1-3- سنتز غربال­های مولکولی توسط ریزموج (MW) ………………………………………….. 5

1-4- قالب­ دهنده­ها و نقش آن در سنتز غربال­های مولکولی …………………………………  7
1-5- نقش امواج فراصوت و حلال­های کمکی در سنتز غربال­های مولکولی …………………..  8
 فصل دوم: تئوری …………………………………………………………………………………..  12
2-1- نظریۀ طیف­سنجی رزونانس مغناطیسی هسته (NMR) ………………………………..  13
2-2- توصیف و بررسی غربال­های مولکولی توسط پراش پرتو ایکس ………………………….  17
2-3- توصیف و بررسی غربال­های مولکولی توسط میکروسکوپ الکترونی پویشی …………  20
2-4- توصیف و بررسی غربال­های مولکولی توسط طیف­سنجی مادون قرمز ………………….  22
2-5- اندازه­گیری عناصر سازندۀ زئولیت­ها و غربال­های مولکولی …………………………………  23
2-6- اندازه­گیری ظرفیت مبادلۀ یون غربال­های مولکولی ………………………………………..  26
2-7- اندازه­گیری ظرفیت جذب سطحی غربال­های مولکولی …………………………………….  28
فصل سوم: بررسی طیف­سنجی ³¹P NMR  و ²⁷Al NMR محلول­های آلومینوفسفات در محیط­های آبی و الکلی…31
3-1- کلیات ……………………………………………………………………………………………. 32
3-2- بخش تجربی ……………………………………………………………………………………. 37
3-2-1- مواد و روش تهیۀ محلول­ها ……………………………………………………………….  37
3-2-2- دستگاهوری ………………………………………………………………………………..  38
3-3- بحث و نتیجه­گیری …………………………………………………………………………….  40
3-3-1- بررسی طیف­های ²⁷Al NMR و ³¹P NMR در محیط آبی …………………………………  40
3-3-1-1- بررسی طیف ²⁷Al NMR محلول آلومینات و محلول با Al/P برابر یک ………………  40
3-3-1-2- بررسی طیف ²⁷Al NMR و ³¹P NMR محلول­های آلومینوفسفات با 1 ≤Al/P  ……. 
3-3-1-3- بررسی طیف ²⁷Al NMR و ³¹P NMR محلول­های آلومینوفسفات با 1 ≥Al/P   …… 
3-3-1-4- بررسی طیف ²⁷Al NMR و ³¹P NMR سل- ژل آلومینوفسفات ……………………..  49
3-3-2- بررسی طیف­های ²⁷Al NMR و ³¹P NMR در محیط­های الکلی ………………………….  54
3-3-2-1- بررسی طیف ²⁷Al NMR محلول­های آلومینوفسفات متانولی ……………………….  54
3-3-2-2- بررسی طیف ³¹P NMR محلول­های آلومینوفسفات متانولی ……………………….  55
3-3-2-3- بررسی طیف­های ²⁷Al NMR و ³¹P NMR محلول­های آلومینوفسفات اتانولی ………  62
3-4- نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………….  64
فصل چهارم: سنتز و توصیف غربال­های مولکولی آلومینوفسفات ……………………………….  65
4-1- کلیات ……………………………………………………………………………………………  66
4-1-1- آلومینوفسفات­های شبکه خنثی (1=  Al/P) ……………………………………………..  66
4-1-2- آلومینوفسفات­های شبکه آنیونی (1 > Al/P) ……………………………………………..  68
4-1-3- الگوهای پیوندی در آلومینوفسفات­ها ……………………………………………………….  68
4-2- بخش تجربی …………………………………………………………………………………..  70
4-2-1- مواد مورد استفاده …………………………………………………………………………. 70
4-2-2- روش تهیۀ غربال­های مولکولی آلومینوفسفات …………………………………………. 71
4-2-3- دستگاه­های مورد استفاده ……………………………………………………………….. 72
4-3- بحث و نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………. 73
4-3-1- اثر منبع آلومینیوم …………………………………………………………………………… 73
4-3-2- اثر قالب ­دهنده ……………………………………………………………………………… 74
4-3-3- اثر نسبت مولی آلومینیوم به فسفر ……………………………………………………. 77
4-3-4- اثر تابش ریزموج …………………………………………………………………………… 78
4-3-5- اثر مخلوط کردن با فراصوت ……………………………………………………………… 81
4-4- نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………. 83
 فصل پنجم: سنتز و توصیف غربال­های مولکولی نیکل فسفات …………………………..  84
5-1- کلیات …………………………………………………………………………………………  85
5-2- بخش تجربی ………………………………………………………………………………..  89
5-2-1- مواد مورد استفاده ……………………………………………………………………….. 89
5-2-2- روش تهیۀ غربال­های مولکولی نیکل فسفات VSB-5 ………………………………..
