2-1-ژئوپلیتیک                                                                                                              12

 

2-1-1- رویكرد ژئوپلیتیك در دوران نوین (ژئوپلیتیك پست مدرن)                             12

 

2-1-2-ژئوپلیتیک جهان اسلام                                                                           13

 

2-1-3-رابطه دین و ژئوپلیتیک                                                                                                      15

 

2-1-4- ژئوپولیتیک مقاومت در برابر ساختار غرب محور                                                            16

 

2-2- مفهوم ژئوکالچر                                                                                     17

 

2-2-1- پیدایش و تعریف                                                                                 19

 

2-2-2- نظام ژئوکالچر محلی و جهانی                                                                 19

 

2-2-2-1-كاربرد جهانی                                                                                            20

 

2-2-2-2-كاربرد منطقه ای                                                                               21

 

2-2-2-3-كاربرد محلی و ملی                                                                           22

 

2-2-3- ارتباط ژئوکالچر با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی                                                       22

 

2-2-3-1- ژئوکالچر و هویت ملی                                                                       22

 

2-2-3-2- ژئوکالچر و علت وجودی کشورها                                                                24

 

2-2-3-3- ژئوکالچر و منافع ملی کشورها                                                                25

 

2-2-4 نظریه­های مبتنی بر نقش عوامل فرهنگی در نظام جهانی                                     26

 

2-2-4-1- نظریه مارتین گلاسنر                                                                                  26

 

2-2-4- 2-نظریه ساموئل هانتینگنون                                                                    26

 

2-2-4-3- نظریه نایخت­من                                                                               28

 

2-2-4-4- نظریه فوکویاما (تئوری ژئوپلیتیک پایان تاریخ)                                                  29

 

2-2-4-4-1-شیعه به روایت فوکویاما                                                                   30

 

2-2-4- 5-نظریه مانوئل کاستلز (جامعه‌ی شبکه‌ای)                                                      32

 

2-2-4-6-والرشتاین و تئوری ژئوکالچر                                                                 33

 

 

 

فصل سوم: مواد و روش ها

 

3-1-متغیرها                                                                                               36

 

3-1-1- متغیر مستقل                                                                                      36

 

3-1-1-1-ایثار و شهادت                                                                                 36

 

3-1-1-1-1-شهادت                                                                                       36

 

3-1-1-1-2-فرهنگ ایثار و شهادت                                                                                        39

 

3-1-1-1-3- آثار فرهنگ شهادت طلبی                                                                                    40

 

3-1-1-1-4-راه­های دستیابی به فرهنگ شهادت طلبی                                                 40

 

3-1-1-1-5-آسیب­های تهدیدکننده فرهنگ ایثار و شهادت                                                      41

 

3-1-1-1-6-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                             41

 

3-1-1-1-7-آثار وپیامدهای فرهنگی فرهنگ ایثار وشهادت                                       42

 

3-1-1-1-8-نقش دفاع مقدس درگسترش فرهنگ ایثار و شهادت                                      43

 

3-1-1-1-8-فرصت‌ها و ظرفیت‌های دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت                   43

 

3-1-1-1-9-ضرورت بهره گیری از تجارب رزمندگان اسلام از منظر فرهنگ ایثار وشهادت                  43

 

3-1-1-1-10-موانع بازشناسی فرهنگ ایثار و شهادت                                               45

 

3-1-1-1-11-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                            44

 

3-1-1-1-12-فلسفه ایثار و شهادت                                                                      45

 

3-1-2- متغیر وابسته                                                                                     46

 

3-1-2-1-ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                                                                46

 

3-1-2-1-1- جمهوری اسلامی ایران                                                                   49

 

3-1-2-1-2- محدوده جغرافیایی                                                                         49

 

3-1-2-1-3- جمعیت                                                                         51

 

3-1-2-1-4-منابع                                                                             53

 

3-1-2-1-4-1-منابع صنایع و معادن                                                                 53

 

3-1-2-1-4-2-منابع طبیعی                                                                 53

 

3-1-2-1-5-اهداف استراتژیکی                                                             53

 

3-1-2-1-6-هویت آریایی                                                                    55

 

3-1-2-1-7- تاریخ                                                                           56

 

3-1-2-1-8- سنن، آداب و رسوم                                                           58

 

3-1-2-1-9- مذهب شیعه                                                                    59

 

3-1-2-1-10- اعتقاد به انتصاب ولایت(علی(ع)) عنوان امام و متعاقبا لزوم ولی فقیه              59

 

3-1-2-1-11- اعتقاد به ظهور منجی عادل                                                        60

 

3-2- روش تحقیق                                                                             62

 

3-2-1- روش گردآوری داده­ها                                                             62

 

3-2-2- روش تجزیه و تحلیل داده­ها                                                         62

 

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4-1-تحولات مبتنی بر بهره­گیری از قدرت ژئوکالچر در خاورمیانه                            64

 

4-1-1- ژئوپلیتیک شیعه                                                                     64

 

4-1-2- تلاش برای ایجاد کردستان بزرگ                                                        65

 

4-1-3- دولت اسلامی عراق و شام(داعش)                                                        67

 

4-2-تحلیل ژئوكالچر جمهوری اسلامی ایران                                                          67

 

4-2-1-جایگاه ژئوكالچر در استراتژی جمهوری اسلامی ایران                                      69

 

4-3-ظهور اسلام‌گرایی و تحولات ژئوکالچر در ساختار نظام بین‌الملل                        70

 

4-4-صدور انقلاب و گسترش دگرگونی‌های ژئوپلیتیک ـ ژئوکالچر                              71

 

4-5-جایگاه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ج.ا.ا                                                           73

 

4-5-1-جایگاه بکاء و عزاداری در ژئوکالچر ج.ا.ا                                               76

 

4-5-2- تاریخچه عزاداری در ژئوکالچر شیعه                                                                77

 

4-5-3- آغاز عزاداری امام حسین(ع)                                                                  78

 

4-5-4- تحلیل قیام عاشورا                                                                               81

 

4-5-5- جایگاه ایثار و شهادت در متون اسلامی                                                                83

 

4-5-5-1-قرآن کریم                                                                                      84

 

4-5-5-2-نهج­البلاغه                                                                                      84

 

4-5-5-3- صحیفه سجادیه                                                                                85

 

4-5-5-4- احادیث                                                                                         86

 

4-5-6-  عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری نهضت خونین کربلا                                         87

 

4-5-6-1- نقش امامان شیعه(ع)                                                                         87

 

4-5-6-2- نقش علمای بزرگ دینی در طول تاریخ                                                 88

 

4-5-6-3- نقش انقلاب اسلامی                                                                           88

 

4-5-7-نقش جنگ تحمیلی و دفاع مقدس  بر  ایثار و شهادت                                      90

 

4-5-8-نقش مقام معظم رهبری در توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ایران                               91

 

4-5-9-چشم انداز توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                          93

 

5-5-10-موثرترین راهكارهای ترویج ژئوکالچر ایثار و شهادت درجامعه                                   95

 

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

 

مقدمه                                                                                                        98

 

5-1- ارزیابی فرضیه اول                                                                                          99

 

5-2- ارزیابی فرضیه دوم                                                                                          100

 

نتیجه گیری                                                                                                 101

 

منابع                                                                                                        102

 

 

 

 

 

 

 

 

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                                                                                     صفحه

 

 نقشه 2-1: تمدن های مورد نظر هانتینگتون                                                                    27

 

نقشه 2-2 : ایران و سایر مناطق در تئوری ژئوکالچر والرشتاین                                         34

 

نقشه 3-1 : کشورهای همجوار ایران                                                                     51

 

فهرست نمودار ها                                                                                                  صفحه

 

 

 

نمودار1-3درصدجمعیت ساکن،روستایی و شهری بر اساس آمار و سرشماری عمومی 1390           52

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

 

 

ایثار و شهادت ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند . همه ی ملّت ها به فداكاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام می نگرند ؛ لیكن شیوه های این تقدسگرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی ، جوهره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی ، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است.ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثارو شهادت ، آثار بسیار مثبت اخلاقی ،اعتقادی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی را در بردارد .

 

با توجه به گستره ی فرهنگ جهاد و شهادت در تاریخ ملت ایران و تجلی درخشان آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب دفاع مقدس،این مولفه جایگاهی رفیع در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد. لذا نگارنده در این پایان نامه به ماهیت تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته و ضمن تجزیه و تحلیل جهت پاسخ گویی به سوال ذیل برآمده است: ایثاروشهادت چه تاثیری بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد؟به منظور پاسخ به سوال فوق، دو فرضیه زیر مورد ارزیابی قرار گرفته اند:

 

-فرهنگ ایثار و شهادت می تواند موجب توسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

 

-فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف و تحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

 

اهداف این تحقیق عبارتند از:

 

 تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

 

 تحلیل تاثیرفرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچرشیعه

 

 ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار شهادت

 

واژگان کلیدی:ژئوکالچر،ایثار،شهادت،ایران،شیعه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1– بیان مسئله

 

ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی، فرآیند پیچیده‌ای از تعاملات قدرت، فرهنگ و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگ‌ها همچون سایر پدیده‌های نظام اجتماعی همواره در حال شکل‌گیری، تکامل، آمیزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین هستند. لذا ساختار ژئوکالچرجهان بیان‌کننده موزائیکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگ‌اند که محصول تکامل مکانی ـ فضایی قدرت هستند که در طول و به موازات یکدیگر حرکت می‌کنند. در قرن بیست و یکم فرایند نظام ژئوکالچر جهان و ساختار آن در راستای ویژگی‌های نظام ژئوپلیتیک جهانی، چیزی جز تکامل و یا رویارویی میان دو الگوی متفاوت و متضاد از تعاملات فرهنگی در سطح جهان نیست.

 

یکی از ساختارهای ژئوکالچر جهان ایران است که امروزه تنها بخش کوچکی از سرزمین تاریخی آن را جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌دهد. این سرزمین پهنه جغرافیایی وسیعی است که طی قرن‌ها قلمرو فرهنگ و تمدن کهن ایرانی به شمار می‌رفت. وسعتاین پهنه،بسیار وسیع‌تر از کشور کنونی ایران و شامل سرزمین‌هایی است که یا داخل فلات وسیع ایران و یا در حاشیه‌های آن قرار گرفته‌اند. از مهم‌ترین مشخصه‌های این سرزمین، نقش گذرگاهی آن در میان قاره‌های بزرگ جهان و نیز قرار گرفتن آن در میان چند قلمرو بزرگ جغرافیایی و فرهنگی متفاوت است.سرزمین، تاریخ و مردم ایران همواره پل ارتباط میان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها با یکدیگر بوده‌اند. بنابراین این انتخاب سرزمینی و فطرت فرهنگی مغایر با رویکرد درون‌گرایانه او می‌باشد.بنا به همین موقعیت جغرافیایی ایران صحنه عوامل مختلفی بوده است،تجربه انقلاب اسلامی برای ایران نقش فرهنگی آن بود که برای مردم به ارمغان آورده شد،انقلاب اسلامی پرچم داراسلام گرایی در مقابل غرب است، یکی  از ویژگی های بارز و منحصر به فرد انقلاب اسلامی در بعد معنوی و فرهنگی که موجب بالندگی انقلاب و نهضت جهانی اسلام در سراسر دنیا گردید ترویج فرهنگ ایثار شهادت بود.شهادت موجب اشاعه فرهنگ ناب محمدی(ص)و دفع هشیارانه خطرات از جامعه اسلامی بود.افتخار به شهادت و شکل گیری مفهومیخاص به نام شهید و شهادت چنان پایه مستحکمی در جامعه پیدا  نمود که امروز به عنوان یکی از ارکان حفظ نظم محسوب می گردد.پیروزی انقلاب اسلامی سبب شد که هم در ساختار و هم در کارکرد نظام بین الملل،تغییر و تحول اساسی رخ دهد.بدون شك یكی از عوامل مهم و اساسی مقاومت و پیروزی در دفاع هشت ساله، نیروی انسانی است، نیروهای متشكل از بهترین و قوی‏ترین مردان بویژه جوانان عاشق و شهادت طلب میهن اسلامی، كه در دفاع از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی كشور مقدس جمهوری اسلامی سراز پا نمی‏شناختنمقاومت تحسین برانگیز جوانان برومند این سرزمین در برابر استكبار جهانی، صحنه‏های بی‏بدیل و بی‏نظیری از شهادت و ایثار را خلق كرد كه اگر به ضبط و ثبت و تفسیر و توزیع آن اهتمام نورزیم، به فرهنگ وتاریخ مردم این مرز و بوم، جفایی جبران‏ناپذیر روا داشته‏ایم. خلق این آثار اعجاب‏آور و حیرت‏انگیز كه طبق فرمایش آن مقتدای سفر كرده، به جز در برهه‏ای كوتاه از صدر اسلام همانند ندارد، حجت را بر همگان تمام كرده است.از این رو انقلاب اسلامی به عنوان نمونه تازه از نظام حکومتی در چشم انداز جهانی که از سرچشمه زلال اسلام ناب نشات گرفته بود،توانست در زمانی کوتاه مرزهای محدود جغرافیایی را در نوردید و پیام اصلی خود را که همانا مبارزه با ظلم و ستم و برپایی حکومتی عادلانه بر پایه فرهنگ ایثار و شهادت بود به دورترین نقاط جهان برساند.

 

لذا در این پایان نامه نگارنده با توجه به جایگاه ایثار و شهادت  و نقش بر جسته آن ،این مبحث را در قالب ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار میدهد تا جایگاه آن را درژئوکالچرکشور تبیین نماید.

 

 

 

1-2- سوال تحقیق

 

تاثیر فرهنگ ایثاروشهادت بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران کدامند؟

 

 

 

1-3- فرضیه

 

 

• فرهنگ ایثار و شهادت میتواند موج بتوسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

 

• فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف وتحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

 

 

 

1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

اهمیت ایثار و شهادت و  تاثیر عمیق فرهنگ ایثار و شهادت بر ابعاد مختلف حیات ملت ایران،نگارنده را برآن داشت تا به بررسی جایگاه ایثار و شهادت بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران بپردازد.از آنجا که این شاخص در فرهنگ ایرانی قدمتی دیرینه دارد و پس از اسلام و مشخصا پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نمود بیشتری یافت،بررسی این جایگاه می تواند نتایج قابل تاملی را در بر داشته باشد.

 

 

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق

 

 

• تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

 

• تحلیل تاثیر فرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچر شیعه

 

• ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار و شهادت

 

 

 

1-6-محدودیت های تحقیق

 

از تنگناها و مشکلات پیش روی تحقیق به طور خلاصه به موارد زیر می توان اشاره نمود :

 

 

• کمبود منابع پیرامون مفاهیم مورد نظر

 

• گستردگی مصادیق مفاهیم مدنظر

 

• کمبود فرصت و زمان برای بررسی موضوع فوق به صورت جامع

 

 

 

 

 

1-7- سازماندهی و پوشش

 

تحقیق حاضر در 5 فصل تهیه شده است که در فصل اول آن به ارائه کلیّات تحقیق ، در فصل دوم مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق ، در فصل سوم روش اجرای تحقیق،مواد و روش­ها،در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده ها و یافته­های تحقیق و در فصل پنجم به بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات می پردازد.

 

 

 

1-8-پیشینه تحقیق

 

اساتید و محققان زیادی در مورد ایثارو شهادت و ژئوکالچر در جمهوری اسلامی ایران مطالعاتی انجام داده اند كه می توان به موارد زیر اشاره نمود.

