2-2-6 منابع نیاز آموزشی ………………………………………………………………………………………………….. 19
2-2-7 طبقه بندی نیاز آموزشی ………………………………………………………………………………………….. 19
2-2-8 نیاز سنجی ……………………………………………………………………………………………………………. 21
2-2-9 ضرورت نیاز سنجی ………………………………………………………………………………………………. 21
2-2-10 اهداف نیاز سنجی ……………………………………………………………………………………………….. 22
2-2-11 اهمیت و ضرورت نیازسنجی آموزشی………………………………………………………………………22
2-2-12 متغیرهای لازم در نیازسنجی…………………………………………………………………………………….23
2-2-13 رویکردهای نیازسنجی…………………………………………………………………………………………….24
2-2-14 قلمرو نیازسنجی…………………………………………………………………………………………………….25
2-2-15 تکنیک های نیازسنجی…………………………………………………………………………………………….26
2-2-16 موانع نیازسنجی……………………………………………………………………………………………………..27
2-2-17 اصول نیازسنجی…………………………………………………………………………………………………….27
2-2-18 انواع نیازسنجی………………………………………………………………………………………………….28
2-2-19 الگوهای نیازسنجی……………………………………………………………………………………………..29
2-2-20 روش ها و فنون نیازسنجی………………………………………………………………………………….30
2-3 آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………….41
2-3-1 تعریف آموزش…………………………………………………………………………………………………….41
2-3-2 مزایای آموزش……………………………………………………………………………………………………..43
2-3-3 فرایند آموزش……………………………………………………………………………………………………..43
2-3-4 شرایط موردنیاز آموزش کارکنان…………………………………………………………………………….46
2-3-5 اهمیت و ضرورت آموزش کارکنان………………………………………………………………………..47
2-3-6 فواید آموزش کارکنان…………………………………………………………………………………………..47
2-3-7 اهداف آموزش کارکنان…………………………………………………………………………………………49
2-3-8 اهمیت و لزوم آموزش کارکنان……………………………………………………………………………….50
2-3-9 آموزش کارکنان و آموزش بزرگسالان……………………………………………………………………..50
2-3-10 بعضی از علل بروز بی تفاوتی در کارکنان………………………………………………………………51
2-3-11 راهکارهای برخورد با بی تفاوتی کارکنان………………………………………………………………53
2-3-12 ارزیابی عملکرد کارکنان………………………………………………………………………………………55
2-3-12-1 محاسن ارزیابی کارکنان………………………………………………………………………………….55
2-3-12-2 سیاست حاکم بر ارزیابی عملکرد کارکنان…………………………………………………………56
2-4 آموزش و پرورش در ایران……………………………………………………………………………………….57
2-4-1 تاریخچه…………………………………………………………………………………………………………….57
2-4-2- جایگاه آموزش در ایران باستان……………………………………………………………………………58
2-4-3 جایگاه آموزش در ایران دوره ی اسلامی………………………………………………………………..59
2-4-4 هدف های آموزش و پرورش……………………………………………………………………………….62
2-4-5 آرمان های جهانی آموزش و پرورش…………………………………………………………………….62
2-4-6 نقش و کارکرد اجتماعی آموزش و پرورش……………………………………………………………62
2-5 ویژگی های یک معلم خوب……………………………………………………………………………………63
2-6 مهارت های آموزشی تدریس مورد نیاز آموزگاران……………………………………………………..64
2-7 تعریف آموزش ضمن خدمت…………………………………………………………………………………74
2-7-1 اهداف آموزش ضمن خدمت…………………………………………………………………………….74
2-7-2 ضرورت آموختن ضمن خدمت………………………………………………………………………….75
2-7-3 فواید آموزش ضمن خدمت……………………………………………………………………………….75
2-7-4 تاریخچه آموزش ضمن خدمت………………………………………………………………………….76
2-7-5 آموزش ضمن خدمت کارکنان در وزارت آموزش و پرورش………………………………….79
2-8 پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………..80
2-8-1 پژوهش های داخل کشور………………………………………………………………………………….80
2-8-2-پژوهش های خارج کشور………………………………………………………………………………..83
فصل سوم روش پژوهش
3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….87
3-2 روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………87
3-3 جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………..87
3-4 نمونه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………87
3-5 ابزار جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………87
3-5-1 روایی و پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………88
3-6 روش اجرای پژوهش…………………………………………………………………………………………….89
3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………….89
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها
4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….91
4-2 یافته های توصیفی………………………………………………………………………………………………..91
4-3 بررسی یافته های استنباطی…………………………………………………………………………………….92
فصل پنجم بحث و نتیجه گیری
5-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………96
5-2 بررسی سؤالات پژوهش………………………………………………………………………………………..96
5-3 نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………..99
5-4 محدودیت های پژوهش………………………………………………………………………………………..99
5-5 پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………………99
5-5-1 پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………….99
منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………….101
الف – منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………..102
ب – منابع انگلیسی …………………………………………………………………………………………….. 105
پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………….