5-3- بحث و نتیجه­گیری …………………………………………………………………………  90
5-3-1- اثر زمان هیدروترمال در تشکیل VSB-5 ………………………………………………
5-3-2- اثر قالب­ دهنده ………………………………………………………………………….. 96
5-3-3- اثر نسبت مولی نیکل به فسفر ……………………………………………………… 98
5-3-4- اثر همزدن با روش فراصوت …………………………………………………………… 100
5-3-5- اثر اتیلن­ گلیکول به­عنوان حلال کمکی …………………………………………….. 102
5-3-6- اثر پلی­اتیلن گلیکول به­عنوان حلال کمکی ………………………………………….. 104
5-3-7- سنتز کبالت- نیکل فسفات ……………………………………………………………. 106
5-4- نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………. 107
فصل ششم: سنتز و توصیف غربال­های مولکولی روی فسفات …………………………..  109
6-1- کلیات ……………………………………………………………………………………..  110
6-2- بخش تجربی …………………………………………………………………………….  113
6-2-1- مواد مورد استفاده ……………………………………………………………………. 113
6-2-2- روش تهیۀ غربال­های مولکولی روی فسفات ……………………………………….. 113
6-3- بحث و نتیجه­گیری ………………………………………………………………………… 115
6-3-1- سنتز روی فسفات در محیط آبی ………………………………………………….. 115
6-3-2- سنتز روی فسفات در محیط غیرآبی ………………………………………………… 118
6-3-2-1- سنتز روی فسفات در مخلوط اتیلن گلیکول- آب …………………………………. 118
6-3-2-2- تجزیه و تحلیل طیف FT-IR ………………………………………………………
6-3-2-3- اثر نسبت حجمی اتیلن گلیکول به آب ……………………………………………. 122
6-4- نتیجه­گیری ………………………………………………………………………………… 124
فصل هفتم: استفاده از غربال­های مولکولی و نانوذرات نیکل فسفات جهت بررسی واکنش­های الکتروکاتالیزوری…125
7-1- کلیات ……………………………………………………………………………………….  126
7-2- بخش تجربی ………………………………………………………………………………  129
7-2-1- مواد مورد استفاده و روش تهیۀ محلول­ها ……………………………………………  129
7-2-2- سنتز غربال­های مولکولی و نانوذرات نیکل فسفات ………………………………….  130
7-2-3- دستگاهوری ……………………………………………………………………………  131
7-2-4- نحوۀ تهیه الکترودها ……………………………………………………………………… 132
7-3- بحث و نتیجه­گیری …………………………………………………………………………. 133
7-3-1- تبلور غربال­های مولکولی نیکل فسفات ………………………………………………. 133
7-3-2- بررسی فرآیند الکتروکاتالیز اکسایش متانول در محیط­های قلیایی………………….. 134
7-3-2-1- بررسی رفتار الکتروشیمیایی الکترودهای اصلاح شده ……………………………. 134
7-3-2-2- بررسی الکتروکاتالیز اکسایش متانول در سطح الکترود خمیرکربن اصلاح شده ….. 137
7-3-2-3- اثر سرعت روبش پتانسیل بر فرآیند الکتروکاتالیز اکسایش متانول …………………. 140
7-3-2-4- تأثیر غلظت متانول بر الکتروکاتالیز اکسایش متانول ………………………………… 140
7-3-3- اندازه­گیری داروهای PAR، PHE و CLP با حسگر الکتروشیمیایی Ni-NP2/CPE …….