 

زاهد غفاری هشتجین و همکاران(1389) در مقاله ای تحت عنوان”مولفه های اساسی گفتمان ایثارو شهادت در انقلاب اسلامی” ایشان با در نظر گرفتن گفتان ایثار و شهادت به عنوان عامل موثر در شکل گیری و تسریع بسیج سیاسی مردم علیه رژیم پهلوی و عامل موثر در پیروزی و استمرار  انقلاب اسلامی ،مولفه های اساسی این گفتمان در فرایند انقلاب اسلامی را  مورد تحلیل قرار داده اند.هدف نگارندگان در این مقاله روشن ساختن ابعاد و مولفه های گفتمان ایثارو شهادت در انقلاب اسلامی است. 

 

محمود دیانی (1388)  در کتابی تحت عنوان “نگاهی نو به فرهنگ شهادت/ با استفاده ازآیات،روایات،نظرات فقها و جلوه‌های نوظهور در انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس»این کتاب در پنج فصل تدوین گشته است.در فصل نخست  نگارنده به ؛ ارائه‌ی تعریف شهید در فقه شیعه و اهل سنًّت می پردازد.در فصل دوم؛ تأمل و دقت در مأخذ فرهنگ شهادت هدف نگارنده است.در فصل سوم،ایشان پیوند انقلاب اسلامی ایران با انقلاب عاشورا مورد بررسی و تحلیل قرار میدهند،فصل چهارم و پنجم نتیجه گیری نهایی است.نویسنده این كتاب با استفاده از آیات ،روایات و نظرات فقها نگاهی به فرهنگ شهادت داشته و این فرهنگ را در جلوه ها نوظهور در انتقلاب اسلامی و دفاع مقدس معنا كرده است.

 

فرانسواتوال(1382)در کتاب .”ژئوپلیتیک شیعه.” کتاب با مقدمه ناشر و مقدمه نویسنده بر ترجمه فارسی آغاز می‌شود؛ بدنه اصلی کتاب به پانزده فصل تقسیم شده است که عناوین این فصول عبارت است از: ظهور مجدد شیعیگری، مکتب‌های گوناگون شیعه،‌مورد استثنایی ایران، دو وجه عمده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، معمای آذربایجان، هزاره‌های افغانستان، علویان ترکیه، شیعیان شبه قاره هند، شیعیان آسیای مرکزی، تناقض عراق، شیعیان خلیج فارس، شیعیان یمن، چالش علویان، سرنوشت دروزها و انتقام شیعیان لبنان. «رستاخیز شیعه؟» عنوان بخش نتیجه‌گیری کتاب است. و در انتها چهار ضمیمه شجرنامه‌ها فرقه‌های شیعه سلسله امامیه، نام‌ها و القاب فرقه‌های شیعه، تاریخ شمار شیعه و جمعیت شیعیان یافت می‌شود. نویسنده در این کتاب  به دنبال پاسخ برای این سوال اساسی است که، چرا علی رغم در اقلیت قرارگرفتن شیعیان و تحمل آوارگی و فشار در طول تاریخ این جمعیت مذهبی نه تنها به حیات خود ادامه داده است بلکه تأثیری عمیق بر فرهنگ و اجتماع جامعه مسلمین گذاشته است.”

 

غلام حسین حیدری(1384)در مقاله ای تحت عنوان “ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر”بیان میدارند که ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ،و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده های نظام اجتماعی همواره در حال شکل گیری تکامل و آموزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین اند.هدف ایشان در این مقاله درک روشن از عنوان ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر است.

 

شهربانو علیدادی(1390) در مقاله ای تحت عنوان “انقلاب ایران و ژئوکالچر مقاومت در سیاست بین الملل-2007-1979″بیان می دارند که با توجه به تحولات سیاسی خاورمیانه در فوریه2011جلوه هایی از ژئوکالچریک در محیط های منطقه ای شکل گرفته که شکل تعارض نیروهای مختلف را علیه یکدیگر فراهم آورده است.در این فضا میتوان به مولفه هایی همانند ژئوپلیتیک مقاومت اشاره داشت.ایشان در این مقاله رابطه هنجارگرایی انقلاب ایران با ژئوکالچر مقاومت را مورد بررسی قرار می دهند.

 

محمدعلی کریمی(1385) در مقاله ای تحت عنوان “ایثار و شهادت در آئینه مطبوعات”بیان می دارند که ایران جامعه ای آمیخته با معنویت و سرشار از ارزشها و هنجارهای مذهبی و دینی است لذااین امر مانع از آن نبوده است که دست اندرکارن و سیاست گزاران و تصمیم سازان از برنامه ریزی و طرح موضوع فرهنگ دینی وپیگیری برای ارتقای سطح آن و مهمتر ازهمه ،عمق بخشیدن از باورها و ارزشها و مبانی فکری و دینی همه اقشار جامعه غافل بمانند.

 

سید عباس احمدی (۱۳۹۰) در کتاب «ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه» معتقد است که ایران به عنوان کانون جوامع شیعی در جهان، پس از انقلاب اسلامی نقش آفرینی منطقه ای و جهانی خود را در این زمینه شروع کرد. عملکرد بین المللی ایران پس از انقلاب بالا بوده و اقلیت های شیعه نیز از انقلاب اسلامی تأثیر پذیرفته و با خودآگاهی و هویت یابی، احزاب و تشکل های متعددی را در کشورهایشان تأسیس کردند.

 

سید یحیی صفوی،(1387)؛ در کتابی تحت عنوان«وحدت جهان اسلام»، در بررسی عوامل مؤثر در ایجاد همگرایی در جهان اسلام ضمن تشریح عوامل دینی و فرهنگی در ایجاد همبستگی و پیوند میان مسلمین به این نکته اشاره دارد که بسیاری از تکالیف اسلام همانند قبله مشترک در هنگام نماز، مراسم حج، روزه گرفتن در ماه رمضان و بسیاری از موارد دیگر نقش ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان و کشورهای اسلامی را ایفا می نمایند.”

 

 

 

 

1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت.. 9

 

1-9-4-مفهوم امنیت.. 10

 

1-9-5-قدرت ملی. 11

 

1-10- روش تحقیق ومراحل پژوهش.. 11

 

1-11- محدودیت ها وتنگناهای تحقیق. 12

 

1-12-سوابق و ادبیات تحقیق. 12

 

1-13- روش  و ابزارگردآوری داده‌ ها 13

 

1-14-سازمان دهی تحقیق. 14

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 

2-1-تعریف ژئوپلیتیک.. 16

 

2-1-1-ظهور ژئوپلیتیک.. 18

 

۲-۱-2- دوره افول. 18

 

۲-۱-۳- دوره احیا 19

 

2-2-رویکردهای جدید ژئوپلیتیک.. 20

 

۲-2-۱-رویکرد نظم نوین جهانی. 20

 

2-2-2-رویکرد ژئواکونومی. 21

 

2-2-3- رویکرد ژئوکالچر. 22

 

۲-2-4- رویکرد ژئوپلیتیک زیست محیطی. 23

 

2-2-5-رویکرد ژئوپلیتیک انتقادی. 23

 

2-3-اندیشه ملی گرایی. 25

 

2-4-میهن خواهی. 26

 

2-5- مفهوم ملت.. 27

 

2-6-مفهوم هویت.. 28

 

2-7-عوامل و زمینه‎های پیدایش هویت.. 29

 

2-7-1- تعلّق خاطر به فرهنگ، تمدّن و ملیت.. 29

 

2-7-2- ثبات فرهنگ.. 29

 

2-7-3- جغرافیا 30

 

2-7-4-دین و باورهای دینی. 30

 

2-8-مفهوم قدرت.. 31

 

2-9-قدرت ملی. 31

 

2-10-منشأ و مبادی قدرت ملی. 33

 

2-11-اقتدار ملی. 35

 

2-12-منافع ملی. 36

 

2-13-رابطه منافع ملی با قدرت.. 37

 

2-14- امنیت.. 37

 

2- 15- امنیت ملی. 38

 

2-15-1- ویژگی های امنیت ملی. 40

 

2-15-2- ابعاد امنیت ملی. 40

 

2-15-2-1- امنیت اقتصادی: 42

 

2-15-2-2- امنیت سیاسی: 42

 

2-15-2-3- امنیت فرهنگی: 44

 

2-15-2-4-امنیت اجتماعی. 45

 

2-15-2-5-امنیت نظامی: 46

 

2-16- همگرایی. 47

 

2-17- عوامل و زمینه‎های همگرایی. 48

 

2-18- ویژگی‎های همگرایی. 49

 

2-19- مفهوم واگرایی. 50

 

2-20-عوامل مؤثر در ایجاد واگرایی. 50

 

2-20-1- اختلافات ارضی و مرزی. 51

 

2-20-2- ناسیونالیسم 51

 

فصل سوم: قلمرو جغرافیایی تحقیق

 

3-1- موقعیت جغرافیایی ایران. 54

 

3-2-جایگاه منطقه ای ایران وموقعیت آن در منطقه 56

 

3-3- ویژگی جغرافیای طبیعی استان گیلان. 58

 

3-3-1- موقعیت  جغرافیایی استان گیلان. 58

 

3-3-2- ناهمواری های استان گیلان. 60

 

3-3-3- قله‌ها و رشته كوهها 61

 

3-3-4- خاك‌های گیلان. 62

 

3-3-5- رودها و رودخانه ‌ها 63

 

3-3-6- آب و هوا 64

 

3-3-7- دما 66

 

3-3-8- منابع آب.. 68

 

3-4-ویژگی جغرافیای انسانی استان گیلان. 69

 

3-4-1- سیر تحول جمعیت  استان گیلان و روند رشد جمعت آن. 69

 

3-4-2- ساختمان سنی جمعیت استان گیلان. 70

 

3-4-3- تركیب جنسی  جمعیت استان گیلان. 72

 

3-4-4- وضعیت سواد جمعیت استان گیلان. 73

 

3-3-5- تراكم  جمعیت استان گیلان. 73

 

3-4-5-1- جمعیت شهری و روستایی استان گیلان. 73

 

3-4-5-2- اشتغال و بیكاری جمعیت  استان گیلان. 74

 

3-4-5-3 – توزیع شاغلان جمعیت استان گیلان. 74

 

3-5- تاریخ استان گیلان. 76

 

3-5-1- قیام و جنبش ها درگیلان بعد از اسلام 77

 

3-5-2- گیلان در دوره صفویه 79

 

3-5-3- گیلان در قرن هیجدهم 79

 

3-5-4- گیلان در قرن نوزدهم 81

 

3-5-5- گیلان در قرن بیستم 82

 

فصل چهارم: یافته‎های تحقیق

 

4-1- تحلیل ژئوپلیتیک اوضاع ایران مقارن بافعالیت نهضت جنگل. 86

 

4-2-میرزاکوچک رهبر نهضت مقاومت جنگل. 87

 

4-3- تأثیر پذیری نهضت مقاومت جنگل از انقلاب مشروطه 89

 

4-4- تأثیرپذیری نهضت جنگل از جنگ جهانی اول. 92

 

4-5- تحلیل روابط روسیه  با نهضت جنگل قبل از وقوع انقلاب اکتبر. 94

 

4-6-تأثیرپذیری نهضت جنگل از انقلاب اکتبر روسیه 96

 

4-7- تشکیل حكومت جمهوری در گیلان. 99

 

4-8-بررسی نهضت جنگل از بعد ژئوپلیتیک مذهب.. 101

 

4-9- تحلیل ساختار ناسیونالیستی و ضد استبدادی نهضت جنگل. 103

 

4-10- تحلیل ژئوپلیتیکی سقوط نهضت جنگل. 107

 

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

 

5-1- مقدمه 111

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

5-2- ارزیابی فرضیه ها 111

 

5-2-1- ارزیابی فرضیه اول. 111

 

5-2-2-ارزیابی فرضیه دوم 112

 

5-3- نتیجه گیری. 113

 

5-4- ارائه پیشنهاد 114

 

منابع و مأخذ 117

 

 فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

جدول 2-1: مفهوم ژئوپلیتیک.. 17

 

جدول 2-2: منابع قدرت ملی از نگاه مارتین گلاسنر. 34

 

جدول(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

 

جدول (3-2) : متوسط دما ماهانه و سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

 

جدول (3 ـ 3): مقایسه تعداد و نرخ رشد جمعیت استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 69

 

جدول ( 3ـ 4): توزیع جمعیتی  استان گیلان  در گروه‌های عمده سنی در سرشماری های 1355 تا 1385. 71

 

جدول (3 ـ 5): تركیب جنسی جمعیت  استان گیلان  در سرشماری های 1335 تا 1385. 72

 

جدول (3-6): تغییرات نرخ باسوادی جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

 

جدول (3-7): مقایسه تراكم جمعیتی استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

 

جدول (3-8): مقایسه درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 73

 

جدول (3-9): مقایسه درصد جمعیت فعال اقتصادی استان گیلان در سرشماری های 1365 تا 1385. 74

 

جدول (3-10): مقایسه درصد توزیع جمعیت استان گیلان در بخش های عمده فعالیت اقتصادی در سرشماری‌های 1335 تا 1385. 75

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

نمودار(3-1): میانگین بارندگی سالانه در ایستگاه های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 65

 

نمودار(3-2) : متوسط دما سالانه در ایستگاه‌های سینوپتیك  استان گیلان(1388-1378) 67

 

نمودار(3-3): روند تغییرات نرخ رشد جمعیت استان گیلان در بین سال‌های 1335 تا 1385. 70

 

نمودار(3- 4): درصد توزیع جمعیت استان گیلان برحسب گروههای كلان سنی  1355و 1385. 71

 

نمودار (3-5): هرم سنی استان گیلان 1385. 72

 

نمودار(3-6): توزیع درصد جمعیت شهری و روستایی  استان گیلان در سرشماری های 1335 تا 1385. 74

 

نمودار (3-7): توزیع جمعیت شاغل استان گیلان بر حسب بخش عمده فعالیت.. 75

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

شکل 2-1: الگوی سلسله مراتبی منافع ملی. 36

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

نقشه (3-1): تقسیمات استان گیلان و نقشه (3-2): موقعیت استان گیلان در ایران. 60

 

نقشه (3-2) : نقشه ناهمواری های استان گیلان. 61

 

نقشه (3-3) : نقشه خطوط همبارش در استان گیلان. 66

 

نقشه (3-4) : نقشه خطوط هم دما استان گیلان. 68

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه‎هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآندرتنازعاتموردتوجهقرارمیگیرد. جنبش‎های آزادیخواهانه ایرانیان بعد از جنگ جهانی اول و پیشنهاد قرارداد 1919 که به نحوی نافی استقلال ایران بود، در سراسر کشور گسترش یافت. نهضت جنگل به عنوان یکی از مهم ترین جنبش‎های آزادیخواهانه در عصر قاجار تلقی می‎شود که در فاصله بین سالهای 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید. این جنبش با هدف مبارزه با استبداد داخلی صورت گرفته و دارای ماهیت ضد استعماری و بیگانه ستیزی بوده است. پایان نامه ی حاضر با طرح این سوال که: تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟در صدد است تا به تشریح  ابعاد شکل گیری نهضتو اهداف پیش روی آن را مورد بررسی قرار دهد. با توجه به سوال فوق فرضیه‎هایی مطرح گردیدند. نخست،به نظر می‎رسد، نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل­گیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است دوم، به نظر می‎رسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش می‎کرد.

