2-1-2- بهبود عملکرد. 26

 

2-1-3- عوامل مؤثر بر عملکرد کارکنان 28

 

2-1-4- مدیریت عملکرد. 28

 

2-1-5- ساختار سازمانی.. 32

 

2-1-5-1- ویژگی های ساختاری.. 34

 

2-1-5-2- انواع ساختار سازمانی.. 36

 

2-2- عملکرد. 40

 

2-2-1- عوامل مؤثر بر عملکرد. 42

 

2-2-2- متغیرهای واسط بین ساختار و عملکرد. 45

 

2-2-3- هدفگذاری و برنامه ریزی عملکرد. 46

 

2-2-4- خصوصیات یک هدف خوب… 46

 

2-2-5- بعاد چابکی سازمانی.. 47

 

2-2-6- برنامه بهبود عملکرد. 49

 

2-2-7- چگونگی بهبود عملکرد کارکنان. 50

 

2-3- کارت امتیازی متوازن. 52

 

2-3-2- پویایی‌های سیستم روشی برای غلبه بر ضعف‌های کارت امتیازی.. 54

 

2-3-3- مزایای BSC برای سازمان‌ها 56

 

2-4- پیشینه تحقیق. 57

 

2-4-1- پیشینه داخلی.. 57

 

2-4-2- پیشینه خارجی.. 62

 

 

 

.. 64

 

 مقدمه. 65

 

3-1- روش تحقیق. 65

 

3-2- جامعه آماری.. 66

 

3-3- حجم نمونه  و روش نمونه گیری. 66

 

3-4- روش گرد آوری اطلاعات.. 66

 

3-5- ابزار گردآوری اطلاعات.. 67

 

3-6- اعتبار و پایایی.. 67

 

3-7- روش تجزیه وتحلیل اطلاعات.. 68

 

 

 

.. 70

 

 مقدمه. 71

 

4-1- یافته های تحقیق. 71

 

4-2- توصیف متغیرهای تحقیق. 72

 

4-2-1- توصیف ویژگیهای جمعیت شناختی پاسخگویان. 73

 

4-2-2- آمار توصیفی متغیرهای تحقیق. 77

 

4-3- آزمون فرضیات تحقیق. 78

 

4-4-  تحلیل داده ها 80

 

 

 

 

87

 

 مقدمه. 88

 

5-1- نتیجه گیری  فرضیات.. 88

 

5-1-1- نتیجه گیری  فرضیه اصلی.. 88

 

5-1-2- نتیجه گیری  فرضیه اول.. 89

 

5-1-3- نتیجه گیری  فرضیه دوم.. 89

 

5-1-4- نتیجه گیری  فرضیه سوم.. 270

 

5-1-5- نتیجه گیری  فرضیه چهارم.. 270

 

5-1-6- نتیجه گیری  فرضیه پنجم.. 91

 

5-2- محدودیت تحقیق 91

 

5-3- پیشنهادهای کاربردی  94

 

5-4- پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده. 95

 

منابع و مآخذ. 96

 

پیوست‌ها 100

 

چکیده انگلیسی.. 115

 

فهرست جدول‌ها

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

جدول 3- 1 نتایج تحلیل پایایی گویه های مربوط به پرسشنامه مورد استفاده……………………………………………68

 

جدول(4-1) توزیع پاسخگویان بر حسب جنسیت…………………………………………………………………………………72

 

جدول(4-2) توزیع پاسخ گویان بر اساس رده سنی……………………………………………………………………………..73

 

جدول (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات…………………………………………………………74

 

جدول (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سابقه خدمت……………………………………………………………..75

 

جدول(4-5) آماره مربوط به متغیر” کیفیت”………………………………………………………………………………………….75

 

جدول (4-6) آماره مربوط به فاکتورهای کیفیت…………………………………………………………………………………….76

 

جدول(4-7) آماره مربوط به متغیر” بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC”……………………77

 

جدول (4-8) آماره مربوط به فاکتورهای BSC……………………………………………………………………………………..77

 

جدول (4-9) آزمون نرمال بودن(Kolmogorow – Smirnow test) توزیع داده های مورد بررسی……78

 

جدول (4-10) نتایج رگرسیون متغیر مستقل مربوط به بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC………….79

 

جدول (4-11) تجزیه وتحلیل ANOVA (رگرسیون) بهبود عملکرد شرکت های تولیدی…………………………..81

 

جدول (4-12) ارتباط بین قابل اعتماد بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی………………………………………..82

 

جدول (4-13) ارتباط بین اطمینان و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی……………………………………………………..83

 

جدول (4-14) ارتباط بین قابل لمس بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی………………………………………….84

 

جدول (4-15) ارتباط بین همدلی و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی………………………………………………………85

 

جدول (4-16) ارتباط بین مسئول بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی…………………………………………….86

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                       صفحه

 

نمودار(4-1) نمودار میله ای جنسیت……………………………………………………………………………………..72

 

نمودار(4-2)نمودارمیله ای رده سنی……………………………………………………………………………………….73

 

نمودار (4-3) توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سطح تحصیلات……………………………………………74

 

نمودار (4-4) توزیع فراوانی پاسخگویان بر اساس سابقه خدمت…………………………………………………75

 

 

 

چکیده

 

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش ابعاد کیفیت خدمات در بهبود عملکرد شرکتهای تولیدی براساس مدل BSC (مطالعه موردی: شرکت های تولیدی شهرستان اردبیل)  می باشد. برای دستیابی به این هدف از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق کلیه کارکنان و مدیران شرکت های تولیدی شهرستان اردبیل است که در سال 1395 در حوزه مختلف تولیدی مشغول به کار بوده اند. تعداد جامع آماری 97 شرکت می باشد. حجم نمونه با استفاده از فرمول نمونه گیری مورگان تعداد  270 نفر از 90 شرکت بصورت تصادفی انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه استاندارد ابعاد کیفیت خدمات(مقیمی و همکاران،1385) با 5 بعد(قابل اعتماد بودن، اطمینان، قابل لمس بودن، همدلی، مسئول بودن) و پرسشنامه دوم از مدل (کاپلان و نورتون، 19270) پرسشنامه استاندارد ارزیابی عملکرد با استفاده از رویکرد BSC با 4 بعد(منظر مالی، منظر مشتری، فرایند داخلی کسب و کار و منظر یادگیری و رشد) با 30 گویه می باشد استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشان داد که ابعاد کیفیت خدمات (قابل اعتماد بودن، اطمینان، قابل لمس بودن، همدلی، مسئول بودن) به بر پیش بینی بهبود عملکرد شرکت های تولیدی تاثیر معنی داری دارد. بیشترین تاثیر مربوط به بعد قابل لمس بودن و کمترین تاثیر مربوط به بعد اطمینان می باشد. همچنین بین قابل اعتماد بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود دارد. از بین ابعاد، بعد منظر مالی بیشترین میزان (731/0=r)  و منظر یادگیری و رشد کمترین میزان رابطه(480/0=r)  را با قابل اعتماد بودن داشت. همچنین بین اطمینان و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود داردکه بعد منظر یادگیری و رشد بیشترین (641/0=r)  و فرآیند داخلی کسب و کار کمترین میزان رابطه(411/0=r)  مستقیم را با اطمینان داشت. بین قابل لمس بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود دارد.، بعد منظر یادگیری و رشد بیشترین میزان (532/0=r)  مستقیم را با قابل لمس بودن و فرآیند داخلی کسب و کار کمترین میزان رابطه(376/0=r)  مستقیم را با قابل لمس بودن داشت. بین همدلی و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود دارد. بعد منظر منظر یادگیری و رشد بیشترین میزان (526/0=r)  مستقیم را با همدلی و فرآیند داخلی کسب و کار کمترین میزان رابطه(397/0=r)  مستقیم را با همدلی داشت.  بین مسئول بودن و  بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود دارد. بعد منظر مالی بیشترین میزان (630/0=r)  مستقیم را با مسئول بودن و منظر مشتری کمترین میزان رابطه(3270/0=r)  مستقیم را با مسئول بودن داشت.

 

کلمات کلیدی: کیفیت خدمات، بهبود عملکرد، شرکتهای تولیدی، مدل BSC، اردبیل.

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات پژوهش

 

 

 مقدمه

 

بهبود مستمر عملکرد شرکت ها، نیروی عظیم هم افزایی[1] ایجاد می کند که این نیروها می تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت های تعالی سازمانی شود. دولت ها و سازمان ها و شرکت ها و موسسات تلاش جلو برنده ای را در این مورد اعمال می کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی سازمان و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرا سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد. تمامی موارد مذکور بدون اندازه گیری و ارزیابی امکان پذیر نیست. لرد کلوین فیزیکدان انگلیسی در مورد ضرورت اندازه گیری می گوید: «هر گاه توانستیم آنچه درباره آن صحبت می کنیم اندازه گرفته و در قالب اعداد و ارقام بیان نماییم می توانیم ادعا کنیم درباره موضوع مورد بحث چیزهایی می دانیم. در غیر این صورت آگاهی و دانش ما ناقص بوده و هرگز به مرحله بلوغ نخواهد رسید» علم مدیریت نیز مبین مطالب مذکور است. هر چه را که نتوانیم اندازه گیری کنیم نمی توانیم کنترل کنیم و هر چه را که نتوانیم کنترل کنیم مدیریت آن امکان پذیر نخواهد بود. موضوع اصلی در تمام تجزیه و تحلیل های سازمانی، عملکرد است و بهبود آن مستلزم اندازه گیری است و از این رو سازمانی بدون سیستم ارزیابی عملکرد قابل تصور نمی باشد(گلدمن و ناجل، 1993). منظرهای کارت امتیازی متوازن که به صورت نسبی توسط کاپلان و نورتون معرفی گرددیده‌اند، نیاز به اصلاح و بازبینی، به منظور در بر گرفتن دو حوزه‌ی جدید (منظر رضایت کارکنان و منظر محیط  جامعه) دارند. این دو حوزه به طرز ویژه‌ای به سیستم منابع انسانی مربوط می‌شوند. این دو منظر در مدل اصلی توسط نورتون و کاپلان مورد توجه قرار نگرفته است. داشتن یک منظر رضایت کارکنان به صورت جداگانه در بین منظرهای کارت امتیازی متوازن، نشان دهنده‌ی منظر محیط و جامعه (ارتباطات) در خلق سرمایه‌ای بزرگ برای سیستم منابع انسانی کمک نموده و در این راستا به سازمان کمک می‌نماید(رضایی و حسینی،‌13270). سازمان هایی که از کارت امتیازی متوازن استفاده می کنند، باید آن را با محیط خاص خودشان و همچنین فرایندهای درونی خود هماهنگ سازند. اهداف و مقیاس های BSC توسط چشم انداز و استراتژی های سازمانی تعیین می شوند و مقصودشان سنجش عملکرد سازمانی با استفاده از چهار بعد منظر مالی، منظر مشتری، فرایند داخلی کسب و کار، منظر یادگیری و رشد است(کاپلان و نورتون، 1996).

