4-1-2- زهیروک: 19

 

4-1-3- لیکو: 19

 

4-1-4- مودگ (مویه و زاری): 20

 

4-1-5- شعر: 20

 

4-1-6- بجّار: 21

 

4-1-7- بیر (انتقام): 21

 

4-1-8- کارچ و کپن (کارد و کفن): 22

 

4-1-9- نازنیک: 23

 

4-1-10- کردی: 23

 

4-1-11- اَمبا: 23

 

4-1-12- گوات (باد): 23

 

4-2- بخش دوم- عزاداری: 25

 

4-2-1- مراسم ماه محرم : 25

 

4-2-2- آیین مرگ و عزاداری: 26

 

4-2-2-1- عزاداری عمومی: 26

 

4-2-2-2- مراسم غسل میّت: 27

 

4-2-2-3- طریقه کفن کردن میت: 28

 

4-2-2-4- حمل و دفن جنازه: 29

 

4-2-2-5- مراسم پرسه (پرسان) porsân : 30

 

4-3- بخش سوم – جشن ها و مراسم.. 31

 

4-3-1- ازدواج: 31

 

4-3-1-1- معیارهای انتخاب دختر: 31

 

4-3-1-2- ازدواج فامیلی: 31

 

4-3-1-3- معیارهای انتخاب داماد: 32

 

4-3-1-4- خواستگاری: 32

 

4-3-1-5- سانگ sâng  (بله برون): 32

 

4-3-1-6- مخفی ماندن عروس از داماد: 33

 

4-3-1-7- حنابندان: 33

 

4-3-1-8- کِلّـِه (حجله) : 33

 

4-3-1-9- جشن عروسی: 34

 

4-3-1-10- بردن داماد به خانه عروس: 34

 

4-3-1-11- آرایش عروس: 35

 

4-3-1-12- جهیزیه عروس: 35

 

4-3-2- جشن ها و اعیاد: 35

 

4-3-2-1- جشن سور / سوران/ (ختنه): 36

 

4-3-2-2- عید سعید فطر: 36

 

4-3-2-3- عید قربان: 37

 

4-3-3- مراسم.. 37

 

4-3-3-1- طلب باران: 37

 

4-3-3-2- عقیقه: 38

 

4-4- بخش چهارم – غذاها: 39

 

 

4-4-1- تباهِگ (tabâheg): 39

 

4-4-2- تنورچه(tanurčeh)  : 40

 

4-4-3- هَتوک (hatuk) آبگوشت: 40

 

4-4-4- دَلَگ (dalag) آش: 40

 

4-4-5- پختن سبزیجات خودرو: 41

 

4-4-6- خرما کنجت (کله هرما): 42

 

4-4-7- چنگال: 42

 

4-4-8- حلوا : 43

 

4-4-9- انواع نان: 43

 

4-4-9-1- تیموش (timuš): 44

 

4-4-9-2- سیسرک (sisērk): 44

 

4-4-9-3- لواش: 44

 

4-4-9-4- کماچ: 44

 

4-4-9-5- نان گرده (gerda) تافتون: 45

 

4-4-9-6- تِجگی (tejgi) سمنو: 45

 

4-4-9-7- نان روغنی: 45

 

4-5- بخش پنجم – بازی ها: 46

 

4-5-1- کپّگ (kappag) : 47

 

4-5-2- کاتِلی / اِشکاتِلی (kâteli / eškâteli) : 47

 

4-5-3- پُشت مه پشت (pošt ma pošt) : 48

 

4-5-4- چَل (čall) : 48

 

4-5-5- توتو (tutu) : 48

 

4-5-6- چَوک (čawk) : 49

 

4-5-7- بُوتَک (bōtak) : 50

 

4-5-8- لگوش (lagoš) : 50

 

4-5-9- ساچی (sâči) : 51

 

4-5-10- گول (gul) : 51

 

4-5-11- کلاه پرینتکا (kolâh perientakâ) : 51

 

4-5-12- لَپّر (lappar) : 52

 

4-5-13- هَدَک رو (hadakrōu) : 52

 

4-5-14- بازی چوب در هوا: 53

 

4-6- بخش ششم.. 54

 

4-6-1- جنگ و مبارزه: 54

 

4-6-2- مال جنگی / چپو (mâl jangi / čapaw) چپاولگری: 56

 

4-6-3- بید گیری (bēd, giri) انتقام گیری: 57

 

4-6-4- پَهِلّی pahelli : عفو، بخشش…. 60

 

4-6-5- مَیار و مَیار جلّی mayâr omayâr jalli : پناهندگی و پناهنده پذیری: 61

 

4-6-6- پتّر (pattar) : 63

 

4-6-7- دیوان: 64

 

4-7- بخش هفتم – هنجارهای اجتماعی: 65

 

4-7-1- هنجارهای مثبت: 65

 