 

به این منظور پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی،تحلیلی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای سعی نموده تا ضمن شناسایی عوامل و جنبش‎های تاثیر گذار بر شکل گیری نهضت جنگل، جایگاه این نهضت را در تقویت هویت ملی ایران موردبررسی قرار دهد. تجزیه و تحلیل اطلاعات پیرامون موضوع فوق نشانگر این نکته است که، نهضت جنگل به دنبال اوضاع آشفته ایران بعد از جنگ جهانی اول و در آستانه انعقاد قرارداد 1919 به وجود آمد. ماهیت اسلامی‎و ضد استبدادی و بیگانه ستیزی این جنبش، سبب شکل گیری جریان مقاومت در برابر نفوذ و دخالت بیگانگان در گیلان شد و این جنبش به عنوان یک نقطع عطف مبارزات استقلال طلبی و ضد استعماری در تاریخ ایران محسوب می­گردد.

 

 

 

واژ گان کلیدی: ژئوپلیتیک مقاومت، نهضت جنگل، هویت، ایران، گیلان.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه­هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین­ها واقع شده وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمی­گیرد.

 

استان گیلان از جمله سرزمین­هایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی این استان از چهار سو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیواره‎های بلند کوهستانی و جنگل‎های انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمین‎های باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانه‎های متعدد و پر آب و اقلیمی‎بسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمی‎به منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی می‎شد. مجموعه این عوامل به نوعی زمینه را برای استقلال نسبی این منطقه را فراهم ساخته و مانع نفوذ و سلطه بیگانگان بر این خطه می­گردید.

 

نهضت جنگل به عنوان یکی از جنبش‎های آزادی­خواهی مردم ایران محسوب شده که در دوران قاجار اتفاق افتاد. این نهضت که با هدف مبارزه با ظلم حاکمان قاجار و مخالفت با نفوذ بیگانگان آغاز شده بود، ازسال 1293 تا 1300 ه.ش به طول انجامید.میرزا کوچک خان به عنوان رهبر این نهضت دغدغه سامان بخشی به امور ایران را داشته و سوابق مبارزاتی زیادی داشته است. هرچند که این نهضت به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی خاص گیلان، در این منطقه آغاز شد، اما رهبران این نهضت در فکر تسری دادن آن در سطح تمام کشور بودند.

 

میرزا کوچک نسبت به حفظ هویت اسلامی-ایرانی پافشاری داشت و سعی می‎کرد که ایرانی بودن و اسلامی‎بودن را مانند دو روی سکه مورد توجه قرار دهد. وی هیچ یک را نافی دیگری نمی‎دانست به طوری که سخنان او پس از جنگ گسکره بیانگر این واقعیت است.” ایران که یک روز مهد تمدن و محل دلیران بود، در اثر سیاست دژخیمان حریص، مرکز اشخاصی بدون اراده و پایبند به خرافات شده است.پیشوایان ملت تابع اراده اجانب هستند. از نظر ساختار نیز این نهضت از یک ساختار ملی برخوردار بوده و هرچند اکثریت اعضای نهضت جنگل را اهالی گیلان تشکیل می‎دادند ولی از دیگر اقوام ایرانی نیز به این نهضت پیوسته بودند.به طوری که بعضی از مورخان ساختار نهضت جنگل را متشکل از جنگل نشینان گیلانی، کردها و ترک‎های قفقازی که از قتل و عام سال 1918 در باکو گریخته بودند، می­دانند.

 

نهضت جنگل در توضیح مفهوم استقلال معتقد بودند که، استقلال باید به معنی تمام کلمه، یعنی بدون اندک دخالتی از جانب هیج دولت اجنبی باشد. هرچند که سرانجام با حمایت‎های روسیه و انگلستان از حکومت مرکزی و برخی توطئه‎های داخلی سبب شکست قیام جنگل شد، اما جنبش جنگل به عنوان یک قیام استقلال طلبی و مبارزه با سلطه بیگانه در تاریخ ایران دارای ارزش و اعتبار زیادی بوده و به عنوان یکی از افتخارات ایرانیان در تلاش برای حفظ هویت ملی در برابرنفوذ و سلطه بیگانگان قلمداد می­گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:       کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-مقدمه

 

دراین فصل پیرامون چارچوب تحقیق ابتدا بیان مساله تحقیق پرداخته و سپس سؤالات تحقیق، فرضیه‎های تحقیق، ضرورت تحقیق،انگیزه تحقیق،اهداف تحقیق،اهمیت موضوع تحقیق، محدوده مورد مطالعه،سوابق تحقیق، روش تحقیق و مراحل آن،با تشریح ابعاد هریک بیان می‎شود.

 

 

 

 

1-2-بیان مسئله

 

امروزه مبحث ژئوپلیتیک مقاومت از جمله مباحث مهم در پژوهش‌ها و نوشته‌های مربوط به ژئوپلیتیک انتقادی است. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که همان مقاومت است بیشتر توجه می‌کند. مقاومت‎های مردمی‎و نهضت ها در برابر رفتارهای ژئوپلیتیک گرایانه؛ یکی از مولفه‎هایی است که در ارزیابی میزان قدرت مورد توجه ژئوپلیتیسین ها واقع وکارکردآن درتنازعات موردتوجه قرارمی­گیرد.تاریخ جنگهاودرگیریها،بیانگرشواهدبسیاری ازسیرتکاملی مفا­هیمی‎است که پیش ازاین،تنهاازیک بعدموردتوجه قرارگرفته،واینک،به لطف توسعه وپیشرفت علوم مختلف وهم پوشانی زمینه‎های گوناگون علمی،ازابعادبیشتری میتوان آنهاراموردبررسی قرارداد. مقاومت در برابر سلطه بیرونی و سلطه حاکمان جور و ناصالح تاریخی طولانی به درازای رقابت قدرت‌ها و نیروها دارد اما کمتر موردی از این مقاوت‌ها بوده است که ماندگار گشته باشد. در این میان در تاریخ جنبش ها و نهضت‎های آزادی طلبانه ملت ایران، نهضت جنگل یکی از درخشان ترین جنبش بوده است. نهضت جنگل از سال 1293 شمسی تا سال 1300 شمسی به مدت هفت سال در حوزه جغرافیایی گیلان به حیات خود ادامه داد. از سویی موقعیت جغرافیایی و ژئوپولیتیک گیلان در ظهور جنبش ها و  نهضت‎های مردمی‎ازجمله نهضت جنگل بی تاثیر نبوده است. گیلان از سرزمین‎هایی است که عوامل تاثیر گذار جغرافیایی و ژئوپلیتیکی نقش تعیین کننده و بسزایی در تحولات آن داشته است. از منظر جغرافیایی از چهارسو با موانع بزرگ طبیعی روبرو بوده است، در شمال با دریاچه بزرگ و بسته خزر و در غرب، جنوب و شرق با دیواره‎های بلند کوهستانی و جنگل‎های انبوه خزری احاطه شده است. در گذشته در داخل منطقه نیز زمین‎های باتلاقی، بیشه زارهای انبوه، رودخانه‎های متعدد و پر آب و اقلیمی‎بسیار مرطوب و ناسازگار آن، برای هر مهاجمی‎به منزله ی یک خطر استراتژیک تلقی می‎شد. از این رو این منطقه به برکت خصیصه‎های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی فوق سال ها با استقلال کامل و نسبی از حکومت‎های پیرامون خود زیسته است. هدف این تحقیق، واکاوی و بررسی رابطه اراده ی نظام سلطه مدار و مقاومت ها و جنبش مردمی‎است به بیان دیگر توضیح و تبیین  زمینه‎های شکل گیری نهضت جنگل، علت تداوم و استمرار آن به مدت هفت سال نسبت به نهضت‎های معاصر خود از نظر حوزه ی عملکرد و تداوم  و همچنین نقش این نهضت در حفظ و تداوم هویت ملی ایران  از اهداف مهم این تحقیق می‎باشد.

 

 

 

 

1-3- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

در عصر جهانی شدن و ارتباطات و در شرایطی كه تحولات جهانی و منطقه‌ای در عرصه‌های سیاست و اقتصاد و فرهنگ پرشتاب است، تأكید بر هویت ملی و توجه خاص به برخی از تحولات و جنبش‎های تاریخی می‎توانند زمینه‎های حفظ همکاری و انسجام ملی (هویت ملی)و نیز امنیت ملی کشورها مهیا سازد.با توجه به این که تحقیقات بی شماری در زمینه نهضت جنگل صورت گرفته اما کمتر محققی به تحقیق و کنکاش مسائل ژئوپلیتیکی و مقاومتی نهضت جنگل اشاره و تاثیر آن را بر هویت ملی کشور ایران ارزیابی نموده است  که از این حیث، تحقیق حاضر در نوع خود بی نظیر و پرداختن به آن دارای اهمیت ویژه ای  است. از طرفی عوامل مختلف ژئوپلیتیکی در روند ایجاد و تداوم جنبش‎های اجتماعی تاثیرگذار هستند. به طورمثال جنبش‎های ضد حکومتی در دوران خلافت عباسی بیشتر در سیستان و خراسان شکل می‎گرفت که دسترسی به آن به دلیل شرایط جغرافیایی بسیار دشوار بود. در شکل گیری قیام میرزا کوچک خان نیز شرایط و عوامل ژئوپلیتیکی گیلان نقش آفرین بودند.

 

 

 

 

1-4- انگیزه تحقیق

 

انگیزه محقق از انتخاب موضوع پایان نامه موردنظر، بررسی و شناخت جایگاه نهضت جنگل در تقویت هویت ملی ایران می‎باشد.با توجه به اینکه نهضت جنگل در استان گیلان به وقوع پیوست و این جانب با توجه به علاقه مندی که به استان خودم دارم و این ناشی از وجود علاقه به مکان است، پرداختن به موضوع جنگل را لازم دیدم. از طرفی علاقه به شخصیت میرزا کوچک خان به عنوان یک انقلابی و مبارز علیه استبداد و استعمار نیز تا حدودی مشوق انتخاب موضوع فوق گردید. چرا که شخصیت میرزا کوچک در نزد مردم گیلان بسیار مهم و مورد توجه است. به طوری که در ادبیات گیلگی و تاریخ محلی نهضت میرزا بازتاب گسترده ای یافته است. بنابراین اقناع حس کنجکاوی از یک طرف و علاقه به میرزا به عنوان یک مبارز آزادیخواه گیلانی از طرف دیگر زمینه ، توجه اینجانب را به موضوع فوق فراهم آورد.

 

 

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق

 

 

 

1. بررسی عوامل ژئوپلیتیک در شکل گیری، تداوم و استمرار نهضت جنگل.

 

1. بررسی تاثیر نهضت جنگل برحفظ و ماندگاری هویت ملی ایران.

 

 

 

 

1-6-سؤال تحقیق

 

بدون تردید هر تحقیقی در راستای شکل گرفتن سئوال یا سئوالاتی در ذهن محقق انجام می‌گیرد و شخص پژوهشگر همواره تلاش می‌کند تا در طول تحقیق به شیوه‌ای علمی‎و دقیق به پاسخ‌های مناسب و قانع کننده‌ای برای سئوالات خود دست یابد. ضمن اینکه برای انجام یک تحقیق خوب پرسش‌ها خیلی اساسی‌اند و این پرسش‌ها ما را به دانش جدید یا در حل مسئله‌ای ویژه‌ هدایت می‌کنند (پارسونس و نایت، 1386: 63). با توجه به موضوع تحقیق که به(تحلیل پیامد­های ژئوپولیتیک مقاومت نهضت جنگل در هویت ملی ایران) می­پردازد، نگارنده سؤالی به شرح زیر تدوین نموده است.

 

از این رو مهم ترین پرسش ها ی تحقیق عبارتند از:

 

الف) تأثیر نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل گیری نهضت جنگل چگونه بود؟

 

ب) تأثیر نهضت جنگل در حفظ هویت ملی ایران چگونه بوده است؟

 

 

 

 

1-7- فرضیه‎های تحقیق

 

در یک بررسی علمی‎لازم است محقق برای تعیین دقیق و تبیین منطقی اهداف تحقیق فرضیه ها را مطرح سازد، زیرا به عنوان استخوان بندی طرح مطالعاتی مطرح می‌باشند. فرضیه، توجیه و تبیین‎های حدسی معینی را درباره ی واقعیات عرضه می‎کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می‌کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می‌کند و هم باعث استنتاج می‎شود (حافظ نیا، 1386: 111).

 

 با توجه به سؤال تحقیق که دستیابی اهداف گوناگونی را دنبال می‌کند برای جهت دهی سؤال تحقیق و هدایت آن در راستای چارچوبی منسجم، دو فرضیه زیر مطرح گردید:

 

 

• به نظر می‎رسد، نهضت ها و بحران‎های داخلی و خارجی در شکل­گیری نهضت جنگل تأثیرگذار بوده است.

 

• به نظر می‎رسد، نهضت جنگل در راه تحقق استقلال کشور و تقویت هویت ملی ایران تلاش می‎کرد.

 

1-8- محدوده مورد مطالعه

 

محدوده مورد مطالعه این تحقیق، به طور کلی کشور ایران و به طور اختصاصی استان گیلان را شامل می‎شود. پژوهش حاضر سعی دارد تا ضمن بررسی موقعیت جغرافیایی محدوده مورد مطالعه،به تحلیل نقش آفرینی نهضت جنگل در تقویت هویت ملی جمهوری اسلامی‎ایران بپردازد.

 

 

 

 

1-9- تعریف مفاهیم و واژه ها

 

 

1-9-1-هویت

 

هویت به معنی «چه کسی بودن» است؛ اینکه یک فرد یا یک گروه انسانی خود را چگونه می‎شناسد و می‎خواهد چگونه بشناساند یا چگونه شناخته شود. هویت پاسخی به نیاز طبیعی در انسان برای شناساندن خود به یک سلسله عناصر و پدیده‎های فرهنگی، تاریخی و جغرافیای است. پدیده‎هایی چون سرزمین سیاسی مشترک، دین مشترک، زبان مشترک، خاطرات سیاسی مشترک، دیدگاه ها و آداب و رسوم، ادبیات و هنرهای مشترک را تشکیل می‎دهد و هویت در درجه نخست زاییده محیط جغرافیایی است (مجتهدزاده، ۶۶:۱۳۸۶). هویت ها معناهایی کلیدی هستند که ذهنیت افراد را شکل می‎دهند و مردم به واسطه آن ها نسبت به رویدادها و تحولات محیط زندگی خود حساس می‎شوند. مردم به دیگران می‎گویند که چه کسی هستند و مهمتر اینکه به خودشان نیز می‎گویند که چه کسی هستند و سپس می‎کوشند به گونه ای رفتار کنند که از آن کسی که تصور می‎کنند هستند، چه انتظار می‎رود (تاجیک،۱۳:۱۳۸۴).

 

 

 

 

1-9-2- ژئوپلیتیک

 

ژئوپلیتیک: عبارت از مطالعه اثرگذاری عوامل جغرافیایی در تصمیم گیری­های سیاسی صاحبان قدرت است.(مجتهدزاده،20:1381)

 

کیلن، که اصطلاح ژئوپلیتیک را در سال 1899 وضع کرد، آن را به عنوان «تئوری دولت به عنوان یک ارگانیسم جغرافیایی یا پدیده‌ای در فضا» توصیف می‌کند. از دید کارل هاوس هوفر پدر ژئوپلیتیک آلمان ژئوپلیتیک علم تازه‌ای از دولت می‌باشد، دکترینی بر جبر فضایی تمامی‎فرآیندهای سیاسی که بر بنیان‌های گسترده‌ای از جغرافیا، به ویژه جغرافیای سیاسی قرار دارد. ریچارد هارتشورن آن را به عنوان جغرافیای مورد استفاده برای اهدافی خاص که فراتر از تعقیب دانش قرار می‌گیرد، تعریف می‌کند. ادموند ولش، ژئوپلیتیک را مطالعه‌ای مرکب از جغرافیای انسانی و علم سیاسی کاربردی می‎داند که تاریخ آن به دوران ارسطو، مونتسکیو و کانت باز می‌گردد (کوهن، 1387: 42).

