………………………………………………………………………………………………………….87

 

 

 

فهرست اشکال و جداول

 

عنوان ………………………………………………………………………………………صفحه

 

جدول 1-1- مقایسه خصوصیات شیمیایی ورمی کمپوست و کمپوست باغی ……………………………………………..23

 

جدول 3-1- تیمارهای استفاده شده در آزمایش گلخانه ای ……………………………………………………………………..42

 

شکل 3-1- آماده سازی گلدانها در گلخانه جهت انجام کاشت ………………………………………………………………..43

 

شکل 3-2- مرحله کشت گلخانه ای و گلدهی گیاهان کلزا …………………………………………………………………….45

 

جدول 4-1- نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک ……………………………………………………………………………….51

 

جدول 4-2- نتایج تجزیه شیمیایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست ……………………………………………..52

 

جدول 4-3- نتایج تجزیه واریانس تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی بر خصوصیات مورفو-فیزیولوژیکی  گیاه کلزا……………………………………………………………………………….53

 

شکل4-1- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در ارتفاع گیاه کلزا……………………………………………..54

 

شکل4-2- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در قطر ساقه گیاه کلزا. ……………………………………..55

 

شکل4-3- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در تعداد برگ گیاه کلزا………………………………………55

 

جدول 4-4- نتایج مقایسه میانگین اثر ساده کود زیستی و اثرات متقابل کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد برگ گیاه کلزا………………………………………………….57

 

شکل4-4- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در سطح برگ گیاه کلزا………60

 

شکل4-5- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در محتوی نسبی آب برگ کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….60

 

شکل4-6- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر روی نسبت سطح برگ کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

شکل4-7- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر روی شاخص SPAD کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

جدول 4-5- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و اثر متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در بررسی سطح برگ، محتوی آب نسبی، نسبت سطح برگ و SPAD گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………63

 

جدول 4-6- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت وزن خشک اندام هوایی به ریشه، درصد ماده خشک گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………………………65

 

شکل4-8- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک اندام هوایی گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………. 68

 

شکل4-9- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک ریشه گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………68

 

شکل4-10- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در نسبت ریشه به اندام هوایی گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………69

 

شکل4-11- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در عملکرد دانه گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………………69

 

جدول 4-7- نتایج تجزیه واریانس تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و سدیم، آهن و روی گیاه کلزا…………………………………………..70

 

جدول 4-8- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان نیتروژن و فسفر گیاه کلزا…………………………………………………………………………..72

 

شکل 4-12- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان نیتروژن گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………………..73

 

شکل 4-13- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان فسفر گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………………………73

 

شکل4-14- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در مقدار پتاسیم اندام هوایی گیاه کلزا……………….74

 

شکل4-15- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در مقدار سدیم اندام هوایی گیاه کلزا…………………75

 

شکل4-16- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار پتاسیم اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

شکل4-17- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار سدیم اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

جدول 4-9- نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان پتاسیم و سدیم گیاه کلزا…………………………………………………………………………..77

 

جدول 4-10- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی در میزان عناصر آهن و روی گیاه کلزا………….78

 

شکل4-18- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار آهن اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….79

 

شکل4-19- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار عنصر روی اندام هوایی کلزا………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

 

شکل 4-20- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عنصر آهن گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………………..81

 

شکل 4-21- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عنصر روی گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………….81

 

شکل 4-22- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در تیمارهای کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در سطوح مشابه چهار درصد و بدون تنش خشکی……………………………………………………………………………………………………………82

 

شکل 4-23- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در سطوح دو و چهار درصد ورمی کمپوست در شرایط بدون تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

شکل 4-24- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در سطوح دو و چهار درصد ورمی کمپوست در شرایط بدون تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..83

 

شکل 4-25- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در تیمار چهار درصد کمپوست زباله شهری در سه سطح تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..83

 

 

 

مقدمه و هدف

 

 

 

 مقدمه

 

دانه های روغنی پس از غلات، دومین منبع غذایی جهان به حساب می آیند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسید های چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند. کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد، به طوری که پس از سویا و نخل روغنی سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار می رود. این گیاه روغنی به طور متوسط حاوی 45-40 درصد روغن در دانه می باشد با توجه به نیاز روز افزون به روغن های نباتی و وابستگی شدید کشور در این مورد، لازم است توجه ویژه ای به توسعه و گسترش کشت دانه های روغنی بویژه کلزا مبذول شود (سیاوش و همکاران،1384).

 

بیش از 90 درصد مصرف روغن خوراکی کشور از طریق واردات تأمین می گردد. گیاه کلزا (مهمترین گونه زراعی مربوط به جنس Brassica) به علت ویزگی هایی از قبیل قابلیت کشت در نقاط مختلف، درصد زیاد و کیفیت مطلوب روغن موجب امیدواری در جهت تأمین و حتی خودکفایی روغن خام مورد نیاز کشور و رهایی از وابستگی می باشد (اصلانی و همکاران ،1384). افزایش تقاضا برای روغن نباتی در بازارهای جهانی و روند افزایش مصرف سرانه آن موجب اهمیت و لزوم توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های علمی- تحقیقاتی در مورد این محصولات شده است (ابولحسنی وسعیدی، 1385).

