11ـ3ـ دلا جان در ره جانان حجاب است………………………………………………………………………………..28

 

12ـ3ـ یاران همه مخمور و قدح پر می ناب است……………………………………………………………………..30

 

13ـ3ـ این باد کدام است که از کوی شما خاست…………………………………………………………………….32

 

14ـ3ـ باغ و صحرا با سهی سروان نسرین بر خوش است…………………………………………………………….34

 

15ـ3ـ در شب زلف تو مهتابی خوش است……………………………………………………………………………..36

 

16ـ3ـ کفر سر زلف تو ایمان ماست………………………………………………………………………………………38

 

17ـ3ـ عقل مرغی ز آشیانه ی ماست…………………………………………………………………………………….. 40

 

18ـ3ـ چو از بزگ گلش سنبل دمیده است…………………………………………………………………………….. 42

 

19ـ3ـ ای لبت باده فروش و دل من باده پرست…………………………………………………………………………44

 

20ـ3ـ بیش از این بی همدمی در خانه نتوانم نشست…………………………………………………………………..46

 

21ـ3ـ ز عشق غمزه و ابروی آن صنم پبوست…………………………………………………………………………..48

 

22ـ3ـ کدام دل که گرفتار و پای بند تو نیست………………………………………………………………………….50

 

23ـ3ـ گر چه کاری چو عشق بازی نیست……………………………………………………………………………….52

 

24ـ3ـ کاروان خیمه به صحرا زد و محمل بگذشت……………………………………………………………………54

 

25ـ3ـ ای قمر تابی از بناگوشت…………………………………………………………………………………………….56

 

26ـ3ـ سپیده دم که جهان بوی نوبهار گرفت……………………………………………………………………………58

 

27ـ3ـ به جز از کمر ندیدم سر مویی از میانت………………………………………………………………………….60

 

28ـ3ـ پیه سوز چشم من سرشمع ایوان تو باد……………………………………………………………………………62

 

29ـ3ـ تا دلم در خم آن زلف سمن سا افتاد……………………………………………………………………………..64

 

30ـ3ـ بدان ورق که صبا در کف شکوفه نهاد…………………………………………………………………………..66

 

31ـ3ـ دل من زحمت جان برنتابد…………………………………………………………………………………………..68

 

32ـ3ـ چون مرا دبده بر آن آتش رخسار افتد……………………………………………………………………………70

 

33ـ3ـ اگر آن ماه مهربان گردد……………………………………………………………………………………………..72

 

34ـ3ـ نقاش که او صورت ارژنگ نگارد………………………………………………………………………………..74

 

35ـ3ـ پشت بر یار کمان ابروی ما نتوان کرد…………………………………………………………………………….76

 

36ـ3ـ طوطی از پسته ی تنگ تو شکر گرد آورد………………………………………………………………………78

 

37ـ3ـ مرغ در راه او پر اندازد……………………………………………………………………………………………….80

 

38ـ3ـ حدبث آرزومندی جوابی هم نمی ارزد………………………………………………………………………….82

 

39ـ3ـ درد غم عشق را طبیب نباشد………………………………………………………………………………………..84

 

40ـ3ـ هر که او را قدمی هست ز زر نندیشد…………………………………………………………………………….86

 

41ـ3ـ خسرو انجم به گه بام برآمد…………………………………………………………………………………………88

 

42ـ3ـ حدیث عشق ز ما بادگار خواهد ماند……………………………………………………………………………..90

 

43ـ3ـ خورشید را ز مشک زره پوش کرده اند…………………………………………………………………………92

 

44ـ3ـ چون خط سبز تو بر آفتاب بنویسند……………………………………………………………………………….94

 

45ـ3ـ ماه من مشک سیه در دامن گل می کند…………………………………………………………………………96

 

46ـ3ـ سوی دیرم نگذارند که غیرم دانند………………………………………………………………………………..98

 

47ـ3ـ اهل تحقیق چو در کوی خرابات آیند………………………………………………………………………….100

 

48ـ3ـ ترک من گویی که بازش خاطر نخجیر بود…………………………………………………………………..102

 

49ـ3ـ آن زمان کز من دل سوخته آثار نبود……………………………………………………………………………104

 

50ـ آن دم که نه شمع و نه لگن بود……………………………………………………………………………………..106

 

 

51ـ3ـ ای که هر دم عنبرت بر نسترن چنبر شود………………………………………………………………………108

 

52ـ3ـ گرمی خسرو و شیرین به شکر کم نشود…………………………………………………………………….. 110

 

53ـ3ـ چون برقع شبرنگ ز عارض بگشاید……………………………………………………………………………112

 

54ـ3ـ سبزه پیرامن سرچشمه ی نوشش نگرید……………………………………………………………………….114

 

55ـ3ـ چو هست قرب حقیقی چه غم ز بعد مزار…………………………………………………………………….116

 

56ـ3ـ ای خوشا وصل یار و فصل بهار………………………………………………………………………………….118

 

57ـ3ـ حبذا پای گل و صبحدم و فصل بهار…………………………………………………………………………..120

 

58ـ3ـ آشنای تو ز بیگانه و خویشش چه خبر…………………………………………………………………………122

 

59ـ3ـ برگیر دل ز ملک جهان و جهان بگیر………………………………………………………………………….124

 

60ـ3ـ معنی این صورت از صورتگران چین بپرس………………………………………………………………….126

 