 

 

 

 

1-9-3- ژئوپلیتیک مقاومت

 

مباحث ژئوپلیتیک مقاومت و آنتی ژئوپلیتیک از جمله مباحث مهم در پژوهش ها و نوشته‎های مربوط به ژئو پلیتیک انتقادی می‎باشد. این رویکرد توجهش را صرفاً به رویه سلطه ژئوپلیتیک معطوف نداشته بلکه به رویه دیگر ژئوپلیتیک که مقاومت می­باشد بیشتر توجه می­کند.(راستی و خراسانی،۲۷۷:۱۳۹۱).

 

اکنون با تغییر شیوه‌های مستقیم استثمار و استعمار، وجود خلاء ناشی از قدرت در یک منطقه ژئوپلیتیکی می‌تواند زمینه‌ساز ایجاد ژئوپلیتیک مبتنی بر سلطه باشد. رقابت شدید و آشکار قدرت‎های جهانی و منطقه‌ای جهت نفوذ به این مناطق و ایجاد روابط ژئوپلیتیکی مبتنی بر سلطه و یا نفوذ از سوی قدرت‎های بزرگ و نابرابر با کشورهای منطقه نیز از دیگر مؤلفه‎های ژئوپلیتیک سلطه در عصر حاضر است. با این وجود، اگر قرن بیستم قرن ژئوپلیتیک بود، قرن بیست و یکم می‌رود تا تجربه‌ای جدید و متفاوت را در این زمینه آغاز نماید. در واقع، دانش ژئوپلیتیکی در نظر دارد تا بر پایه مواضع و موقعیت‎های قدرت و مزیت سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بنا گردد. اما همان‎گونه که پروفسور فرانسوی، میشل، فوکونیز بیان می‎دارد، روابط قدرت بدون مقاومت وجود ندارد و مقاومت نیز مانند قدرت از تنوع برخوردار بوده و می‎تواند در قالب راهبردهای منطقه‌ای و جهانی تکمیل شود. بنابراین در مقابل روابط مبتنی بر قدرت، می‌توان هزاران داستان جایگزین را برشمرد که تاریخ را از دیدگاه کسانی که درگیر مقاومت در برابر دولت و کارکرد ژئوپلیتیکی بوده‎اند، قالب‎گیری کرده‏اند. این‌گونه مقاومت‌ها را می‎توان به عنوان ژئوپلیتیک از پایین که از مادون (تحت سلطه) تبعیت می‎کند، توصیف کرد. وضعیتی که طی آن روابط استعماری، سلطه ارتش، سیاست و فرهنگ دولت و طبقات نخبه آن به چالش کشیده می‎شود. نگرشی که زبان حال طبقات تحت سلطه را منعکس می‌نماید و مملو از مبارزات ضد سلطه‌گری و مقاومت در برابر نیروی جبار دولت‎ها در سیاست‎های داخلی و خارجی آنهاست.اینها همان تعابیری هستند که بر اساس آنها جغرافی‎دانانی همچون سیمون دالبی، ژئاروید اتوتایل و پاول روتلج، تحت تأثیر مباحث فوکو، رویکرد ژئوپلیتیک مقاومت را و یا در یک معنای گسترده‎تر، ژئوپلیتیک انتقادی را مطرح کرده‏اند. بر اساس چنین نگرشی، ژئوپلیتیک کلاسیک به فراهم آوردن شرایط سوءِ استفاده قدرت‎های استعماری و سلطه‌گر از اندیشه‎های جغرافیایی متهم می‌گردد (مجتهدزاده، 1381: 291).

 

 

 

 

مبحث اول – مفهوم و ماهیت حق بر غذا……………………………………………………………………………. 11

 

گفتار اول – مفهوم حق بر غذا…………………………………………………………………………………….. 11

 

گفتار دوم – ماهیت حق بر غذا…………………………………………………………………………………… 14

 

بند اول – تحقق تدریجی……………………………………………………………………………………… 14

 

بند دوم – تحقق فوری………………………………………………………………………………………… 16

 

الف- رفع تبعیض…………………………………………………………………………………………. 16

 

ب- تعهد به رعایت……………………………………………………………………………………….. 16

 

ج- تعهد به تامین حداقل سطح امرار معاش…………………………………………………………….. 17

 

گفتار سوم – اهمیت حق بر غذا………………………………………………………………………………….. 18

 

گفتار چهارم – مفاهیم مرتبط با حق بر غذا………………………………………………………………………. 18

 

بند اول – امنیت غذایی………………………………………………………………………………………… 18

 

الف – تعریف امنیت غذایی………………………………………………………………………………. 21

 

ب – مفاهیم اصلی امنیت غذایی …………………………………………………………………………. 23

 

1-  غذای کافی……………………………………………………………………………………….. 23

 

2- دسترسی به غذا……………………………………………………………………………………. 24

 

3- امنیت………………………………………………………………………………………………. 29

 

4-  زمان……………………………………………………………………………………………….. 29

 

بند دوم – استقلال غذایی……………………………………………………………………………………… 30

 

بند سوم- ایمنی غذایی………………………………………………………………………………………… 32

 

مبحث دوم – حق بر غذا در حقوق بین الملل……………………………………………………………………….. 33

 

گفتار اول – چیستی حق…………………………………………………………………………………………… 33

 

بند اول – تحلیل مفهوم حق…………………………………………………………………………………… 33

 

بند دوم –  حق – مطالبه /ادعا………………………………………………………………………………… 36

 

گفتار دوم – محتوای هنجاری حق بر غذا در حقوق بین الملل………………………………………………… 38

 

بند اول – حق برخورداری از معیارهای کافی برای زندگی…………………………………………………. 41

 

بند دوم – رهایی از گرسنگی و حق حیات…………………………………………………………………… 41

 

بند سوم – حمایت از گروه های خاص بشری………………………………………………………………. 42

 

بند چهارم –  عدم محرومیت از غذا و ابزار معاش………………………………………………………….. 43

 

بند پنجم – ممنوعیت استفاده ابزاری از غذا برای مقاصد نظامی……………………………………………. 43

 

بند ششم –  تقبیح استفاده ابزاری از غذا برای مقاصد اقتصادی و سیاسی…………………………………. 44

 

فصل دوم : تجلی حق بر غذا در قوانین و سازمان های داخلی و بین المللی

 

مبحث اول – تجلی حق بر  غذا  در سطوح ملی، منطقه ای و جهانی……………………………………………… 46

 

گفتار اول – ملی……………………………………………………………………………………………………. 46

 

گفتار دوم –  فراملی………………………………………………………………………………………………… 47

 

بند اول – منطقه ای……………………………………………………………………………………………. 48

 

بند دوم – جهانی……………………………………………………………………………………………….. 48

 

الف – جایگاه حق بر غذا در نظام بین المللی حقوق بشر………………………………………………. 49

 

1- حقوق معاهداتی…………………………………………………………………………………… 50

 

2 – رابطه حق غذا با سایر حقوق بشری……………………………………………………………. 55

 

ب – حق دسترسی به غذا در نظام حقوق بین الملل بشردوستانه………………………………………. 56

 

پ – حق غذا در مفاد کنوانسیون های چهارگانه ژنو…………………………………………………… 57

 

ت- پروتکلهای الحاقی به کنوانسیون چهارگانه ژنو مصوب 1949………………………………….. 59

 

ث – نقش نهادها و سازمان های تخصصی ملل متحد در برآورده نمودن حق بر غذا………………… 67

 

1 – کمیته حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی……………………………………………………. 68

 

2 – شورای حقوق بشر……………………………………………………………………………….. 70

 

3 – برنامه جهانی غذا…………………………………………………………………………………. 71

 

4 – صندوق بین المللی برای توسعه کشاورزی…………………………………………………….. 72

 

5 – نقش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد در تحقق حق بر غذا………………………….. 73

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

مبحث سوم – جایگاه حق بر غذا در حقوق و سازمان های ایرانی…………………………………………………. 78

 

گفتار اول – وضعیت امنیت غذایی در ایران در مقایسه با دیگر کشورها………………………………………. 78

 

گفتار دوم – حق بر غذا در حقوق و سازمان های ایرانی……………………………………………………….. 81

 

بند اول – قانون سازمان وزارت بهداری مصوب آذر ماه ١٣٢٤……………………………………………….. 81

 

بند دوم- قانون بهداشت شهری مصوب ٢٩/11/1329……………………………………………………….. 82

 

بند سوم- قانون مربوط به مقررات امور پزشكی و دارویی و مواد خوردنی و آشامیدنی مصوب ٢٩/2/1334 82

 

بند چهارم- قانون اجازه پرداخت حق السهم دولت ایران در برنامه غذایی جهانی مصوب 10/9/1347       83

 

بند پنجم- قانون اجازه تأسیس مؤسسه خواربار و تغذیه ایران مصوب ١٤/10/1343……………………….. 83

 

بند ششم- قانون تشكیل انستیتوی علوم تغذیه و صنایع غذایی ایران مصوب 15/4/1345………………….. 83

 

بند هفتم –  قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب ٢٢/4/1346………………………. 83

 

بند هشتم- قانون اصلاح ماده ٢ مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی و تبصره آن 9/8/1347         84

 

بند نهم- قانون اصلاح بعضی از مواد قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی………………….. 84

 

بند دهم – قانون اصلاح ماده ( ١٣ ) قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی مصوب 13/9/1379 84

 

بند یازدهم-  قانون تشكیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی مصوب 9/7/1364…………………. 85

 

بند دوزادهم-  قانون تشكیلات و وظایف وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی مصوب 3/3/1367     85

 

بند سیزدهم-  قانون تعزیرات حكومتی امور بهداشتی و درمانی مصوب ٢٣/12/1367…………………….. 85

 

بند چهاردهم- حق بر غذا در برنامه سوم توسعه كشور……………………………………………………….. 86

 

بند پانزدهم – امنیت غذایی درسند چشم انداز، سیاستهای کلی نظام وقانون برنامه پنجم توسعه              91

 

فصل سوم : مسولیت های اجرا و نقض حق بر غذا

 

مبحث اول – ماهیت تعهدات ناشی از حق بر غذا از منظر حقوق بین الملل بشر…………………………………. 95

 

گفتار اول – تعهد به وسیله و نتیجه………………………………………………………………………………. 96

 

گفتار دوم – تعهد به احترام، حمایت و ایفا………………………………………………………………………. 96

 

مبحث دوم – ماهیت تعهدات ناشی از حق بر غذا از منظر حقوق بین الملل بشردوستانه………………………… 97

 

گفتار اول – تعهد به احترام به حق غذا…………………………………………………………………………… 97

 

گفتار دوم  – تعهد به حمایت از حق غذا………………………………………………………………………… 98

 

گفتار سوم – تعهد به تسهیل حق غذا…………………………………………………………………………….. 98

 

گفتار چهارم – تعهد به فراهم کردن حق غذا…………………………………………………………………….. 98

 

مبحث سوم – نقض حق بر غذا……………………………………………………………………………………….. 99

 

گفتار اول – امکان رسیدگی به جنایات ارتکایی از نقض حق غذا……………………………………………. 100

 

بند اول – دیوان کیفری بین المللی…………………………………………………………………………. 100

 

بند دوم – رسیدگی در مراجع ملی سایر کشورها………………………………………………………….. 102

 

بند سوم – تشکیل دادگاه کیفری بین المللی ویژه توسط شورای امنیت…………………………………. 103

 

بند چهارم – دیوان دادگستری بین المللی………………………………………………………………….. 103

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………… 104

 

منابع…………………………………………………………………………………………………………………… 111

 

 

 

 

1-12. شرح واژهها و اصطلاحات پژوهش… 10

 

فصل دوم: مبانی نظری.. 12

 

2-1. اصطلاحات و واژهها 13

 

2-2. تاریخچه گردشگری در جهان و ایران.. 14

 

2-3.تاریخچه گردشگری در ایران.. 15

 

2-4.کلانشهر و گردشگری.. 16

 

2-5.مدیریت گردشگری.. 22

 

2-6.نقش نهادهای محلی(شهرداری و شورای شهر) در توسعه گردشگری.. 24

 

2-7.  انواع گردشگری.. 25

 

2-9. موانع و چالش های توسعه صنعت گردشگری.. 32

 

2-10. عناصر تشکیل دهنده جاذبههای گردشگری.. 33

 

2-11. زیر ساختهای صنعت توریسم. 34

 

2-12. عوامل مؤثر بر صنعت گردشگری.. 38

 

2-13. گردشگری پایدار شهری.. 38

 

2-14. اهداف گردشگری پایدار.. 41

 

2-15. گردشگری و ملاحظات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی- فرهنگی.. 42

 

2-16. تعامل گردشگری شهری و بازآفرینی فرهنگی.. 43

 

2-17. فضاهای شهری.. 43

 

2-18. روش تحقیق.. 44

 

2-19. روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها 45

 

2-20. مفهوم شکل گیری تکنیک SWOT. 45

 

مفاهیم پایه. 45

 

فصل سوم: معرفی محدوده شهر كرمانشاه 48

 

3-1. شناخت تاریخچه. 49

 

3-1. دولت و کانونهای حکومتی و ارتباطشان با کرمانشاه. 51

 

3-2. بررسی های محیطی.. 52

 

3-2-1. بررسی ویژگی های جغرافیایی.. 52

 

3-2-2. موقعیت جغرافیایی شهر و اطراف آن.. 53

 

‌‌3-2-3.  کلیات و خصوصیات زمین شناسی منطقه (شهرستان کرمانشاه ):. 53

 

3-2-3-1. پهنه بندی خطر در سطح ناحیه. 55

 

3-2-4. بررسی وضعیت اقلیمی منطقه. 57

 

3-2-5. توپوگرافی جغرافیایی شهر کرمانشاه. 62

 

ب) دشت ها 64

 

د) پوشش گیاهی.. 66

 

از نظر پوشش گیاهی (جنگل و مراتع) نیز این ناحیه به دو بخش قابل تقسیم است:. 66

 

الف ـ ناحیه شرق و شمال شرقی : شامل شهرستانهای کرمانشاه، كنگاور، صحنه و قسمتهایی از هرسین می‌باشد. پوشش جنگل در این ناحیه جز در برخی بخش ها وجود ندارد و تحت تأثیر آب و هوای سرد استپی قرار دارد.. 66

 

3-2-6. خصوصیات جمعیتی و اجتماعی شهر.. 67

 

3-2-6-1. خصوصیات جمعیتی و ترکیب آن.. 67

 

3-2-6-2. تعداد جمعیت و روند تحول آن.. 67

 

3-2-6-3. نسبت جنسی جمعیت در شهر کرمانشاه. 73

 

3-2-7. مطالعات اقتصادی.. 73

 

3-2-7-1. ویژگیهای اقتصادی شهر کرمانشاه. 73

 

3-2-8. مونوگرافی آثار مذهبی، فرهنگی، تاریخی و طبیعی در شهر کرمانشاه. 74

 

3-2-8-1.   مساجد:. 75

 

3-2-8-2.  حسینیه و تکایا 76

 

3-2-8-3. مقبرهها 79

 

3-2-8-4. بافت و خانه های تاریخی :. 80

 

3-2-8-5. حمامها 82

 

3-2-8-6. سنگ نگارهها 83

 

3-2-8-7. بازار کرمانشاه و مرکز شهر.. 84

 

3-2-8-8. مناظر طبیعی.. 84

 

3-2-8-9. موزه ها و مراكز فرهنگی دیگر.. 85

 

4-1. تحلیل SWOT  در مقوله گردشگری.. 88

 