 

به طور کلی افزایش محصول در گرو بكارگیری بهینه نهاده های كشاورزی از جمله كود می باشد. كودهای شیمیایی در ایران نیز از مهمترین نهاده های كشاورزی به حساب می آیند. کودهای شیمیایی یکی از عوامل اصلی افزایش حاصلخیزی خاك می باشند، ولی استفاده بیش از اندازه از آنها به ویژه هنگامی که با عملیات مدیریتی نامناسب مثل سوزاندن بقایای گیاهی همراه شود، میزان ماده آلی خاك را به شدت کاهش می دهد. این موضوع بر روی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاك تاثیرگذاشته و امکان فرسایش را در این خاكها افزایش می دهد. استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی با تاثیر روی ساختمان خاک منجر به عدم تعادل در خصوصیات فیزیکی شیمیایی و در نتیجه کاهش جذب عناصر غذایی می گردند (آدلیو و همکاران، 2010؛ سران و همکاران، 2010).  امروزه به دلیل افزایش اهمیت مسائل زیست محیطی توجه بیشتری به کودهای زیستی (بیولوژیک) برای جایگزینی کودهای شیمیایی شده است. از آنجا كه مدیریت كود از عوامل اصلی در نیل به كشاورزی پایدار محسوب می گردد، لذا جایگزینی تدریجی كودهای شیمیایی خصوصاً كودهای نیتروژنی و فسفاتی با كودهای زیستی به دلیل مزایای نسبی این كودهای و به علاوه ارزانی آنها می تواند بار سنگین یارانه را از دوش دولت برداشته و گامی دیگر در جهت شكوفایی اقتصاد كشور به حساب آید. از طرف دیگر مصرف كودهای زیستی بدون نگرانی از اثرات سوء زیست محیطی غالباً موجب بهبود شرایط فیزیكی- شیمیایی و زیستی خاك ها شده، افزایش حاصلخیزی و باروری اراضی را به دنبال دارند (پیر انوشه و همکاران، 1389).

 

امروزه بكارگیری روش های زیستی به عنوان طبیعی ترین و مطلوب ترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاك در اراضی كشاورزی مطرح می باشد (درزی و همکاران، 1387). استفاده از اصلاح کننده های آلی مانند کمپوست ها، ابزار موثری برای بهبود خاکدانه سازی، ساختمان خاک، افزایش جمعیت و تنوع میکروبی، افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک می باشد (آزرمی و همکاران، 2008).

 

تولید کمپوست می تواند به عنوان یک روش مدیریتی مناسب برای حذف مواد زاید جامد و تبدیل آنها به موادی با ارزش غذایی بالا محسوب شده و به عنوان ابزاری مناسب در کنترل انواع مختلف بقایا و کاهش مصرف کودهای معدنی به محصولات زراعی و افزایش جذب عناصر کم مصرف به وسیله گیاهان تلقی شود. انجام تحقیقات مختلف در این زمینه، برخی از تاثیرات مثبت کمپوست به عنوان کود زیستی را در رشد و بهبود خصوصیات کیفی گیاه نشان داده است (هارگریوز و همکاران، 2008).

 

روند افزایش مستمر در تقاضا بدلیل رشد روز افزون جمعیت و افزایش قیمت محصولات، کشاورزان را مجبور به کاربرد روش های مدیریتی فشرده کرده که هدف آن افزایش تولید محصولات زراعی است. این شیوه کشاورزی برای جبران کمبود عناصر در خاک، با مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی علاوه بر هزینه بالا، به دلیل بازدهی کم و بر هم زدن تعادل عناصر غذایی خاک می تواند باعث کاهش عملکرد گیاهان زراعی شود. از این رو، سیستم های کشاورزی با نهاده کم به دلیل علاقه فزآینده به حفاظت منابع طبیعی، کاهش تخریب زیست محیطی و افزایش هزینه کودها، بویژه به منظور تولید در کشورهای در حال توسعه مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.

 

بر اساس تجارب ارزنده کشورهای پیشرفته جهان و موفقیت های چشمگیر آنها در زمینه کشت کلزا، پاییزه بودن کشت این گیاه و در نتیجه امکان استفاده از نزولات آسمانی و نیاز کمتر به آبیاری، توصیه شده که کشت کلزا پاییزه (و یا بهاره) در ایران، بر خلاف سایر دانه های روغنی که در بهار کشت می شوند، توجیه پذیر به نظر می رسد. سازگاری کلزا با شرایط متفاوت اقلیمی و خاک به دلیل وجود تیپ های پاییزه و بهاره، عملکرد نسبتاً زیاد این گیاه در مقایسه با سایر محصولات زراعی و همچنین نیاز کشور به تولید دانه های روغنی و وابستگی زیاد به واردات دانه های روغنی علت اصلی روی آوردن به کشت کلزا بعنوان یکی از گیاهان روغنی با درصد بالای روغن است.