4-7-1-1- مَزَن و مستری (mazan o masteri)  احترام بزرگان: 65

 

4-7-1-2- شور و مشورت šawr : 66

 

4-7-1-3- هَیا hayâ : حیا، پاکدامنی: 66

 

4-7-1-4- ذُواهیر dowâhayr : دعای خیر. 66

 

4-7-1-5- مَ ڈ ا mad,â : مرام. 67

 

4-7-1-6- یکّویی / یکّی yakkuwi / yakki اتحاد: 68

 

4-7-1-7- هَشَر hašar : کار دسته جمعی: 69

 

4-7-1-8- بِجّار bejjâr : همیاری: 69

 

4-7-1-9- باجی bâji : 70

 

4-7-1-10- وَپک wapk : وقف… 70

 

4-7-1-11- رَهم rahm : ترحّم.. 70

 

4-7-1-12- تَوکَل tawkal : توکّل.. 71

 

4-7-1-13- امانتداری amânatdâri : 71

 

4-7-1-14- راستی râsti : راستگویی.. 71

 

4-7-1-15- وَپا دای wapâdâri : وفای به عهد. 72

 

4-7-1-16- گریبی garibi : ساده زیستی.. 73

 

4-7-1-17- سُهل سِندی sohlsendi : صلح جویی.. 73

 

4-7-1-18- مَزَن دِلی mazandeli : شجاعت… 73

 

4-7-1-19- گَیرَت gayrat : غیرت… 74

 

4-7-2- هنجارهای منفی.. 74

 

4-7-2-1- شِگان šegân : طعنه. 74

 

4-7-2-2- مَگر و پریب magroprēb : مکر و فریب… 75

 

4-7-2-3- بَد دُوایی bad dwâyi : نفرین.. 75

 

4-7-2-4- اِیر جَنَگ (ērjanag) تحقیر : 77

 

4-7-2-5- کِینَگ و پدنَه (kēnag o pedna) = حسادت و توطئه : 78

 

4-8- بخش هشتم  – دسته بندی تابوهای بلوچی : 80

 

4-8-1- خانوادگی: 80

 

4-8-2- اعضای بدن.. 81

 

4-8-3- خوراک: 81

 

4-8-4- اجتماع: 82

 

4-8-5- آرزوها: 83

 

4-9- بخش نهم – آیین ها: 86

 

4-9-1- آیین های دینی: 86

 

4-9-2- آیین های قومی و منطقه ای : 89

 

4-9-3- آیین های تولد تا رشد و بزرگسالی: 91

 

4-10- بخش دهم – باورها و اعتقادات : 94

 

4-10-1- اعتقاد به دعا و تعویذ: 94

 

4-10-2- اعتقاد به طبیبان محلی برای درمان بیماری ها: 95

 

4-10-3- اعتقاد مردم به جنّ: 95

 

4-10-4- اعتقاد به نظر (چشم زخم): 96

 

4-10-5- اعتقاد به خرافات در بین مردم: 96

 

4-10-5-1- انواع خرافات: 97

 

4-10-5-2- علت خرافات: 97

 

4-10-5-3- راه های مبارزه با خرافات: 98

 

4-10-5-4- باورها و اعتقادات… 98

 

4-10-6- خودداری زن حامله از دیدن مُرده و مراسم تشییع جنازه: 103

 

4-10-7- اعتقاد به روز های زوج: 103

 

4-10-8- اعتقاد مردم به از بین بردن تب های شدید: 104

 

4-10-9- تاس گردان: tâsgardân.. 104

 

4-10-10- نال : nâg.. 104

 

4-11- بخش یازدهم – آداب سوگند خوردن : 106

 

4-11-1- قسم به قرآن و مقدسات و زیارتگاه ها: 106

 

4-11-2- قسم زن طلاق: 107

 

4-11-3- قسم به عزیزان و بستگان درجه یک: 107

 

4-11-4- قسم به چادر زن / مادر: 107

 

4-11-5- قسم به روزی: 108

 

4-11-6- قسم به غیرت بلوچی و اخلاق: 108

 

4-12- بخش دوازدهم – خانواده و خویشاوندی: 109

 

4-13- بخش سیزدهم – طب سنتی منطقه: 114

 

4-13-1- درمان بیمار با داغ کردن: 114

 

4-13-2- درمان مارگزیدگی با فلفل سیاه: 115

 

4-13-3- درمان یرقان (زردی): 115

 

4-13-4- درمان اسهال کودکان: 115

 

4-13-5- درمان شکم درد نوزاد: 116

 

4-13-6- درمان مسمویت حاملگی: 116

 

4-13-7- درمان به وسیله چُلّ: 116

 

4-13-8- پاسبانی  pâsbâni: 117

 

4-13-9- دود درمانی : 117

 

4-13-10- بادکش (گُلَت golat ) : 117

 

4-13-11- سرب ریختن: 117

 