7-3-3-1- فرآیند کلی آزمایش …………………………………………………………………….. 143
7-3-3-2- رفتار ولتامتری داروها …………………………………………………………………. 143
7-3-3-3- اثر پارامترهای مؤثر …………………………………………………………………… 146
7-3-3-4- محاسبه گسترۀ خطی، حد تشخیص و تکرارپذیری روش …………………………. 147
7-3-3-5- اثر مزاحمت داروهای دیگر ………………………………………………………… 147
7-3-3-6- اندازه­گیری داروها در نمونه­های تجاری ……………………………………………. 149
7-4- نتیجه­گیری …………………………………………………………………………………… 150
فصل هشتم: اندازه­گیری همزمان مواد دارویی با استفاده از طیف­سنجی UV-Vis  به کمک روش­های درجه­بندی چند­متغیره….151
8-1- کلیات ………………………………………………………………………………………. 152
8-1-1- درجه­بندی ………………………………………………………………………………. 153
8-1-1-1- روش مستقیم حداقل مربعات کلاسیک (CLS) یا تحلیل چند جزئی مستقیم (DMA)…155
8-1-1-2- روش­های درجه­بندی غیرمستقیم ………………………………………………….. 156
8-1-1-3- روش­های پیش­پردازش اطلاعات طیفی ………………………………………………. 162

8-1-2- تعیین تعداد فاکتورهای بهینه ………………………………………………………….. 164
8-1-3- کمیت­های آماری  برای ارزیابی توانایی پیش­بینی مدل ………………………… 165
8-1-4- ارقام شایستۀ تجزیه­ای …………………………………………………………….. 166
8-2- بخش تجربی ……………………………………………………………………………..  169
8-2-1- مواد مورد استفاده و روش تهیۀ محلول­ها ……………………………………….. 169
8-2-2- دستگاه و نرم­افزارهای مورد استفاده …………………………………………….. 171
8-2-3- مراحل آزمایش برای اندازه­گیری همزمان ویتامین­ها ……………………………… 171
8-2-4- مراحل آزمایش برای اندازه­گیری همزمان داروها ………………………………… 174
8-3- بحث و نتیجه گیری ……………………………………………………………………… 177
8-3-1- اندازه­گیری همزمان ویتامین­های سیانوکوبال آمین، متیل­کوبال آمین و کوآنزیم B₁₂…..
8-3-1-1- نتایج درجه­بندی و ارزیابی ………………………………………………………. 178
8-3-1-2- اندازه­گیری ارقام شایستۀ تجزیه­ای ………………………………………….. 184
8-3-1-3- اندازه­گیری غلظت ویتامین­ها در نمونه­های مصنوعی و مجهول ……………… 185
8-3-2- اندازه­گیری همزمان داروهای پاراستامول، فنیل افرین هیدروکلرید و کلرو فنیر آمین مالئات…188
8-3-2-1- نتایج درجه­بندی و ارزیابی ………………………………………………………. 189
8-3-2-2- اندازه­گیری ارقام شایستۀ تجزیه­ای ……………………………………………. 194
8-3-2-3- اندازه­گیری غلظت دارو­ها در نمونه­های مصنوعی و مجهول ……………….. 195
8-4- نتیجه­گیری ………………………………………………………………………………. 197
فصل نهم: نتیجه­گیری نهایی …………………………………………………………………. 199
پیشنهادات برای کارهای آینده ………………………………………………………………. 203
مراجع ………………………………………………………………………………………… 204
مقالات چاپ شده در مجلات علمی ………………………………………………………. 217
مقالات ارسال شده به مجلات علمی ……………………………………………………… 218
مقالات ارائه شده در کنفرانس­های بین­المللی ……………………………………………. 219
مقالات ارائه شده در کنفرانس­های داخلی …………………………………………………… 220
چکیده:
در این رساله، از طیف­سنجی ²⁷Al NMR و ³¹P NMR برای شناسایی توزیع کمپلکـس­های آلومینوفسـفات در محلول­های آبی و الکلی استفاده شد. کاتیون­های آلومینوفسفات محلول از واکنش هگزا آکوا آلومینیوم، [A1(H₂O)₆]³⁺، با لیگاندهای فسفات (نظیر H₃PO₄، H₂PO₄^– و دیمر اسید H₆P₂O₈، H₅P₂O₇^–) حاصل می­شوند. در محیط آبی پنج پیک جداگانه توسط  طیف­سنجی ³¹P NMR مشاهده شدند، اما در مخلوط متانول- آب و اتانول- آب، نه پیک مشاهده گردید. چهار پیک جدید در موقعیت­های ppm 4_/6-، 1_/13-،1_/18- و 6_/20- در محلول­های الکلی آلومینوفسفات مشاهده شدند که شدت آنها با تغییر نسبت­های حجمـی الکل- آب دستخـوش تغییر شد. در سیستم سل- ژل آبی، دو پیک جدید توسـط طیـف­سنجی ³¹P NMR آشکارسازی شدند که مربوط به گونه­های {(OH)₂–P–[O–Al(H₂O)₅]₂}⁵⁺ و {(OH)–P–[O–Al(H₂O)₅]₃}⁸⁺ می­باشند. می­توان بیان نمود که این گونه­ها به­عنوان واحدهای ساختـاری اولیه جهـت تشکـیل غربال­های مولکولی آلومینوفسـفات عمل می­کنند و این اطلاعات می­تواند برای فهم بهتر مکانیسم سنتز غربال­های مولکولی آلومینوفسفات جدید استفاده شود.
غربال­های مولکولی آلومینوفسفات با استفاده از فرآیند هیدروترمال معمول (CH) و هیدروترمال کمک­دهی شده با ریزموج (MAH) در حضور قالب دهنده (2- هیدروکسی اتیل) تری­متیل آمونیوم سنتز شدند. اثر نسبت مولی Al به P، اثر ترکیب شیمیایی سل- ژل اولیه و پارامترهای دیگر نظیر منبع آلومینیوم، زمان تابش­دهی ریزموج و اثر مـخلوط کننده فراصوت مورد مطالعه قرار گرفت. ریخت­شناسی و ترکیب غربال­های مولکولی سنتز شده با استفاده از فنون SEM، XRD و FT-IR مورد مطالعه قرار گرفتند.
چندین نوع غربال­های مولکولی نیکل فسفات با استفاده از روش­­های CH و MAH سنتز شدند. برای اولین بار در این کار، سنتز نیکل فسفات (با ریخت VSB-5) در حضور قالب دهنده (2- هیدروکسی اتیل) تری­متیـل آمونیـوم هیـدرروکسید (2-HETMAOH)  با زمان سنتز هیدروترمال 72 سـاعت انجام شد و یا با استفاده از روش MAH، به­مـدت یک ساعـت تابش­دهی ریز­موج و با زمان سنتز هیدروترمال 48 ساعت انجام شد. فرآیند تبدیل فاز با تغییر زمان سنتز هیدروترمال مشاهده گردید. فازهای بلوری VSB-5 به همراه Ni₂P₄O₁₂، α-Ni₂P₂O₇ و فازهای ناشناخته دیگر با تابش­دهی ریزموج یک ساعت به همراه 24 ساعت هیدروترمال تشکیل شدند، اما با افزایش زمان هیدروترمال تا 48 ساعت و بیشتر کلیه این فازها به فاز پایدار ترمودینامیکی یعنی VSB-5 تبدیل شدند. در مقادیر بالای نیکل، مخلوطی از فازهای α-Ni₂P₂O₇، Ni₂P₄O₁₂ و مقدار کمی بلورهای VSB-5 حاصل شد، امـا در مقادیر پایین­تر نیکل فازهای VSB-5 خالص به­وجود آمدند و فازهای دیگر ناپدید شدند. زمان سنتز هیدروترمال با نیم ساعت همزدن فراصـوت و یک ساعت تابش­دهی ریزموج از 48 به 24 ساعت کاهش یافت. نانوذرات کروی شکل نیکل فسفات با قطر متوسط 80 نانومتر در حضور قالب دهنده تترا پروپیل آمونیوم هیدروکسید سنتز شدند. همچنین نانوذرات کروی شکل نیکل فسفات با قطر متوسط 90 نانومتر در نسبت حجمی 1 : 1 از پلی اتیلن گلیکول به H₂O و در حضور قالب دهنده2-HETMAOH  تهیه شدند.