 

 

 

1-1- بیان مساله

 

بهبود مستمر عملکرد شرکتها، نیروی عظیم هم افزایی ایجاد می کند که این نیروها می تواند پشتیبان برنامه رشد و توسعه و ایجاد فرصت های تعالی شرکتی شود. شرکتها و سازمان ها و موسسات تلاش جلو برنده ای را در این مورد اعمال می کنند. بدون بررسی و کسب آگاهی از میزان پیشرفت و دستیابی به اهداف و بدون شناسایی چالش های پیش روی شرکت و کسب بازخور و اطلاع از میزان اجرا سیاست های تدوین شده و شناسایی مواردی که به بهبود جدی نیاز دارند، بهبود مستمر عملکرد میسر نخواهد شد(ورمزیار و همکاران،2016)

 

مدیریت کیفیت یک دیدگاه فلسفی- مدیریتی است که هم اکنون با سرعت فزاینده جایگاه خود را در جوامع باز می کند و توجه به نیازها و ابتکارات مشتریان، راه های ارائه خدمات و ارتقای کیفیت را اصل کار خود قرار می دهد. همین توجه به کیفیت و تلاش برای بهبود دائمی نقش اساسی و مهم در توسعه کیفیت دارد. در سال های اخیر نظام های ارتقای مدیریت به سرعت متحول شده اند و هم اکنون ارتقای مستمر کیفیت با مدیریت کیفیت جامع، جایگاه مهمی یافته است(زند حسامی و فرید، 1392).

 

دكتر اداورد دمینگ معتقد است كه كیفیت باید  از دیدگاه مصرف كننده بررسی شود، كیفیت یعنی هر چیزی كه ارزش محصول را در نظر مشتری بالا ببرد(آریکان و همکاران،2013).

 

از زمانی که اولین مدل کیفیت خدمات توسط پاراسورامان و همکارانش در سال 1985 ارائه شده است. مدل های متفاوتی برای تعیین ابعاد کیفیت خدمات در جوامع آماری مختلف ارائه و تست شده است. بطور کلی، یک مدل تلاش می کند تا ارتباطات مهمی که بین متغیرها وجود دارد را نشان دهد و به عبارتی، توصیفی اجمالی از واقعیت است(ضرغام بروجنی و همکاران، 1391).

 

امروزه سازمان ها با چالش های وسیعی برای بقا در بازارهای ناپایدار و رقابتی مواجه اند. سازمان ها در راستای غلبه بر این چالش ها و کسب موفقیت در میدان رقابت، باید از نوعی برنامه ریزی بهره گیرند که آیندگه نگر و محیط گرا باشد به طوری که ضمن شناسایی عوامل و تحولات محیطی، در یک افق زمانی بلندمدت تأثیر آنها بر سازمان و نحوه تعامل سازمان با آنها را مشخص کند(یانگ و همکاران 2010).

 

بقا و دوام سازمان ها و همچنین توسعه آنها نیازمند درک به هنگام فرصت های محیطی، تغییرات در بازار و برنامه ریزی استراتژیک و انتخاب استراتژی مناسب و اثربخش است. استراتژی اثربخش به استراتژی گفته می شود که برای سازمان مزیت رقابتی و برتری استراتژیک را به ارمغان آورد(کو و لی 2000).

 

الگوی کارت امتیاز متوازنBSC)) بنای این الگو ایجاد حلقه اتصال مدیران با عملکرد امروزین به اهداف فردای آنها است. مسئله ای که در سیستم های کنترل کیفیت سازمان های خدماتی رخ می دهد سنجش ساختار کیفیت است مدل برنامه ریزی آرمانی برای کمک به گزینش بهترین مجموعه از ابزارهای سنجش کیفیت در طراحی یک سیستم خدماتی توسعه داده می شود یعنی برنامه ریزی آرمانی برای پرداختن به موقعیت های چندمنظوره درون یک چارچوب کلی از برنامه ریزی خطی است که در آن هر هدفی به عنوان یک آرمان در نظر گرفته می شود و آن گاه، با توجه به محدودیت های منابع، تصمیم گیرنده تلاش می کند تصمیم هایی را اتخاذ کند که بهترین راه حل را از نظر نزدیک بودن هر چه بیشتر با تمامی آرمان ها، در برداشته باشد(فارسیجانی و زندی، 1389).

 

کارت امتیازی متوازن، مجموعه ای از هدف های واحد کسب و کار را در مدلی خلاصه ای از اندازه های مالی گسترش می دهد. مجریان سازمان ها با استفاده از این روش می توانند اندازه بگیرند که چگونه واحدهای کسب و کار آن ها برای مشتریان جاری و مشتریان آینده ارزش می سازد و چگونه باید توانمندی های داخلی و سرمایه گذاری بر روی افراد، سیستم ها و رویه هایی که برای بهبود عملکرد در آینده ضروری است، را توسعه دهند. کارت امتیازی متوازن با ایجاد مهارت در میان کارکنان و انگیزش افراد سازمان موجب غلبه بر فعالیت های بحرانی و همچنین فراهم کردن ارزش در سازمان می گردد. (مورفی و راسل، 2002).

 

در ارزیابی عملکرد صنایع کشور ما به نظر می رسد مشکلات عمده ای وجود دارد از جمله جامع نبودن معیارهای ارزیابی، عدم توانایی معیارهای انتخابی در انعکاس کامل هدف های راهبردی، ضروری ندانستن ارزیابی عملکرد توسط شرکت های فاقد مشکل مالی و… که با استفاده از کارت امتیازی متوازن می توان این مشکلات را حل نمود. ( عادل آذر، 1383: 32).

 

در سیستم ارزیابی عملکرد با روش کارت امتیازی متوازن از نظرات خبرگان و کارشناسان استفاده می گردد و تحقیقات نشان می دهد استفاده از تئوری های مطرح در منطق فازی در کسب نظرات و تحلیل آن ها، نتایج قابل قبول تری را ارائه می دهد ( اچ سو، 2005: 4).

 

یکی از مشکلات پیش روی مدیران شرکت های بزرگ کاهش عملکرد شرکت ها در طی زمان و افت عملکرد کارکنان و بازار و .. می باشد. روش های بهبود عملکرد مختلفی از طرف محققان جهت حل این مشکل پیشنهاد شده است. از نظر محققان کاهش کیفیت خدمات شرکت ها بزرگترین عامل کاهش عملکرد مالی و غیر مالی انها است. لذا در جهت جلوگیری از کاهش عملکرد شرکت ها باید بر افزایش کیفیت خدمات توجه شود.

 

با توجه به اهمیت کیفیت خدمات در شرکت های تولیدی و همچنین تمایل انها جهت بهبود عملکرد  شرکت ها بررسی نقش ابعاد کیفیت خدمات بر بهبود عملکرد شرکت ها با استفاده از مدل BSC ضروری به نظر می رسد و در این خصوص سوال پیش می آید که آیا ابعاد کیفیت خدمات در بهبود عملکرد شرکت های تولیدی بر اساس مدل BSC نقش موثری دارد؟

 

 

 

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش

 

BSC ضمن اینکه مدیریت را در دستیابی به بکارگیری منابع اطلاعاتی شرکت و نتایج حاصل از تولید محصولات یاری می کند به او در بازبینی قسمت ها و اجزای استراتژی فضاهای خالی عملکرد (قابلیت های شناخته نشده) یاری می رساند.

 

همچنین BSC مدیر را، قادر می سازد که نتیجه شرایط اقتصادی، اهداف کمی، شرایط فصلی، فعالیت رقبا، برنامه ریزی ظرفیت فیزیکی، بهره وری نیروی انسانی و مشکلات تولید را بشناسد و با جمع آوری پیشنهادات و اتخاذ تصمیم در خصوص رفع نواقص عمل کند. ارزیابی متوازن دیدگاه عملکردی به شاخص های مالی و غیرمالی دارد و ارزش افزوده اقتصادی مدیران را در یک حالت مالکانه به خلق ارزش وا می دارد.

 

از این رو پرداختن به موضوع ابعاد کیفیت خدمات در بهبود عملکرد شرکتهای تولیدی براساس مدل BSC از چند جهت واجد اهمیت است. با توجه به اینکه قبلاً هیچ مطالعه ای در مورد این متغیرها در جامعه مورد نظر انجام نگرفته و اگر هم صورت گرفته به صورت منظم نبوده است، هدف این تحقیق بررسی ارتباط بین متغیرها، توسعه مبانی نظری در این حیطه و استفاده مدیران و کارکنان از آن در شرکت های تولیدی در محدوده جامعه آماری موردنظر و همچنین مدیران عالی شرکت ها جهت حل مشکلات شرکتها در جامعه آماری مربوطه می باشد. نتیجه این تحقیق می تواند به مدیران و کارکنان در جهت توجه به شاخص های ابعاد کیفیت خدمات در راستای ترغیب و تشویق کارکنان جهت بهبود عملکرد شرکت های تولیدی کمک نماید.

 

 

 

1-3- اهداف پژوهش

 

الف – هدف اصلی

 

برسی تاثیر ابعاد کیفیت خدمات در بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

ب- اهداف فرعی

 

 

1. بررسی رابطه بین قابل اعتماد بودن و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

1. بررسی رابطه بین اطمینان و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

1. بررسی رابطه بین قابل لمس بودن و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

1. بررسی رابطه بین همدلی و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

1. بررسی رابطه بین مسئول بودن و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC

 

 

 

 

1-4- فرضیه های پژوهش

 

ابعاد کیفیت خدمات در بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC نقش مؤثری دارد.

 

فرضیات فرعی

 

 

1. بین قابل اعتماد بودن و بهبود عملکرد شرکت های تولیدی براساس مدل BSC رابطه معنی داری وجود دارد.

 

 

2-1-1- ساختار اسید فایتیک …………………………………………………………………………………………………… 7

 

2-1-2- اسید فایتیک در گیاهان ………………………………………………………………………………………………. 8

 

 

• اثرات نامطلوب اسید فایتیک ……………………………………………………………………………………………………. 10

 

2-2-1- اثرات زیست محیطی ……………………………………………………………………………………………….. 10

 

2-2-2- قابلیت استفاده از مواد معدنی ……………………………………………………………………………………… 11

 

2-2-3- قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………………………………………………………… 12

 

2-2-3-1- فیتاز میکروبی و بهره وری پروتئین ………………………………………………………………………….. 14

 

2-2-3-2- اثرات منفی فیتات بر بهره وری پروتئین ……………………………………………………………………. 15

 

2-2-3-2-1- کمپلکس های پروتئین-فیتات ……………………………………………………………………………. 16

 

2-2-3-2-2- تشکیل کمپلکس های دوگانه پروتئین-فیتات ……………………………………………………….. 16

 

2-2-3-2-3- تشکیل کمپلکس های سه گانه پروتئین-مواد معدنی-فیتات………………………………………. 18

 

2-2-3-2-4- اثر فیتات بر آنزیم های گوارشی …………………………………………………………………………. 19

 

2-2-3-2-5- فیتات و هدر رفت اسیدهای آمینه با منشاء داخلی …………………………………………………… 20

 

 

• عوامل مؤثر در واکنش های متفاوت پروتئین به فیتاز …………………………………………………………………….. 21

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

2-4-   هضم و بهره وری فیتات ………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

2-4-1- منابع آنزیم فیتاز …………………………………………………………………………………………………….. 24

 

2-4-1-1- فیتاز روده ای حیوان …………………………………………………………………………………………… 24

 

2-4-1-2- فیتاز داخلی مواد گیاهی ………………………………………………………………………………………. 25

 

2-4-1-3- فیتاز میکروبی ……………………………………………………………………………………………………. 27

 

2-5-   عوامل مؤثر بر هیدرولیز فیتات………………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-5-1- منبع و اندازه ذرات خوراک …………………………………………………………………………………….. 29

 

2-5-2- نوع اجزای خوراک جیره ………………………………………………………………………………………… 31

 

2-5-3- فرآیند کردن خوراک …………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-5-4- مواد معدنی جیره ……………………………………………………………………………………………………. 32

 

2-5-5- شرایط فیزیکی واکنش آنزیمی …………………………………………………………………………………. 34

 

2-5-6- اثرات فیبر خوراک ………………………………………………………………………………………………… 34

 

2-5-7- سن پرنده ……………………………………………………………………………………………………………… 35

 