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات پژوهش
1-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………. 2
1-2- بیان مساله ………………………………………………………………………………………………………………..3
1-3 – اهمیت و ضرورت پژوهش ……………………………………………………………………………………….4
1-4- اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………..5
1-5 – سئوالات پژوهش …………………………………………………………………………………………………….6
1-6- تعاریف متغیرهای پژوهش ……………………………………………………………………………………………6
فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-1 مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………… 9
2-2- مبانی نظری……………………………………………………………………………………………………………….9
2-2-1 مفهوم نیاز ……………………………………………………………………………………………………………… 11
2-2-2 طبقه بندی نیازها ……………………………………………………………………………………………………. 14
2-2-3 مفهوم نیاز سنجی …………………………………………………………………………………………………… 16
2-2-4 نیاز آموزشی ………………………………………………………………………………………………………….. 16
2-2-5 ضرورت تعیین نیاز آموزشی ……………………………………………………………………………………. 17
2-2-6 منابع نیاز آموزشی ………………………………………………………………………………………………….. 19
2-2-7 طبقه بندی نیاز آموزشی ………………………………………………………………………………………….. 19
2-2-8 نیاز سنجی ……………………………………………………………………………………………………………. 21
2-2-9 ضرورت نیاز سنجی ………………………………………………………………………………………………. 21
2-2-10 اهداف نیاز سنجی ……………………………………………………………………………………………….. 22
2-2-11 اهمیت و ضرورت نیازسنجی آموزشی………………………………………………………………………22
2-2-12 متغیرهای لازم در نیازسنجی…………………………………………………………………………………….23
2-2-13 رویکردهای نیازسنجی…………………………………………………………………………………………….24
2-2-14 قلمرو نیازسنجی…………………………………………………………………………………………………….25
2-2-15 تکنیک های نیازسنجی…………………………………………………………………………………………….26
2-2-16 موانع نیازسنجی……………………………………………………………………………………………………..27
2-2-17 اصول نیازسنجی…………………………………………………………………………………………………….27
2-2-18 انواع نیازسنجی………………………………………………………………………………………………….28
2-2-19 الگوهای نیازسنجی……………………………………………………………………………………………..29
2-2-20 روش ها و فنون نیازسنجی………………………………………………………………………………….30
2-3 آموزش کارکنان……………………………………………………………………………………………………….41
2-3-1 تعریف آموزش…………………………………………………………………………………………………….41
2-3-2 مزایای آموزش……………………………………………………………………………………………………..43
2-3-3 فرایند آموزش……………………………………………………………………………………………………..43
2-3-4 شرایط موردنیاز آموزش کارکنان…………………………………………………………………………….46
2-3-5 اهمیت و ضرورت آموزش کارکنان………………………………………………………………………..47
2-3-6 فواید آموزش کارکنان…………………………………………………………………………………………..47
2-3-7 اهداف آموزش کارکنان…………………………………………………………………………………………49
2-3-8 اهمیت و لزوم آموزش کارکنان……………………………………………………………………………….50
2-3-9 آموزش کارکنان و آموزش بزرگسالان……………………………………………………………………..50
2-3-10 بعضی از علل بروز بی تفاوتی در کارکنان………………………………………………………………51
2-3-11 راهکارهای برخورد با بی تفاوتی کارکنان………………………………………………………………53
2-3-12 ارزیابی عملکرد کارکنان………………………………………………………………………………………55
2-3-12-1 محاسن ارزیابی کارکنان………………………………………………………………………………….55
2-3-12-2 سیاست حاکم بر ارزیابی عملکرد کارکنان…………………………………………………………56
2-4 آموزش و پرورش در ایران……………………………………………………………………………………….57
2-4-1 تاریخچه…………………………………………………………………………………………………………….57
2-4-2- جایگاه آموزش در ایران باستان……………………………………………………………………………58