61ـ3ـ الوداع ای دلبر نامهربان بدرود باش……………………………………………………………………………..128

 

62ـ3ـ رخت شمع شبستان می نهندش………………………………………………………………………………….130

 

63ـ3ـ گلزار جنت است رخ حور پیکرش…………………………………………………………………………… 132

 

64ـ3ـ ای شبت غالیه آسا و مهت غالیه پوش………………………………………………………………………….134

 

65ـ3ـ شمیم باغ بهشت است یا نسیم عراق…………………………………………………………………………….136

 

66ـ3ـ سری بالعیس اصحابی ولی فی العیس معشوق……………………………………………………………….138

 

67ـ3ـ یک دم ز قال بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………139

 

68ـ3ـ ای ماه تو مهر انور دل………………………………………………………………………………………………141

 

69ـ3ـ هر گه که ز خرگه به چمن بار دهد گل………………………………………………………………………143

 

70ـ3ـ عارض ترکان نگر در چین جعد مشک فام…………………………………………………………………..145

 

71ـ3ـ گر چه من آب رخ از خاک درت یافته ام……………………………………………………………………147

 

72ـ3ـ من ز دست دیده و دل در بلا افتاده ام…………………………………………………………………………149

 

73ـ3ـ چشم پر خواب گشودی و ببستی خوابم………………………………………………………………………151

 

74ـ3ـ رند و دردی کش و مستم چه توان کرد چو هستم……………………………………………………….. 153

 

75ـ3ـ ای تنم کرده ز غم مویی و در مو زده خم…………………………………………………………………….155

 

76ـ3ـ نشان روی تو جستم به هر کجا که رسیدم…………………………………………………………………….157

 

77ـ3ـ به گدایی به سر کوی شما آمده ایم…………………………………………………………………………….159

 

78ـ3ـ ما به نظاره ی رویت به جهان آمده ایم…………………………………………………………………………161

 

79ـ3ـ اشارت کرده بودی تا بیایم………………………………………………………………………………………..163

 

80ـ3ـ داریم دلی پر غم و غمخوار نداریم……………………………………………………………………………..165

 

81ـ3ـ ای چشم می پرستت آشوب چشم بندان……………………………………………………………………….167

 

82ـ3ـ ای غمزه ی جادویت افسونگر بیماران………………………………………………………………………….169

 

83ـ3ـ یارب ز باغ بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………….171

 

84ـ3ـ دلا از جان زبان درکش که جانان……………………………………………………………………………….173

 

85ـ3ـ سخن عشق نشاید بر هر کس گفتن……………………………………………………………………………..175

 

86ـ3ـ دوش چون از لعل میگون تو می گفتم سخن…………………………………………………………………177

 

87ـ3ـ ای هیچ در میان نه ز موی میان تو……………………………………………………………………………….179

 

88ـ3ـ ای چراغ دیده ی جان روی تو…………………………………………………………………………………..181

 

89ـ3ـ ای بو تو مرا پر آب دیده…………………………………………………………………………………………..183

 

90ـ3ـ بساز چاره ی این دردمند بیچاره…………………………………………………………………………………185

 

91ـ3ـ ترک من هر لحظه گیرد با من از سر خرخشه………………………………………………………………..187

 

92ـ3ـ پرده ی ابر سیاه از مه تابان بگشای………………………………………………………………………………189

 

93ـ3ـ از مشک سوده دام بر آتش نهاده ای……………………………………………………………………………191

 

94ـ4ـ در باغ چون بالای تو سروی ندیدم راستی…………………………………………………………………….193

 

95ـ3ـ کجا باز آید آن مرغی که با من همنفس بودی………………………………………………………………195

 

96ـ3ـ گر آن مه در نظر بودی چه بودی………………………………………………………………………………..197

 

97ـ3ـ ای شمع چگل دوش در ایوان که بودی……………………………………………………………………….199

 

98ـ3ـ ای مهر ماه روی. تو را زهره مشتری……………………………………………………………………………201

 

99ـ3ـ چگونه سرو روان گویمت که عین روانی…………………………………………………………………….203

 

100ـ3ـ برخیز که بنشیند فریاد ز هر سویی…………………………………………………………………………….205

 

4ـ فصل چهارم: جداول و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………207

 

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………….210

 

چکیده ی انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………….211

 

چکیده:

 

این پایان نامه پژوهشی در مورد « بررسی و تحلیل موسیقی شعر در غزلیات خواجوی کرمانی» است که برای دستیابی به این هدف موسیقی شعر خواجو وچگونگی استفاده از ظرفیت ها و آفرینش های هنری و امکانات ادبی به کار رفته در غزلیات وی مورد بررسی قرارگرفته است. خواجو دارای934 غزل است که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از دیوان او انتخاب گردیده است.

 

این پایان نامه درچهار فصل تدوین شده است. فصل اول مشتمل برکلیات، فصل دوم درباره ی مقدمه و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

 

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

 

فصل اول:کلیات تحقیق

 

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

 

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

 

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

 

تعریف مفاهیم تحقیق

 

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

 

سؤال های تحقیق

 

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

 

سؤال فرعی:

 

فرضیه های تحقیق

 

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

 

فرضیه های فرعی:

 

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

 

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

 

به عنوان مثال پایان نامه هایی با عناوین زیر مشاهده شد.