الکترودهای خمیر کربن توسط غربال­های مولکولی و نانوذرات نیکل فسفات اصلاح شدند و رفتار الکتروشیمیایی این الکترودهای اصلاح شده با استفاده از ولتامتری چرخه­ای و پالس ولتـامتری تفاضلی مورد مطالعه قرار گرفت. این الکترودهای خمیر کربن اصلاح شده برای الکتروکاتالیز اکسایش متانول و اندازه­گیری برخی داروها استفاده گردید.
غربال­های مولکولی روی فسفات با استفاده از روی کلرید، فسفریک اسید و 2-HETMAOH به­عنوان قالب دهنده جدید سنتز شدند. ریخت و اندازۀ بلورهای سنتزی با استفاده از همزدن فراصوت مورد بررسی قرار گرفت که ذرات بلوری بزرگتر با اعمال فراصوت حاصل شدند. علاوه بر این، بلورهای میله­ای شکل β−Zn₃(PO₄)₂.4H₂O در حضور اتیلن گلیکول به­عنوان حلال کمکی تهیه شدند.
در فصل هشتم اندازه­گیری همزمان ویتامین B₁₂ (VB₁₂)، متیل­کوبال آمین (MCA) و کوآنزیم B₁₂ (B₁₂Co) توسط روش درجه­بندی چند­متغیره-1 (MVC1) (نظیر مدل­های PLS1،OSC/PLS ، PCR و HLA) با کمترین پیش آماده­سازی نمونه و بدون جداسازی اجزاء نمونه با استفاده از داده­های استـخراج شده از طیف­های UV-Vis انجام شد. بهترین مقدار ضریب همبستگی مربوط به پیش­بینی (R²_Pred) برای VB₁₂ برابر 979_/0 توسط مدل PLS1، برای MCA برابر 995_/0 توسط مدل OSC/PLS و برای B₁₂Co برابر 982_/0 توسط مـدل HLA به­­­دست آمد. همچنین مـقدار کمـینه RMSEP برای VB₁₂، MCA و B₁₂Co به ­ترتیب توسط مدل­های PLS1، OSC/PLS و HLA به­­دست آمد. مـدل­های ساختـه شده برای اندازه­گیری همزمان ویتامین­های فوق در نمونه­های مصنوعی و فرمولاسیون دارویی به­­کار برده شدند. در یک مجموعه آزمایشات دیگر، اندازه­گیری همزمان داروهای پاراستامول (PAR)، فنیل افرین هیدروکلرید (PHE) و کلرو فنیر آمین مالئات (CLP) توسط روش MVC1 (نظیر مدل­های PLS1، PCR و HLA) بدون جداسازی اجزاء نمونه انجام شد. مدل­های ساخته شده برای اندازه­گیری همزمان این داروها در نمونه­های مصنوعی و یک قرص ترکیبی با نام بایولنول کولد فورت به­کار برده شدند. مـقادیر مـیانگین درصد بازیافت خوب برای نمـونه­های مصنوعی و مجهول نشان دهندۀ دقت و صحت خوب مدل­های ساخـته شده برای هر سه دارو می­باشد که مدل­های PLS1، PCR و HLA به­­ترتیب برای داروهای PAR، PHE و CLP بهترین نتایج با کمترین خطای پیش­بینی را ارائه دادند. در مقایسه با کارهای قبلی نظیر روش­های جداسازی، روش MVC1 به­­کار برده شده می­تواند یک روش سـریع، دقیق، صحیح و ارزان برای اندازه­گیری همزمان ترکیبات فوق در فرآیندهای کنترل کیفی معمول در آزمایشگاه­های داروسازی فراهم کنند.
