روشهای محاسبه حداكثر دبی لحظه ای.. 63

 

فیزیوگرافی.. 65

 

خصوصیات فیزیكی حوضه ها 66

 

شکل 4-8 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود و زیر حوضهها مقطع ورودی رشت… 67

 

شکل 4-9مشخصات فیزیكی كل حوضه آبریز تا ابتدای رشت (حوضه بالادست رشت) 67

 

شکل 4-11 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت… 68

 

شکل 4-12 محدوده حوضه آبریز بالادست شهر رشت… 69

 

شکل 4-13مشخصات فیزیكی كل حوضه (ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت) 69

 

شکل 4-14موقعیت حوضه مورد مطلعه، تصویر ماهوارهای TM (لندست). 70

 

شکل 4-17ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ. 73

 

شکل 4-21نقشه شیب حوضه مورد مطالعه. 76

 

شکل 4-24مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ابتدای رشت… 79

 

شکل 4-25مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ابتدای رشت… 79

 

شکل 4-26مشخصات شكل حوضه آبریز تا انتهای رشت (ایستگاه هیدرومتری) 79

 

شکل 4-27 مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رش… 79

 

شکل 4-28 مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رشت… 80

 

توزیع طبقات ارتفاعی (هیپسومتری( 80

 

شکل 4-29طبقات ارتفاع و مساحت حوضه بالا دست رشت ( تا ابتدای رشت) 81

 

شکل 4-30 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 82

 

شکل 4-31 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 83

 

 جهت حوضه. 83

 

شکل 4-35 جهت شیب و توزیع جهت در واحد سطح حوضه بالادست رشت… 84

 

 شبكه هیدروگرافی.. 86

 

تراكم شبكه زهكشی.. 86

 

بررسی شیب حوضه. 88

 

شکل 4-40  طبقات شیب و مساحت حوضه تا ابتدای رشت… 89

 

شکل 4-43 نقشه شیب سطح شهر رشت به درجه. 91

 

 عوامل توسعه شهری : 96

 

 بررسی وضعیت آلودگی رودخانه های شهر رشت… 99

 

 سیل.. 104

 

شکل 4-52 آبدهی رودخانه شهر  رشت  در دوره  17 ساله. 108

 

رودخانه های جاری در شهر رشت… 108

 

سطوح غیر قابل نفوذ. 111

 

 نتایج.. 114

 

آزمودن فرضیات: 116

 

ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اﻗﺪاﻣﺎتﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲ،ﺑﻴﻮﻣﻜﺎﻧﻴﻜﻲو ﺑﻴﻮﻟﻮژﻳﻜﻲﺟﻬﺖ ﻛﺎﻫﺶدﺑﻲﭘﻴﻚ ﺳﻴﻼب… 118

 

منابع  ………………………………………………………………………………………………………………………….121

 

Abstract……………………………………………………………………………………………………………………123

 

فهرست  اشکال

 

 

شکل 4-2 روند افزایش سطح کالبدی شهر رشت تا سال ۱۳۸۵. 55

 

شکل 8-4  مشخصات فیزیکی حوضه  گوهر رود و زیر حوضه های مقطع ورودی رشت……………………67

 

شکل 4-9مشخصات فیزیكی كل حوضه آبریز تا ابتدای رشت (حوضه بالادست رشت) 67

 

شکل 4-11 مشخصات فیزیكی حوضه گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت… 68

 

شکل 4-12 محدوده حوضه آبریز بالادست شهر رشت… 69

 

شکل 4-13مشخصات فیزیكی كل حوضه (ایستگاه هیدرومتری، خارج شهر رشت) 69

 

شکل 4-14موقعیت حوضه مورد مطلعه، تصویر ماهوارهای TM (لندست). 70

 

شکل 4-17ﺷﺒﻜﻪ ﻫﻴﺪروﮔﺮاﻓﻲ ﺣﻮﺿﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ. 73

 

شکل 4-21نقشه شیب حوضه مورد مطالعه. 76

 

شکل 4-24مشخصات شكل حوضه آبریز سیاهرود تا ابتدای رشت… 79

 

شکل 4-28 مشخصات شكل حوضه آبریز گوهررود تا ایستگاه هیدرومتری،خارج شهر رشت… 80

 

توزیع طبقات ارتفاعی (هیپسومتری( 80

 

شکل 4-29طبقات ارتفاع و مساحت حوضه بالا دست رشت ( تا ابتدای رشت) 81

 

شکل 4-30 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 82

 