 

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

 

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

 

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

 

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

 

ضرورت ها و اهداف تحقیق

 

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

 

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.

 

 

2-3-3- مضمون یابی………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

 

2-3-4- نزدیکی به زبان محاوره…………………………………………………………………………………………………………. 16

 

2-3-5- پیچیدگی و ابهام…………………………………………………………………………………………………………………… 16

 

2-3-6- کنایه………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

 

2-3-7-  ایهام……………………………………………………………………………………………………………………………………… 17

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

2-3-8- وابسته های عددی خاص…………………………………………………………………………………………………….. 17

 

2-5- عرفان وصائب…………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-6- آثار صائب…………………………………………………………………………………………………………………………………… 20

 

 

 

فصل سوم

 

3-1- درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

3-2- ریشه‌شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………. 23

 

3-3-  انواع عشق………………………………………………………………………………………………………………………………. .27

 

3-3-1- عشق مجازی…………………………………………………………………………………………………………………………. 27

 

3-3-2- عشق حقیقی………………………………………………………………………………………………………………………… 29

 

فصل چهارم

 

4-1- درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

4-2- عشق و غم ………………………………………………………………………………………………………………………………..  34

 

4-3- عشق را نهان نتوان داشتن ………………………………………………………………………………………………………  37

 

4-4- عشق هدایت گر است ………………………………………………………………………………………………………………  39

 

4-5- معشوق مجازی ………………………………………………………………………………………………………………………….  41

 

4-6- عاشق به دنیا و آخرت توجهی ندارد ……………………………………………………………………………………….  43

 

4-7- عشق در تمام کائنات جاری است  ………………………………………………………………………………………… 45

 

4-8- هر کسی شایسته و محرم اسرار عشق نیست………………………………………………………………………… 46

 

4-9- عشق جنون الهی است و با عقل ناسازگار است  ……………………………………………………………………  48

 

4-10- عشق و ملامت ……………………………………………………………………………………………………………………….  50

 

4-11- دل دادن و جان بازی عشق …………………………………………………………………………………………………..  52

 

4-12- شهرت عالم گیر عشق  …………………………………………………………………………………………………………  54

 

4-13- دل نهان خانه عشق  ……………………………………………………………………………………………………………..  55

 

4-14- تاثیر فراق و وصال بر عاشق…………………………………………………………………………………………………… 57

 

4-15- در عشق هم کشش شرط است هم کوشش ………………………………………………………………………  59

 

4-16- نگاه ویژه ی صائب به عشق …………………………………………………………………………………………………..  60

 

4-17-  عشق حقیقی و سعادت واقعی …………………………………………………………………………………………….  62

 

4-18- دوری از منیت با داروی عشق ………………………………………………………………………………………………  63

 

 

4-19- عاشقی و صبوری ……………………………………………………………………………………………………………………  64

 

4-20- حسن و عشق …………………………………………………………………………………………………………………………  65

 

4-21- عشق و تسلیم ………………………………………………………………………………………………………………………..  67

 

4-22- عشق با زهد جمع نمی شود…………………………………………………………………………………………………. 68

 

4-23- عشق ازلی است ……………………………………………………………………………………………………………………..  69

 

4-24- عشق و شادی …………………………………………………………………………………………………………………………  70

 

4-25- راز داری و سکوت در مقابل عشق ………………………………………………………………………………………..  71

 

4-26- اتحاد عاشق و معشوق ……………………………………………………………………………………………………………  73

 

4-27- عشق حیات بخش است ………………………………………………………………………………………………………..  74

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-28- عشق محو کننده اختیار است ………………………………………………………………………………………………  75

 

4-29-  عشق خطیر و خطرناک است  …………………………………………………………………………………………….  76

 

4-30- عاشقان و سنگ کودکان ………………………………………………………………………………………………………..  77

 

4-31- عشق و بی قراری……………………………………………………………………………………………………………………. 78

 

4-32- هوا و هوس در عشق……………………………………………………………………………………………………………… 79

 

4-33- فیض عشق……………………………………………………………………………………………………………………………… 80

 

4-34- عشق و ادب ……………………………………………………………………………………………………………………………  80

 

4-35- عشق و روشندلی …………………………………………………………………………………………………………………..  82

 

4-36- بهره مندی از عشق ………………………………………………………………………………………………………………..  82

 

4-37- بهار یادآور عشق است ……………………………………………………………………………………………………………  83

 

4-38- قدرت عشق بی نهایت است ………………………………………………………………………………………………….  84

 

4-39- عشق و فرمانروایی ………………………………………………………………………………………………………………….  84

 

4-40- عشق و همت …………………………………………………………………………………………………………………………  85

 

4-41- راه عشق بیکران و بی نهایت است………………………………………………………………………………………… 86

 

4-42- عشق و بی نشانی …………………………………………………………………………………………………………………..  87

 

4-43- عشق و شجاعت ……………………………………………………………………………………………………………………..  87

 

4-44- عشق و شهادت ………………………………………………………………………………………………………………………  88

 

4-45- خاصان عشق ………………………………………………………………………………………………………………………….  89

 

4-46- عشق ویکرنگی ………………………………………………………………………………………………………………………..  90

 

4-47- عاشق ، نصیحت ناپذیر …………………………………………………………………………………………………………..  90

 

4-48- بازتاب عشق از دل آدم بر عالم …………………………………………………………………………………………….  91

 