فصل اول: مقدمه
1-1- تاریخچه پیدایش زئولیت
زئولیت­­ها به­طور معمول ترکیبات آلومینوسیلیکات بلوری هستند که ساختار چهار وجهی TO₄  Si) و Al  (T = به­­­صورت شبکۀ سه ­بعدی چهار اتصالی دارند و اکثراً دارای ابعاد مولکولی با اندازۀ حفره­های یکنواخت هستند [1،2]. تاریخچه زئولیت با کشف مادۀ طبیعی استیلبیت[1] در سال 1765 میلادی توسط کرونستد[2] شروع شد که با گرمادهی مواد سیلیکاتی مشاهده نمود که جوش خورده و در شعله ذوب می­شوند. با این مشاهدات کرونستد نام زئولیت که مشتق از لغات یونانی ”زئو“[3] به معنای جوشیدن و ”لیتوس“[4] به معنای سنگ می­باشد را برای این مواد انتخاب نمود [3]. اولین زئولیت سنتزی تحت شرایط هیدروترمال در سال 1862 میلادی توسط دویل[5] با نام لواینیت[6] تهیه شد [4]. در سال 1948 میلادی بارر[7] مقاله­ای را در مورد سنتز و خواص جذب سطحی زئولیت­ها گزارش نمود و در سال 1955 کاربید[8] تعدادی از شکل­های کاتیونی زئولیت سنتزی مثل زئولیت A و X را گزارش نمود که نوع X شکل فوجاسیت[9] (FAU) مواد کمیاب معدنی می­باشد. موبیل[10] در 1955 استفاده از زئولیت­های سنتزی به­عنوان جاذب سطحی و کاتالیزور را گزارش نمود و استفاده از زئولیت X به­­عنوان کاتالیزور جهت هیدروکراکینگ مواد نفتی و گازی را ارائه نمود.
        سنتز مواد با ساختار پیکره- باز[11] به­­عنوان یک بحث جالب و کاربردی در فناوری­های صنعتی نظیر استفاده در فرآیندهای کاتالیزوری، جذبی، تعویض یونی و جداسازی حائز اهمیت می­باشد [5]. علاوه بر زئولیت­های آلومینوسیلیکاتی که به­عنوان بهترین مواد پیکره- باز محسوب می­گردند، شبکه­های معدنی دیگری که با گروه­های آلی شکل­دهی می­شوند نیز مفید و کاربردی هستند [6]. در سال 1982 میلادی سنتز اولین خانوادۀ غربال­های مولکولی[12] بدون سیلیکا به­نام آلومینوفسفات­ها توسط ویلسون[13] و همکاران [7]  گزارش گردید که زمینۀ جدیدی در مورد سنتز مواد معدنی پیکره- باز به­­وجود آمد [8]. غربال­های مولکولی، اکسیدهای بلوری میکرومتخلخل هستند که دستۀ بزرگ مواد پیکره- باز با ساختار بلوری سه­ بعدی را شامل می­شوند و پل­های اکسیژنی در شبکۀ خود دارند.