شکل 4-31 توزیع فراوانی طبقات ارتفاعی حوضه آبریز بالادست رشت… 83

 

شکل 4-35 جهت شیب و توزیع جهت در واحد سطح حوضه بالادست رشت… 84

 

شکل 4-40  طبقات شیب و مساحت حوضه تا ابتدای رشت… 89

 

شکل 4-43 نقشه شیب سطح شهر رشت به درجه. 91

 

شکل 4-52 آبدهی رودخانه شهر  رشت  در دوره  17 ساله. 10

 

چکیده:

 

مطالعات اثرات توسعه شهری بر رودخانه­های زرجوب و گوهررود شهر رشت با هدف ارتقاء كیفیت زیست محیطی تغییر شرایط رودخانه­ها از وضعیت آلودگی و روند سل خیزی آنها به شرایط مطلوب و پایدار صورت گرفته است. رودخانه­های ذكر شده در شرایط موجود عملاً فاضلاب رو باز شهر  می­باشند كه وضعیت آلودگی و عفونت آن، همجواری از فاصله زیاد را نیز غیرممكن ساخته است.تحولات توسعه شهری سبب قطع رابطه انسان و محیط با پیوند اولیه بوم­گرایی گردیده و متاسفانه رشد لجام گسیخته شهرگرایی در جهت تخریب محیط زیست در حركت می­باشد و فقدان نگرش پایدار به جایگاه محیط زیست در جهت محو و تضییع هر گونه حضور این پدیده از محیط زندگی شهری می­باشد و ما شاهد تبدیل والاترین منابع محیطی در شهر رشت به كانال­های فاضلاب هستیم. اندام­های طبیعی و اكولوژیك از مهمترین عناصر سازمان فضایی شهر می­باشند كه پایداری آنها شرط توسعه پایدار شهر، سلامت و بهداشت محیط محسوب می­گردد.. پایداری این اندام­ها به عنوان ریه­های طبیعی شهر شرایط ارتقاء و گسترش فصل مشترك شهر را با محیط طبیعی فراهم می­سازند.بدیهیست ارتقاء كیفیت رودخانه تاثیرات مثبتی در نظام عملكرد و فعالیت حوزه پیرامونی آن خواهد داشت. رشد جمعیت، توسعه شهری و صنعتی شدن جوامع، تاثیرات نامطلوبی در هیدرولوژی حوضه آبریزمیگذارد از میزان سطوح نفوذپذیر حوضه كه قادر به جذب بخشی از بارندگی هستند، میكاهد سطوح نفوذناپذیر شهری مانند خیابانها، کاهش پارکها و باغچه ها و عدم  استفاده  از سقف های سفالی موجب افزایش شدت آبدهی سیلاب حوضه های شهری خواهد بود نفوذناپذیری سطح حوضه های شهری و تغییراتی كه در اثر رشد و توسعه شهر بوجود میآید مانند از بین بردن پوششهای گیاهی، تراكم خاك به مقدار زیادی از و زمان نفوذ آب در خاك میكاهد.   

 

کلید واژه:توسعه شهری, رودخانه ,سیل خیزی رودخانه ها, آلودگی رودخانه ها, رشت

 

مقدمه:

 