4-1-1. عوامل مؤثر درونی بر گردشگری در شهر کرمانشاه. 89

 

4-1-2. عوامل مؤثر بیرونی در گردشگری شهر کرمانشاه. 93

 

4-1-3. رتبه بندی عوامل داخلی و خارجی بر حسب امتیاز وزنی.. 96

 

4-1-4. تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک…. 102

 

4-1-5. ترسیم ماتریس عوامل داخلی و خارجی(IE) گردشگری کرمانشاه. 104

 

4-1-6. راهبردها و راهكارهای توسعه گردشگری در شهر كرمانشاه:. 105

 

4-1-6-1. راهبردهای تنوع(ST):. 106

 

4-1-6-2. راهبردهای بازنگری(WO):. 106

 

4-1-6-3. راهبردهای تدافعی(WT):. 107

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد 110

 

5-1. فرضیه ها:. 111

 

5-2. نتیجه گیری.. 112

 

5-3. پیشنهادها:. 114

 

منابع. 116

 

فهرست جداول

 

جدول شماره(2-1) : راهبردهای چهارگانه بر اساس تحلیلSWOT.. 46

 

جدول شماره(3-1): میانگین ماهیانه و سالانه دمای هوا در دوره  1385- 1355. 57

 

جدول شماره(3-2): میانگین دمای  حداکثر هوا در دوره 1385- 1355. 58

 

جدول شماره(3-3): میانگین دمای حداقل هوا در دوره 1385- 1355. 58

 

جدول شماره(3-4) : میزان بارش ماهیانه و سالیانه در سال 1385. 59

 

جدول شماره (3-5): میزان رطوبت نسبی هوا در سال 1385. 60

 

جدول شماره(3-6): میزان تعداد روزهای یخبندان در سال 1385. 61

 

جدول شماره(3-7):  سرعت بادهای غالب در ایستگاه شهر کرمانشاه در سال 1385. 61

 

جدول شماره (3-8 ) : تیپ خاك و اراضی ناحیه. 62

 

جدول شماره(3-9): مشخصات کوههای مهم استان کرمانشاه 64

 

جدول شماره(3-10):  مشخصات تعدادی از دشت های استان کرمانشاه 65

 

جدول شماره (3-11): وضعیت اراضی دشتهای کرمانشاه به تفکیک کیفیت.. 66

 

جدول شماره(3-12) : آبادی­های ادغام شده در شهر کرمانشاه 68

 

جدول شماره (3-13) : روند جمعیتی، نرخ رشد و بعد خانوار شهر کرمانشاه طی دوره 1390-1335. 69

 

جدول شماره(3-14):جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390. 71

 

جدول شماره(3-15) : جمعیت مناطق شش­گانه به تفکیک در سرشماریهای سالهای 1390-1375. 72

 

جدول شماره(3-16) : نسبت جنسی جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390. 73

 

جدول شماره(3-17) : توزیع جمعیت شاغل در بخشها و رشته فعالیتهای شغلی در شهر کرمانشاه سال 1385. 74

 

جدول شماره(4-1): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(قوتها). 89

 

جدول شماره(4-2): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل داخلی(ضعفها). 91

 

جدول شماره(4-3): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(فرصتها). 93

 

جدول شماره(4-4): نتایج تجزیه و تحلیل عوامل خارجی(تهدیدها). 95

 

جدول شماره(4-5): رتبه­بندی عوامل درونی( نقاط قوت و ضعف). 97

 

جدول شماره(4-6): رتبه بندی عوامل بیرونی(فرصت ها و تهدیدها). 101

 

جدول شماره(4-7): ماتریس راهبردها و راهكارهای توسعه گردشگری در شهر كرمانشاه 108

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار شماره(1-1) :  تجزیه و تحلیل مدل swot 9

 

نمودار شماره (2-1) : گونه شناسی گردشگری شهری.. 17

 

نمودار شماره (2-3):  مؤلفه های زیر ساختی صنعت توریسم. 34

 

نمودار شماره(2-4) :  تدابیر سه گانۀ مدیریت و برنامه ریزی گردشگری.. 37

 

نمودار شماره(2-5) : انواع تور در گردشگری 37

 

نمودار شماره(2-6) : عوامل اصلی در توسعه گردشگری.. 40

 

نمودار شماره(2-7): فصل بندی تحقیق.. 44

 

نمودار شماره(3-1) : میزان بارندگی در استان کرمانشاه طی ماههای مختلف سال. 59

 

نمودار شماره(2-3) : روند جمعیتی شهر کرمانشاه طی دوره 1390-1335. 69

 

نمودار شماره(3-3) : بعد خانوار در شهر کرمانشاه طی سالهای 45-90. 70

 

نمودار شماره(3-4) : روند تحول جمعیت شهر، شهرستان و استان کرمانشاه 70

 

نمودار شماره(3-5) : جمعیت شهر کرمانشاه در سال 1390 بر اساس آمار شهرداری.. 71

 

نمودار شماره(3-6): جمعیت مناطق ششگانه به تفکیک در سرشماریهای سالهای 1390-1375. 72

 

نمودار شماره(3-7): نسبت جنسی جمعیت شهر کرمانشاه در سال1390. 73

 

نمودار شماره(4-1): ماتریس عوامل داخلی و خارجی(IE) گردشگری در شهر کرمانشاه 105

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شكل ها

 

شکل شماره(3-1) : موقعیت شهر کرمانشاه در استان.. 53

 

شکل شماره(3-2): خصوصیات زمین شناسی.. 56

 

شکل شماره(3-3) : طبقه بندی آب و هوای استان بر اساس روش دمارتن.. 58

 

شکل شماره (3-4): بارش نرمال سالانه استان کرمانشاه بر اساس آخرین آمار تا سال 1388. 60

 

شکل شماره (3-5): توپوگرافی استان کرمانشاه 62

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چكیده:

 

امروزه یك اجماع جهانی در این باره وجود دارد كه چنانچه به همة قابلیتهای صنعت گردشگری و به ویژه، گردشگری شهری توجه شود، می تواند به عنوان یكی از راهبردهای توسعه اقتصادی و فرهنگی شهرها محسوب گردد. از جمله دلایلی که ضرورت انجام پژوهش حاضر را موجب گردید، وجود جاذبه های گردشگری بسیار با ارزش و متنوع تاریخی و مناظر و چشم اندازهای کم نظیر طبیعی در شهر و استان کرمانشاه است و با هدف شناخت پتانسیل­های گردشگری در شهر کرمانشاه، شناخت عوامل و زمینه های قدرت، ضعف، فرصت و تهدید تأثیرگذار بر صنعت گردشگری در این شهر و دست یافتن به راهبردهای ممکن جهت ارتقای این صنعت تدوین گشته است.

 

این پژوهش از نظر هدف كاربردی و روش مورد استفاده در آن توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش با استفاده از مدل SWOT ضمن تحلیل نقاط ضعف، قوت و فرصتها و تهدیدها به ارائه استرات‍ژی ها و راهبردهایی در زمینه گردشگری پرداخته شده است. یافته ها حاكی از آن است كه در شهر كرمانشاه 32 نقطه قوت در مقابل 29 نقطه ضعف و 25 فرصت در مقابل 20 تهدید وجود دارد. از جمله مهم ترین نقاط قوت می توان به وجود جاذبه های غنی تاریخی و فرهنگی، موقعیت استراتژیك با كشور عراق و … با امتیاز وزنی 0.08 به عنوان برجسته ترین نقاط قوت و ضعف مدیریت وعدم توجه كافی مسئولین به اقتصاد گردشگری، ضعف تبلیغات، نامناسب بودن امكانات و زیر ساختهای كالبدی و رفاهی و … با امتیاز وزنی 0.04 به عنوان مهم ترین نقاط ضعف، اشتغالزایی و حصول درآمد برای شهر، قابلیت تبدیل شدن به مركزیت پزشكی غرب كشور، ترجیح دادن كشورهای مسلمان به گردشگری در این كشورها و … با امتیاز وزنی0.12 به عنوان فرصت های مهم و تبلیغات منفی علیه كشور، تهدیدهای زیست محیطی برای آثار تاریخی، جذابیت های بهتر رقبای خارجی و … با امتیاز وزنی 0.06 مهم ترین تهدیدها برشمرده شده اند.

 

واژگان كلیدی: گردشگری پایدار، مدل SWOT، شهر كرمانشاه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول: كلیات تحقیق

 

                                                                                             

 

 

 

1-1. مقدمه

 

گردشگری كه در دنیای قدیم منحصر به امور زیارت، پیام رسانی، مسافرت های استثنایی جاسوسان و ماجراجویان وهمچنین طالبان علم بود، امروزه به مثابه یكی از مسائل مهم و مؤثر اقتصادی و یكی از عوامل برجسته ارتباطی، اجتماعی و فرهنگی در سطح جهانی در خور توجه و بررسی است.

 

گردشگری در جهان کنونی، صنعتی پاک،  عاری از آلودگی و سومین پدیدۀ اقتصادی پویا، پررونق و رو به توسعه است که پس از صنایع نفت و خودروسازی گوی سبقت را از دیگر صنایع جهانی ربوده است. و به صادرات نامرئی شهره یافته است.

 

فضاهای شهری به علت وجود امكانات خدماتی، تفریحی، مراكز خرید، بناهای تاریخی و دیگر جاذبه ها از مقاصد مهم گردشگری به شمار  می­روند.

 

استان کهن کرمانشاه و در پی آن شهر زیبای کرمانشاه دارای توان­های بالقوه و بالفعل طبیعی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی کم نظیر و حتی بی­نظیری است که با برنامه­ریزی صحیح و تدوین راهبردهایی در جهت بالفعل کردن توان­های بالقوه و نیز افزایش کارایی خدمات مرتبط با امور رفاهی و گردشگری می­توان پذیرای هر چه بیشتر گردشگر در این خطه زیبا بود، از این حیث انجام پژوهش حاضر در این باب امری ضروری به نظر می­رسد چرا که برای دست یافتن به توسعه پایدار و همچنین ارتقاء و پیشرفت، جز با بهره­گیری از علم روز و انجام تحقیق و پژوهش در راستای شناخت معضلات و مشکلات و پس از آن استفاده از راهکارهای علمی در جهت فائق آمدن بر آن­ها میسر نخواهد بود، لذا  پژوهش حاضر با هدف بررسی وضعیت گردشگری شهری ونقش آن در اقتصاد شهر، در پی یافتن نقاط ضعف و قوت و فرصت ها و تهدیدهای گردشگری در شهر کرمانشاه است تا با استفاده از مدل SWOT به استراتژی و راهبردهایی در جهت توسعه صنعت گردشگری در شهر کرمانشاه دست یابد.

 

1-2.بیان مسأله

 

امروزه گردشگری به اندازه­ای توسعه یافته که پس از صنایع مهمی مانند صنعت نفت و خودروسازی، سومین صنعت پردرآمد دنیا محسوب شده و اقتصاددانان نیز از آن به عنوان ((صادرات نامرئی))  یاد می­کنند. همچنین علاوه بر نقش غیر قابل انکار آن در شکوفایی اقتصاد کشورها، جزو عوامل مؤثر در برنامه­ریزی­های زیربنایی اعم از توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است(استعلاجی و خوش­نیت بیاتی،251:1391).

 

امروزه از صنعت گردشگری Tourism به عنوان یکی از پردرآمدترین فعالیت­های اقتصادی یاد می­شود به گونه­ای که از عوامل مؤثر در برنامه­ریزی­های توسعه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی شهرها تلقی شده و نقش غیر قابل انکار آن در توسعه و شکوفایی اقتصادی بر هیچ یک از کشورها اعم از توسعه یافته و در حال توسعه به عنوان یکی از مهم­ترین منابع در رشد ناخالص ملیGDP پوشیده نیست(استعلاجی و خوش نیت بیاتی،253:1391).

 

مهمترین فضاهایی که مورد بازدید و اقامت گردشگران قرار می­گیرد، فضاهای شهری هستند که از دیرباز جذاب­ترین فضاها را تشکیل می دادند. گردشگری در شهرهای کوچک و بزرگ متداول است این شهرها غالباً گستره وسیعی از جاذبه ها را ارائه می­دهند. بسیاری از جاذبه ها و تسهیلات رفاهی، اساساً برای خدمت به شهروندان توسعه یافته اند، ولی استفاده از این تسهیلات می­تواند به تداوم آ نها کمک کند. از این گذشته، شهرها ممکن است مبادی ورود و خروج گردشگران به کشور یا منطقه باشند، و به عنوان پایگاهی برای گردشگران در آیند که به نواحی آن شهر مسافرت می کنند. هتلها و سایر تسهیلات گردشگری، بخشی تفکیک ناپذیر از بافت شهری هستند و به مسافران تجاری و تفریحی خدمات می­دهند. به عبارت بهتر، گردشگر شهری کسی است که یا با هدف مسافرت و گردشگری، اقدام به اقامت در شهر نموده و یا آنکه برای بازدید از مناطق اطراف شهر، از آن به عنوان یک مبدأ استفاده می­کند(یغفوری و آقایی، 3:1390).

 

کرمانشاه به لحاظ برخورداری از ظرفیت­های مناسب گردشگری از قبیل طبیعی، تاریخی، فرهنگی و مذهبی و… همواره به عنوان یکی از جذاب­ترین مناطق گردشگری در ایران محسوب می­گردد و این امر فرصت مناسبی برای دست یافتن به توسعه پایدار در این شهر و استان است، لیکن با این وجود، کرمانشاه هنوز جایگاه واقعی خود را در امر جذب توریسم و رسیدن به گردشگری پایدار نیافته است، تا جایی كه طبق سالنامه آماری استان تعداد گردشگران در شهر از سال 1385 به بعد روند كاهش و افزایش داشته است و هنوز  تعداد گردشگران به سال 1385 نرسیده است. این امر در حالی است که با توجه به جاذبه­های کم نظیر و حتی بی­نظیر در کرمانشاه می­توان با شناخت توان­های بالفعل و بالقوه و برنامه­ریزی اصولی و همه جانبه و نیز توجه به زیرساخت­های لازم و بسترسازی مناسب از طریق متدهای علمی و استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان این امر به توسعه پایدار گردشگری دست یافت.

 

1-3. اهمیت و ضرورت پژوهش

 

ارزیابی آثار اقتصادی صنعت گردشگری، سبب فراهم نمودن اطلاعات لازم، جهت شکل­گیری سیاست­های توسعه گردشگری می­گردد. گردشگری، مفیدترین بخش صنعتی جهان است و بر چند فعالیت اقتصادی از جمله: اشتغال، منابع انسانی، توسعه، تجارت بین­المللی و تراز پرداخت­ها تأثیرگذار است(نور بخش و اکبرپور سراسکانرود،26:1389).

 

با توجه به اینكه ساختار اقتصادی ایران بعد از اكتشاف و بهره برداری از منابع نفتی به شدت متكی به صادرات نفت و درآمد ارزی حاصل از آن بوده است و تلاش های صورت گرفته برای خروج از این وضعیت و اتخاذ سیاست­های اقتصادی غیرنفتی نتیجه چندانی در برنداشته است، اینك برای ایجاد توسعه­ای همه جانبه و پایدار و همچنین جایگزینی منابع جدید كسب درآمد به جای منابع نفتی در كشور، نیازمند استفاده از تمامی امكانات و قابلیت ها هستیم. این در حالی است كه ایران یكی از دیدنی­ترین كشورهای جهان است. به طوری كه كشور ما جزو ده كشور اول جهان از لحاظ جاذبه­های( فرهنگی و تمدنی) گردشگری و جزو پنج كشور اول جهان از نظر تنوع(محیط طبیعی) گردشگری و جزو سه كشور اول جهان از نظر تنوع صنایع دستی است(ابراهیم زاده و آقاسی زاده،1388: 109-110).