 

 

انواع خلاقیت… 30

 

ویژگی های افراد خلاق.. 32

 

فرآیند خلاقیت… 34

 

موانع پرورش خلاقیت… 36

 

موانع خلاقیت در كلاس درس… 39

 

بخش دوم) تدریس… 39

 

بخش چهارم)پیشینه تحقیقات… 69

 

فصل سوم) روش پژوهش… 76

 

مقدمه. 77

 

جامعه آماری.. 77

 

روش نمونه گیری.. 77

 

ابزار گرد آوری داده ها 77

 

روش تحلیل داده ها 77

 

فصل چهارم) تحلیل یافته ها 78

 

مقدمه. 79

 

1-1-4- بررسی داده های سؤال اصلی شماره یک پژوهش… 80

 

1-2-4-بررسی داده های سؤال اصلی شماره دو پژوهش… 81

 

1-3-4-بررسی داده های اصلی سؤال شماره سه پژوهش… 82

 

فصل پنجم) نتایج یافته ها 87

 

بیان کلی یافته های پژوهش… 87

 

1-4-5.پیشنهاد های عملی جهت کاربست یافته ها 90

 

پیشنهاد موضوع های پژوهشی.. 92

 

محدودیت های پژوهش… 93

 

منابع و مآ خذ: 94

 

 

 

          فصل اول

 

       کلیات پژوهش

 

 

 

مقدمه

 

امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق در نظام آموزش عالی و تغییر در سیاست ها و برنامه ریزی های آموزشی ، بسیاری از اساتید در رویارویی با مسایل و مشكلات آموزشی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و از روش های قدیم و مهارت سنتی و انفرادی برای اداره ی كلاس خود استفاده می كنند . همین امر باعث كندی فرایند یاددهی ویادگیری و آسیب پذیری امر آموزش شده است.

 

تحقیقات بی شماری نشان داده است كه بسیاری از مشكلات اخلاقی و اجتماعی دانشجویان  ما حاكی از جذاب نبودن محیط دانشگاه و كشمكش های این گونه دانشجویان با اساتید و افت تحصیلی آنان بوده است. لذا وجود مدیریت كارآمد  و ایجاد شرایط لازم برای تسهیل در امر یادگیری در كلاس درس كه مطابق نیازها و ویژگی های دانشجویان باشد، لازمه ی جامعه امروز و راهگشای بسیاری از مشكلات دانشجویان می باشد(سلیمانی،1381).

 

اساتید باید بدانند كه هر دانشجو ویژگی خاص خود را دارد و این استاد است كه با هنر ، ذوق وسلیقه  خود با اتخاذ روش صحیح و در نظر گرفتن تفاوت های فردی آنان درس را آن چنان لذت بخش و محیط كلاس را آن گونه شاداب و با طراوت ترسیم  می نماید كه فرصت بی نظمی به دانشجویان خود نمیدهد. امروز دیگر اساتید با روش های قدیمی و كلاسیك نمی توانند روح جست و گر دانشجویان را اقناع سازند ، بلكه نیازمند مهارت های مدیریتی مبتنی بر اصول روان شناسی یادگیری به شیوه های علمی و تدریس پویا و فعال می باشند(سلیمانی،1381).

 

این كه خلاقیت ، فطری و موروثی است یا اكتسابی ، و اگر اكتسابی چگونه می توان آن را آموزش داد و در پرورش آن چه تكنیك ها و روش هایی را به كار برد، موضوع بررسی های مختلفی بوده است. محققین در این زمینه می گویند ؛ مدتی پیش ، عده ی زیادی از محققان عقیده داشتند كه خلاقیت ، امری فطری و موروثی است . خوشبختانه بر اثر تحقیقات علمی دامنه داری كه در زمینه خلاقیت انجام شده است و نتایجی كه از آنها به دست آمده است ، عقاید در حال تغییر است . اكنون معلوم شده است كه استعداد خلاقیت در همه انسان ها با شدت و ضعف مختلف وجود دارد و می توان آن را بر اثر آموزش ، رشد وگسترش داد و شكوفا كرد (اسكوئیلر وهمكاران، 1372، ص  124 و 125 ).

 

 

همه ی ما توانایی و ظرفیت خلاقیت راداریم ولی می آموزیم كه خلاق نباشیم به عبارت دیگر تجاربی كه در خانه و محیط كسب می كنیم و آموزشی كه در دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی می بینیم ما را به تفكر هم گرا و زندگی متداول عادت می دهد. به این ترتیب در صورت رویارویی با هر پدیده ی جدید ، سعی می كنیم كه آن را در قالب های سنتی جای دهیم و با آ نچه در گذشته آموخته ایم مربوط سازیم. در صورتی كه اگر خلاقانه بیندیشیم ، پدیده های جدید را با دید نو بررسی می كنیم و سعی می كنیم كه در صورت لزوم ، چارچوب های قدیم را در هم بشكنیم و چارچوب های كاملاً جدیدی را جانشین آنها كنیم (سام خانیان،1384،ص130).

 

در نظام های كنونی آموزش عالی ، متأسفانه تفكر هم گرا محور واساس كار است و تفكر واگرا، نه تنها مورد عنایت نیست ، بلكه اغلب تضعیف هم می شود . در نتیجه وقتی كه دانشجو به بازار کار وارد می شود، خلاقیتی در خود احساس نمی كندو قالب های فكری او نیز كه همان شكل هم گرا در آمده اند دیگر قابل تغییر نیستند و یا دست كم تغییر آنها بسیار مشكل است(سام خانیان،1384،ص131).