4-49- عشق کارگشای مشکلات……………………………………………………………………………………………………….. 91

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-50- چشم خونریز معشوق…………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-51- عشق و پیری…………………………………………………………………………………………………………………………… 92

 

4-52- عشق و پاکبازی ……………………………………………………………………………………………………………………..  93

 

4-53- عشق و اشک ………………………………………………………………………………………………………………………….  94

 

4-54- دوری از عشق غیر ممکن است ……………………………………………………………………………………………  94

 

4-55- غیرت عشق…………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

4-56- عشق و حضور ………………………………………………………………………………………………………………………… 96

 

4-57- عشق و فنا ………………………………………………………………………………………………………………………………  96

 

4-58- عشق و صدق قدم …………………………………………………………………………………………………………………  97

 

4-59- معشوق حقیقی ………………………………………………………………………………………………………………………  97

 

4-60- شور عشق ……………………………………………………………………………………………………………………………….  98

 

4-61- عشق و حیرت ………………………………………………………………………………………………………………………..  98

 

4-62- عشق و تامل و تعجیل ……………………………………………………………………………………………………………  99

 

4-63- جذب دلها با اکسیر عشق ……………………………………………………………………………………………………..  99

 

4-64- اظهار عشق ……………………………………………………………………………………………………………………………..  100

 

4-65- طفل نی سوار ………………………………………………………………………………………………………………………….  100

 

4-66- قدر عاشق را معشوق می داند  ……………………………………………………………………………………………..  101

 

4-67- عشق و جوانی…………………………………………………………………………………………………………………………. 101

 

4-68- وجودی که عشق ندارد موجود نیست  ……………………………………………………………………………….. 102

 

4-69- عشق وصف نشدنی است  …………………………………………………………………………………………………….. 102

 

4-70- عشق با سوز و گداز همراه است  …………………………………………………………………………………………  103

 

4-71- طلب و عشق …………………………………………………………………………………………………………………………..  103

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-72- عشق تکرار نمی شود …………………………………………………………………………………………………………….  104

 

4-73- ملائکه عشق ندارند ………………………………………………………………………………………………………………..  104

 

4-74- همه در عشق یکسانند…………………………………………………………………………………………………………… 104

 

4-75- عشق  و وحدت ……………………………………………………………………………………………………………………..    105

 

4-76- عشق هم عنان با رندی است………………………………………………………………………………………………… 105

 

4-77- عشق با عافیت طلبی سازگاری ندارد …………………………………………………………………………………..  106

 

4-78- عشق علم رسمی را پاک می کند ………………………………………………………………………………………..  106

 

4-79- ناسازگاری عشق و شکوه  ……………………………………………………………………………………………………..  106

 

4-80- عاشقی همه اسیری، معشوقی همه امیری………………………………………………………………………….. 107

 

4-81- جز معشوق همه چیز برای عاشق بیگانه است ……………………………………………………………………  107

 

4-82- راهزنان طریق عشق ………………………………………………………………………………………………………………  107

 

4-83- عشق تردست و شعبده باز است …………………………………………………………………………………………..  108

 

4-84- عاشق و ناز معشوق ………………………………………………………………………………………………………………..  108

 

4-85- عشق و شبنم …………………………………………………………………………………………………………………………  108

 

4-86- دنیا قرارگاه عاشقان نیست …………………………………………………………………………………………………….  109

 

4-87- نرسیدن به وصال از کوتاهی عاشق است …………………………………………………………………………….  109

 

4-88- آدم بالغ نظر رو به سوی عشق حقیقی دارد ……………………………………………………………………….  109

 

4-89- اشارتهای عاشقی…………………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

4-90- تماشای معشوق عاشق را از دیدن همه چیز بی نیاز می کند…………………………………………… 110

 

4-91- شادی و غم در نظر عاشق یکی است …………………………………………………………………………………..  110

 

4-92- سخن همراه با عشق باید باشد …………………………………………………………………………………………….  111

 

4-93- تاثیر متفاوت  عشق ……………………………………………………………………………………………………………….  111

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-94- هر سینه ای طاقت عشق را ندارد ………………………………………………………………………………………..  111

 

4-95- عشق با تن آسانی  نمی سازد ………………………………………………………………………………………………  111

 

4-96- عشق با دلهای بی کینه و روشن ایجاد می شود …………………………………………………………………  111

 

4-97- عشق شراکت پذیر نیست ……………………………………………………………………………………………………..  112

 

4-98- لزوم پیر و راهنما در عشق ……………………………………………………………………………………………………  112

 

4-99- عشق و رحمت جاویدان ………………………………………………………………………………………………………..  112

 

4-100- فقط عشق قابل دل بستن است …………………………………………………………………………………………  112

 

4-101- عشق و ریا ……………………………………………………………………………………………………………………………  112

 

4-102- عشق و استغنا……………………………………………………………………………………………………………………… 113

 

4-103- عشق مستلزم معرفت و آگاهی  …………………………………………………………………………………………  113

 

4-104- سیاهی خط و خال معشوق یادآور سیاهی کعبه …………………………………………………………….. 113

 

4-105- دیدار معشوق……………………………………………………………………………………………………………………….. 113

 

4-106- معشوق ظاهر کننده عشق…………………………………………………………………………………………………..   113

 