2-5-8- ژنوتیپ پرندگان ……………………………………………………………………………………………………. 36

 

2-5-9- اسیدیته دستگاه گوارش ………………………………………………………………………………………….. 36

 

2-6-   بهبود قابلیت هضم …………………………………………………………………………………………………………………. 38

 

2-6-1- روش های کاهش میزان فیتات گیاهی ………………………………………………………………………… 38

 

2-6-1-1- تولید گیاهان با فیتات کمتر …………………………………………………………………………………… 38

 

2-6-1-2- تحریک فعالیت فیتاز با جوانه زدن ………………………………………………………………………….. 38

 

2-6-1-3- خیساندن …………………………………………………………………………………………………………… 39

 

2-6-1-4- پیش تیمار آنزیمی خوراک های گیاهی ………………………………………………………………….. 39

 

2-6-1-5- انتقال ژن به گیاهان ……………………………………………………………………………………………… 40

 

 

2-6-2- افزایش قابلیت هضم به کمک افزودنی های جیره ای …………………………………………………….. 41

 

2-6-2-1- ویتامین D …………………………………………………………………………………………………………. 41

 

2-6-2-2- استفاده از فیتاز میکروبی ………………………………………………………………………………………. 42

 

2-6-2-3- افزودن کیلات کننده های مواد معدنی ……………………………………………………………………. 45

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

2-7-   اثرات مطلوب تغذیه ای فیتاز بر مواد معدنی ………………………………………………………………………………… 45

 

2-7-1- فسفر …………………………………………………………………………………………………………………….. 45

 

2-7-2- کلسیم ………………………………………………………………………………………………………………….. 46

 

2-7-3- آهن …………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2-7-4- روی …………………………………………………………………………………………………………………….. 47

 

2-8-   عوامل مؤثر بر عملکرد فیتاز میکروبی ……………………………………………………………………………………….. 48

 

2-8-1- نسبت کلسیم به فسفر جیره و اثرات متقابل مواد معدنی …………………………………………………… 48

 

2-8-2- کوله کلسیفرول ……………………………………………………………………………………………………… 49

 

2-8-3- اسیدهای آلی …………………………………………………………………………………………………………. 50

 

 

 

فصل سوم: مواد و روش

 

3-1- مشخصات محل آزمایش ………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

3-2- مشخصات واحد آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-3- آماده سازی سالن ……………………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-4- شرایط محیطی پرورش …………………………………………………………………………………………………………….. 54

 

3-5- مواد و حیوانات ………………………………………………………………………………………………………………………. 54

 

3-6- چگونگی توزیع جوجه ها …………………………………………………………………………………………………………. 55

 

3-7- جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………………. 55

 

3-8- برنامه واکسیناسیون گله تحت آزمایش ………………………………………………………………………………………… 62

 

3-9- شاخص های مورد اندازه گیری …………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-1- مصرف خوراک ……………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-2- افزایش وزن بدن ……………………………………………………………………………………………………. 62

 

3-9-3- ضریب تبدیل خوراک ……………………………………………………………………………………………. 63

 

3-9-4- صفات مربوط به لاشه ……………………………………………………………………………………………… 63

 

3-9-4-1- بازده لاشه …………………………………………………………………………………………………………. 63

 

3-9-4-2- وزن نسبی سینه …………………………………………………………………………………………………… 64

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

3-9-4-4- وزن نسبی بال ها …………………………………………………………………………………………………. 64

 

3-9-4-5- وزن نسبی پشت ………………………………………………………………………………………………….. 64

 

3-9-4-6- وزن نسبی گردن …………………………………………………………………………………………………. 64

 

3-9-5- اندام های حفره بطنی ………………………………………………………………………………………………. 65

 

3-9-5-1- وزن نسبی چربی………………………………………………………………………………………………….. 65

 

3-9-5-2- وزن نسبی کبد، طحال و قلب ………………………………………………………………………………… 65

 

3-9-6- اجزای دستگاه گوارش ……………………………………………………………………………………………. 65

 

3-9-6-1- وزن نسبی پیش معده …………………………………………………………………………………………… 65

 

3-9-6-2- وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………………………………………………… 66

 

3-9-6-3- وزن نسبی روده ها ………………………………………………………………………………………………. 66

 

3-9-6-4- طول ژژنوم و ایلیوم …………………………………………………………………………………………….. 66

 

3-9-7- نمونه گیری و آنالیز های خونی …………………………………………………………………………………. 67

 

3-9-8- تعیین قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………………………………….67

 

3-9-8-1- اندازه گیری اکسید تیتانیوم در نمونه های خوراک و محتویات ایلئوم ……………………………. 68

 

3-9-8-2- تعیین انرژی قابل متابولیسم ظاهری …………………………………………………………………………. 69

 

3-9-8-3- اندازه گیری قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………………………………….. 69

 

3-9-8-4- تعیین قابلیت هضم کلسیم …………………………………………………………………………………….. 69

 

3-9-8-5- تعیین قابلیت هضم فسفر کل …………………………………………………………………………………. 70

 

3-10- مدل آماری طرح ………………………………………………………………………………………………………………….. 70

 

 

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- مصرف خوراک …………………………………………………………………………………………………………………….. 73

 

4-2- افزایش وزن و وزن پایانی …………………………………………………………………………………………………………. 82

 

4-2-1- افزایش وزن ………………………………………………………………………………………………………….. 82

 

4-2-2- وزن پایانی ……………………………………………………………………………………………………………. 84

 

4-3- ضریب تبدیل خوراک …………………………………………………………………………………………………………….. 98

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

4-4- صفات مربوط به لاشه ……………………………………………………………………………………………………………. 107

 

4-4-1- بازده لاشه …………………………………………………………………………………………………………… 107

 

4-4-2- وزن نسبی سینه …………………………………………………………………………………………………….. 107

 

4-4-3- وزن نسبی ران ها ………………………………………………………………………………………………….. 108

 

4-4-4- وزن نسبی بال ها ………………………………………………………………………………………………….. 108

 

4-4-5- وزن نسبی پشت …………………………………………………………………………………………………… 108

 

4-4-6- وزن نسبی گردن ………………………………………………………………………………………………….. 109

 

4-5- اندام های حفره بطنی …………………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-1- وزن نسبی چربی ………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-2- وزن نسبی کبد …………………………………………………………………………………………………….. 114

 

4-5-3- وزن نسبی طحال ………………………………………………………………………………………………….. 115

 

4-5-4- وزن نسبی قلب …………………………………………………………………………………………………….. 115

 

4-6- اندام های دستگاه گوارش ………………………………………………………………………………………………………. 121

 

4-6-1- وزن نسبی پیش معده …………………………………………………………………………………………….. 121

 

4-6-2- وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………………………………………………….. 121

 

4-6-3- وزن نسبی روده ها ………………………………………………………………………………………………… 122

 

4-6-4- طول نسبی روده کوچک ………………………………………………………………………………………. 122

 

4-7- فراسنجه های خونی ………………………………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1- آنالیز سرم خون ……………………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1-1- متابولیت های سرم ……………………………………………………………………………………………. 128

 

4-7-1-1-1- اوره …………………………………………………………………………………………………………… 128

 

4-7-1-1-2- کلسترول …………………………………………………………………………………………………….. 128

 

4-7-1-1-3- تری گلیسریدهای خون …………………………………………………………………………………. 129

 

4-7-1-1-4- پروتئین کل …………………………………………………………………………………………………. 129

 

4-7-1-2- فعالیت آنزیمی سرم ………………………………………………………………………………………….. 136

 

4-7-1-2-1- آلکالین فسفاتاز ……………………………………………………………………………………………. 136

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

4-7-1-2-3- آلانین آمینو ترانسفراز …………………………………………………………………………………… 137

 

4-7-1-2-4- لاکتات دهیدروژناز ………………………………………………………………………………………. 137

 

4-7-2- غلظت مواد معدنی پلاسما ……………………………………………………………………………………… 145

 

4-7-2-1- کلسیم ……………………………………………………………………………………………………………. 145

 

4-7-2-2- فسفر ……………………………………………………………………………………………………………… 145

 

4-7-2-3- منیزیوم …………………………………………………………………………………………………………… 146

 

4-7-2-4- آهن ………………………………………………………………………………………………………………. 146

 

4-7-2-5- روی ………………………………………………………………………………………………………………. 147

 

4-8- قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………………………………………………………. 155

 

4-8-1- پروتئین ………………………………………………………………………………………………………………. 155

 

4-8-2- انرژی قابل متابولیسم …………………………………………………………………………………………….. 155

 

4-8-3- کلسیم ……………………………………………………………………………………………………………….. 156

 

4-8-4- فسفر کل ……………………………………………………………………………………………………………. 157

 

نتیجه گیری کلی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 169

 

پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 170

 

منابع مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

 

ضمائم …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 187

 

چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………………………………………….. II

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول شماره 3-1. درصد اجزای تشکیل دهنده جیره های آزمایشی در دوره 21-7 روزگی …………………………. 57

 

جدول شماره 3-2. درصد اجزای تشکیل دهنده جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی………………………… 58

 

جدول شماره 3-3. مقادیر محاسبه شده ترکیبات مواد مغذی مواد خوراکی…………………………………………………. 59

 

جدول شماره 3-4.  ترکیب مواد مغذی جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی……………………………………. 60

 

جدول شماره 3-5. ترکیب مواد مغذی جیره های آزمایشی در دوره 42-21 روزگی…………………………………….. 61

 

جدول 3-6. برنامه واکسیناسیون جوجه ها در طول دوره آزمایش …………………………………………………………….. 62

 

جدول شماره 4-1. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر مصرف خوراک هفتگی جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 77

 

جدول شماره 4-2. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر مصرف خوراک دوره ای جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 78

 

جدول شماره 4-3. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر افزایش وزن هفتگی    جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 90

 

جدول شماره 4-4. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر افزایش وزن دوره ای  جوجه های گوشتی…………………………………………………………………………………………………………………………… 91

 

جدول شماره 4-5. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر وزن جوجه های گوشتی در سنین مختلف ……………………………………………………………………………………………………………………………… 95

 

جدول شماره 4-6. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 102

 

جدول شماره 4-7. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر ضریب تبدیل خوراک  دوره ای جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………. 103

 

جدول شماره 4-8. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر صفات لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

 

جدول شماره 4-9. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر چربی حفره بطنی و      اندام های حفره بطنی   جوجه های گوشتی …………………………………………………………………………………………. 117

 

جدول شماره 4-10. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………………. 124

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول شماره 4-11. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ………………………………………………………………………………………………………………… 132

 

جدول شماره 4-12. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ………………………………………………………………………………………………………………………… 141

 

جدول شماره 4-13. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر غلظت مواد معدنی پلاسمای خون جوجه های گوشتی ……………………………………………………………………………………………………. 151

 

جدول شماره 4-14. اثر جیره های آزمایشی حاوی سطوح مختلف اسید سیتریک و فیتاز بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی در جوجه های گوشتی …………………………………………………………………………………………………………… 166

 

جدول 1. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به مصرف خوراک ……………………………………………………….. 188

 

جدول 2. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به وزن بدن ………………………………………………………………….. 188

 

جدول 3. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به افزایش وزن ……………………………………………………………… 189

 

جدول 4. نتایج آنالیز داده های تکرار دار مربوط به ضریب تبدیل خوراک ……………………………………………….. 189

 

جدول 5. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به بازده لاشه …………………………………………………………………. 190

 

جدول 6. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی سینه …………………………………………………………… 190

 

جدول 7. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی ران ها ………………………………………………………… 190

 

جدول 8. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی بال ها …………………………………………………………. 191