 

در پژوهش حاضر سعی بر این است كه رابطه ی بین روش های تدریس فعال و میزان خلاقیت دانشجویان پسر دانشکده ی کشاورزی ابوریحان پاکدشت  مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

 

 

بیان مسئله

 

اساتید با به كار گیری روش های صحیح تدریس، موظفند انتظارات دانشجویان، خانواده ها ، کارفرمایان و سایر مشتریان نظام آموزش عالی را با موفقیت بر آورده سازند. برای تحقق این ضرورت ها مسئله ی اصلی روش های تدریس فعال در كلاس درس می باشد.

 

عضو هیات علمی موفق و اثربخش كسی است كه كلاس درس را به گونه ای آماده سازد كه پاسخ گوی تمامی چالش ها در طول تدریس خود باشد. استاد باید توانایی های خود را بشناسد ، روش تدریس خود را ارزیابی كند ، اگر قدیمی و كهنه است روش تدریس پویا و زنده ای را در پیش گیرد، روحیه ی خلاقیت و نو آوری را در نهاد دانشجویان شكوفا نماید و حرفه ی استادی خود را نه به عنوان تدریس صرف بلكه برای ایجاد تغییر و تحول در فراگیران پندارد.روش های بر خورد با مشكلات كلاس درس را شناسایی كند و راهبردی را اتخاذ نماید كه كه فرایند یاددهی- یادگیری را مختل نسازد و مشكلات جزیی كلاس او به مشكلات كلی و وخیم تبدبل نشود و هم چنین دانش آموختگان كلاس درس او مسائل آموزشی و مشكلات رفتاری خود را در محیطی آرام و سرشار از محبت و غیر تهدید آمیز حل نمایند( سجادی، 1373).

 

دانشجویان از میان تركیب و ویژگی های انتزاعی و دور از ذهن شخصیت استاد دلایلی برای دوست داشتن یا نداشتن او می یابند . به هر حال آن چه كه به استاد یاری می دهد تا كلاس موفق و اثربخشی داشته باشد از یك جهت به شناخت استاد از نقشه های خود درامر تدریس مربوط است و از طرف دیگر به آگاهی ایشان از روندهای علمی نهفته در امر مدیریت كلاس درس بستگی دارد ( سجادی، 1373).

 

یكی از كارهای مهم لازم برای آموزش خلاقیت در دانشجویان ، تغییر در روش كار استاد و انتظارات نظام آموزش عالی از دانشجویان است. باید مقداری از وقت كلاس را به مواردی اختصاص  داد كه به خلاقیت مربوط می شوند . البته این كار را نمی توان با اختصاص یك یا دو ساعت در هفته به آموزش خلاقیت انجام داد ، بلكه باید نحوه ی تفكر واگرا را در تمام شئون آموزش عالی وارد كرد ؛یعنی در تدریس وآموزش علاوه بر تفكر هم گرا، تفكر واگرا نیز مد نظر استاد یا مدرس باشد( سام خانیان،1384،ص132).

 

اساتید باید سعی کنند کلاس را از حالت قالبی و خشک آن خارج کنندو اعتماد به نفس ، نو آوری ،آزاد اندیشی ونظایر آن را در دانشجویان،پرورش دهد.باید به دانشجویان یاد دهندکه مطالب کتاب های درسی الزاماً صد درصد صحیح و غیر قابل تغییر نیستندو هر عقیده یا نظریه ی جدیدی که بهتر از عقاید قبلی باشد می تواند جای آن را بگیرد.

 

از این رو در پژوهش حاضر بر آنیم تا به بررسی رابطه ی بین روش های تدریس فعال و میزان خلاقیت دانشجویان پسر دانشکده ی کشاورزی ابوریحان پاکدشت  بپردازیم. و ببینیم که آیا بین روش های تدریس فعال و  و میزان خلاقیت دانشجویان رابطه وجود داردیا نه ؟ واگر رابطه وجود دارد این رابطه معنادار است یا نه؟

 

 

 

اهمیت و ضرورت تحقیق

 

این بخش شامل اهمیت و ضرورت نظری و اهمیت و ضرورت کاربردی است.

 

اهمیت و ضرورت نظری

 

پژوهش حاضر به توسعه چارچوب نظری حوزه تدریس (روش های تدریس )و خلاقیت کمک می کند.

 

اهمیت و ضرورت کاربردی

 

1-پژوهش حاضر به آشنا ساختن بیشتر اساتید با روشهای تدریس فعال کمک می کند.

 

2-پژوهش حاضر به ضرورت انطباق موضوع های درسی از نظر زمان و محتوا و روش های تدریس کار آمد کمک می کند.

 

3-پزوهش حاضر به وجود نظام ارزشیابی متناسب با شیوه های تدریس فعال برای ارزیابی میزان یادگیری دانشجویان کمک می کند.

 

4-پژوهش حاضر به ضرورت توجه به نیازمندی های استاد برای تدریس کارآمد و خلاق کمک می کند.

 

5-پژوهش حاضر به روش های مدیریت کلاس درس مبتنی بر مشارکت دانشجویان که باعث بهبود و اثربخشی کیفیت کار استاد می شود، کمک می کند.

 

6-پژوهش حاضر به سیاست گذاری نظام آموزش عالی برای استاندارد کردن تعداد دانشجویان در کلاس ها و کاهش کثرت آن ها کمک می کند.