4-107- روی گرداندن از عاشق سزاوار نابودی…………………………………………………………………………………    114

 

4-108- عاشق از یار عنایت می خواهد……………………………………………………………………………………………. 114

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 115

 

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 117

 

 

فصل دوم- بنیاد نظری (مبانی بینامتنیت)

 

2-1  ادبیات و زبان …………………………………………………………………………………………………… 11

 

2-2 متن…………………………………………………………………………………………………………………… 14

 

2-3  رابطه متن با متون دیگر ……………………………………………………………………………………… 16

 

2-4  بینامتنیت ………………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-4-1  پیشینه‌ی بینامتنیت …………………………………………………………………………………………. 18

 

2-4-2  تعریف بینامتنیت …………………………………………………………………………………………… 20

 

2-5  معرفی ژرار ژنت ………………………………………………………………………………………………. 24

 

2-6  نظریه‌ی ژنت ……………………………………………………………………………………………………. 26

 

نمودار 1: ترامتنیت ژنت در یک نگاه …………………………………………………………………………… 31

 

فصل سوم: معرفی مولوی

 

3-1  مولوی …………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

3-1-1  زندگی مولوی ……………………………………………………………………………………………… 35

 

3-1-2  آثار مولوی …………………………………………………………………………………………………… 38

 

3-2  مثنوی معنوی مولوی ………………………………………………………………………………………… 40

 

3-3  قرآن کریم ……………………………………………………………………………………………………….. 42

 

3-4 قرآن و مثنوی ……………………………………………………………………………………………………. 44

 

فصل چهارم: تحلیل بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی

 

4- تحلیل بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت…………………….. 49

 

4-1 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و مثنوی معنوی……………………………………………….51

 

4-1-1 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی……………………………… 51

 

4-1-2 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی……………………………….83

 

4-1-3 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر سوم مثنوی معنوی……………………………..116

 

4-2 بینامتنیت غیرصریح قرآن کریم و مثنوی معنوی……………………………………………………..142

 

 

• بینامتنیت غیر صریح قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی……………………………………142

 

• بینامتنیت غیر صریح قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی…………………………………….168

 

4-3 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و مثنوی معنوی………………………………………………………….213

 

 

4-3-1  بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی………………………………………..214

 

4-3-2 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی…………………………………………274

 

4-3-3 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر سوم مثنوی معنوی……………………………………….313

 

فصل پنجم: نتایج تحقیق و ارائه‌ی پیشنهاد

 

5-1  نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………….. 363

 

5-2  ارائه پیشنهاد …………………………………………………………………………………………………… 365

 

منابع

 

الف)منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………365

 

ب)منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………..369

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………. 370

 

چکیده

 

یکی از روش‌های بررسی متون، مطالعه‌ی بینامتنی آن است. بینامتنی یعنی خوانش متن با توجه به متون دیگر و مبتنی براین اندیشه است که متن، نظامی بسته و مستقل نیست و خواسته یا ناخواسته با متون دیگر ارتباط دارد. نظریه‌ی‌ بینامتنی در اواخر دهه‌ی شصت میلادی توسط ژولیا کریستوا در خلال بررسی‌هایی که بر آراء و افکار میخائیل باختین داشت، ارائه شد و توسط نظریه‌پردازانی چون ژرار ژنت پرورش یافت. مثنوی معنوی مولانا از جمله آثار ارزشمند و مهم زبان فارسی به شمار می‌رود. مولوی، به واسطه‌ی آشنایی با قرآن کریم  بی‌شک در سخنان خویش از نصّ آن تأثیر پذیرفته است. بینامتنی در آثار او، در اشکال مختلفی دیده شده است. در این نوشتار برآنیم با  بررسی اشعار سه دفتر اول مثنوی؛ مفردات و عبارات قرآن کریم و نیز داستان‌ها و شخصیت‌های قرآنی و به طور کلی تمامی جلوه‌های بینامتنی قرآن ومثنوی را براساس نظریه ژنت مورد بررسی قرار دهیم. براساس نتایج این بررسی‌ها، مولانا از تمام وجوه بینامتنیت ژنت استفاده کرده است ولی بینامتنیت ضمنی از انواع دیگر بینامتنیت بارزتر است.

 

 

 

کلمات کلیدی: بینامتنیت، ژرار ژنت، قرآن کریم، مثنوی معنوی(دفتراول، دوم و سوم)، مولوی.

 

 

1. مقدمه و کلیات

    

   • مقدمه

 

کتاب آسمانی قرآن کریم بنای فرهنگ جوامع اسلامی است بنابراین انعکاس زیبایی‌های لفظی و معنوی آن در جنبه‌های مختلف هنر و اندیشه‌ مسلمانان مسلّم و آشکار است.

 

استفاده از آیات و مضامین قرآنی، منبعی مهم و الهام بخش شاعران و نویسندگان مختلف بوده و هست به طوری‌که استفاده از آن را به صورت‌های مختلف در اشعار کهن و نو می‌توان یافت. کمتر شاعر مسلمان ایرانی را می‌توان دید که در دیوان خود، تلمیحی به آیات قرآنی نداشته، یا اقتباس و تضمینی از آن‌ها نکرده باشد.