 

جدول 9. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی پشت ………………………………………………………….. 191

 

جدول 10. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی گردن ……………………………………………………….. 191

 

جدول 11. نتایج آنالیز واریانس داده های  مربوط به وزن نسبی چربی حفره بطنی……………………………………….. 192

 

جدول 12. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی کبد ………………………………………………………….. 192

 

جدول 13. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی طحال ……………………………………………………….. 192

 

جدول 14. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی قلب …………………………………………………………. 193

 

جدول 15. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی پیش معده …………………………………………………. 193

 

جدول 16. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی سنگدان ……………………………………………………. 193

 

جدول 17. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به وزن نسبی روده ها …………………………………………………….. 194

 

جدول 18. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به طول نسبی ژژنوم ………………………………………………………. 194

 

 

 

فهرست جداول

 

 

 

جدول 20. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت اوره سرم ……………………………………………………….. 195

 

جدول 21. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت کلسترول سرم …………………………………………………. 195

 

جدول 22. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به تری گلیسریدهای خون ……………………………………………… 195

 

جدول 23. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به پروتئین کل سرم ………………………………………………………. 196

 

جدول 24. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آلکالین فسفاتاز سرم …………………………………………. 196

 

جدول 25. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آسپارتات آمینو ترانسفراز سرم ……………………………. 196

 

جدول 26. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم آلانین آمینو ترانسفراز سرم …………………………………. 197

 

جدول 27. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به آنزیم لاکتات دهیدروژناز سرم ……………………………………. 197

 

جدول 28. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت کلسیم پلاسما …………………………………………………. 197

 

جدول 29. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت فسفر پلاسما …………………………………………………… 198

 

جدول 30. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت منیزیوم پلاسما ………………………………………………… 198

 

جدول 31. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت آهن پلاسما ……………………………………………………. 198

 

جدول 32. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به غلظت روی پلاسما ……………………………………………………. 199

 

جدول 33. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم پروتئین ………………………………………………….. 199

 

جدول 34. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم انرژی قابل متابولیسم ………………………………… 199

 

جدول 35. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم کلسیم …………………………………………………… 200

 

جدول 36. نتایج آنالیز واریانس داده های مربوط به قابلیت هضم فسفر کل ……………………………………………….. 200

 

 

 

فهرست شکل ها

 

 

 

شکل 2-1- اسید فایتیک یا اینوزیتول 1، 2، 3، 4، 5، 6- هگزا دی هیدروژن فسفات ……………………………………… 7

 

شکل 2-2- شکل کیلات شده اسید فایتیک (فیتین) ………………………………………………………………………………. 13

 

شکل 2-3- کمپلکس های دو گانه و سه گانه پروتئین-فیتات ………………………………………………………………….. 19

 

شکل 3-1- نمایی از سالن پرورش ……………………………………………………………………………………………………… 53

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

 

نمودار شماره 4-1: اثر جیره های مختلف بر مصرف خوراک هفتگی جوجه های گوشتی ……………………………… 79

 

نمودار شماره 4-2: اثر جیره های مختلف بر مصرف خوراک دوره ای جوجه های گوشتی ……………………………. 79

 

نمودار شماره 4-3: اثر اسید سیتریک بر مصرف خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………… 80

 

نمودار شماره 4-4: اثر فیتاز میکروبی بر مصرف خوراک جوجه های گوشتی ……………………………………………… 81

 

نمودار شماره 4-5: اثر جیره های مختلف بر افزایش وزن هفتگی جوجه های گوشتی …………………………………… 92

 

نمودار شماره 4-6: اثر جیره های مختلف بر افزایش وزن جوجه های گوشتی ……………………………………………… 92

 

نمودار شماره 4-7: اثر اسید سیتریک بر افزایش وزن جوجه های گوشتی …………………………………………………… 93

 

نمودار شماره 4-8: اثر فیتاز میکروبی بر افزایش وزن جوجه های گوشتی …………………………………………………… 94

 

نمودار شماره 4-9: اثر جیره های مختلف بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………. 96

 

نمودار شماره 4-10: اثر اسید سیتریک بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………….. 97

 

نمودار شماره 4-11: اثر فیتاز میکروبی بر وزن جوجه های گوشتی…………………………………………………………….. 97

 

نمودار شماره 4-12: اثر جیره های مختلف بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………. 104

 

نمودار شماره 4-13: اثر جیره های مختلف بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی ……………………………. 104

 

نمودار شماره 4-14: اثر اسید سیتریک بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی …………………………………. 105

 

نمودار شماره 4-15: اثر فیتاز میکروبی بر ضریب تبدیل خوراک جوجه های گوشتی …………………………………. 106

 

نمودار شماره 4-16: اثر جیره های مختلف برصفات لاشه جوجه های گوشتی …………………………………………… 112

 

نمودار شماره 4-17: اثر اسید سیتریک برصفات لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………….. 113 نمودار شماره 4-18: اثر فیتاز میکروبی برصفات مربوط به لاشه جوجه های گوشتی ……………………………………. 113

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 

 

نمودار شماره 4-20: اثر اسید سیتریک بر اندام های حفره بطنی جوجه های گوشتی …………………………………… 119

 

نمودار شماره 4-21: اثر فیتاز میکروبی بر اندام های حفره بطنی جوجه های گوشتی ……………………………………. 120

 

نمودار شماره 4-22: اثر جیره های مختلف بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ……………………….. 125

 

نمودار شماره 4-23: اثر اسید سیتریک بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی ………………………… 126 نمودار شماره 4-24: اثر فیتاز میکروبی بر اندام های دستگاه گوارش جوجه های گوشتی …………………………….. 127

 

نمودار شماره 4-25: اثر جیره های مختلف بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ………………… 133 نمودار شماره 4-26: اثر اسید سیتریک بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ……………………… 134

 

نمودار شماره 4-27: اثر فیتاز میکروبی بر غلظت متابولیت های سرم خون جوجه های گوشتی ……………………… 135

 

نمودار شماره 4-28: اثر جیره های مختلف بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ………………………… 142

 

نمودار شماره 4-29: اثر اسید سیتریک بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ……………………………… 143

 

نمودار شماره 4-30: اثر فیتاز میکروبی بر فعالیت آنزیمی سرم خون جوجه های گوشتی ……………………………… 144

 

نمودار شماره 4-31: اثر جیره های مختلف بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ………………… 152

 

نمودار شماره 4-32: اثر اسید سیتریک بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ……………………… 153

 

نمودار شماره 4-33: اثر فیتاز میکروبی بر غلظت مواد معدنی پلاسما خون جوجه های گوشتی ……………………… 154

 

نمودار شماره 4-34: اثر جیره های مختلف بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………….. 167

 

نمودار شماره 4-35: اثر اسید سیتریک بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ……………………………………………….. 168

 

نمودار شماره 4-36: اثر فیتاز میکروبی بر قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی ………………………………………………… 168

 

 

 

 

 

اثر اسید سیتریک و فیتاز میکروبی بر قابلیت هضم ایلئومی پروتئین

 

و عملکرد جوجه های گوشتی

 

 

 

چکیده:

 

 

2-2-2- مقایسه خواص آنتی اکسیدانی منابع مختلف سلنیوم ………………………………………. 27

 

2-2-3- سلنیوم به عنوان کوفاکتور آنزیم های آنتی اکسیدانی گلوتاتیون پراکسیداز………….. 30

 

2-3- استفاده از سلنیوم در تغذیة طیور …………………………………………………………………………. 33

 

2-3-1- احتیاجات به سلنیوم ………………………………………………………………………………….. 33

 

2-3-2- تاثیر سلنیوم بر فعالیت گلوتاتیون پراکسیداز خون …………………………………………. 35

 

2-3-3- غنی سازی تخم مرغ با سلنیوم ……………………………………………………………………. 37

 

2-3-4- استفاده از سلنیوم در تغذیه مرغهای تخمگذار ………………………………………………. 39

 

2-3-5- استفاده از سلنیوم در تغذیه جوجه های گوشتی ……………………………………………. 40

 

2-3-6- تأثیر سلنیوم بر غلظت بافتها ……………………………………………………………………………. 42

 

2-3-7- تأثیر سلنیوم بر جلوگیری از بروز برخی بیماریها …………………………………………… 44

 

2-3-8- کمبود سلنیوم …………………………………………………………………………………………… 45

 

2-3-9- مسمومیت با سلنیوم ………………………………………………………………………………………. 47

 

مواد و روشها …………………………………………………………………………………………………………….. 50

 

3-1- محل انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 51

 

3-2- مدیریت سالن …………………………………………………………………………………………………… 51

 

3-3- دوره پیش آزمایش …………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-4- آزمایش اصلی: تعداد و نحوه توزیع پرندگان در پن های آزمایشی …………………………… 52

 

3-5- تهیه جیره های آزمایشی …………………………………………………………………………………….. 52

 

3-6- صفات مورد مطالعه …………………………………………………………………………………………… 55

 

3-7- طرح آزمایشی مورد استفاده ………………………………………………………………………………… 55

 

3-8- ارزیابی صفات تولیدی مرغ های تخم گذار ………………………………………………………….. 56

 

3-8-1- درصد تولید تخم مرغ (درصد تخمگذاری) ………………………………………………….. 56

 

3-8-2- میانگین خوراک مصرفی روزانه ………………………………………………………………….. 56

 

3-8-3- میانگین وزن تخم مرغ ………………………………………………………………………………. 57

 

3-8-4- گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ (Egg mass) … …………………………………… 57

 

3-8-5- ضریب تبدیل غذایی …………………………………………………………………………………. 57

 

3-8-6- وزن مخصوص تخم مرغ …………………………………………………………………………… 58

 

3-9- صفات کیفی تخم مرغ ……………………………………………………………………………………….. 59

 

3-9-1- کیفیت سفیده تخم مرغ ……………………………………………………………………………… 59

 

3-9-2- شاخص ارتفاع زرده ………………………………………………………………………………….. 60

 

3-9-3- شاخص رنگ زرده …………………………………………………………………………………… 60

 

3-9-4- وزن پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………………. 61

 

3-9-5- ضخامت پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………… 61

 

3-9-6- وزن زرده و سفیده به عنوان درصدی از وزن تخم مرغ ………………………………….. 62

 

3-9-7- تعیین کلسترول زرده تخم مرغ …………………………………………………………………… 63

 

3-10- آزمایشهای بیوشیمیایی پلاسمای خون ……………………………………………………………….. 63

 

3-11- تعیین سلنیوم تخم مرغ …………………………………………………………………………………….. 68

 

فصل چهارم ………………………………………………………………………………………………………………. 71

 

نتایج و بحث ……………………………………………………………………………………………………………… 71

 

4-1- صفات عملکردی ………………………………………………………………………………………………. 72

 

 

4-1-1- درصد تولید تخم مرغ (درصد تخم گذاری) …………………………………………………. 72

 

4-1-2- میانگین وزن تخم مرغ ها…………………………………………………………………………… 73

 

4-1-3- گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ (Egg mass) ………………………………………. 74

 

4-1-4- میانگین مصرف خوراک روزانه …………………………………………………………………… 75

 

4-1-5- میانگین ضریب تبدیل غذایی ……………………………………………………………………… 76

 

4-1-6- وزن بدنی ………………………………………………………………………………………………… 77

 

4-2- صفات کیفی تخم مرغ ……………………………………………………………………………………….. 77

 

4-2-1- شاخص ارتفاع زرده ………………………………………………………………………………….. 77

 

4-2-2- شاخص رنگ زرده …………………………………………………………………………………… 78

 

4-2-3- شاخص تخم مرغ …………………………………………………………………………………….. 78

 