 

 

1-2 بیان مسئله

 

 

3

 

 

 

1-3 اهمیت و ضرورت موضوع

 

 

5

 

 

 

1-4 اهداف تحقیق

 

 

7

 

 

 

1-5 فرضیات

 

 

1-6متغیر مستقل و وابسته

 

7

 

 

8

 

 

1-7 تعاریف متغیرها

 

 

8

 

 

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

 

 

 

2-1 مفهوم تخته هوشمند

 

 

11

 

 

 

2-2 ﻣﺤﺎﺳﻦ و ﻧﻘﺎط ﻗﻮت اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﺎﺑﻠﻮی ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ

 

 

11

 

 

 

2-3 اﻫﺪاف ﻣﺪارس ﻫﻮﺷﻤﻨﺪ

 

 

12

 

 

 

2-4 انواع بردهای هوشمند

 

 

13

 

 

 

2-5 ﭼﻨﺪ رﺳﺎﻧﻪ ای و آﻣﻮزش وﻳﮋه

 

 

14

 

 

 

2-6 اشكالات استفاده از روش هوشمند سازی

 

 

 

14

 

 

 

2-7 مفهوم انگیزش تحصیلی

 

 

15

 

 

 

2-8 منشأ انگیزه پیشرفت

 

 

23

 

 

 

2-9 نظریه انگیزه پیشرفت مک کللند

 

 

25

 

 

 

2-10 انگیزه پیشرفت و ویژگی‌های افراد با انگیزه پیشرفت بالا

 

 

27

 

 

 

2-11 آموزش انگیزه پیشرفت

 

 

29

 

 

 

2-12 کارکردها و ابعاد انگیزش

 

 

31

 

 

 

2-13 مفهوم سواد خواندن

 

 

33

 

 

 

2-14 اهمیت خواندن

 

 

34

 

 

 

2-15 مفهوم اختلال یادگیری

 

 

35

 

 

 

2-16 ویژگی های افراد ناتوان در یادگیری

 

 

36

 

 

 

2-17 عوامل مؤثر در آموزش و یادگیری دانش­آموزان دارای اختلال یادگیری

 

 

37

 

 

 

2-18 انواع اختلال یادگیری

 

 

39

 

 

 

2-19 ﻋﻮﺍﻣﻞ ﻣﻮﺛﺮ ﺩﺭ ﺑﺮﻭﺯ ﺍﺧﺘﻼﻻﺕ ﻳﺎﺩﮔﻴﺮﻱ

 

 

40

 

 

 

2-20 نظریه های اختلال یادگیری

 

 

40

 

 

 

2-21 تحقیقات انجام شده

 

 

43

 

 

 

فصل سوم: روش شناسی پژوهش

 

 

 

3-1 مقدمه

 

 

46

 

 

 

3-2 روش پژوهش

 

 

46

 

 

 

3-3 جامعه آماری

 

 

46

 

 

 

3-4 روش نمونه گیری

 

 

46

 

 

 

3-5 ابزار پژوهش

 

 

46

 

 

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

 

47

 

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

 

 

4-1 توصیف داده ها

 

 

49

 

 

 

4-2 تحلیل داده ها

 

 

55

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

 

 

 

5-1 مقدمه

 

 

70

 

 

 

5-2 بررسی فرضیه ها

 

 

70

 

 

 

5-3 بحث و نتیجه گیری

 

 

71

 

 

 

 5-4 محدودیت های پژوهش

 

 

72

 

 

 

5-5 پیشنهادات پژوهش

 

 

73

 

 

 

5-6 منابع و مأخذ

 

 

74

 

 

 

ضمائم و پیوست ها

 

 

 