ساختار آلومینوفسفات­ها (AlPO₄-n) بر پایۀ یک تناوب چهار وجهی AlO₄ و PO₄ برای تولید سیستم پیکره- باز می­باشد که اتم­های آلومینیوم و فسفر موجود در شبکه می­توانند توسط سیلیس و عناصر دیگر نظیر Li، Be، B، Mg، Fe، Mn، Co، Zn، Ge، Ga، As و Ti برای تولید موقعیت­های اسید برونستد[14] و یا مراکز فعال کاتالیزوری جایگزین شوند [9،10]. در سال 1984 میلادی با وارد کردن سیلیس در هنگام سنتز غربال­های مولکولی آلومینوفسفات، نوع جدیدی از غربال­های مولکولی به­نام سیلیکوآلومینوفسـفات[15] (SAPO-n) تهیه شد که در این مواد با جانشینی P⁵⁺ توسط Si⁴⁺ بار شبکۀ زئولیت منفی می­شود و خواص مبادلۀ کاتیونی و کاتالیزوری اسید ضعیف تا متوسط را می­یابد [11]. خانوادۀ آلومینوفسفات­های فلزی[16] (MeAlPO-n) و سیلیکوآلومینوفسفات­های فلزی[17] (MeAPSO-n) نیز تهیه شدند. بعد از این سنتزها، فسفات­های فلزی مثل بریلیوم فسفات­ و ­روی فسفات با ساختار مشابۀ زئولیت­ها که بدون آلومینیوم بودند، تهیه شدند. هاروی[18] و همکاران [12] پنج نوع بریلیوم فسفات با ساختار مشابۀ زئولیت­های آلومینوسیلیکاتی و با ساختار جدید سنتز نمودند. استاکی[19] و همکاران [13] در سال 1991 میلادی غربال­های مولکولی بریلیوم فسفات، ­روی فسفات، بریلیوم آرسنات و روی آرسنات هیدراته با ساختار مشابه آلومینوسیلیکات­ها گزارش نمودند. این مواد در گسترۀ وسیعی از pH و در دمای سنتزی پائینتری نسبت به آلومینوفسفات­ها تهیه می­شوند. غربال­های مولکولی دیگر نظیر بریلیوم سیلیکات و روی سیلیکات، گالیم آرسنات و فسفات، بور سیلیکات و گالیم سیلیکات [18-14] نیز تهیه شدند. گویلو[20] و همکاران [19] با به­­کار بردن عنصر واسطۀ نیکل به­­جای آلومینیوم در شبکه آلومینوفسفات در حضور دی­آمین­ها به­­عنوان قالب ­دهنده[21]، نوع جدیدی از غربال­های مولکولی پیکره- باز به­نام نیکل فسفات با ریخت­VSB-1 [22] و VSB-5 را سنتز نمودند [20،21]. از غربال­های مولکولی دیگر که پایۀ فسفاتی دارند، می­توان به روی فسفات اشاره نمود که اولین بار توسط استاکی و همکاران [13] سنتز شد. این ترکیب دارای خواص جالبی نظیر تعویض یون، کاتالیزور نوری، رسانایی یونی، جداسازی و ذخیره کنندۀ گازهایی نظیر هیدروژن می­باشند [22،23]. یک دسته­بندی از غربال­های مولکولی در شکل 1-1 نشان داده شده است.
2-1- سنتز غربال ­های مولکولی به روش هیدروترمال معمول (CH)
معمولاً تبلور غربال­های مولکولی در حالت هیدروترمال در دمای پائین و در فشار خود­تولیدی[1] انجام می­شود. ژل اولیه حاوی منبع عناصر شبکه، آب و ترکیبات آلی و یا کاتیون­های معدنی به­­عنوان عوامل جهت دهندۀ ساختار[2] (SDAs) می­باشد. تشکیل غربال­های مولکولی به منبع اولیۀ عناصر شبکه، حلال، منبع کاتیون معدنی یا ترکیب آلی، ترکیب ژل اولیه، زمان و دمای سنتز بستگی دارد [25]. دو مکانیسم برای سنتز غربال­های مولکولی پیشنهاد شده است: در مکانیسم اول گونه­ها در حالت محلول هستند و در اثر واکنش با هم هسته­زایی و رشد بلورها انجام می­شود. در مکانیسم دوم که انتقال در فاز جامد می­باشد، ساختار غربال مولکولی از هیدروژل جامد تشکیل می­شود [26].