4-2-4- کیفیت سفیده تخم مرغ (واحد هاو) ……………………………………………………………. 79

 

4-2-5- ضخامت پوسته تخم مرغ …………………………………………………………………………… 79

 

4-2-6- وزن مخصوص تخم مرغ …………………………………………………………………………… 81

 

4-2-7- وزن زرده و پوسته به عنوان درصدی از وزن تخم مرغ ………………………………….. 82

 

4-3- غلظت سلنیوم تخم مرغ ……………………………………………………………………………………… 82

 

4-3-1- غلظت سلنیوم کل تخم مرغ………………………………………………………………………… 82

 

4-3-2- غلظت سلنیوم زرده تخم مرغ………………………………………………………………………. 84

 

4-3-3- غلظت سلنیوم سفیده تخم مرغ……………………………………………………………………. 85

 

4-4- کلسترول زرده تخم مرغ در پایان دوره های 28 روزه …………………………………………….. 86

 

4-5- فراسنجه های خونی ………………………………………………………………………………………….. 86

 

4-5-1- آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز …………………………………………………………………………. 87

 

4-5-2- آنزیم سوپراکسید دیسموتاز ………………………………………………………………………….. 88

 

4-5-3- کل ظرفیت آنتی اکسیدانی …………………………………………………………………………. 88

 

4-5-4- کلسترول و تری گلیسرید ………………………………………………………………………….. 89

 

نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………………….. 90

 

 

 

فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

ضمایم و پیوست ………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

فصل ششم ………………………………………………………………………………………………………………… 123

 

فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………………………… 123

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1- توانایی ترکیبات سلنیوم در تولید سوپراکسید در شرایط invitro  ………………….. 29

 

جدول 2-2- حداقل احتیاجات برخی از گونه های حیوانی به سلنیوم ………………………………. 34

 

جدول 3-1- مواد خوراکی تشکیل دهنده جیره پایه ……………………………………………………….. 53

 

جدول 3-2- ترکیب شیمیایی جیره پایه ……………………………………………………………………….. 54

 

جدول الف-1- میانگین درصد تخم گذاری(%) تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی ……. 92

 

جدول الف-2- میانگین وزن تخم مرغ های تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی …………. 93

 

جدول الف-3- میانگین گرم تخم مرغ تولیدی (Egg mass) تیمارهای 9-1  در 8 هفته دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 94

 

جدول الف-4- میانگین  مصرف خوراک روزانه (Feed Intake) تیمارهای 9-1 در 8 هفته  دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

جدول الف-5 – میانگین ضریب تبدیل غذایی روزانه (Feed Convertion Ratio) تیمارهای 9-1 در 8 هفته دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………….. 96

 

جدول الف-6- میانگین وزن بدنی تیمارهای 9-1 در ابتدا و انتهای دوره آزمایشی ……………… 97

 

جدول ب-1- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه  اول دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 98

 

جدول ب-2- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه  دوم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………………………………. 99

 

جدول ب-3- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه   سوم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 100

 

جدول ب-4- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه چهارم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 101

 

جدول ب-5- میانگین صفات کیفی تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی کل دوره آزمایشی ……. 102

 

جدول ب-6- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره 14 روزه اول دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………….. 103

 

جدول ب-7- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  دوم دوره آزمایشی …………………………………………………………………………………………… 104

 

جدول ب-8- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  سوم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………….. 105

 

جدول ب-9- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی دوره  14 روزه  چهارم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………….. 106

 

جدول ب-10- میانگین صفات کیفی تخم مرغ و پوسته تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 107

 

جدول ج-1- میانگین سطح سلنیوم کل تخم مرغ تیمارهای 9-1 در چهار دوره 14  روزه و کل دوره آزمایشی دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………… 108

 

جدول ج-2- تغییر در سطوح سلنیوم کل تخم مرغ تیمارهای 9-1 درهفته های دوم، چهارم، ششم و هشتم بعد از شروع آزمایش ……………………………………………………………………………. 109

 

جدول ج-3- میانگین سطح سلنیوم زرده و سفیده تخم مرغ تیمارهای 9-1 در هفته هشتم دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

جدول ج-4- میانگین تیتر کلسترول هر گرم زرده تخم مرغ تیمارهای 9-1 در طی هفته های چهارم و هشتم و کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………. 111

 

جدول د-1-  میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در پایان دوره 28 روزه اول دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………….. 112

 

جدول د-2- میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در پایان دوره 28 روزه دوم دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………………. 113

 

جدول د-3- میانگین نتایج آزمایشات بیوشیمیایی پلاسمای خون تیمارهای 9-1 در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………………………………….. 114

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 5-1- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین درصد تولید تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………….. 115

 

نمودار 5-2- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین وزن تخم مرغ ها در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………………… 115

 

نمودار 5-3- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین گرم تخم مرغ تولیدی روزانه هر مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………….. 116

 

نمودار 5-4- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین مصرف خوراک روزانه هر مرغ در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………….. 116

 

نمودار 5-5- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین ضریب تبدیل غذایی در کل دوره آزمایشی ……………………………………………………………………………… 117

 

نمودار 5-6- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین وزن بدنی در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………………………… 117

 

نمودار 5-7- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………………… 118

 

نمودار 5-8- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم سفیده تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………. 118

 

نمودار 5-9- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم زرده تخم مرغ در کل دوره آزمایشی ………………………………………………………………… 119

 

نمودار 5-10- درصد RDA تأمین شده توسط مصرف یک تخم مرغ از تیمارهای مختلف ….119

 

نمودار 5-11- تأثیر استفاده از 3/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 120

 

نمودار 5-12- تأثیر استفاده از 6/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 120

 

نمودار 5-13- تأثیر استفاده از 9/0 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 121

 

نمودار 5-14- تأثیر استفاده از 2 قسمت در میلیون از منبع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت سلنیوم کل تخم مرغ در هفته های مختلف آزمایشی ……………………………………………. 121

 

نمودار 5-15- تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم بر روی میانگین غلظت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز پلاسمای خون مرغ های تخم گذار ……………………………………….. 122

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل 2-1- مدل انتقال سلنیوم و متابولیسم سلنیوم …………………………………………………………… 18

 

شکل 2-2- مسیرهای متابولیکی سلنیوم …………………………………………………………………………… 20

 

شکل 2-3- تفاوت جذب، انتقال و متابولیسم سلنیوم آلی و غیر آلی ……………………………………. 21

 

شکل 3-1- روش اندازه گیری وزن مخصوص تخم مرغ ……………………………………………………. 58

 

شکل 3-2- دستگاه اندازه گیری واحد هاو (کیفیت سفیده تخم مرغ) …………………………………… 60

 

شکل 3-3- نمونه ای از دستگاه اندازه گیری ضخامت پوسته تخم مرغ ………………………………… 62

 

شکل 3-4- دستگاه جذب اتمی آزمایشگاه شیمی تجزیه دستگاهی دانشکده شیمی دانشگاه فردوسی

 

مشهد ……………………………………………………………………………………………………………………………. 69

 

 

 

تأثیر استفاده از سطوح مختلف منابع آلی و معدنی سلنیوم جیره در غنی سازی سلنیوم تخم مرغ و عملکرد مرغ های تخم گذار تجاری

 

چكیده

 

به منظور بررسی اثر منابع آلی (مخمر غنی شده با سلنیوم) و معدنی (سدیم سلنیت) سلنیوم بر میزان سطوح سلنیوم تخم مرغ تعداد 216 قطعه مرغ تخمگذار لگهورن سویهW-36  كه در سن 30 هفتگی  بودند. استفاده شد. این آزمایش در قالب طرح بلوك كامل تصادفی شامل 9 تیمار با 3 تكرار اجرا شد در هر تكرار 8  قطعه مرغ قرار داشتند. این مرغها به مدت 8 هفته با جیره های آزمایشی حاوی 3/0، 6/0، 9/0 و 2 قسمت در میلیون از هر دو منبع سلنیوم و تیمار شاهد تغذیه کردند. در طول دوره، صفات عملكردی (درصد تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ، گرم تخم مرغ تولیدی، مصرف خوراكی، ضریب تبدیل و وزن بدنی) ونیز صفات كیفی تخم مرغ ( واحدهاو، شاخص تخم مرغ، شاخص زرده تخم مرغ، شاخص رنگ زرده تخم مرغ، وزن مخصوص وضخامت پوسته تخم مرغ) و پارامترهای خونی پلاسما (گلوتاتیون پراکسیداز، سوپراکسید دیسموتاز، کل ظرفیت آنتی اکسیدانی، كلسترول و تری گلیسرید) مورد بررسی قرار گرفتند. غلظت سلنیوم نیز در هفته های 2، 4 و 6 برای کل تخم مرغ و در هفته هشتم برای زرده و سفیده به طور جداگانه اندازه گیری شد. نتایج آزمایشات نشان داد كه در صفات عملكردی و صفات كیفی تخم مرغ بین تیمارهای مختلف با تیمار شاهد تفاوت معنی داری وجود نداشت. بررسی پارامترهای خونی نشان از افزایش مشابهی در فعایت آنزیم گلوتاتیون پراکسیداز پلاسما در کلیه تیمارهای مکمل شده داشت که اختلاف آنها با تیمار شاهد معنی دار (05/0P<) بود. میزان سلنیوم کل تخم مرغ و زرده و سفیده با افزایش میزان سلنیوم جیره  برای هر دو منبع، افزایش یافت (01/0P<)، اما تخم مرغ های مرغ های تغذیه شده با مخمر غنی شده با سلنیوم غلظت سلنیوم بیشتری (01/0P<) را نسبت به مرغ های تغذیه شده با سدیم سلنیت داشتند.

 

 

 

فصل اول

 

مقدمه

 

 

 

1-1- مقدمه

 

بشر از دیر باز از تخم پرندگان به عنوان غذا استفاده می کرده است و تخم مرغ همواره به عنوان یکی از غذاهای در دسترس، ساده و در عین حال مغذی که کاربردهای مختلفی در صنایع غذایی نیز دارد شناخته شده است. تخم مرغ علاوه بر ترکیب ایده آل اسیدهای آمینه و ارزش بیولوژیکی بالای پروتئین آن برای انسان، حاوی اسیدهای چرب ضروری، ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز بدن می باشد. تخم مرغ حاوی تمام ویتامین های مورد نیاز بدن بجز ویتامین C می باشد. ویتامین های محلول در چربی (K ،E ،D ،A ) فقط در زرده و ویتامین های محلول در آب هم در زرده و هم در سفیده تخم مرغ وجود دارند (سورای و اسپارک، 2001).

 

تخم مرغ نه تنها یک ترکیب مغذی فوق العاده است بلکه حاوی بسیاری از ترکیبات ضد باکتری، ضد ویروس، ضد سرطان و بسیاری عوامل واسطه ای که در سیستم ایمنی نقش دارند می باشد و لذا تخم مرغ برای سلامتی انسان و پیشگیری از بیماریها اهمیت بسیاری دارد. این اثرات زیستی شناخته شده برای تخم مرغ عمدتا به دلیل وجود لیزوزیم و آویدین در سفیده تخم مرغ و ایمونوگلوبین  Y(Ig Y) در زرده تخم مرغ می باشد. لیزوزیم حدود 5/3 در صد سفیده تخم مرغ را تشکیل می دهد و خاصیت ضد باکتریایی آن به دلیل توانایی آن در هیدرولیز پیوندهای بتاگلوکوزیدی تشکیل دهنده N- استیل مورامیک اسید و N- استیل گلوکز آمین موجود در دیواره سلولی باکتریها می باشد. این آنزیم بر باکتری های گرم مثبت بیشتر از گرم منفی تأثیر ضد باکتریایی دارد که این مسأله به خاطر تفاوت در ساختمان دیواره سلولی این باکتریها است. بنابراین امروزه تخم مرغ علاوه بر این که به عنوان یک ترکیب مغذی شناخته شده است به عنوان یک دارو نیز مطرح می باشد (وان در اسلویس، 2005).