پرسشنامه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب     عنوان                                                                                                              صفحه
نمودار2-1. انواع اختلال یادگیری	39
جدول شماره 4-1: میانگین و انحراف معیار پیشرفت خواندن	49
نمودار شماره 4-1 نمایش نمرات پیشرفت خواندن پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش	50
نمودار شماره 4-2 نمایش نمرات پیشرفت خواندن پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل	50
جدول شماره 4-3: میانگین و انحراف معیار انگیزش تحصیلی	51
نمودار شماره 4-3 نمایش نمرات انگیزش درونی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش	52
نمودار شماره 4-4نمایش نمرات انگیزش درونی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل	52
نمودار شماره 4-5 نمایش نمرات انگیزش بیرونی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش	53
نمودار شماره 4-6نمایش نمرات انگیزش بیرونی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل	53
نمودار شماره 4-7 نمایش نمرات بی انگیزگی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش	54
نمودار شماره 4-8 نمایش نمرات بی انگیزگی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه کنترل	54
جدول 4-5نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف (نرمال بودن توزیع متغیر)	55
جدول 4-6نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین استفاده از تخته هوشمند بر سرعت خواندن برحسب گروه آزمایش و کنترل	56
جدول شماره 4-7 خلاصه نتایج آزمون تحلیل کوواریانس افزایش سرعت خواندن	57
جدول شماره 4-8 میانگین تعدیل‌شده در تحلیل کوواریانس افزایش سرعت خواندن	57
جدول 4-9 نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف (نرمال بودن توزیع متغیر)	58
جدول 4-10 نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین درک مطلب برحسب گروه آزمایش و کنترل	59
جدول شماره 4-11 خلاصه نتایج آزمون تحلیل کوواریانس افزایش درک مطلب	59
جدول شماره 4-12 میانگین‌های تعدیل‌شده در تحلیل کوواریانس افزایش درک مطلب	60
جدول 4-13 نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف (نرمال بودن توزیع متغیر)	61
جدول 4-14 نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین استفاده از تخته هوشمند بر رمزگشایی کلمات برحسب گروه آزمایش و کنترل	61
جدول شماره 4-15خلاصه نتایج آزمون تحلیل کوواریانس افزایش رمزگشایی کلمات	62
جدول شماره 4-16 میانگین تعدیل‌شده در تحلیل کوواریانس افزایش رمزگشایی کلمات	62
جدول 4-17 نتایج آزمون کولموگروف- اسمیرنوف (نرمال بودن توزیع متغیر)	63
جدول 4-18نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین انگیزش درونی برحسب گروه آزمایش و کنترل	64
جدول 4-19 نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین انگیزش بیرونی برحسب گروه آزمایش و کنترل	64
جدول 4-20 نتایج آزمون تی-تست برای مقایسه تفاوت میانگین بی انگیزگی برحسب گروه آزمایش و کنترل	65
جدول شماره 4-21 خلاصه نتایج آزمون تحلیل کوواریانس افزایش انگیزش تحصیلی (درونی،  بیرونی و بی انگیزگی)	66
جدول شماره 4-22 میانگین‌های تعدیل‌شده در تحلیل کوواریانس افزایش انگیزش تحصیلی(درونی، بیرونی و بی انگیزگی)	67
جدول شماره 4-23 نتایج تحلیل واریانس چند متغیره اثر تخته هوشمند بر انگیزش تحصیلی (درونی، بیرونی و بی انگیزگی)	67
جدول شماره 4-24 نتایج تحلیل واریانس چند متغیره اثر تخته هوشمند بر انگیزش تحصیلی (درونی، بیرونی و بی انگیزگی)	68

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه

 

اختلال یادگیری به‌وسیله‌ی متخصصان بهداشت روان و پزشکی به‌عنوان نوعی اختلال عصبی زیستی، شناختی و یا پردازش زبان تشخیص داده می‌شود که معلول عملکرد نابهنجار مغز است یکی از پیامدهای بدکاری مغز این است که افراد دارای اختلال یادگیری فرایندها و اطلاعات موردنیازشان را به‌گونه‌ای متفاوت از عملکرد معمولی مورد انتظار کودکان یا بزرگ‌سالان بدون مشکل به دست می‌آورند (جانه و همکاران، 1391؛ به نقل از معتمدی و همکاران، 1391).

 

بدون شک برنامه آموزش مستقیم برای دانش‌آموزانی که در معرض خطر افت تحصیلی هستند یا به‌عبارت‌دیگر برای دانش آموزان نیازمند آموزش‌های ویژه سودمندترین برنامه آموزشی خواهد بود. برنامه ترمیمی آموزش مستقیم به‌طور کاملاً معناداری یادگیری نوشتن (دست خط، املاوانشا) دانش آموزان پایه‌های دوم تا پنجم را بهبود می‌بخشد( زید، حسین و توماس 2008، به نقل کریمی، علیزاده، فرخی و سعدی پور، 1389).

 

نفوذ سریع فن‌آوری اطلاعات در میان آحاد مردم موجب تغییر شیوه زندگی آنان شده است تحولات سریع ناشی از کاربرد فن‌آوری اعم از فن‌آوری مولدو فن‌آوری اطلاعاتی در زندگی بشر تغییرات شگرفی را در ساختارهای صنعتی، اقتصادی، سیاسی و مدنی جوامع به وجود آورده است و این تغییرات، تأثیرات به سزایی در روند زندگی و کار مردم در سراسر جهان گذاشته و با روش‌های سنتی آموزش، یادگیری و مدیریت آموزشی به‌طورجدی به مقابله پرداخته است (اسلامی، 1381).

 

رایانه بخش گران‌بهایی از فن‌آوری، برای کودکان با نیازهای ویژه است که منابع مختلفی از اطلاعات را از قبیل متن، موضوع، صدا و تصویر را به صورت همزمان و هماهنگ در کنار هم ارائه داده، باعث کسب تجربه و عامل محرکی برای کودکان است تا بتوانند مهارت های کلامی و ارتباطی خود را رشد داده، بهبود بخشند (ویزنتز، 2010).