جامعه بشری در ابتدای قرن بیست و یكم درگیر تجربهای نو شده است، برای اولین بار اكثریت جمعیت جهان در مناطق شهری سكونت یافتهاند و انسان به موجودی شهرگرا تبدیل شده است كه به جای روستاها و شهرهای كوچك در كلان شهرها منزل میگزیند. امروزه شهرها به مراكزی مبدل شدهاند كه نه تنها سرنوشت بشریت بلكه آینده زندگی را در كره خاكی رقم خواهند زد و بیتردید بدون شهرهایی دیر پا دنیایی پایدار نخواهیم داشت. مدیران و برنامه ریزان شهرها عموماً با مسائل پیچیده و گستردهای از جمله مشكلات زیست محیطی، اجتماعی و اقتصادی درگیر هستند. نتیجة این مشكلات زمینهای جهت نزول سطح زندگی مردم خواهد بود. مضافاً سیاستهای توسعه اقتصادی و اجتماعی كشورهای در حال توسعه، جوامع كشاورزی و روستایی را مورد تغییر و تحول قرار داده است به طوری كه مهاجرت به شهرها تداوم دارد و شهرها همواره در حال توسعه و گسترش هستند. گزارشهای سازمان ملل متحد در اواخر دهة 90 میلادی حاكی از آن است كه بعد از سال 2000 میلادی نیمی از جمعیت جهان در شهرها زندگی خواهند كرد. تمركز فعالیتهای اجتماعی در شهرها، رقابت جهت تامین منابع مختلف را به شدت افزایش میدهد. اساسیترین منبع حیات بشر آب است كه با هزینه بسیار زیاد در شهرها به طور مستقیم (آب شرب مصرفی) و غیر مستقیم (محصولات كشاورزی و صنعتی) در دسترس مردم قرار میگیرد. آب به عنوان اصلیترین منبع حیات در بسیاری از موارد به دلیل مدیریت نادرست، فعالیتهای بشری را تهدید میكند. سیل، طغیان رودخانه ها، فرسایش آبی اراضی حاصلخیز، رسوب گذاری و آلودگی پسابهای خانگی و صنعتی از جمله این تهدیدات است كه در مناطق شهری با تغییر و تحول در كاربری اراضی، تراكم خاك، غیر قابل نفوذ شدن اراضی و از بین بردن پوششهای گیاهی مضاعف میشود. در این مورد میتوان به سیل مخرب سال 69 و 77 شهر رشت دلیل ساخت و سازهای فراوان، تجاوز به حریم رودخانه گوهررود و سیاهرود و از بین بردن پوشش گیاهی منطقه بوقوع پیوست و یا آبگرفتگیهای مكرر و هر ساله در سطح شهر رشت كه به دلیل عدم توانایی شبكه 700 كیلومتری فاضلاب مختلط شهر رشت در جمع آوری و انتقال آب باران، گسترش و توسعه همه جانبه شهر رشت و افزایش سطوح غیر قابل نفوذ شهری اتفاق میافتد، اشاره كرد. همچنین روزنامه همشهری در شماره 4793 مورخ 15 اردیبهشت 1386در مورد آبگرفتگی اكثر شهرهای كشور تحت عنوان “آبهای سطحی در شهر”از زبان مهندس محمود رضا رحمانی مینویسد:”بر اساس آمار با وجود شبكه جمع آوری و انتقال آبهای سطحی و فاضلاب در شهرهای شمالی، 90 درصد آب گرفتگیها به علت وجود زباله هایی است در مسیلهای جمع آوری آبهای سطحی ریخته میشود.” بنابراین ضرورت درك صحیح فرآیندهای هیدرولوژی جهت مدیریت و تصمیم سازی صحیح، حتمی و لازم به نظر میرسد لازم است اندكی به مسئله شهری شدن بپردازیم. شهری شدن فرآیندی است كه در طی آن اراضی طبیعی  كشاورزی به مناطق ساخته دست بشر مبدل میشود. تمركز پول و سرمایه، بالا بودن قیمت اراضی و سهولت دسترسی به امكانات و منابع، باعث ازدحام جمعیت در شهر بزرگ رشت شده به طوری كه توسعة كنترل نشده و بدون مدیریت صحیح در سالهای گذشته و گسترش اماكن و تاسیسات شهری در اثر ازدیاد روز افزون جمعیت در حال حاضر باعث به هم خوردن تعادل هیدرولوژی حوضه های آبریز مشرف به شهر شده حوضه آبریز است كه علاوه بر فرسایش است. شهری شدن مهمترین عامل نابسامانی چرخة هیدرولوژی خاك، باعث افزایش وقوع سیلهای بزرگ و آب گرفتگیهای وسیع  و افزایش آلودگی ناشی از فاضلاب ها در سطح شهرها میشود كه شهر رشت  نیز از این قائده مستثنی نیست. توسعه شهری، شهرسازی و تغییرات ناشی از كاربری اراضی در شهر رشت باعث افزایش حجم رواناب شهری، افزایش دبی اوج و وقوع آن در زمان كوتاهتری گردیده و احتمال وقوع آب گرفتگی در مناطق پایین دست شهر را نیز افزایش داده است. سطوحی كه باعث افزایش سیل در رودخانه های شهر رشت میشود، عموما شیروانیها، معابر عمومی، جادهها، خیابانها با سطح صاف و نفوذپذیری كم میباشد. قابلیت نگهداری رطوبت و نفوذپذیری مربوط به پهنه و عرصه های ذكر شده به مراتب پایینتر از اراضی طبیعی و دست نخورده میباشد

 

 

 

بیان  مسئله و ضرورت  انجام  تحقیق

 