 

سلنیوم یک ماده مغذی ضروری در جیره مرغ های تخم گذار می باشد (1994NRC,). سلنیوم برای عملکرد مناسب آنزیم آنتی اکسیدانی گلوتاتیون پراکسیدازکه با تخریب رادیکال های آزاد، از سلول محافظت می کند ضروری است (روتروک و همکاران، 1973). احتیاجات مرغ  های تخمگذار به سلنیوم، بسته به خوراک مصرفی روزانه در حدود 05/0 تا 08/0 قسمت در میلیون می باشد(1994NRC,). این نیاز به سلنیوم به وسیله جیره متداول ذرت- کنجاله سویا بدون مکمل سازی اضافی می تواند تأمین شود. اما محتوی سلنیوم دانه های خوراکی به طور وسیعی از منطقه ای به منطقه دیگر تغییر می کند (1994NRC,)، و بنابراین در صنعت طیور اضافه نمودن آن به جیره های مرغ های تخمگذار امری متداول است. حداکثر مقدار مجاز اضافه کردن سلنیوم در ایالات متحده آمریکا 3/0 قسمت در میلیون است. آنچه که در مورد سلنیوم اهمیت دارد این است که به تازگی اثرات مفیدی برای شکل آلی آن که اغلب به صورت سلنو متیونین می باشد شناخته شده است. این شکل سلنیوم در واقع همان شکلی است که به طور طبیعی در گیاهان وجود دارد ولی از آنجایی که معمولا سلنیوم در گیاهان و دانه هایی که در تغذیه حیوانات استفاده می شوند پاسخگوی نیاز حیوان به این عنصر نمی باشد، لذا افزودن آن به جیره امری متداول می باشد.

 

در گذشته از شکل غیر آلی سلنیوم که معمولا سلنیت سدیم [1] بود، در جیره استفاده می شد. اما در سال 2000 منبع آلی سلنیوم برای استفاده به عنوان مکمل های خوراکی در جیره های طیور بررسی شد (2000FDA, ). این منبع آلی، یک مخمر غنی شده با سلنیوم[2] است که به وسیله رشد مخمر ساکارومایسس سروزیه [3] در محیط کشت حاوی سلنیوم زیاد، تولید می شود (2003AAFCO,). نشان داده شده است که بخش عمده سلنیوم در مخمر غنی شده با سلنیوم، سلنومتیونین[4]   است که شکل سلنیومی متیونین می باشد (بیلستر و وانگر، 1986 ;کلی و پاور،1995).

 

از آنجائیکه محتوی سلنیوم موجود در غذاها و گیاهان بستگی به میزان قابلیت دسترسی این عنصر در خاک دارد، در نتیجه سطوح این عنصر در غذاهای انسان در میان مناطق مختلف متفاوت است. نتایج مطالعات کلینیکی بر روی انسان نشان داده اند که مکمل سازی جیره با سلنیوم آلی، مرگ و میر حاصل از سرطان را به میزان 50 درصد کاهش می دهد. علاوه بر این، این داده ها نشان می دهند که مصرف سلنیوم ناکافی با تضعیف سلامتی و نقص های ژنتیکی و کاهش باروری و توانایی سیستم ایمنی برای مقابله با عوامل عفونی بیماری زا ارتباط دارد. متأسفانه، در بسیاری از کشور های جهان اجزای تشکیل دهنده غذای مردم دارای سطوح ناکافی سلنیوم می باشد. و کمبود میزان سلنیوم در غذای انسان یک مشکل جهانی است.  در نتیجه، پیدا کردن چاره ای  برای حل این مشکل مسأله روز، و مورد بحث در بسیاری از کشورهای جهان است (فیسینین و همکاران، 2008).

 

به طور کلی دو رویکرد تغذیه ای و فارماکولوژیکی برای بالا بردن سطوح مصرف سلنیوم در انسان وجود دارد. رویکرد تغذیه ای شامل مصرف غذاهایی مانند تخم مرغ، گوشت، شیر، و همچنین سبزیجات گوناگون غنی شده با سلنیوم است. و رویکرد فارماکولوژیکی شامل مصرف قرص های حاوی سلنیوم در فرم سدیم سلنیت، سلنومتیونین، و ترکیبات مختلف شیمیایی سنتز شده با عنوان ارگانو سلنیوم می باشد (سورای، 2000).

 

یکی از راه های موجود برای بهبود سلنیوم دریافتی انسان، تولید تخم مرغ، شیر و گوشت غنی شده با سلنیوم می باشد. همچنین بهترین منبع مکمل سلنیوم فرم کپسول آن است (سورای، 2000 و 2006).

 

در هنگام انتخاب بهترین ماده خوراکی برای غنی سازی با سلنیوم، باید به چند فاکتور مهم توجه کرد. این فاکتورها عبارتند از:

 

1- قسمتی از غذاهای سنتی مردم باشد.

 

2- به طور منظم و در حد  متعادل توسط مردم متعادل توسط توسط اکثریت مردم مصرف شود.

 

3- قابلیت غنی سازی با سایر مواد مغذی کم مصرف را داشته باشد.

 

4- فراهم کردن یک مقدار معنی داری از ماده مغذی (حداقل به میزان 50 درصد از نیاز توصیه شده روزانه[5])

 

در میان فرآورده های دامی، تخم مرغ به طور ایده آلی نیاز های اشاره شده در بالا را فراهم می کند. تخم مرغ قسمتی از غذاهایی سنتی مردم است و در بسیاری از کشور ها توسط اکثریت مردم و در تمام گروه های سنی کم و بیش به طور مرتب و در حد اعتدال مصرف می شود.

 

تخم  مرغ همچنین یک ماده خوراکی مناسبی برای غنی سازی با سلنیوم می یاشد زیرا برای ایجاد مسمومیت با تخم مرغ غنی شده با سلنیوم نیاز به مصرف طولانی مدت حدود 30 تخم مرغ غنی شده با سلنیوم در هر روز است که آن بسیار بعید به نظر می رسد.

 

• مواد آلی و اثرات آن در خاک ………………………………………………………………………………………………….14

 

1-2-1- اثر مواد آلی بر خصوصیات شیمیایی خاک ……………………………………………………………………….15

 

1-2-2- اثر مواد آلی بر خصوصیات فیزیکی خاک …………………………………………………………………………15

 

1-2-3- اثر مواد آلی بر خصوصیات زیستی خاک …………………………………………………………………………16

 

1-2-4- اثر مواد آلی بر حاصلخیزی خاک …………………………………………………………………………………….17

 

 

• کمپوست ……………………………………………………………………………………………………………………………..17

 

• کمپوست زباله شهری ……………………………………………………………………………………………………………18

 

• ورمی کمپوست …………………………………………………………………………………………………………………….20

 

• تنش ……………………………………………………………………………………………………………………………………24

 

• خشکی ………………………………………………………………………………………………………………………………..25

 

1-7-1- اثرات تنش خشکی بر گیاهان زراعی ………………………………………………………………………………26

 

1-7-2- مفهوم و مکانیسم های مقاومت به خشکی ………………………………………………………………………27

 

 

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق

 

2-1- بررسی نقش مواد آلی در بهبود خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاک ………………………………….29

 

2-2- بررسی تاثیر کمپوست زباله شهری بر جذب عناصر غذایی و عملکرد گیاهان زراعی …………………………30

 

2-3- بررسی تاثیر ورمی کمپوست بر جذب عناصر غذایی و عملکرد گیاهان زراعی……………………………………32

 

2-4- بررسی تاثیر تنش خشکی بر شاخص های رشد و عملکردی گیاهان زراعی………………………………………35

 

فصل سوم: مواد و روشها

 

3-1- انتخاب و نمونه برداری خاک……………………………………………………………………………………………………….38

 

3-2- تجزیه های فیزیکی و شیمیایی خاک ………………………………………………………………………………………….38

 

3-2-1- اندازه گیری pH …………………………………………………………………………………………………………..38

 

3-2-2- اندازه گیری قابلیت هدایت الکتریکی خاک ………………………………………………………………………38

 

3-2-3- اندازه گیری کربن آلی خاک …………………………………………………………………………………………..38

 

3-2-4- اندازه گیری نیتروژن کل خاک ……………………………………………………………………………………….39

 

3-2-5- اندازه گیری فسفر قابل جذب خاک …………………………………………………………………………………39

 

3-2-6- اندازه گیری پتاسیم قابل جذب خاک ………………………………………………………………………………39

 

3-2-7- اندازه گیری کربنات کلسیم معادل …………………………………………………………………………………..39

 

3-2-8- تعیین بافت خاک ………………………………………………………………………………………………………….39

 

3-2-9- تعیین درصد رطوبت اشباع خاک …………………………………………………………………………………….40

 

3-2-10- تعیین رطوبت ظرفیت مزرعه………………………………………………………………………………………..40

 

3-2-11- تعیین جرم مخصوص ظاهری ………………………………………………………………………………………40

 

3-3- خصوصیات شیمیایی کمپوست و ورمی کمپوست ………………………………………………………………………….40

 

3-3-1- اندازه گیری pH …………………………………………………………………………………………………………..40

 

3-3-2- اندازه گیری قابلیت هدایت الکتریکی ……………………………………………………………………………..41

 

3-3-3- تعیین کربن آلی ……………………………………………………………………………………………………………41

 

3-4- مراحل کار گلخانه ای ………………………………………………………………………………………………………………..41

 

3-4-1- کاشت ………………………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-4-2- مرحله داشت………………………………………………………………………………………………………………….42

 

3-4-3- برداشت گیاه و آسیاب کردن …………………………………………………………………………………………..44

 

 

3-5-  اندازه گیری خصوصیات گیاهی پس از برداشت ……………………………………………………………………………44

 

3-5-1- اندازه گیری ارتفاع گیاه و ریشه و شمارش تعداد برگها……………………………………………………….44

 

3-5-2- اندازه گیری قطر ساقه …………………………………………………………………………………………………..46

 

3-5-3- تعیین محتوای كلروفیل برگ …………………………………………………………………………………………46

 

3-5-4- اندازه گیری سطح برگ …………………………………………………………………………………………………46

 

3-5-5- اندازه گیری نیتروژن کل در نمونه های گیاهی ………………………………………………………………..46

 

3-5-6- خاکستر کردن مواد گیاهی و تهیه عصاره گیاهی ………………………………………………………………47

 

3-5-7- اندازه گیری فسفر نمونه های گیاهی ………………………………………………………………………………47

 

3-5-8- اندازه گیری سدیم و پتاسیم اندام هوایی گیاه …………………………………………………………………..48

 

3-5-9- اندازه گیری آهن و روی اندام هوایی گیاه ………………………………………………………………………..48

 

3-5-10- محتوای نسبی آب برگ ………………………………………………………………………………………………48

 

3-5-10- درصد ماده خشک اندام هوایی ……………………………………………………………………………………..49

 

3-6- طرح آزمایشی و مطالعات آماری ………………………………………………………………………………………………….49

 

فصل چهارم: نتایج و بحث

 

4-1- نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک ………………………………………………………………………………………….51

 

4-2- نتایج تجزیه شیمیایی ورمی کمپوست و کمپوست زباله شهری ……………………………………………………….52

 

4-3- بررسی تاثیر کاربرد کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست روی خصوصیات مورفو-فیزیولوژیکی کلزا تحت تنش خشکی ………………………………………………………………………………………………………………………………53