3-1- سنتز غربال ­های مولکولی توسط ریزموج (MW)
امواج در ناحیۀ ریزموج برای تسریع سنتز در واکنش­های آلی استفاده می­شوند. این امواج می­توانند بدون هیچ مشکلی گرما را از طریق دیوارۀ ظرف انتقال دهند و مخلوط واکنش را به سرعت و به­طور یکنواخت گرم کنند، به نحوی که سرعت گرمـادهی 2-1 درجۀ سانتیـگراد بر ثانیه برای 100 گـرم نـمونه به­وجود آورد. اثر گرمادهی تابش ریزموج از طریق فرآیند فقدان دی­الکتریک[1](ε)  ظاهر می­گردد [29-27]. مایعات و جامدات با هدایت بالا نظیر سوسپانسیون و مایعات قطبی فقدان دی­الکتریک بالایی نشان می­دهند، در حالی­که هیدروکربن­ها و حلال­های با قطبیت پائین اثرات گرمایی کمی را نشان می­دهند [30].
سنتز غربال­های مولکولی با ریزموج در مقایسه با هیدروترمال معمول دارای مزیت زمان واکنش کم و تبلور یکنواخت می­باشد. گرمادهی سریع و ایجاد نقاط داغ باعث کاهش قابل توجهی در زمان سنتز می­شود و هسته­زایی تحت گرمادهی ریزموج تقریباً ده مرتبه سریعتر می­باشد [31]. حل شدن سریع ژل سنتزی زئولیت باعث کاهش زمان تبلور در طی گرمادهی ریزموج می­شود و انرژی ریزموج می­تواند بدون تغییرات دمایی توسط حلال جذب گردد و باعث یکنواختی و سرعت گرمادهی شود. اولین آلومینوفسفات سنتزی توسط گرمادهی ریزموج توسط گیموس[2] با نام CoAPO-5 تهیه گردید [32]. امکان سنتز آلومینوفسفات­ها با وارد کردن رنگ­های ناپایدار در هیدروترمال مثل آبی- 159 و کومارین- 40[3] بدون تخریب رنگ توسط گرمادهی ریزموج امکان­پذیر می­شود که این امر به­­خاطر کاهش زمان تبلور با ریزموج می­باشد [33]. 
در دهه­های اخیر امکان تهیۀ ترکیبات با ساختارهای جدید و متنوع با به­کارگیری فنون جدید سنتزی نظیر روش سنتزی سولوترمال[4] [34] و روش یونوترمال[5] شامل استفاده از یک مایع یونی به­عنوان حلال و قالب­ دهنده [35] فراهم شده است. بیش از دویست گونه از انواع ساختارهای آلومینوفسفات پیکره-باز شناسـایی شدند که اینها شامـل ساختارهای پیـکره- باز خنثی (AlPO₄-n)، MeAPO-n و آلومینـوفسـفات­های با شـبکه آنیونی می­باشند [1]. آلومینوفسـفات­های آنیونی شـامل یک شبکه سه­ بعدی و با ابعاد ساخته­ شده از تناوب پلی­هدرال آلومینیوم- مرکزی (AlO₄، AlO₅ و AlO₆) و چهاروجهی فسفر- مرکزی P(O_b)_n(O_t)_4-n می­باشند (b و t به­­ترتیب نماینده پل و پایانی و n برابر 1، 2، 3 و 4 می­باشد) که باعث تشکیل استوکیومتری­های متنوع نظیر Al₂P₃O₁₂³⁻، AlP₂O₈³⁻، AlP₄O₁₆⁹⁻، Al₅P₆O₂₄³⁻، Al₁₂P₁₃O₅₂³⁻، Al₁₃P₁₈O₇₂¹⁵⁻، Al₁₁P₁₂O₄₈³⁻، Al₃P₅O₂₀⁶⁻، Al₃P₄O₁₆³⁻، AlPO₄(OH)⁻، Al₄P₅O₂₀³⁻ و غیره می­شود [36]. اخیراً لی[6] و همکاران [37] یک سری داده­ها شامل اطلاعاتی در زمینۀ ساختار آلومینوفسفات­های پیکره- باز گزارش نمودند.
[1] Dielectric Loss
[2] Gimus
[3] Coumarin-40
[4] Solvothermal
[5] Ionothermal