 

کشور ایران که توان بالقوه عظیم گردشگری در همه زمینه­های میراث فرهنگی، تاریخی، زیست محیطی و غیره را دارد سالها به دلیل نگرانی­های فرهنگی، خود را از جریان عظیم اقتصادی دور نگه دارد.

 

امروزه مطالعۀ فعالیت­های گردشگری  و طراحی مسیرهای گردشگران در فضا ومکان یکی از موضوعات مهم و شاخص در مدیریت گردشگری است. در این راستا جغرافی­دانان ومحققان علاقمند به این هستند که بدانند افراد چه جاهایی و از چه طریقی را برای بازدید انتخاب می­کنند و در پی این هستند که بدانند چه مدلی الگوهای حرکت گردشگران را در شهرها نشان می­دهد(موحد و احمدی،96:1392).

 

از جمله دلایلی که ضرورت انجام پژوهش حاضر را موجب گردید، وجود جاذبه­های گردشگری بسیار با ارزش و متنوع تاریخی و مناظر و چشم اندازهای کم نظیر طبیعی در شهر و استان کرمانشاه است، از جمله این موارد وجود آثار باستانی کوه طاق بستان در شمال شهر کرمانشاه (این اثر به ثبت جهانی رسیده است)، وجود بازار سنتی شهر کرمانشاه(زمانی این بازار بزرگترین بازار خاورمیانه محسوب می­شده است)، وجود تکایا، مساجد و حسینیه­های قدیمی در بافت مرکزی شهر، خانه­های قدیمی در بافت شهری کرمانشاه و مناظر زیبای طبیعی  از جمله سراب­ها و چشمه ها و کوه­ها و سایر بناها و کارکردهای دیدنی در این شهر زیبا هستند که نشان دهنده توانهای توسعه در این شهر است وبا استفاده از روش­های علمی و استفاده از این روش­ها در مدیریت شهری و گردشگری و توجه به صنعت گردشگری در کرمانشاه می تواند موجب بهبود و ارتقاء وضعیت اقتصادی در سطح ملی و منطقه ای و نیز کاهش بیکاری شود.

 

1-4.اهداف پژوهش

 

اهدف از پژوهش حاضر به شرح زیر برشمرده می­شود:

 

 

• شناخت پتانسیل­های گردشگری در شهر کرمانشاه

 

• شناخت عوامل و زمینه های قدرت، ضعف، فرصت و تهدید تأثیرگذار بر صنعت گردشگری درشهرکرمانشاه

 

•  دست یافتن به راهبردهای ممکن جهت ارتقای این صنعت در شهر کرمانشاه

 

1-5.پیشینه علمی و عملی پژوهش

 

با توجه به اهمیت گردشگری در جوامع امروزی و نیز درآمدهای اقتصادی از آن تاکنون جهت ارتقای این صنعت و ترویج آن مطالعات عدیده­ای صورت گرفته است که در ذیل به برخی از آنها اشاره می­گردد:

 

 

• كوپر (1981)رفتار فضایی گردشگران را در جزیره چانل را مورد بررسی قرار داده است او تفاوت­هایی را در الگوی فضایی گردشگران را بر اساس دو متغیر(1) چرخه زندگی ؛ 2)موقعیت و پایگاه اجتماعی، اقتصادی مطالعه كرد و دریافت كه گردشگران با درآمد پایین فقط به بازدید از جاذبه­های اصلی گردشگری شهر تمایل دارند، در حالی كه گردشگران با درآمد بالا از جاذبه هایی كه كمتر مورد بازدید قرار گرفته است، بازدید می كنند.

 

• عباس زادگان (1384) در پژوهشی با عنوان ابعاد اجتماعی – روانشناختی فضاهای شهری، معتقد است كه فضاهای باز شهری، بستر ارتباطات و تعاملات اجتماعی شهروندان را ارتقا داده و امكان حضور بیشتر شهروندان را در فضا فراهم می آورند.

 

–   عیسی سراقی و همکاران(1387) در مقاله خود با عنوان نقش جاذبه­های اکوتوریستی در توسعه گردشگری نهاوند با تأکید بر مدل SWOT به  بررسی عوامل داخلی و خارجی گردشگری و قابلیت­های جاذبه­های اكوتوریستی شهرستان نهاوند به گونه ای علمی ، همراه با رعایت مسایل زیست محیطی پرداخته شده است سپس به ارائه راهكارهایی برای توسعه پایدار ناحیه ای و در نهایت حركت در راستای توسعه پایدار ناحیه­ای تأكید شده است.نتایج حاصل از مطالعات میدانی، مدلهای تحلیلی و تجزیه و تحلیل های تجربی در منطقه مورد مطالعه بیانگر این واقعیت است كه عدم بهره­برداری اصولی و ضعف بینش علمی مدیران نسبت به مسایل زیست محیطی جاذبه های اكوتوریستی منطقه را با آسیب پذیری بالایی مواجه كرده است . برای فایق آمدن بر مشكلات نیازمند بازنگری در برنامه­های جاری و ارائه راهكارهای مناسب جهت كاهش نقاط ضعف و محدودیت ها و بهره گیری از نقاط قوت و فرصتهای موجود است.

 

 

• علی موحد و همکاران(1390) در مقاله­ای با عنوان بازاریابی گردشگری شهری بر اساس برندیابی با مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبیAHP(مطالعه موردی کرمانشاه) به بررسی و تحلیل اهمیت برندسازی جهت جذب گردشگر در شهر کرمانشاه می­پردازند و در نتیجه کار، یکی از عمده­ترین دلایل عدم توسعه در گردشگری شهر کرمانشاه را ضعف بازاریابی و نبود نشان مناسب گردشگری در صحنه رقابت بین شهر­ها و کشورها در سطح ملی و بین المللی می­دانند؛

 

• تقوایی و صفرآبادی(1390) در مقاله ای با موضوع نقش مدیریت شهری در دستیابی به توسعه­ی پایدار گردشگری شهری(مطالعه موردی شهر کرمانشاه) با هدف متغیرهای ضروری عملكرد مدیریت شهری، در ارتباط با توسعه گردشگری پایدار شهری در شهر کرمانشاه به تحقیق می­پردازند و نتایج حاكی از آن است كه بین مدیریت یک پارچه شهری و همكاریهای متقابل مدیران شهری و مردم محلی با دستیابی به توسعه ی پایدار گردشگری شهری رابطه مثبت و مستقیم وجود دارد، یعنی هر مقدار مدیریت شهری هماهنگ تر باشد و ارتباطات بیش­تر بین مدیریت شهری و مردم محلی برقرار شود، به همان اندازه امكان دستیابی به توسعه ی پایدار گردشگری شهری بیشتر خواهد شد.

 

• عیسی ابراهیم زاده و همکاران(1391) در مقاله ای تحت عنوان تحلیلی بر برنامه­ریزی و توسعه گردشگری در استان لرستان با بهره­گیری از مدل استراتژیک SWOT به بررسی قوت ها، ضعف­ها و فرصتها و تهدیدها در گردشگری استان لرستان می­پردازند، یافته­های این پژوهش نمایانگر این است که که در این استان 12 قوت و 15 ضعف داخلی و در عین حال 8 فرصت و 10 تهدید خارجی وجود دارد و نتایج حاصل از کار نشان می­دهد که هم کارکردهای محیط بیرونی و هم محیط درونی در توسعه گردشگری در این استان مؤثر است.

 

• مسعود تقوایی و همکاران(1391) در مقاله ای با عنوان عوامل موثر در گردشگری شهری کرمانشاه، به بررسی وضعیت گردشگری و تحلیل نقاط ضعف و قوت و نیز فرصت­ها و تهدیدهای موجود در گردشگری این شهر می­پردازند و نتایج به دست آمده از پژوهش مذکور نشان می­دهد شهر کرمانشاه با دارا بودن توان­های بالفعل و بالقوه گردشگری، می تواند یکی از محورهای مهم در گردشگری کشور باشد و نتایج از تحلیلSWOT نشان می­دهد ضعف و بی­ثباتی در مدیریت، ضعف تبلیغات و ناهماهنگی­های سازمان­های مرتبط در زمینه گردشگری با مردم از علل توسعه نیافتگی گردشگری در این شهر است؛

 

• علی موحد و عاطفه احمدی در مقاله ای تحت عنوان مسیر یابی گردشگران در بافت­های تاریخی با رویکرد حفاظت و احیای این بافت­ها با استفاده از GIS(نمونه موردی:سنندج)1391؛به منظور شناسایی مسیرهای بهینه، با کاربرد GIS و اعمال معیارهای مؤثر در مسیریابی با کمی کردن آنها و با استفاده از اطلاعات فراهم آمده در پایگاه سیستم اطلاعات جغرافیایی، تجزیه و تحلیل فضایی و به کارگیری الگوریتم­های همانند overlay، مدل بولین و Network analysis در GISمسیرهای عبوری مناسب برای الگوی حرکت گردشگری در بافت، شناسایی و تفکیک شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاکی از این است شرایط اعمال شده در منطق بولین از عدم اطمینان کمتری برخوردار است، چرا که به دلیل محدودیت های قطعی این مدل، مسیرهای بسیاری پیشنهاد می شوند که ممکن است همه آنها برای گردشگران مناسب نباشند، اما با اعمال مدل Network analysis، مسیرهای بهینه گردشگری که جامع خصوصیات مسیریابی گردشگری هستند، مشخص و پیشنهاد داده شده اند.

 

 

 

1-6.سؤالات پژوهش

 

پژوهش حاضر در پی پاسخ به سؤالات زیر است:

 

 

• آیا استفاده از توان­ها و پتانسیل­های گردشگری موجود در شهر کرمانشاه استفاده مطلوب صورت گرفته است؟

 

• آیا زیرساخت­ها و امکانات موجود در شهر متناسب با نیازهای گردشگران است و می­تواند موجبات ارتقاء این صنعت را در کرمانشاه فراهم آورد؟

 

1-7.فرضیه­های پژوهش

 

 

 

• به نظر می­رسد در شهر کرمانشاه علی رقم وجود پتانسیل­های فراوان گردشگری، استفاده بهینه­ای جهت ارتقای صنعت گردشگری صورت نگرفته است.

 

• به نظر می­رسد زیرساخت­ها و امکانات موجود در شهر با استانداردهای مطلوب و مناسب جهت جذب هرچه بیشتر گردشگر فاصله دارد.

 

1-8. فرآیند پژوهش(روش ونوع)

 

نوع تحقیق از نظر هدف کاربردی و روش تحقیق در این پژوهش ترکیبی از روش توصیفی و تحلیلی است. در این پژوهش برای گردآوری داده­های مورد نیاز جهت دستیابی به اهداف آن از مطالعات  پیمایشی و کتابخانه ای جهت تدوین مبانی نظری از کتابها، مقالات، مجلات، فصلنامه ها، روزنامه و نقشه­ها استفاده شده است، و نیز اقدام به شناسایی و دسته بندی نقاط ضعف، قوت، فرصت­ها و تهدیدهای گردشگری در مدل SWOT در شهر کرمانشاه شده است.

 

1-9. قلمرومکانی پژوهش

 

شهر کرمانشاه دارای مساحتی معادل96476666 متر مربع است که جمعیتی برابر 794863 نفر (در سال 1385) در خود جای داده است.

 

 شهر کرمانشاه از لحاظ تقسیمات سیاسی مرکز استان کرمانشاه است و از شمال به کوههای پرآو و طاقبستان از جنوب به ارتفاعات کوه سفید و از شرق به دشت کرمانشاه محدود می­گردد. همچنین از لحاظ موقعیت استقرار در ناهمواری های پایکوهی قرار گرفته است و از لحاظ آب­و­هوا دارای اقلیم معتدل کوهستانی است. محدوده مورد مطالعه در موقعیت 34 درجه و 19 دقیقه عرض شمالی از استوا و47 درجه و 7 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و ارتفاع 1322 متری از سطح دریا قرار گرفته است. 

 

1-10. شیوه و ابزار گردآوری داده­ها و اطلاعات

 

در این پژوهش برای جمع­آوری اطلاعات و همچنین تجزیه و تحلیل آنها روش­های مختلفی مورد استفاده قرار گرفته که شامل روش­های اسنادی و پیمایشی است. ابتدا با استفاده از روش اسنادی، کتابها، مقالات، پایان­نامه­ها و طرح­ها مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند و از آنها فیش­برداری شد، که عموماً در مباحث نظری تحقیق و شناخت وضع موجود منطقه مورد استفاده قرار گرفت، همچنین با مطالعات میدانی در سطح شهر پتانسیل­ها و کمبودها در امر گردشگری در شهر کرمانشاه برشمرده شد، سپس اقدام به شناسایی و دسته­بندی نقاط ضعف، قوت، فرصت­ها و تهدیدهای گردشگری در مدل SWOT در شهر کرمانشاه شده است.

 

1-11. روش تجزیه و تحلیل داده­ها

 

روش مورد استفاده در پژوهش حاضر شناسایی و دسته بندی نقاط ضعف، قوت، فرصت­ها و تهدیدهای گردشگری در مدل SWOT در شهر کرمانشاه است.

 

تجزیه و تحلیل  SWOT تحلیلی منظم برای شناسایی این عوامل و تدوین برنامه بلند مدت كه بهترین تطابق بین آنها را ایجاد نماید ارایه می دهد. از این دید گاه این الگو یك برنامه ریزی بلند مدت است كه قوت ها و فرصت ها را به حداكثر و ضعف ها و تهدیدات را به حداقل ممكن می­رساند. مدل SWOT برای كلیه سیستم ها، سازمانها اعم از دولتی، خصوصی در شرایط رقابتی و غیر رقابتی برای كلیه سطوح ملی صنعت، سازمان، برای پیشنهاد راهكارهای بقا و تعامل با عوامل محیطی و در نهایت برای تهیه برنامه های بلند مدت كاربرد جدی دارد.