 

بر اساس تعریف کمیته مشترک ملی به ناتوانی یادگیریکه امروزه موردقبول اکثر پژوهشگران می‌باشد؛ اختلال یادگیری اصطلاح کلی است و به گروه نامتجانسی از اختلال‌ها اطلاق می‌شود که به شکل مشکلات عمده در فراگیری و به‌کارگیری توانایی‌های گوش دادن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، استدلال یا محاسبات ریاضی آشکار می‌شود. فرض بر این است که از اختلال کارکرد دستگاه عصبی مرکزی نشأت می‌گیرند و ممکن است در کنار اختلال‌های یادگیری، اشکالاتی در خود نظم دهی رفتارها، ادراک اجتماعی و تعامل اجتماعی وجود داشته باشد، اما این مسائل به‌خودی‌خود اختلال یادگیری به شمار نمی‌آیند. اختلال‌های یادگیری ممکن است همراه با سایر عارضه‌های معلولیتی باشد (برای مثال نقص حسی، کم‌توان ذهنی، اختلال اجتماعی و هیجانی) یا تأثیرات محیطی توأم باشد (نظیر تفاوت‌های فرهنگی، آموزش ناکافی و نامناسب، عوامل روانی) اما نتیجه این عارضه یا تأثیرات نیست (لر نر، 1997؛ به نقل سیاح، 1391).

 

ترکیب متن و تصاویر دیداری و صوت برای ارائه و آموزش لغات، موجب یادگیری و تعریف واقعی و عینی از این لغات شده و حافظه‌ی کوتاه‌مدت و حافظه‌ی دیداری (فراخنای توجه) این افراد را بهبود می‌بخشد و رشد یادگیری، یادسپاری و یادآوری لغات در افراد دچار نارسایی‌های یادگیری را افزایش می‌دهد و باعث تقویت توانایی تجسم دیداری و آموزش باکیفیت بالا در دانش آموزان از طریق ابعاد مختلف صورت می‌گیرد (جک، فلتچرف لین، فاچس و مارسیا، 2007). آموزش مبتنی بر رایانه به‌وسیله‌ی تحقیقات آزمایشی مورد تأیید و حمایت می باشد. ازجمله به‌کارگیری شیوه‌های آموزشی مبتنی بر رایانه موجب بهبود عملکرد نوشتن دانش آموزان دچار اختلال املا شده بود (ونگ و باتلر، 2006).

 

شواهدی دال بر وجود اثرات مثبت آموزش‌ها و بازی‌های رایانه‌ای بر تقویت مهارت‌های خواندن و املا و نیز بهبود مهارت‌های شناختی، توجه و تمرکز، کنترل حرکات، ایجاد لذت و شادی و کاهش رفتارهای پرخاشگرانه گزارش‌شده است (برگر، روبرت و پاسنر، 2000).

 

 

 

  1-2 بیان مسئله

 

مسئله ناتوانی در درک و یادگیری مطلوب برخی از مطالب توسط کودکان در سالهای اخیر به‌طور فوق‌العاده‌ای موردتوجه متخصصان و کارشناسان قرارگرفته است (افروز، 1391).

 

اختلال‌های یادگیری، ابتدا در دهه‌ی 1960 به‌عنوان جدیدترین حوزه‌ی فرعی در مبحث کودکان استثنایی واردشده است (جوادیان، 1391).

 

از طرفی محققان همواره به دنبال یافتن پاسخی برای پر کردن خلاهای یادگیری، رفع مشکلات و کمبودهای ناشی از نقص در فرایند تدریس و یادگیری بوده‌اند. آن‌ها به دنبال راه‌هایی بوده اندکه تمرینات روزمره و خسته‌کننده را به تجربیات تعاملی و لذت‌بخش برای اداره شاگردان تغییر دهند، به‌طوری‌که دانش آموزان مبانی اساسی و لازم و مفاهیم عمیق را درک کنند (تورنتن، 1997؛ به نقل صفاریان، 1389).

 

در طی بررسی نتایج تحقیقات انجام‌شده در مورد این کودکان یکی از روش‌های مؤثر در بهبود یادگیری دانش آموزان مبتلابه اختلال یادگیری آموزش مستقیم می‌باشد.

 

عناصر کلیدی در آموزش مستقیم شامل الگوبرداری، تقویت، بازخورد، تقریب‌های متوالی و فعال بودن یادگیرنده (بریتر و انگلمن، 1966؛ جویس وکالهون، 2000؛ مارک، ساراو ریچارد، 2001).

 

با اشاره به یافته‌های پژوهشی مربوط به روش آموزش به کمک کامپیوتر دریافته‌اند که این روش هم پیشرفت تحصیلی یادگیرندگان را افزایش می‌دهد و هم در آنان نگرش مثبت‌تری نسبت به فعالیت‌های آموزشگاهی ایجاد می‌کند.

 

در فرا تحلیلی که به‌وسیله (جونز 1990، به نقل مک کولوگ، 2000) انجام‌گرفته است، مطالعه‌ی 36 تحقیق مستقل نشان داد که کاربرد رایانه اثر مثبتی در رشد تحصیلی از دبستان تا دانشگاه دارد. در این بررسی‌ها دانش آموزان دارای اختلال‌های یادگیری ویژه که آموزش‌های رایانه‌ای را دریافت کرده بودند، عملکردشان در دروس املا و خواندن و ریاضی به نحو معناداری تقویت‌شده بود و نیز به‌طور قابل‌توجهی مهارت‌های نگرشی بهتری را نشان داده‌اند.

 

با توجه به این‌که دانش آموزان مبتلابه اختلال یادگیری نسبت به همسالان خود مشکلات جدی درزمینه ترک مدرسه (اولمان 1957)، بزهکاری (روف و گلدن، 1972) مشکلات روانی (کاون، پدرسون، بابیگنال، لزو و تروس، 1973) دارند.