2-4-3 جایگاه آموزش در ایران دوره ی اسلامی………………………………………………………………..59
2-4-4 هدف های آموزش و پرورش……………………………………………………………………………….62
2-4-5 آرمان های جهانی آموزش و پرورش…………………………………………………………………….62
2-4-6 نقش و کارکرد اجتماعی آموزش و پرورش……………………………………………………………62
2-5 ویژگی های یک معلم خوب……………………………………………………………………………………63
2-6 مهارت های آموزشی تدریس مورد نیاز آموزگاران……………………………………………………..64
2-7 تعریف آموزش ضمن خدمت…………………………………………………………………………………74
2-7-1 اهداف آموزش ضمن خدمت…………………………………………………………………………….74
2-7-2 ضرورت آموختن ضمن خدمت………………………………………………………………………….75
2-7-3 فواید آموزش ضمن خدمت……………………………………………………………………………….75
2-7-4 تاریخچه آموزش ضمن خدمت………………………………………………………………………….76
2-7-5 آموزش ضمن خدمت کارکنان در وزارت آموزش و پرورش………………………………….79
2-8 پیشینه پژوهش……………………………………………………………………………………………………..80
2-8-1 پژوهش های داخل کشور………………………………………………………………………………….80
2-8-2-پژوهش های خارج کشور………………………………………………………………………………..83
فصل سوم روش پژوهش
3-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….87
3-2 روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………87
3-3 جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………..87
3-4 نمونه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………87
3-5 ابزار جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………………………87
3-5-1 روایی و پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………88
3-6 روش اجرای پژوهش…………………………………………………………………………………………….89
3-7 روش تجزیه و تحلیل داده ها………………………………………………………………………………….89
فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها
4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………….91
4-2 یافته های توصیفی………………………………………………………………………………………………..91
4-3 بررسی یافته های استنباطی…………………………………………………………………………………….92
فصل پنجم بحث و نتیجه گیری
5-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………96
5-2 بررسی سؤالات پژوهش………………………………………………………………………………………..96
5-3 نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………..99
5-4 محدودیت های پژوهش………………………………………………………………………………………..99
5-5 پیشنهادات پژوهش………………………………………………………………………………………………99
5-5-1 پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………….99
منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………….101
الف – منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………..102
ب – منابع انگلیسی …………………………………………………………………………………………….. 105
پیوست …………………………………………………………………………………………………………………………………….
چکیده
آموزش و بهسازی منابع انسانی به عنوان یکی از استراتژی های دست یابی به سرمایه انسانی و سازگاری مثبت با شرایط تغییر قلمداد می شود و از این رو جایگاه و اهمیت راهبردی آن در بقا و توسعه سازمانی نمایان شده است. بدیهی است این فعالیت مانند هر فعالیت سازانی دیگر مستلزم برنامه ریزی صحیح و اصولی بوده و نیازسنجی اولین اقدام در برنامه ریزی محسوب می شود. بدین ترتیب نیازسنجی اولین گام در برنامه ریزی آموزشی کارکنان و در واقع نخستین عامل ایجاد و تضمین اثربخشی کارکرد آموزش و بهسازی است که اگر به درستی انجام شود مبنای عینی تری برای برنامه ریزی فراهم خواهد شد و احتمال تطابق آن با نیازهای سازمان، حوزه های شغلی و کارکنان و در نهایت کارایی آن را افزایش خواهد داد (ژیان پور و همکاران، 1391).