 

نمودار شماره(1-1) :  تجزیه و تحلیل مدل swot

 

 

 

 

مقدمه. 12

 

    2 -1 – تعاریف و مفاهیم تحقیق. 12

 

           2 -1 -1 – فضا 12

 

           2 -1 -2- ساماندهی فضایی سکونتگاه ها 12

 

           2 -1 -3 – سازمان فضایی.. 13

 

           2 -1 -3 -1- مکان مرکزی.. 13

 

           2 -1 -3 -2 – منطقه پیرامونی.. 13

 

           2 -1 -3 -3 – کنش متقابل و روابط فضایی.. 14

 

           2 -1 -4 – ساختار فضایی.. 14

 

           2 -1 -4 -1- عنصر ساختار فضایی.. 14

 

           2 -1 -4 -1 -1 – عناصر نظام سکونتگاهی(شهر ها، روستاها، فعالیت ها) 15

 

           2 -1 -4 -1 -2 – عناصر مناطق طبیعی.. 15

 

           2 -1 -4 -1 -3 – عناصر انسان ساخت(شبکه های زیربنایی، و …) 16

 

           2 -1 -5 – سطح بندی.. 17

 

           2 -1 -5 -1- سطح بندی سکونتگاه های روستایی.. 17

 

           2 -1 -5 -1 -1- روستاهای اقماری.. 17

 

           2 -1 -5 -1 -2 – روستاهای مستقل. 17

 

           2 -1 -5 -1 -3 – روستاهای مرکزی.. 18

 

               2 -1 -5 -1 -4 – روستا- شهر. 18

 

               2 -1 -5 -2 – سطح بندی فضاهای روستایی.. 18

 

               2 -1 -5 -2 -1- حوزه های روستایی.. 18

 

               2 -1 -5 -2 -2 – مجموعه های روستایی.. 18

 

               2 -1 -5 -2 -3 – منظومه های روستایی.. 19

 

        2 -2 – سیستم شهری و نابرابری های منطقه ای.. 19

 

               2 -2 -1 – نخست شهری.. 19

 

               2 -2 -2- نابرابری شهری و روستایی در کشور های توسعه نیافته. 19

 

               2 -2 -3 – نابرابری شهری و روستایی در ایران. 21

 

               2 -2 -4 – عدم کارایی شهرهای بزرگ.. 22

 

               2 -2 -5 – سلسله مراتب شهری و توسعه ملی.. 25

 

               2 -2 -6 – عوامل مؤثر در سیستم های شهری.. 26

 

       2 -3- تحولات نظری نظام شهری و نظریه های مرتبط. 27

 

               2 -3 -1 – نظریه های اندازه بهینه شهر. 30

 

               2 -3 -1 -1 – نظریه های موافق وجود یک اندازه بهینه. 31

 

               2 -3 -1 -2 – نظریه های مخالف اندازه بهینه. 31

 

               2 -3 -1 -3 – نظریه های مدافع شهر های کوچک و میانی.. 33

 

               2 -3 -1 -4 – نظریه های مدافع شهر های بزرگ.. 33

 

               2 -3 -1 -5 – نظریه های مدافع اندازه بهینه شهر در چارچوب شبکه شهری.. 34

 

               2 -3 -2 – نظریه های توسعه فضایی.. 35

 

               2 -3 -2 -1 – دیدگاه نوسازی و نظریه قطب رشد 35

 

               2 – 3 – 2 -2 – دیدگاه وابستگی.. 37

 

                2 -3 -2 -2 -1 – نظریه مرکز پیرامونی.. 37

 

                2 -3 -2 -2 -2 – نظریه توسعه روستا- شهر. 40

 

                2 -3 -2 -3 – نظریه های سلسله مراتبی سکونتگاه ها 42

 

                2 -3 -2 -3 -1 – نظریه مکان مرکزی.. 42

 

                2 -3 -2 -3 -2 – نظریه عملکردهای شهری در توسعه روستایی (مدل یوفرد) 43

 

                2 -3 -2 -3 -2 -1 – وظایف تحلیلی یوفرد 44

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 – فرایند برنامه ریزی و تحلیل منطقه ای در رویکرد یوفرد 45

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2-1 – تحلیل کلی منابع ناحیه ای.. 45

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -2 – تحلیل سیستم سکونتگاهی.. 46

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -3 – تحلیل پیوند فضایی.. 47

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -4 – تهیه نقشه های تحلیلی.. 48

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -5 – تحلیل قابلیت دسترسی.. 48

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2- 6- تحلیل خلاء عملکردی.. 49

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -7 – تدوین راهبرد های توسعه فضایی.. 49

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2-8 – شناسایی پروژه ها و برنامه های سرمایه گذاری.. 49

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -9 – بازنگری و ارزیابی.. 50

 

               2 -3 -2 -3 -2 -2-10 – نهادینه کردن تحلیل فضایی در فراینده برنامه ریزی ناحیه ای.. 50

 

               2 -3 -2 -3 -2 -3 – طبقه بندی وابستگی های مهم فضایی از نظر راندینلی.. 50

 

               2 -3 -2 -3 -2 -4 – ارزیابی نهایی از رویکرد یوفرد 51

 

               2 -3 -2 -3 -2 -4 -1 – قابلیت ها ومزیت های رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی.. 52

 

               2 -3 -2 -3 -2 -4 -2 – کاستی و محدودیت های رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی. 53

 

               2 -3 -2-3 -3 – نظریه مراکز رشد میسرا 54

 

               2 -3 -2 -3 -4 – سلسله مراتب فضایی و قاعده رتبه- اندازه 56

 

               2 -4 – پیشینه تحقیق. 57

 

                2 -4 -1 – جهان. 57

 

                2 -4 -2 – ایران. 61

 

                2 -5 – نتیجه گیری و ارائه چارچوب نظری تحقیق. 66

 

معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی تحقیق

 

مقدمه. 72

 

       3 -1 – معرفی قلمرو مطالعه. 72

 

             3 -1 -1 – موقعیت جغرافیای شهرستان لارستان. 72

 

             3 -1 -2 – ویژگی توپوگرافی و ارتفاعات شهرستان لارستان. 73

 

                   3 -1 -3 – ویژگی های اقلیمی شهرستان لارستان. 74

 

                   3 -1 – 4 – تقسیمات سیاسی شهرستان. 75

 

                   3 -1 -5 – ویژگی های انسانی شهرستان لارستان. 77

 

                   3 -1 -6 – تحولات جمعیتی در شهر لارستان. 78

 

                   3 -1 -7 – جایگاه جمعیتی شهرستان لارستان در استان. 79

 

                   3 -2 – تعریف عملیاتی مفاهیم اصلی تحقیق. 80

 

                   3 -2 -1- تعادل توزیع و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها 80

 

                   3 -2 -2 – تمرکز و نخست شهری.. 82

 

                   3 -2 -3 – سازمان یافتگی مکان های مرکزی.. 83

 

          3 -3 – روش تحقیق. 84

 

          3 -4 – روش جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات.. 84

 

          3 -5 – روش تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه ها 84

 

: یافته ها و آزمون فرضیه ها

 

مقدمه. 86

 

         4 -1 – توزیع و تعادل و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها 86

 

                  4 -1 -1 – تقسیمات سیاسی شهرستان و توزیع جمعیت شهری و روستایی.. 86

 

                  4 -1 -2 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در ناحیه با ضریب آنتروپی.. 90

 

                  4 -1 -3 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در شهرستان با سطح تمرکز و ضریب توزیع. 93

 

                  4 -1 -4 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در شهرستان با ضریب جینی.. 99

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

                  4 -1 -5 – تحلیل بر حسب قاعده رتبه- اندازه 101

 

                  4 -1 -6 –  بررسی نظام شهری شهرستان لارستان بر حسب ضریب پاره تو. 108

 

                  4 -1 -7 – جمع بندی و آزمون فرضیه اول. 109

 

        4 -2 – تحلیل تمرکز و نخست شهری (فرضیه دوم) 110

 

                  4 -2 -1 – بررسی شاخص نخست شهری در شهرستان لارستان. 110

 

                  4 -2 -2 – بررسی تغییرات شاخص دو شهر. 111

 

                  4 -2 -3 – بررسی تغییرات شاخص کینزبرگ.. 112

 

                  4 -2 -4- بررسی تغییرات شاخص چهار شهر مهتا 113

 

                    4 -2 -5 – بررسی تغیییرات شاخص موماو و الوصابی.. 113

 

                    4 -2 -6 – بررسی تغییرات شاخص موسوی.. 114

 

                    4 -2 -7 – بررسی تغییرات شاخص هرفیندال. 115

 

                    4 -2 -8 – بررسی تغییرات شاخص هندرسون. 116

 

                    4 -2 -9- جمع بندی و آزمون فرضیه دوم 117

 

        4 -3 – تحلیل سازمان یافتگی مکان های مرکزی (فرضیه سوم) 120

 

                   4 -3 -1 – سطح بندی سکونتگاه ها براساس مقیاس گاتمن. 120

 

                   4 – 3 -2 – نتیجه گیری فرضیه سوم 131

 

: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادات

 

مقدمه. 133

 

        5 -1 – جمع بندی.. 133

 

        5 -2 – بحث و نتیجه گیری.. 136

 

        5-3- پیشنهادات.. 142

 

                  5-3 -1 – پیشنهادات برنامه ریزی و راهبردی.. 142

 

                  5- 3- 2- پیشنهادات پژوهشی.. 143

 

منابع و مراجع. 144

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                     صفحه

 

جدول (2-1) جمع بندی نظرات تعدادی از محققین در مورد اندازه بهینه شهر. 32

 

جدول (2-2) مراحل رشد اقتصادی مکان و سازمان یابی فضایی نظریه مرکز پیرامون فریدمن. 39

 

جدول (2-3) وابستگی های مهم فضایی از نظر راندینلی. 51

 

جدول (2-4) سطوح کانون های رشد پیشنهادی میسرا در مورد ایران. 56

 

جدول (2 -5) عناصر اصلی نظریه های سه گانه مرتبط با الگوی شبکه شهری. 67

 

جدول (3 -1) تقسیمات سیاسی 1390 شهرستان لارستان. 76

 

جدول (3 -2) روند افزایش رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 77

 

جدول(3 -3) تحولات خانوار و جمعیت و نرخ رشد متوسط سالانه شهر لارستان. 79

 

جدول (3-4) ضریب شهر نشینی و روستا نشینی لارستان در سال 1390. 80

 

جدول (4 -1) تقسیمات سیاسی شهرستان لارستان. 87

 

جدول (4 -2) سیر افزایش جمعیت در شهرستان لارستان و تعداد جمعیت شهری و روستایی. 87

 

جدول (4- 3) جمعیت و خانوار و بعد خانوار در شهرستان لارستان. 87

 

جدول (4- 4) تراکم جمعیت و تراکم خانوار در بین بخش های شهرستان لارستان. 88

 

جدول (4 -5) تراکم جمعیت روستایی بر حسب دهستان. 89

 

جدول (4 -6) تراکم در واحد سطح کل جمعیت ناحیه بر اساس دهستان. 90

 

جدول (4 -7) ضریب آنتروپی چگونگی توزیع جمعیت روستایی بر حسب دهستان ها 91

 

جدول (4- 8 ) ضریب آنتروپی طبقات جمعیتی روستایی. 92

 

جدول (4- 9) ضریب آنتروپی برای جمعیت شهری بر اساس شهرها 92

 

ان لارستان در سال 1390. 94

 

جدول (4- 11) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز جمعیت روستایی دهستان های شهرستان لارستان 1385. 95

 

جدول (4- 12) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز برای مجموع جمعیت شهرستان لارستان 1385. 97

 

جدول (4- 13) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز برای مجموع جمعیت شهرستان لارستان سال 1390. 98

 

جدول (4- 14) توزیع جمعیت بین نقاط روستایی. 99

 

جدول (4- 15) توزیع جمعیت بین نقاط شهری. 100

 

جدول (4-  16) رتبه- اندازه در شهرهای شهرستان لارستان. 102

 

جدول (4- 17) بررسی رتبه اندازه آبادی های شهرستان لارستان. 103

 

جدول (4- 18) تغییرات شاخص های تعادل  نظام شهری و روستایی در شهرستان لارستان طی سالهای 90- 1355. 110

 

جدول (4- 20) تغییرات شاخص های نخست شهری در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 119

 

جدول (4-  21) شاخص های تمرکز در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 119

 

جدول (4- 22) سطح بندی آبادی های شهرستان لارستان براساس مقیاس گاتمن. 121

 

جدول (4- 23 ) نتایج سطح بندی به روش ضریب مکانی و سطوح برخوداری. 126

 

جدول (5- 1) نقش و جایگاه شبکه شهری شهرستان لارستان در دوره‌های تاریخی و مطالعاتی مختلف در استان ‌فارس.. 137

 

جدول شماره (5- 2) سطوح خدمات پیشنهادی در شهرهای موجود و آتی شهرستان لارستان. 139

 

جدول (5- 3) سطح بندی خدماتی سکونتگاه ها در شهرستان لارستان. 141

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                     صفحه

 

شکل (2-1) الگوهای سیستم های شهری در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته (شکویی، 1373: 344-345) 30

 

شکل (3- 1) موقعیت جغرافیایی استان فارس، شهرستان لارستان به تفکیک دهستان (نگارنده) 73

 

شکل (3-2) روند افزایش رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 77

 

شکل(3-3) نرخ رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 78

 

شکل (4- 1) منحنی لورنز مربوط به توزیع جمعیت روستایی. 100

 

شکل (4- 2) نمودار رتبه اندازه شهرهای شهرستان لارستان. 102

 

شکل(4- 3) نمودار رتبه اندازه روستاهای شهرستان لارستان. 108

 

شکل (4-  4) تغییرات ضریب پاره تو در نظام شهری شهرستان لارستان در سال های 90- 55. 109

 

شکل (4- 5) تغییرات میزان نخست شهری شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 1355. 111

 

شکل (4- 6) تغییرات شاخص دو شهر شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 112

 

شکل (4- 7) تغییرات میزان شاخص کینزبرگ شهر های شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 112

 

شکل (4- 8)تغییرات میزان شاخص چهار شهر مهتا شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 113

 

شکل (4- 9) تغییرات میزان شاخص موماو و الوصابی شهرهای شهرستان لارستان 90- 55. 114

 

شکل (4-10) تغییرات میزان شاخص موسوی شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 115

 

شکل (4- 11) تغییرات میزان شاخص هرفیندال شهر های شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 116

 

شکل (4- 12) تغییرات میزان شاخص هندرسون در شهرهای شهرستان لارستان طی سالهای 90- 55. 116

 

شکل (4- 13) مقایسه روند تغییرات شاخص های میزان نخست شهری در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 118

 

شکل (4- 14 ) توزیع فضایی کانون های برتر روستایی براساس شاخص مرکزیت.. 131

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

انباشتگی بیش از حد جمعیت روستایی در شهرهای کشورهای کم رشد، یکی دو شهر را به شکل شهرهای “ماکروسفال” یا بزرگ سر در می آورد، به گونه ای که از لحاظ جمعیتی و اقتصادی نسبت به سایر شهرهای ناحیه و حتی کل جمعیت کشور رشد غیرطبیعی می یابند و به موازات غلظت تراکم شهری، سرمایه و ثروت کشور نیز در این شهرها تمرکز یافته و عملا توزیع متوازن و هماهنگ جمعیت و کار در مقیاس ناحیه و ملی از بین می رود و رشد ناموزون شهری به عنوان مانع             عمران های ناحیه ای و همه جانبه ملی مطرح می شود (فرید، 1386: 236).

 

     چنین جریاناتی که در کشورهای مختلف با شدت و ضعف و با تقدم و تاخر رخ داده است، توجه سیاستگذاران و محققان را به خود جلب کرده و با جهت گیری در باز توزیع جمعیت و به تبعیت از آن کاهش مشکلات نخست شهرها، روند فراینده ای به خود گرفته است. بنابراین در حال حاضر یکی از چالش های اساسی دولت ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه سازماندهی ساختار فضایی مطلوب ملی می باشد. چنین ساختاری به تقسیم کارکردی اقتصادی- اجتماعی متعادلی در سلسله مراتب شهری و منطقه ای امکان می دهد. (نظریان، 1388: 291- 184)

 

      در ایران نیز چنین وضعیتی قابل مشاهده است. درواقع نظام پخشایش جمعیت و شهرها تصویر مناسبی را بدست نمی دهد. در سطح منطقه ای نیز، مناطق و استان های مختلف کشور به نوعی از نظر تعادل توزیع جمعیت و فعالیت ها و نیز الگوی نظام شهری دارای مسئله هستند. البته از سال 1300 تا کنون و به ویژه از دهه 40 به بعد نظام شهری ایران دچار تحول شده است. سیاست های مبتنی بر صنعتی شدن و قطب رشد رد دهه های 30 تا 50 از یک طرف، به نوعی در جهت تمرکز              و تشدید عدم تعادل نظام شهری بوده است. از طرف دیگر تلاش هایی که به نوعی از دهه های 40  و 50  به بعد در راستای توسعه قطب های منطقه ای، تمرکز زدایی از تهران و نیز در دهه های 60          و 70 در قالب توسعه شهرهای کوچک و میانی؛ اتفاق افتاده است. در تحولات نظام شهری و روستایی کشور تأثیر داشته است. بنابراین بررسی تحولات نظام شهری و روستایی کشور و مناطق در ارتباط با تحولات مذکور می توان مفید و مؤثر باشد.