 

به‌کارگیری نرم‌افزار آموزشی در محیط‌های یادگیری راه مناسب و لازم برای کشف و دسترسی به منابع اطلاعاتی در جهت آماده‌سازی فراگیرندگان برای زندگی آینده است. کاربردی‌ترین جنبه نرم‌افزارهای آموزشی، یادگیری، سهولت و دسترسی آسان فراگیر به محتواست. فراگیرنده با به‌ کارگیری برنامه‌های نرم‌افزار آموزشی در محور یادگیری قرار می‌گیرد و با محیط خود تعامل پیدا  می کند (کفاشی، 1389).

 

ازاین‌رو تحقیق حاضر به دنبال روشی نوین برای بهبود اختلال خواندن و درک وفهم و نوشتن در کودکان با اختلال ویژه‌ی یادگیری است که بیشترین تاثیر را داشته باشد. در این ‌بین نرم‌افزار تخته هوشمند ضمن رعایت اصول سهولت کاربری، محیطی مناسب جهت تدریس، سمینار و حتی جلسات عملیاتی را فراهم می‌نماید. کارکردن با آن بسیار ساده می باشد و از مزایای آن قابلیت بالا در نوشتن بر روی بردهای هوشمند، قابلیت رسم اشکال هندسی 2 بعدی و سه‌بعدی، قابلیت ضبط تدریس به‌صورت هوشمند و آزمایشگاه مجازی استفاده‌شده است تا به رفع مشکلات یادگیری خواندن و درک و فهم در کودکان دارای اختلال خواندن کمک کند.

 

بنابراین، مسئله اصلی این پژوهش (هدف کلی تحقیق)، عبارت است از بررسی تأثیر به‌کارگیری تخته هوشمند بر انگیزش و پیشرفت در خواندن و درک مطلب دانش آموزان دارای اختلال یادگیری در پایه‌ی سوم دوره‌ی ابتدایی شهرستان تربت‌حیدریه.

 

 

 

1-3 اهمیت و ضرورت پژوهش

 

کودکان با اختلال ویژه‌ی یادگیری، با توجه به داشتن هوش طبیعی با مشکل یادگیری مواجه‌اند و زمانی تشخیص داده می‌شوند که پیشرفت در آزمونهای استانداردشده برای خواندن، ریاضیات یا بیان نوشتاری به‌طور چشمگیری زیر حد مورد انتظار برحسب سن، سطح تحصیلات و سطح هوشی باشد. این کودکان مشکلات زیادی درزمینه ی خواندن و نوشتن دارند و مشکل آن‌ها معمولاً دیر تشخیص داده می‌شود. مسائل عاطفی دوران نوجوانی و بزرگ‌سالی آن‌ها بیشتر مربوط به دوران تحصیلی و میزان ترک مدرسه در آن‌ها 5/1 برابر حد متوسط است. (فرهبدومینایی، 1382؛ کاپلان و سادوک، 1378).

 

کودکان مبتلابه اختلال یادگیری در یک یا چند مورد از توانایی‌های تحصیلی مانند خواندن، نوشتن و ریاضیات و یا هر سه این موارد مشکلات جدی دارند (کاواناک و تروس، 1988).

 

اختلال خواندن، اختلال در یادگیری ریاضیات و اختلال نوشتن از انواع رایج اختلالات یادگیری به شمار می‌رود. عوامل متعددی ممکن است باعث اختلال یادگیری شود. که می‌توان از بین آن‌ها به عوامل ارثی، عوامل مادرزادی، عوامل محیطی و عوامل آموزشی اشاره کرد (شکوهی یکتا و همکار، 1385).

 

بر اساس تحقیقات انجام‌شده این نتیجه حاصل گردیده است که 75 درصد یادگیری از طریق وسایل دیداری و تصویری و به‌وسیله‌ی حس بینایی انجام می‌شود درصورتی‌که تنها 13 درصد یادگیری از طریق حس شنوایی و وسایل صوتی انجام می‌گیرد و دیگر حواس به ترتیب بساوایی 6 درصد، بویایی و چشایی هرکدام 3 درصد در یادگیری تأثیر دارند.

 

به همین دلیل است که امروزه در طراحی مدارس فن‌آوری و ارتباطات نقش حیاتی ایفا می‌کنند (فتاحیان، 1383).

 

تحقیقات نشان می‌دهد که کاربرد کامپیوتر به‌عنوان مربی در ترکیب با آموزش سنتی برای تعلیم و تمرین و ارائه آموزش، باعث افزایش یادگیری در دوره‌های سنتی و مهارت‌های پایه‌ای می‌شود. هم‌چنین دانش آموزان سریع‌تر یاد می‌گیرند، حافظه‌ی بیشتری نشان داده و اگر کامپیوتر کار می‌کنند به بهتر آموختن تشویق می‌شوند (عچرش، 1389).

 

فن‌آوری‌های کمکی یک حیطه‌ی وسیع وگسترده‌ای را از یک مداد وکاغذ ساده تا فن‌آوری‌های برتر و بالایی مانند رایانه را دربرمی گیرد. این فن‌آوری‌های حمایتی ازلحاظ آموزش به سه گروه فن‌آوری‌های پایین، میانی و بالا (برتر) طبقه‌بندی می‌شوند (شارپ، 2006؛ اسخومارکر، 2009).