 

دین و موضوعات آن جایگاهی ویژه در ادب فارسی داشته است. «پیشینه‌ی بهره‌گیری و اثرپذیری سخنوران پارسی از قرآن و حدیث به آغاز پیدایی و پاگیری شعر فارسی یعنی نیمه‌های سده‌ی سوم می‌رسد.» (راستگو، 1376: 6) درجه‌ی این تأثیرپذیری به گونه‌ای بیش از یک تلمیح و اقتباس است. این تأثیر پذیری تا آنجاست که بسیاری از آثار بدون فهم قرآنی قابل قرائت نیست.

 

مولانا جلال الدین محمد بلخی ، عارف نام آور و شاعر پارسی سرا در مجموعه آثار خویش و بویژه در مثنوی معنوی به قرآن و آیات آن توجه و نگاهی خاص و ویژه دارد. در مثنوی معنوی مولوی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به قرآن استناد شده است. بیت بیت مثنوی آنچنان آمیخته به آیات قرآنی است که می‌توان گفت که مثنوی معنوی مولوی نوعی تفسیر از قرآن کریم است.

 

مولوی از قرآن ضمن کاربرد هنرمندانه، بهره‌ای معرفت شناسانه دارد و با صنایع ادبی چون تلمیح، تضمین، استناد، تحلیل، اقتباس، تمثیل، استعاره و حتی ارائه ترجمه یا تفسیر منظوم آیات قرآن، مبانی و مبادی معرفتی خویش را بیان می‌کند.

 

این نوشتار در پنج فصل تدوین شده است:

 

 

اسلامی ندوشن درباره رستم و سهراب می­­گوید: «تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بی­­خبری است. دو پهلوان که پدر و پسر هستند به علت آن­که یکدیگر را نمی­شناسند به روی هم شمشیر می­کشند. تقدیر برای بی­­خبر نگه داشتن آن دو از هم، همه عوامل را به کار می­اندازد»(اسلامی ندوشن،۱۳91:۳۰۷). پژوهش حاضر در نظر دارد با توجه به اصول مکتب روان­شناسان برجسته و مهم (فروید و یونگ و….) داستان­های مذکور را تحلیل و بررسی نموده و عوامل روانی مؤثر در روند شکل­گیری ناگزیر این دو تراژدی را شناسایی و بازنمایی کند.

 

1-3. پیشینه­­ی علمی پژوهش:

 

تاکنون درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی برخی از شخصیت­های شاهنامه پژوهش­های مختلفی صورت گرفته است. در بررسی­های انجام شده، موضوعی منطبق با موضوع تحقیق حاضر یافت نشد، اما در امتداد آن می­توان به پژوهش­هایی مرتبط با تحقیق؛ از جمله موارد زیر اشاره کرد:

 

١- کاظمی، محمد رضا (١۳۸۳). ویژگی­های خلقی قهرمانان در شاهنامه.

 

این پایان­نامه به بررسی زندگی و حیات قهرمانان حماسی، ویژگی­های ظاهری و جسمی و ویژگی­های روحی و روانی آن­ها پرداخته است.

 

۲- حق­گویان جهرمی، لیدا ( ١۳۸۸). ساختارشناسی پهلوانان ایران باستان در شاهنامه فردوسی.

 

این پایان­نامه به ساختار­شناسی پهلوانان ایران باستان و ویژگی­های اخلاقی آن­ها از نظر اعتقادی، ملی، بزمی و ویژگی­های ظاهری آن­ها و سجایای پهلوانی پرداخته است.

 

۳- قشقایی، سعید‐ رضایی، محمد هادی (١۳۸۸). تحلیل روان­کاوانه­ی شخصیت گردآفرید. فصلنامه علمی پژوهشی.

 

در این مقاله سعی شده است شخصیت ­گردآفرید بر اساس دو مکتب روان­کاوی یونگ و فروید و آرتمیس بررسی شود. در بخش اول این مقاله؛ تمامیت روان گردآفرید طبق نظریه­ی عقده­ی اختگی فروید روان­كاوی، و در بخش دوم اشاره­ی مختصر از روان گردآفرید بر طبق دیدگاه یونگ شده است اما  به طور کامل و به همراه شاهد مثال، به این موضوع پرداخته نشده است لذا در این جستار، سعی شده است که شخصیت گردآفرید به گونه­ای بارزتر، از دیدگاه این روان­شناس-یونگ- بررسی و تحلیل شود.

 

 

­4­-­ اَتونی، بهروز(1390). نقد اسطوره شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن­نمونه­ی مادینه روان. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی.

 

این مقاله نیز به گزارش و تحلیل کهن نمونه‌ی مادینه روان برخی از شخصیت­های اسطوره­ای پراخته است. که برای فهم بهتر مطالب­ها در این پایان­نامه از آن استفاده شده است.

 

5­-  هوشنگی، مجید(1388). نقد و بررسی روان­كاوانه­ی شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر. فصلنامة نقد ادبی.

 

در این مقاله سعی شده است شخصیت زال در شاهنامه، از نگاه روان­شناسی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. ویژگی روانی این شخصیت در چارچوب نظریه­ی عقده­ی حقارت و برتری­جویی آلفرد آدلر در این مقاله تحلیل و بررسی شده است. اما به ویژگی روانی این شخصیت از دیدگاه یونگ که در این پژوهش به آن پرداخته شده است؛ اشاره­ای نشده است. این مقاله برگرفته از پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد از دانشگاه تربیت مدرس است که نویسنده در آن به بررسی شخصیت­هایی چون: زال، رستم، و تهمینه پرداخته است. اما با مطالعه­ی این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که وی در تحلیل شخصیت رستم به نتیجه منطقی نرسیده، و به فرضیه­ها و نتایجی دست یافته­، که نگارنده در فصل چهارم این پایان­نامه در بخش تحلیل شخصیت رستم از دیدگاه فروید؛ دلایلی را در رد آن­ها ارائه داده است.