 

     به نظر می رسد در شهرستان لارستان نیز نابرابری و فقدان تعادل در توزیع بهینه جمعیت، امکانات و منابع تمرکز امکانات و خدمات در تک شهر مسلط شهرستان، واگرایی، و شکاف توسعه بین نواحی را موجب شده است. این امر از دهه 55 تا 90 نیز تحولاتی در جهت تشدید و نیز تعدیل نظام شهری و روستای داشته است. بنابراین بررسی تحولات و چگونگی نظام شهری و روستای شهرستان در طی دوره  مذکور جهت دست یابی به سیاست های مناسب امری ضروری است.                 براین اساس این پژوهش بر محوریت این سؤال اصلی شکل گرفت: «آیا شهرستان لارستان از یک نظام سکونتگاهی متعادل و مطلوبی برخودار است؟»

 

     جهت بررسی و پاسخ به سؤال مذکور، با توجه به ابعاد مختلف توزیع و تمرکز نظام شهری،            سه سؤال فرعی طرح شد. در مجموع این پایان نامه در پنج فصل و بشرح ذیل تنظیم گردید:

 

      فصل اول: کلیات تحقیق؛ در این فصل به بیان مسأله و تشریح ابعاد آن، ضرورت و اهمیت مطالعه، سؤال ها، پیشینه تحقیق، فرضیه ها و چارچوب کلی روش تحقیق پرداخته شد.

 

      فصل دوم: مبانی و چارچوب نظری تحقیق؛ جهت طرح فرضیه و ارائه پاسخ های نظری              به سؤال های تحقیق لازم بود، تعاریف و مبانی نظری مرتبط با موضوع و مسئله تحقیق بررسی گردد و بر اساس آنها و با توجه به پیشینه تحقیق، چارچوبی برای پاسخ به سؤال های تحقیق در قالب فرضیه ها فراهم آید. بنابراین ابعاد نظری و مفهوم مسئله تحقیق در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت.

 

      فصل سوم: معرفی محدوده و روش شناسی تحقیق؛ در این فصل به معرفی و بررسی اجمالی ویژگی های انسانی- محیطی شهرستان پرداخته شد. در ادامه علاوه بر تعاریف عملیاتی مفاهیم مورد نیاز، روش تحقیق، روش جمع آوری اطلاعات و روش های تجزیه تحلیل و ازمون فرضیه ها ارائه گردید.

 

      فصل چهارم: در این فصل یافته های تحقیق، نتایج تحلیل و آزمون فرضیه ها بطور منظم ارائه گردید.

 

      فصل پنجم: به بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات اختصاص یافت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 – 1 – بیان مسأله و ضرورت تحقیق

 

یکی از مهم ترین جنبه های توسعه اقتصادی بعد از جنگ جهانی دوم، به کارگیری نظریات اقتصاد فضا بود. این نظریات  با زیربنای تفکر رشد ناموزون و رویکرد قطب رشد، از طریق تجمع زیرساخت ها و فعالیت های مولد در یک نقطه، تأثیر بسزایی بر سیاست های نظامی سکونتگاهی در کشورهای جهان برجا گذاشت و عملاً سیاست های توسعه را متوجه پدیده شهرنشینی و صنعتی شدن نمود. بروز وضعیت فوق برای کشورهای جهان به ویژه کشورهای جهان سوم، مسایل                  و مشکلات عدیده ای را از جمله توزیع فضایی نامتعادل جمعیت وافزایش تفاوت ها و نابرابری های منطقه ای در برداشته است. (نوری و همکاران، 1388: 62)

 

     الگویی قطب رشد یکی از نظریاتی بود که موضوع رشد نامتعادل از طریق اولویت دادن و انتخاب بخشی از اقتصاد به عنوان بخش پیشتاز و تمرکز سرمایه در مراکز شهری تأکید داشت (روزبهان، 1371: 200). این نظریه مورد استقبال عمده ی کشورهای جهان درحال توسعه از جمله ایران واقع شد. مشکل عمده ای که در استفاده از این تئوری به عنوان ابزار سیاست گذاری منطقه ای، حداقل درمراحل اولیه توسعه ایجاد گردید، تشدید عدم تعادل منطقه ای بود. (کلانتری، 1380: 78)

 

     شکل گیری و توسعه شهرها کوچک و بزرگ در سیستم های کشورهای صنعتی عمدتا هماهنگ با مراحل رشد و توسعه صنعتی بوده و دارای الگوی متعادل است. اما در کشورهای در حال توسعه، رشد سریع شهرنشینی و عدم هماهنگی آن با مراحل توسعه صنعتی، مشکلات جدیدی در نظام شهری این کشورها به وجود آورده است. ( پارتر و ایوانز، 1384: 26- 28) یکی از مشخصه های اصلی شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، توزیع فضایی نامناسب شهرها در سطح این مناطق می باشد. (نظریان، 1373: 66) در این قبیل کشورها یک شهر متروپل چند میلیون نفری          به عنوان شهر برتر، بی رقیب، در سطح بسیار بالایی توسعه یافته و تمامی کشور را در حوزه نفوذ سیاسی، اداری واقتصادی- اجتماعی خود قرار می دهد.

 

     بنابراین اکثر کشورهای در حال توسعه از روند توسعه فضایی سکونتگاه ها ونحوه توزیع            منطقه ای جمعیت و فعالیت های اقتصادی خود ناراضی اند. (زبردست،  1383: 3) مهاجرت عمده از روستاها و شهرهای کوچک به سمت شهرهای بزرگ و در نتیجه تمرکز فزاینده در یک یا چند شهر عمده و به چالش کشید شدن توسعه پایدار در مناطق خشک، موجب گسیختگی نظام سلسله مراتب شهری در بیشتر کشورها شده است. در این میان رشد سریع شهرنشینی دنیا در همه شهرها به صورت متعادل صورت نگرفته است. تمرکز جمعیت در شهرها بزرگ گویایی این واقعیت است. (نوربخش، 1381: 19)

 

     با به هم خوردن نظام منطقی سلسله مراتبی سکونتگاه های انسانی به خصوص شهرها موجب پیدایش مشکلات بسیاری در کلیه مقیاس های سکونتگاهی از روستا گرفته تا مقیاس ملی شده است. در نتیجه این فرایند رابطه منطقی و مکمل موجود شهر با سکونتگاه های روستایی پیرامون گسیخته شده بدنبال آن شهر که رشد موزون و هماهنگ با تحولات نواحی پیرامون داشت به شکل مستقل از این نواحی، توسعه خود را با بهره گیری ناعادلانه از منابع و امکانات ملی و انتقالی مازاد و سرمایه نواحی پیرامونی و تمرکز آن ها در شهر، ادامه داده و روابطی با ماهیت نابرابر و یک سویه را با نقاط پیرامون برقرار می سازد که پیامده آن ضعف، نابسامانی و واپسگرائی نواحی پیرامون و قطبی شدن جمعیت، فعالیت و امکانات در شهر بوده است. (وزارت جهادسازندگی، 1377: 37) بر این اساس است که امروزه موضوع نابرابری و عدم تعادل های فضایی میان سکونتگاه های شهری و روستایی از مباحث مهم اقتصاددانان و برنامه ریزان منطقه ای می باشد. وجود دوگانگی اقتصادی، قطب رشد و پراکندگی نقاط روستایی از آثار این پدیده است. (نوری، 1388: 6)    

 

     در ایران نیز در ابتدا، سیاست گذاری های توسعه طی دهه های اخیر، به رشد ناموزون و عدم تعادل های شدید در توسعه چه به لحاظ بخشی (میان بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات یا بخش های سنتی و مدرن) و چه به لحاظ فضایی- مکانی میان شهرها و روستاها و حتی در سطوح مختلف جوامع شهری منجر شده است. جهت گیری این سیاست ها از دیده گاه توسعه فضایی همواره به سود مرکز و فعالیت های شهری عمل نمود و روستاها به بیش از بیش در حاشیه قرار گرفته اند. پیامد مستقیم این تحولات، حرکت جمعیت از روستاها به سوی شهرها می باشد.              (علی اکبری، 1383: 55) از طرفی نیز تسلط یک سویه شهر بر روستا در دهه اخیر و در ایران مخصوصاً بعد از اصلاحات ارضی و به هم خوردن روابط متقابل شهر و روستا دست به دست هم داده و در حال حاضر به تضعیف هر چه بیشتر روستا- شهری را فراهم، بلکه تشدید نموده است. (مزیدی و زارع شاه عباسی، 1385: 151)

 

     بنابراین، یکی از مشکلات اساسی توسعه فضایی و ناحیه ای در ایران، گسیختگی سازمان فضایی و نبود سلسل مراتب مبتنی بر رابطه ی تعاملی میان سکونتگاه هاست. (حکمت نیا و موسوی،          1385: 209)

 

     اما با شکست سیاست قطب رشد و تبعات منفی ناشی از آن، بعد از جنگ، سیاست کلی ایران  به سمت سیاست توسعه روستا- شهری به خصوص راهبرد یوفرد حرکت نمود. این راهبرد که مبنای آن عدم تمرکز سرمایه گذاری ها در سکونتگاه های انسانی با تأکید براستراتژی توسعه بر محور شهری در تأمین حداقل شرایط برای مردم روستایی که آنها را قادر می سازد تا جوامع روستایی خود را به توسعه اجتماعی- اقتصادی برسانند. این راهبرد در ایران به شکل تبدیل روستا بزرگ             به شهرهای کوچک در جهت خارج نمودن روستاها از انزوای جغرافیایی و تحقیق تعادل های            ناحیه ای نمود پیدا کرد. (سرایی و اسکندرثانی، 1386: 169)

 

     هرگاه در روند توسعه و تکامل سازمان فضایی سکونتگاه ها وقفه ای ایجاد شود، در نظام و عملکرد این سازمان نابسامانی هایی به وجودمی آید که منجربه ناپایداری سکونتگاه های روستایی  می شود. (رضوانی، 1376: 40). بنابراین، دستیابی به توسعه متوازن و یکپارچه در فضای منطقه ای نظام یافته سکونتگاه ها امری ضروری است. در این راستا، نواحی و شهرستان هایی استان فارس             با تدارک ساختار فضایی مناسب و پذیرش نقش های ناحیه ای و منطقه ای می توانند به تعادل             ناحیه ای، منطقه‌ای و ملی کشور کمک کنند.

 

     در این رابطه، شهرستان لارستان با جمعیتی حدود 226879 هزار نفر در جنوب استان فارس و با فاصله 340 کیلومتری با مرکز استان (شیراز)،  با تدارک ساختار فضایی متعادل می تواند ضمن تعادل بخشی به توسعه ناحیه ای خود، در راستای تحقق بخشی به تعادل منطقه ای در استان فارس گام بردارد. این در حالیست که این شهرستان با توجه به ویژگی های طبیعی و توسعه انسانی و فضایی خود، نیازمند مطالعه و برنامه ریزی مناسبی در این زمینه می باشد. لذا این تحقیق با هدف تنظیم فضایی توسعه در مقیاس ناحیه ای، به تحلیل نظام سکونتگاهی شهرستان لارستان در استان فارس  می پردازد. مسئله این است که این شهرستان برای ایفای نقش ناحیه ای و منطقه ای خود یعنی به فضایی توسعه ای (شهری و روستایی ) و منطقه ای (استان)، به یک ساختار فضایی متعادل و منظم که در برگیرنده سلسله مراتبی از کانون های زیستی باشد نیازمند می باشد. براین اساس سؤال اصلی این تحقیق به عبارت ذیل تعریف گردید است:

 

      آیا شهرستان لارستان از یک نظام سکونتگاهی متعادل و مطلوبی برخودار است؟

 

     در این ارتباط، نظام شهری یا شبکه شهری عبارت است از مجموعه ای از شهرهای وابسته به هم که ساختار نظام سکونتگاه های شهری را در ناحیه، منطقه، کشور و جهان پدید می آورند. نظام شهری تنها محدود به مجموعه کالبدی از سکونتگاه های شهری نیست، بلکه جریان ها و ارتباطات میان این سکونتگاه ها را نیز در بر می گیرد. این جریان عبارت انداز: جمعیت، سرمایه، عوامل تولید، ایده ها، اطلاعات و نوآوری (عظیمی، 1381: 53). پویایی این شبکه به میزان جابه جایی کالا، خدمات، افکار وتحرک های جمعیتی میان شهرک ها و حوزه های روستایی بستگی دارد. (شکویی، 1373: 337) در حقیقت وابستگی و ارتباط سکونتگاه ها به یکدیگر مهم ترین ویژگی این              سیستم های شهری را تشکیل می دهد. در یک نظام شهری متعادل به دلیل وجود عملکردها و  فعالیت های سلسله مراتبی در شهرهای مختلف و نیز یکنواخت و همگونی نسبی امکانات  اقتصادی- اجتماعی و فضایی، معمولاً رابطه بین شهرهای مختلف از نظر فضایی و نیز از لحاظ اقتصادی- اجتماعی به صورت کهکشانی است. به طور نسبی هیچ شهری ارجحعیت فوق العاده ای در کل شبکه دارا نمی باشد. (حسامیان و دیگران، 1385: 115) همچنین در چنین نظامی پدیده نخست شهری وجود ندارد. در چنین ساختار و سازمان متعادلی است که می توان بتدریج از مشکلات و مسائل ناحیه ای (شهری وروستایی) کاست و توسعه متوازن و پایدار را در سطوح مختلف فضایی ناحیه ای فراهم نمود. چرا که لازمه داشتن یک نظام سکونتگاهی متعادل، مدیریت و راهبرد صحیح و برنامه ریزی شده در رابطه با فضای سکونتگاه هاست. این در حالی است که در نبود برنامه ریزی و مدیریت درست، نظام سکونتگاهی از تعادل و یکپارچگی به سمت عدم تعادل             و گسیختگی فضای سکونتگاهی حرکت می کند.

 

     بر این اساس و با توجه به چارچوب نظری مرتبط با نظریه توسعه فضایی و با تأکید بر نظریه یوفرد برای بررسی و پاسخ به سؤال اصلی تحقیق، سؤال های فرعی به شرح ذیل طرح شدند:

 

 

• آیا توزیع و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها در بخش های مختلف شهرستان لارستان متعادل است؟

 

• آیا در شهرستان لارستان پدیده تمرکز و نخست شهری وجود دارد؟

 

• آیا شهرستان لار دارای سلسله مراتب منظم و سازمان یافته ای از مکان های مرکزی می باشد؟

 

    در مجموع، انجام این تحقیق و پاسخ به سؤالات فوق، دو نتیجه کلی ذیل را بدنبال خواهد داشت:

 

 

1. شناخت نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای نظام سکونتگاهی موجود در شهرستان لارستان؛

 

1. ارائه راهکار مناسب به منظور اصلاح سازمان و ساختار فضایی سکونتگاه ها با تأکید بر ایجاد و تقویت روابط منطقی بین آنها پیشنهاد می دهد.

 

 

 

1 -2 – اهداف تحقیق

 

نظام سکونتگاهی پیشنهادی بر اساس هدف های ذیل تنظیم می گردد:

 

 

• تدارک سلسله مراتب مناسب از مکان های مرکزی؛

 

• تدارک دسترسی مناسب روستاییان به امکانات و خدمات شهری؛

 

• تنظیم یکپارچه فضایی توسعه برای تقویت و ارتقاع سطح توسعه و کاهش نابرابری های محلی و ناحیه.