هدف از این پژوهش نیازسنجی آموزش ضمن خدمت آموزگاران مدارس ابتدایی شهرستان بستک در سال تحصیلی 92-91 بوده است. بدین منظور، 189 نفر (101 مرد و 88 زن) از آموزگاران ابتدایی شهرستان بستک براساس فرمول کوکران به طور تصادفی به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. برای جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد که روایی آن ها به روش آلفای کرونباخ 97% محاسبه شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که آموزگاران در هر کدام از مؤلفه های: (الگوهای نوین تدریس، ارزشیابی، مهارت قبل تدریس، مهارت کار با امکانات چند رسانه ای، مدیریت کلاس درس و تعامل با دانش آموزان) وضعیت نسبتاً مناسبی داشته اند ولی برای بهبود و اثربخشی عملکردشان در تدریس نیاز به آموزش های لازم دارند و بهتر است که در دوره های ضمن خدمت شرکت نمایند تا بتوانند در موفقیت و پیشرفت دانش آموزان نقش بیش تری را ایفا نمایند.
کلید واژه: نیازسنجی، آموزش، آموزش ضمن خدمت، آموزگار
-1 مقدمه
اولین و اساسی ترین گام در تدوین و اجرای برنامه آموزشی، اجرای صحیح و مبتنی بر واقعیت فرایند نیازسنجی است. در حقیقت هر چه سنگ زیرین بنیانی تر و مستحکم تر باشد، بنای روی آن محکم تر و آسیب ناپذیرتر خواهد بود. در قلمرو آموزش، نیازسنجی به عنوان یکی از مؤلفه های اساسی و ضروری فرایند برنامه ریزی در نظر گرفته می شود (رحمانی، 1389).
بنابراین آموزش نیروی انسانی یکی از مطمئن ترین و اساسی ترین راه های بهسازی سازمانی است. آموزش نیروی انسانی می تواند استعدادهای افراد را پرورش دهد، روش ها و فنون انجام دادن کار را بهبود بخشد، موجب کسب دانش و افزایش مهارت های شغلی شود و از اتلاف منابع انسانی و مالی نیز جلوگیری کند. به طور کلی، آموزش یکی از مؤثرترین وسایل سازگاری کارکنان هر مؤسسه با شرایط تغییرپذیر و در حال تحول سازمان است. آموزش ضمن خدمت عبارت از ایجاد تغییر در طرز فکر مدیران و کارکنان نسبت به سازمان، آشنا ساختن آن ها با اصول مدیریت و سازمان و آماده کردن آن ها برای پذیرش مسؤولیت های بیش تر است (میرکمالی، 1383).
از میان انواع آموزش ها، آموزش ضمن خدمت یکی از مناسب ترین و سهل الوصول ترین وسایلی است که می توان برای بهبود و تجهیز نیروی انسانی به دانش و مهارت های لازم توسعه، به کار گرفت. اما آموزش به ویژه آموزش ضمن خدمت زمانی ممکن است مؤثر واقع شود که در قالب نظام و الگویی مشخص و نه به صورت پراکنده و ناهمگون ارائه گردد و افرادی آن را برنامه ریزی و اجرا کنند که با مبانی نظری و عملی آموزش و پرورش کارکنان آشنا باشند. در فرایند برنامه ریزی و اجرای آموزش های ضمن خدمت کارکنان در بخش دولتی، کارشناسان آموزش از جمله عوامل مؤثر در اثربخشی و کارایی آموزش های ضمن خدمت قلمداد می شوند (آموزگار، 1380).
بنابر آن چه گفته شد در دنیای امروز هیچ سازمانی را نمی توان بی نیاز از آموزش ضمن خدمت کارکنان خود دانست. در این رابطه با توجه به مفاد آیین نامه ی اجرایی ماده 150 قانون برنامه سوم توسعه ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، مبتنی بر تخصص یک درصد از اعتبارات جاری و عمرانی هریک از دستگاه های دولتی برای اجرای دوره های آموزش ضمن خدمت کارکنان، بیانگر اهمیت این موضوع در جامعه ی ایران است (اورنگی و همکاران، 1390).