 

4-3-1- ارتفاع گیاه، قطر ساقه و تعداد برگ …………………………………………………………………………………53

 

4-3-2- سطح برگ، محتوی نسبی آب گیاه، نسبت سطح برگ و شاخص SPAD …………………………58

 

4-3-3- وزن خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت ریشه به اندام هوایی، درصد ماده خشک اندام هوایی و عملکرد دانه ………………………………………………………………………………………………………………………………..64

 

4-4- بررسی تاثیر کاربرد کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست روی غلظت عناصر غذایی در اندام هوایی کلزا تحت تنش خشکی ……………………………………………………………………………………………………………………….70

 

4-4-1- نیتروژن و فسفر……………………………………………………………………………………………………………..70

 

4-4-2- پتاسیم و سدیم ……………………………………………………………………………………………………………..74

 

4-4-3- آهن و روی ………………………………………………………………………………………………………………….78

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد ها

 

5-1- نتیجه گیری کلی ………………………………………………………………………………………………………………………85

 

5-2- پیشنهادات ………………………………………………………………………………………………………………………………..86

 

مراجع …………………………………………………………………………………………………………………………………………….87

 

 

 

فهرست اشکال و جداول

 

عنوان ………………………………………………………………………………………صفحه

 

جدول 1-1- مقایسه خصوصیات شیمیایی ورمی کمپوست و کمپوست باغی ……………………………………………..23

 

جدول 3-1- تیمارهای استفاده شده در آزمایش گلخانه ای ……………………………………………………………………..42

 

شکل 3-1- آماده سازی گلدانها در گلخانه جهت انجام کاشت ………………………………………………………………..43

 

شکل 3-2- مرحله کشت گلخانه ای و گلدهی گیاهان کلزا …………………………………………………………………….45

 

جدول 4-1- نتایج تجزیه فیزیکی و شیمیایی خاک ……………………………………………………………………………….51

 

جدول 4-2- نتایج تجزیه شیمیایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست ……………………………………………..52

 

جدول 4-3- نتایج تجزیه واریانس تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی بر خصوصیات مورفو-فیزیولوژیکی  گیاه کلزا……………………………………………………………………………….53

 

شکل4-1- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در ارتفاع گیاه کلزا……………………………………………..54

 

شکل4-2- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در قطر ساقه گیاه کلزا. ……………………………………..55

 

شکل4-3- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در تعداد برگ گیاه کلزا………………………………………55

 

جدول 4-4- نتایج مقایسه میانگین اثر ساده کود زیستی و اثرات متقابل کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در ارتفاع گیاه، قطر ساقه، تعداد برگ گیاه کلزا………………………………………………….57

 

شکل4-4- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در سطح برگ گیاه کلزا………60

 

شکل4-5- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در محتوی نسبی آب برگ کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….60

 

شکل4-6- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر روی نسبت سطح برگ کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

شکل4-7- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر روی شاخص SPAD کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

جدول 4-5- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی و اثر متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در بررسی سطح برگ، محتوی آب نسبی، نسبت سطح برگ و SPAD گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………63

 

جدول 4-6- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک اندام هوایی و ریشه، نسبت وزن خشک اندام هوایی به ریشه، درصد ماده خشک گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………………………65

 

شکل4-8- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک اندام هوایی گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………. 68

 

شکل4-9- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در وزن خشک ریشه گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………68

 

شکل4-10- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در نسبت ریشه به اندام هوایی گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………69

 

شکل4-11- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در عملکرد دانه گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………………………69

 

جدول 4-7- نتایج تجزیه واریانس تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم و سدیم، آهن و روی گیاه کلزا…………………………………………..70

 

جدول 4-8- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان نیتروژن و فسفر گیاه کلزا…………………………………………………………………………..72

 

شکل 4-12- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان نیتروژن گیاه کلزا…………………………………………………………………………………………………………………..73

 

شکل 4-13- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان فسفر گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………………………73

 

شکل4-14- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در مقدار پتاسیم اندام هوایی گیاه کلزا……………….74

 

شکل4-15- اثرات ساده تاثیر سطوح مختلف تنش خشکی در مقدار سدیم اندام هوایی گیاه کلزا…………………75

 

شکل4-16- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار پتاسیم اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

شکل4-17- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار سدیم اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

جدول 4-9- نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان پتاسیم و سدیم گیاه کلزا…………………………………………………………………………..77

 

جدول 4-10- نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تنش خشکی در میزان عناصر آهن و روی گیاه کلزا………….78

 

شکل4-18- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار آهن اندام هوایی کلزا…………………………………………………………………………………………………………………………………………………….79

 

شکل4-19- اثرات اصلی تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست بر مقدار عنصر روی اندام هوایی کلزا………………………………………………………………………………………………………………………………………..80

 

شکل 4-20- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عنصر آهن گیاه کلزا………………………………………………………………………………………………………………..81

 

شکل 4-21- اثرات متقابل تاثیر و کارایی کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست تحت شرایط تنش خشکی در میزان عنصر روی گیاه کلزا……………………………………………………………………………………………………………….81

 

شکل 4-22- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در تیمارهای کمپوست زباله شهری و ورمی کمپوست در سطوح مشابه چهار درصد و بدون تنش خشکی……………………………………………………………………………………………………………82

 

شکل 4-23- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در سطوح دو و چهار درصد ورمی کمپوست در شرایط بدون تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

شکل 4-24- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در سطوح دو و چهار درصد ورمی کمپوست در شرایط بدون تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..83

 

شکل 4-25- مقایسه رشد و ارتفاع گیاه در تیمار چهار درصد کمپوست زباله شهری در سه سطح تنش خشکی………………………………………………………………………………………………………………………………………………..83

 

 

 

مقدمه و هدف

 

 

 

 مقدمه

 

دانه های روغنی پس از غلات، دومین منبع غذایی جهان به حساب می آیند. این محصولات علاوه بر دارا بودن ذخایر غنی اسید های چرب، حاوی پروتئین نیز می باشند. کلزا به عنوان یکی از مهم ترین گیاهان روغنی در سطح جهان مطرح می باشد، به طوری که پس از سویا و نخل روغنی سومین منبع تولید روغن نباتی جهان به شمار می رود. این گیاه روغنی به طور متوسط حاوی 45-40 درصد روغن در دانه می باشد با توجه به نیاز روز افزون به روغن های نباتی و وابستگی شدید کشور در این مورد، لازم است توجه ویژه ای به توسعه و گسترش کشت دانه های روغنی بویژه کلزا مبذول شود (سیاوش و همکاران،1384).

 

بیش از 90 درصد مصرف روغن خوراکی کشور از طریق واردات تأمین می گردد. گیاه کلزا (مهمترین گونه زراعی مربوط به جنس Brassica) به علت ویزگی هایی از قبیل قابلیت کشت در نقاط مختلف، درصد زیاد و کیفیت مطلوب روغن موجب امیدواری در جهت تأمین و حتی خودکفایی روغن خام مورد نیاز کشور و رهایی از وابستگی می باشد (اصلانی و همکاران ،1384). افزایش تقاضا برای روغن نباتی در بازارهای جهانی و روند افزایش مصرف سرانه آن موجب اهمیت و لزوم توسعه کشت دانه های روغنی و گسترش برنامه های علمی- تحقیقاتی در مورد این محصولات شده است (ابولحسنی وسعیدی، 1385).

 

به طور کلی افزایش محصول در گرو بكارگیری بهینه نهاده های كشاورزی از جمله كود می باشد. كودهای شیمیایی در ایران نیز از مهمترین نهاده های كشاورزی به حساب می آیند. کودهای شیمیایی یکی از عوامل اصلی افزایش حاصلخیزی خاك می باشند، ولی استفاده بیش از اندازه از آنها به ویژه هنگامی که با عملیات مدیریتی نامناسب مثل سوزاندن بقایای گیاهی همراه شود، میزان ماده آلی خاك را به شدت کاهش می دهد. این موضوع بر روی ویژگیهای فیزیکی، شیمیایی و زیستی خاك تاثیرگذاشته و امکان فرسایش را در این خاكها افزایش می دهد. استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی با تاثیر روی ساختمان خاک منجر به عدم تعادل در خصوصیات فیزیکی شیمیایی و در نتیجه کاهش جذب عناصر غذایی می گردند (آدلیو و همکاران، 2010؛ سران و همکاران، 2010).  امروزه به دلیل افزایش اهمیت مسائل زیست محیطی توجه بیشتری به کودهای زیستی (بیولوژیک) برای جایگزینی کودهای شیمیایی شده است. از آنجا كه مدیریت كود از عوامل اصلی در نیل به كشاورزی پایدار محسوب می گردد، لذا جایگزینی تدریجی كودهای شیمیایی خصوصاً كودهای نیتروژنی و فسفاتی با كودهای زیستی به دلیل مزایای نسبی این كودهای و به علاوه ارزانی آنها می تواند بار سنگین یارانه را از دوش دولت برداشته و گامی دیگر در جهت شكوفایی اقتصاد كشور به حساب آید. از طرف دیگر مصرف كودهای زیستی بدون نگرانی از اثرات سوء زیست محیطی غالباً موجب بهبود شرایط فیزیكی- شیمیایی و زیستی خاك ها شده، افزایش حاصلخیزی و باروری اراضی را به دنبال دارند (پیر انوشه و همکاران، 1389).

 

امروزه بكارگیری روش های زیستی به عنوان طبیعی ترین و مطلوب ترین راه حل برای زنده و فعال نگه داشتن سیستم حیاتی خاك در اراضی كشاورزی مطرح می باشد (درزی و همکاران، 1387). استفاده از اصلاح کننده های آلی مانند کمپوست ها، ابزار موثری برای بهبود خاکدانه سازی، ساختمان خاک، افزایش جمعیت و تنوع میکروبی، افزایش ظرفیت نگهداری آب خاک و افزایش ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک می باشد (آزرمی و همکاران، 2008).

 

تولید کمپوست می تواند به عنوان یک روش مدیریتی مناسب برای حذف مواد زاید جامد و تبدیل آنها به موادی با ارزش غذایی بالا محسوب شده و به عنوان ابزاری مناسب در کنترل انواع مختلف بقایا و کاهش مصرف کودهای معدنی به محصولات زراعی و افزایش جذب عناصر کم مصرف به وسیله گیاهان تلقی شود. انجام تحقیقات مختلف در این زمینه، برخی از تاثیرات مثبت کمپوست به عنوان کود زیستی را در رشد و بهبود خصوصیات کیفی گیاه نشان داده است (هارگریوز و همکاران، 2008).

 

روند افزایش مستمر در تقاضا بدلیل رشد روز افزون جمعیت و افزایش قیمت محصولات، کشاورزان را مجبور به کاربرد روش های مدیریتی فشرده کرده که هدف آن افزایش تولید محصولات زراعی است. این شیوه کشاورزی برای جبران کمبود عناصر در خاک، با مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی علاوه بر هزینه بالا، به دلیل بازدهی کم و بر هم زدن تعادل عناصر غذایی خاک می تواند باعث کاهش عملکرد گیاهان زراعی شود. از این رو، سیستم های کشاورزی با نهاده کم به دلیل علاقه فزآینده به حفاظت منابع طبیعی، کاهش تخریب زیست محیطی و افزایش هزینه کودها، بویژه به منظور تولید در کشورهای در حال توسعه مورد توجه بسیاری قرار گرفته است.