 

اما به طور کلی درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی شخصیت­های اصلی این دو داستان-رستم و سهراب و رستم و اسفندیار- بر اساس دیدگاه روان­شناسان (کارل گوستاو یونگ، زیگموند فروید، آلفرد آدلر و…) کار پژوهشی صورت نگرفته است. و این پژوهش از این جهت کاملاً بدیع و نو است.

 

1-4. اهداف و اهمیت پژوهش:

 

 

2-1-2 شاهنامه از نظر بزرگان سرزمینهای دیگر…………………………………………………………………………………… 24

 

2-1-3 توحید از دیدگاه فردوسی……………………………………………………………………………………………………………. 26

 

2-2 تاریخچه زندگانی زرتشت و آیین او………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-2-1 عرفان زرتشت……………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-2-2 اوستا……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

 

2-3 مرگ از دیدگاه قرآن…………………………………………………………………………………………………………………………. 41

 

2-3-1 حکمت مرگ از دیدگاه اسلام…………………………………………………………………………………………………….. 45

 

2-3-2 آراء فلاسفه و حکمادر رابطه با مرگ………………………………………………………………………………………….. 46

 

2-3-3 مرگ از دیدگاه عرفان و اسطوره و مادیگرایان……………………………………………………………………………. 48

 

2-4 آیین های خاک سپاری……………………………………………………………………………………………………………………. 49

 

2-4-1 مراسم تشییع زرتشتیان………………………………………………………………………………………………………………. 49

 

2-4-2 آیین خاکسپاری در اسلام…………………………………………………………………………………………………………… 50

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

2-4-3 آیین خاکسپاری در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………. 52

 

2-4-3-1 دخمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

2-4-4 آیین سوگواری در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………. 54

 

2-4-5 سوگواری در آیین زرتشت…………………………………………………………………………………………………………… 56

 

 

 

فصل سوّم:روش تحقیق

 

 

 

3- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-1 ابزار گرد آوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-2 شیوه گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-3 شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………….. 59

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

 

 

4- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 61

 

4-1 مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

4-1-1 مرگ در لغت………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

4-1-2 ریشه ی واژه ی مرگ………………………………………………………………………………………………………………….. 64

 

4-1-3 تعاریف مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

4-1-4 ابر پندار شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

 

4-1-5 حکمت مرگ و زندگی در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………. 68

 

4-1-6 رویکرد عرفانی و عبرت آموزی از مسأله مرگ در شاهنامه………………………………………………………. 70

 

4-1-7 مرگ سرنوشتی ناگزیر…………………………………………………………………………………………………………………. 74

 

4-2 مقایسه باور مرگ در شاهنامه با گاتها……………………………………………………………………………………………… 76

 

4-2-1 باور به دو هستی در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………… 76

 

4-2-2 باور به دو هستی در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………. 77

 

4-2-3 نام نیک در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………….. 77

 

 

4-2-4 نام نیک در گا‌ت‌ها……………………………………………………………………………………………………………………….. 79

 

4-2-5 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در شاهنامه……………………………………………………………………………………….. 80

 

4-2-6 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در گات‌ها………………………………………………………………………………………….. 85

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

4-2-7 آرزوی مرگ در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………………… 86

 

4-3 زمان(زروانیسم)…………………………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

4-3-1 زروان خدای مرگ………………………………………………………………………………………………………………………… 88

 

4-3-2 زروان خدای بخت………………………………………………………………………………………………………………………… 89

 

4-4 نام های مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-4-1 هوش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-4-2 زمان و زمانه………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

 

4-4 جهان پس از مرگ……………………………………………………………………………………………………………………………. 96

 

4-4-1 درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

 

4-4-2 رستاخیز………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

4-4-2-1 رستاخیز در لغت……………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

4-4-2-2 رستاخیز چیست؟……………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

4-4-2-3  رستاخیز در عقاید گوناگون…………………………………………………………………………………………………… 100

 

4-4-2-4 عقاید اقوام باستانی در مورد رستاخیز……………………………………………………………………………………. 101

 

4-4-2-5 آراء فلاسفه و حکما در مورد رستاخیز………………………………………………………………………………… 102

 

4-4-2-6 نظر صاحبان ادیان در مورد رستاخیز…………………………………………………………………………………….. 102

 

4-4-2-7 معاد جسمانی  ………………………………………………………………………………………………………………………… 105

 

4-4-2-8 آفرینش نخستین دلیل قاطعی است بر معاد………………………………………………………………………… 107

 

4-5  روان………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

 

4-5-1 روان در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………… 112

 

4-5-2 سرنوشت روان پس از مرگ  از دیدگاه زرتشت…………………………………………………………………………. 116

 

4-5-2-1 پس رشن عادل……………………………………………………………………………………………………………………….. 120

 

4-5-3 پاداش و کیفر زندگی پس از مرگ ازدیدگاه زرتشت………………………………………………………………… 121

 