توسعه  صنعت  شهر  نشینی و  افزایش جمعیت در  کمیت  و کیفیت آلودگی آب و  تخریب سریع  منابع  طبیعی همواره  نقش اساس داشته  و  دارند  آلودگی آب  و  سیل  خیزی  دو  رودخانه زرجوب و  گوهر رود  نیز  از  این  موضوع  مستثناء  نیستند به  هر ترتیب  این  نگرشی کلی به  مسائل  زیست  محیطی استان  گیلان   نشان  میدهد  آلودگی  آب  رودخانه های  زرجوب و  گوهر رود  از  تخلیه  انواع  فاضلاب ها , هرز ابهای شهری و مواد  زائد   در  محیط  ناشی  میشود  که  راه  فاضلاب های  شهری  خانگی , اماکن  عمومی مانند  بیمارستان ها,  هتل ها,و  فاضلاب های سطحی بر اثر  شسته  شدن  توسط آب باران  حاصل  میگردد به  رودها  وارد  میشوند  بارندگی یکی از  عناصر  اقلیمی است که بر روی  رودخانه ها تاثیر  مستقیم  دارد  هرگاه  میزان  آب  رودخانه  کم  بوده  رودخانه  تبدیل  به  محل  تعفن  شده  و  اگر   میزان آب  زیاد تر  باشد .  محیط  رقیق تر شده  قابل  ذکر است  که  همین  عنصر  اقلیمی  در  شهر  رشت   به  علت  تغییر  کاربری  اراضی  باعث  بروز  مشکلات   فراوانی  از  جمله  افزایش   پتانسیل  سیل  خیزی  رودخانه ها میگردد در  ادامه   موضوع  آلودگی رودخانه ها  به  علت  نداشتن  سیستم  پیشرفته  و  پر  بازده   تصفیه  فاضلاب  شهری   و  با توجه  به نرخ  رشد  فعلی  جمعیت  شهری  و محدود  بودن  رودخانه ها  از  نظر  کشش فاضلاب  شهری  و  خانگی  باید  تدابیری  اندیشیده  شود  تا  رودخانه ها  توان خود  پالایی خود  را  بدست اورند  برای  این  امر  باید  از  ریختن فاضلاب   جلوگیری  به  عمل  آید. همچنین  از  سوی  دیگر  توسعه  روز افزون  مناطق شهری  موجب  مستعد  شدن  سیل  خیزی  رودخانه های  شهر  رشت  شده  است . میتوان  با  مطالعه  حوزه های آبخیز  دوره های  طغیان  سیل  و  راه های  جلوگیری  از  وقوع ان  را  تعیین  کرد  افزایش جمعیت  همراه  با  ضعف  برنامه  ریزی  برای  بهره  برداری  از  زمین ,  تخریب  جنگل ها و  مراتع و  نیز  توسعه  سطوح غیر  قابل  نفوذ  سبب شده  تا  در  حوضه های آبریز  ,  آب  کمتری به  زمین  نفوذ کرده  و  سریع تر  به  طرف  پایین  دست  جریان  پیدا  کند  در  نتیجه   سیل  ها  فراوان تر ,  شدیدتر  و ناگهانی  تر  شده  و دآسیب  بیشتری  وارد  میکنند .توسعه  شهرها  بر کانالهای  طبیعی مسیلها  و  مسیر  آنها در  دشتهای سیلابی  تاثیر  گذار  بوده  و  در کل آبهای  جاری  , مشخصات  حداکثر ابدهی , کیفیت  آب مسیلها و  سرانجام  در  رفتار  هیدرولوزیکی انها  موثر  بوده  است  . یکی  از  مهمترین  تغییرات  تاثیر  گذار  توسعه  شهری بر  مسیلها  پوشش دار کردن  آنها  و  کاهش  حریم مسیلها میباشد. همچنین  در  دست نبودن  آمار  صحیح  و  دقیق  به  دلیل  تنگناهای  مالی  از  جمله  عوامل  موثر  بر  افزایش  میزان  خسارت ها  بوده  است  در این  تحقیق  که  از  دیدگاه  ژئوهیدرولوژی  و  تلفیق  آن  با  روشهای  علمی  و  تجربی  موضوع  سیلاب  و  آب گرفتگی  و آلودگی  رودخانه  های  شهر  رشت  مورد  بررسی  و  تجزیه  و  تحلیل  قرار گرفته  و  مشخص مینماید  که  اثرات  توسعه  شهری  بر  سیل  خیزی  و آلودگی رودخانه های  شهر  و آسیب  پذیری بخش های وسیعی از  بافت آن  موثر  بوده یا خیر؟

 

 

 

سوال  تحقیق