 

بر اساس تجارب ارزنده کشورهای پیشرفته جهان و موفقیت های چشمگیر آنها در زمینه کشت کلزا، پاییزه بودن کشت این گیاه و در نتیجه امکان استفاده از نزولات آسمانی و نیاز کمتر به آبیاری، توصیه شده که کشت کلزا پاییزه (و یا بهاره) در ایران، بر خلاف سایر دانه های روغنی که در بهار کشت می شوند، توجیه پذیر به نظر می رسد. سازگاری کلزا با شرایط متفاوت اقلیمی و خاک به دلیل وجود تیپ های پاییزه و بهاره، عملکرد نسبتاً زیاد این گیاه در مقایسه با سایر محصولات زراعی و همچنین نیاز کشور به تولید دانه های روغنی و وابستگی زیاد به واردات دانه های روغنی علت اصلی روی آوردن به کشت کلزا بعنوان یکی از گیاهان روغنی با درصد بالای روغن است.

 

 

انواع خلاقیت… 30

 

ویژگی های افراد خلاق.. 32

 

فرآیند خلاقیت… 34

 

موانع پرورش خلاقیت… 36

 

موانع خلاقیت در كلاس درس… 39

 

بخش دوم) تدریس… 39

 

بخش چهارم)پیشینه تحقیقات… 69

 

فصل سوم) روش پژوهش… 76

 

مقدمه. 77

 

جامعه آماری.. 77

 

روش نمونه گیری.. 77

 

ابزار گرد آوری داده ها 77

 

روش تحلیل داده ها 77

 

فصل چهارم) تحلیل یافته ها 78

 

مقدمه. 79

 

1-1-4- بررسی داده های سؤال اصلی شماره یک پژوهش… 80

 

1-2-4-بررسی داده های سؤال اصلی شماره دو پژوهش… 81

 

1-3-4-بررسی داده های اصلی سؤال شماره سه پژوهش… 82

 

فصل پنجم) نتایج یافته ها 87

 

بیان کلی یافته های پژوهش… 87

 

1-4-5.پیشنهاد های عملی جهت کاربست یافته ها 90

 

پیشنهاد موضوع های پژوهشی.. 92

 

محدودیت های پژوهش… 93

 

منابع و مآ خذ: 94

 

 

 

          فصل اول

 

       کلیات پژوهش

 

 

 

مقدمه

 

امروزه علی رغم ایجاد تغییرات عمیق در نظام آموزش عالی و تغییر در سیاست ها و برنامه ریزی های آموزشی ، بسیاری از اساتید در رویارویی با مسایل و مشكلات آموزشی فاقد توانایی های لازم و اساسی هستند و از روش های قدیم و مهارت سنتی و انفرادی برای اداره ی كلاس خود استفاده می كنند . همین امر باعث كندی فرایند یاددهی ویادگیری و آسیب پذیری امر آموزش شده است.

 

تحقیقات بی شماری نشان داده است كه بسیاری از مشكلات اخلاقی و اجتماعی دانشجویان  ما حاكی از جذاب نبودن محیط دانشگاه و كشمكش های این گونه دانشجویان با اساتید و افت تحصیلی آنان بوده است. لذا وجود مدیریت كارآمد  و ایجاد شرایط لازم برای تسهیل در امر یادگیری در كلاس درس كه مطابق نیازها و ویژگی های دانشجویان باشد، لازمه ی جامعه امروز و راهگشای بسیاری از مشكلات دانشجویان می باشد(سلیمانی،1381).

 

اساتید باید بدانند كه هر دانشجو ویژگی خاص خود را دارد و این استاد است كه با هنر ، ذوق وسلیقه  خود با اتخاذ روش صحیح و در نظر گرفتن تفاوت های فردی آنان درس را آن چنان لذت بخش و محیط كلاس را آن گونه شاداب و با طراوت ترسیم  می نماید كه فرصت بی نظمی به دانشجویان خود نمیدهد. امروز دیگر اساتید با روش های قدیمی و كلاسیك نمی توانند روح جست و گر دانشجویان را اقناع سازند ، بلكه نیازمند مهارت های مدیریتی مبتنی بر اصول روان شناسی یادگیری به شیوه های علمی و تدریس پویا و فعال می باشند(سلیمانی،1381).

 

این كه خلاقیت ، فطری و موروثی است یا اكتسابی ، و اگر اكتسابی چگونه می توان آن را آموزش داد و در پرورش آن چه تكنیك ها و روش هایی را به كار برد، موضوع بررسی های مختلفی بوده است. محققین در این زمینه می گویند ؛ مدتی پیش ، عده ی زیادی از محققان عقیده داشتند كه خلاقیت ، امری فطری و موروثی است . خوشبختانه بر اثر تحقیقات علمی دامنه داری كه در زمینه خلاقیت انجام شده است و نتایجی كه از آنها به دست آمده است ، عقاید در حال تغییر است . اكنون معلوم شده است كه استعداد خلاقیت در همه انسان ها با شدت و ضعف مختلف وجود دارد و می توان آن را بر اثر آموزش ، رشد وگسترش داد و شكوفا كرد (اسكوئیلر وهمكاران، 1372، ص  124 و 125 ).

 

 

همه ی ما توانایی و ظرفیت خلاقیت راداریم ولی می آموزیم كه خلاق نباشیم به عبارت دیگر تجاربی كه در خانه و محیط كسب می كنیم و آموزشی كه در دانشگاه ها وموسسات آموزش عالی می بینیم ما را به تفكر هم گرا و زندگی متداول عادت می دهد. به این ترتیب در صورت رویارویی با هر پدیده ی جدید ، سعی می كنیم كه آن را در قالب های سنتی جای دهیم و با آ نچه در گذشته آموخته ایم مربوط سازیم. در صورتی كه اگر خلاقانه بیندیشیم ، پدیده های جدید را با دید نو بررسی می كنیم و سعی می كنیم كه در صورت لزوم ، چارچوب های قدیم را در هم بشكنیم و چارچوب های كاملاً جدیدی را جانشین آنها كنیم (سام خانیان،1384،ص130).

 

در نظام های كنونی آموزش عالی ، متأسفانه تفكر هم گرا محور واساس كار است و تفكر واگرا، نه تنها مورد عنایت نیست ، بلكه اغلب تضعیف هم می شود . در نتیجه وقتی كه دانشجو به بازار کار وارد می شود، خلاقیتی در خود احساس نمی كندو قالب های فكری او نیز كه همان شكل هم گرا در آمده اند دیگر قابل تغییر نیستند و یا دست كم تغییر آنها بسیار مشكل است(سام خانیان،1384،ص131).

 

در پژوهش حاضر سعی بر این است كه رابطه ی بین روش های تدریس فعال و میزان خلاقیت دانشجویان پسر دانشکده ی کشاورزی ابوریحان پاکدشت  مورد بررسی قرار گیرد.

 

 

 

 

بیان مسئله

 

اساتید با به كار گیری روش های صحیح تدریس، موظفند انتظارات دانشجویان، خانواده ها ، کارفرمایان و سایر مشتریان نظام آموزش عالی را با موفقیت بر آورده سازند. برای تحقق این ضرورت ها مسئله ی اصلی روش های تدریس فعال در كلاس درس می باشد.

 

عضو هیات علمی موفق و اثربخش كسی است كه كلاس درس را به گونه ای آماده سازد كه پاسخ گوی تمامی چالش ها در طول تدریس خود باشد. استاد باید توانایی های خود را بشناسد ، روش تدریس خود را ارزیابی كند ، اگر قدیمی و كهنه است روش تدریس پویا و زنده ای را در پیش گیرد، روحیه ی خلاقیت و نو آوری را در نهاد دانشجویان شكوفا نماید و حرفه ی استادی خود را نه به عنوان تدریس صرف بلكه برای ایجاد تغییر و تحول در فراگیران پندارد.روش های بر خورد با مشكلات كلاس درس را شناسایی كند و راهبردی را اتخاذ نماید كه كه فرایند یاددهی- یادگیری را مختل نسازد و مشكلات جزیی كلاس او به مشكلات كلی و وخیم تبدبل نشود و هم چنین دانش آموختگان كلاس درس او مسائل آموزشی و مشكلات رفتاری خود را در محیطی آرام و سرشار از محبت و غیر تهدید آمیز حل نمایند( سجادی، 1373).

 

دانشجویان از میان تركیب و ویژگی های انتزاعی و دور از ذهن شخصیت استاد دلایلی برای دوست داشتن یا نداشتن او می یابند . به هر حال آن چه كه به استاد یاری می دهد تا كلاس موفق و اثربخشی داشته باشد از یك جهت به شناخت استاد از نقشه های خود درامر تدریس مربوط است و از طرف دیگر به آگاهی ایشان از روندهای علمی نهفته در امر مدیریت كلاس درس بستگی دارد ( سجادی، 1373).

 

یكی از كارهای مهم لازم برای آموزش خلاقیت در دانشجویان ، تغییر در روش كار استاد و انتظارات نظام آموزش عالی از دانشجویان است. باید مقداری از وقت كلاس را به مواردی اختصاص  داد كه به خلاقیت مربوط می شوند . البته این كار را نمی توان با اختصاص یك یا دو ساعت در هفته به آموزش خلاقیت انجام داد ، بلكه باید نحوه ی تفكر واگرا را در تمام شئون آموزش عالی وارد كرد ؛یعنی در تدریس وآموزش علاوه بر تفكر هم گرا، تفكر واگرا نیز مد نظر استاد یا مدرس باشد( سام خانیان،1384،ص132).

 

اساتید باید سعی کنند کلاس را از حالت قالبی و خشک آن خارج کنندو اعتماد به نفس ، نو آوری ،آزاد اندیشی ونظایر آن را در دانشجویان،پرورش دهد.باید به دانشجویان یاد دهندکه مطالب کتاب های درسی الزاماً صد درصد صحیح و غیر قابل تغییر نیستندو هر عقیده یا نظریه ی جدیدی که بهتر از عقاید قبلی باشد می تواند جای آن را بگیرد.

 

از این رو در پژوهش حاضر بر آنیم تا به بررسی رابطه ی بین روش های تدریس فعال و میزان خلاقیت دانشجویان پسر دانشکده ی کشاورزی ابوریحان پاکدشت  بپردازیم. و ببینیم که آیا بین روش های تدریس فعال و  و میزان خلاقیت دانشجویان رابطه وجود داردیا نه ؟ واگر رابطه وجود دارد این رابطه معنادار است یا نه؟

 

 

 

اهمیت و ضرورت تحقیق

 

این بخش شامل اهمیت و ضرورت نظری و اهمیت و ضرورت کاربردی است.

 

اهمیت و ضرورت نظری

 

پژوهش حاضر به توسعه چارچوب نظری حوزه تدریس (روش های تدریس )و خلاقیت کمک می کند.

 

اهمیت و ضرورت کاربردی

 

1-پژوهش حاضر به آشنا ساختن بیشتر اساتید با روشهای تدریس فعال کمک می کند.

 

2-پژوهش حاضر به ضرورت انطباق موضوع های درسی از نظر زمان و محتوا و روش های تدریس کار آمد کمک می کند.

 

3-پزوهش حاضر به وجود نظام ارزشیابی متناسب با شیوه های تدریس فعال برای ارزیابی میزان یادگیری دانشجویان کمک می کند.

 

4-پژوهش حاضر به ضرورت توجه به نیازمندی های استاد برای تدریس کارآمد و خلاق کمک می کند.

 

5-پژوهش حاضر به روش های مدیریت کلاس درس مبتنی بر مشارکت دانشجویان که باعث بهبود و اثربخشی کیفیت کار استاد می شود، کمک می کند.

 

6-پژوهش حاضر به سیاست گذاری نظام آموزش عالی برای استاندارد کردن تعداد دانشجویان در کلاس ها و کاهش کثرت آن ها کمک می کند.