4-5-4 سرنوشت روح در ادیان و آیین های گذشته……………………………………………………………………………… 122

 

4-6  بهشت و جهنم (دوزخ)……………………………………………………………………………………………………………………. 123

 

4-6-1 بهشت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 124

 

4-6-1-1 بهشت یا دوزخ در آیین زرتشتی چگونه توصیف گردیده؟………………………………………………….. 125

 

4-6-2 بررسی دیدگاه شاهنامه و گات‌ها در باره بهشت و دوزخ…………………………………………………………… 128

 

4-6-2-1 سنجه (میزان، مقیاس) نیکی و بدی در شاهنامه…………………………………………………………………. 128

 

4-6-2-2 سنجه نیکی و بدی در گات‌ها………………………………………………………………………………………………… 129

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

4-6-2-3 پاداش و پادافره (بادافره، مجازات)در شاهنامه……………………………………………………………………….. 132

 

4-6-2-4 پاداش و پادافره در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………. 133

 

4-6-2-5 بهشت روشن در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………….. 135

 

4-6-2-6 بهشت روشن در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………… 136

 

4-6-2-7 بهشت در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………… 137

 

4-6-2-8 بهشت در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………………………. 141

 

4-7 دوزخ ( جهنم)…………………………………………………………………………………………………………………………………… 143

 

4-7-1 دوزخ در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………. 144

 

4-8 بازگشت به سوی خدا……………………………………………………………………………………………………………………….. 148

 

4-8-1 بازگشت به سوی خدا در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………… 148

 

4-8-2 بازگشت به سوی خدا در گات­ها…………………………………………………………………………………………………. 148

 

4-8-3 راهنمایی خدایی برای رستگاری در شاهنامه……………………………………………………………………………. 151

 

4-8-4 راهنمایی خدایی در گات‌ها……………………………………………………………………………………………………….. 152

 

4-9 جاودانگی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 154

 

4-9-1 جاودانگی در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………….. 156

 

4-9-2 جاودانگی از دیدگاه زرتشت………………………………………………………………………………………………………… 163

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

 

 

 

5-1 نتیجه و بحث  ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 166

 

5-2 پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 171

 

5-3  محدودیت ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 174

 

چکیده:

 

شاهنامه جایگاه بزرگی در میان کشور ایران فرهنگی دارد. از آنجا که شاهنامه ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد. فرهنگ انگیزه‌ای است که مردم را پیش می‌برد،. در این پژوهش تلاش خواهد شد که دیدگاه شاهنامه در باره جهان پس از مرگ و تاثیر دین زرتشتی بر این دیدگاه بررسی و نشان داده شود دیدگاه مردم در باره مرگ و دنیای پس از آن اثر بزرگ و گسترده‌ای بر روش زندگی مردم می‌گذارد. از سوی دیگر کوشش می‌شود با همسنجی دیدگاه شاهنامه در باره مرگ و دنیای پس از مرگ با گات‌ها ریشه‌های فرهنگ شاهنامه بررسی شود.

 

در این تحقیق شیوه کار توصیفی و تحلیلی است، با بهره گیری از کتب کتابخانه و مقالات مربوطه در سایتهای مورد نظر اطلاعات گرد آوری گردید. کلیه بیت­ها در شاهنامه که به مسئله جهان پس از مرگ ارتباط داشت و همچنین بخشی از سروده‌های گات‌ها، کتاب آسمانی زرتشتیان، یا اوستا، نوشته‌های مقدس زرتشتیان، و پندنامه‌های موبدان که پیامی همچون بیت مورد نظر داشتند و با مطالب دیگر در کتبی که بعنوان رفرنس آورده شده یادداشت، بررسی و نکات مشترک موجود مورد تحلیل قرار گرفت.

 

نتیجه اینکه در دیدگه شاهنامه، گیتی (دنیای مادی) گذراست و نمی‌شود دل در آن بست، ولی مینو (دنیای روحانی) جاوید است و باید در آن بهترین زندگی را داشت. شاید چون دانش مردم بسیار ناچیز است، پس نگارنده شاهنامه همواره از سوی چهره‌های شاهنامه دست نیایش به سوی خداوند بر­می‌دارد تا بهترین راه برای رسیدن به این بهترین زندگی پر از آرامش و آسایش را بیابد. او در این آرزوست که از دشواری‌ها و پادافره (مجازات) دوزخ رهایی یابد، و به نظر می­رسد اندیشه فردوسی در کنار زندگی و زندگی با مرگ برای این گره می­خورد تا موجب زدودن غفلت از هستی آدمی باشد و انسان را به این نکته رهنمود سازد که مرگ در ماست و همیشه با ماست، مرگ در مقابل زندکی و همراه همیشگی آن شگفت انگیز­ترین پارادوکس تاریخ حیات بشری بوده است که از همان آغاز همپای وی تا به امروز راهی طولانی و شگرف راپیموده و همچنین در دین زرتشت نیز این اعتقاد می­رود که زندگی با مرگ تن به پایان نمی­رسد روان به زندگی مینو ادامه می­دهد، از این رو هر کس باید روش زندگی را به گونه­ای برگزیند تا به زندگی روان در مینو آسیب نرسد.

 

 

 

کلید واژه ها:  شاهنامه، زرتشت، مرگ، بهشت، دوزخ، گاتها