4-13-12- پَهریز pahrez : پرهیز: 118

 

4-13-13- کلوخ درمانی: 118

 

4-13-14- جا انداختن لگن خاصره: 118

 

4-13-15- ریگ درمانی: 118

 

4-13-16- حجامت: 119

 

4-13-17- باد زدگی (گواتی : gwâti) : 119

 

4-13-18- کاربرد گیاهان دارویی در معالجه بیماری ها: 119

 

4-13-18-1- کنجد: 119

 

4-13-18-2- مومنایی (mumanâyi) سلاجیت: 119

 

4-13-18-3- اَمباگ (ambâg) شنبلیله: 119

 

4-13-18-4- مَدُح (madoh) شیرین بیان: 120

 

4-13-18-5- شاه توت: 120

 

4-13-18-6- عسل: 120

 

4-13-18-7- نازبو (nâzbue) ریحان: 120

 

4-13-18-8- رَز (raz) رازیانه: 121

 

4-13-18-9- دِرمنه: 121

 

4-13-18-10- دانیچ (dânič) تخم سفید (شکم پاره): 121

 

4-13-18-11- خار شتر: 121

 

4-13-18-12- بَلاوَر balâwar   (جعفری) : 121

 

4-13-18-13- پورچنک porčenk (پونه) : 122

 

4-13-18-14- اسفناج: 122

 

4-13-18-15- بید: 122

 

4-13-18-16- کلپوره kalpore مریم گلی: 122

 

4-13-18-17- اِزبوتک ezbotk اجغون: 122

 

4-13-18-18- آویشن: 123

 

4-13-18-19- باقلا: 123

 

4-13-18-20- گشنیز سبز: 123

 

4-14- بخش چهاردهم   – پوشاک: 124

 

4-14-1- جَوَک jawak : 125

 

4-14-2- پلیوار paliwâr : 125

 

4-14-3- سراوانی دوچ sarâwâni doč : 125

 

4-14-4- هپتصد آدینکی haptsat âdinki : 125

 

4-14-5- چهار شش ضلعی : 126

 

4-14-6- پرکار porkâr : 126

 

4-14-7- کَپّ نال kappnâl : 126

 

4-14-8- بال کبوتر bâle kabwtar : 126

 

فصل پنجم : نتیجه گیری.. 127

 

5-1- نتیجه گیری: 128

 

5-2- توصیه : 128

 

6- 1- پیوست ها 130

 

6-1-1- واژه نامه. 130

 

منابع و مآخذ: 142

 

راهنمای تلفظ (آوانگاری)

 

مصوت ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

معادل فارسی آوا	نشانه آوایی	آوا نوشت	مثال
اَ	a	sar	سر
اِ	e	del	دل
اُ	o	boz	بز
آ	â	mâr	مار
او	u	mud	مود
ای	i	pir	پیر
اَ (کشیده)	a:	pa:l	پرچین
اِ (کشیده)	e:	be:r	رام نشده، وحشی
اُ (کشیده)	o:	ko:č	گوشه
ای (کشیده)	ē	šēr	شیر
او (کشیده)	ō	dōst	دوست
صامت ها
ب	b	boz	بز
پ	p	pet	پدر
ف	t	tap	تب
ط	t.	kōt.	تاس / سر بی مو
ج	j	jâm	جام
چ	č	ma:âč	درخت خرما
ه	h	hormâ	خرما
ش	š	šap	شب
د	d	dân	دانه
س	s	sag	سگ
ر	r	roč	روز

 

 

 

چکیده

 

آداب و رسوم مردم ایرانشهر

 

مریم سلطان آبادی

 

طبیعی است که هر قومی که زبان خاص خود را دارد، ادبیات خاصی هم برای زبان خود دارد. مطالب گردآوری شده در این پایان نامه در برگیرنده ی زبان، آداب و رسوم و عقاید مذهبی، باورهای جمعی ، جشن ها و اعیاد، مراسم ازدواج، سوگواری ها ، اعتقادات، ضرب المثل ها، چیستان ها، بازی های محلی، هنر و صنایع دستی و طب سنتی و ادبیات عامه مردم ایرانشهر است که جزئی از فرهنگ کلی مردم بلوچستان می باشد. از آنجا که این آثار مکتوب نشده اند و گرد تاریخ بر آنها نشسته، حجم وسیعی از آنها از دیده ها پنهان مانده اند که شاید با همت پژوهندگان قابل دریافت باشند، تغییرات و تحولات عمده ی صنعتی و فرهنگی که در کلیه سطوح زندگی انسان ها پدید آمده، موج آن به بلوچستان هم رسیده و بسیاری از جنبه های فرهنگ عامه ی مردم را تحت تأثیر قرار داده است. اما هنوز بسیاری از جوانب زندگی با معیارهای فرهنگ عامیانه در این منطقه پایدار است که ارزش تحقیق و تفحص دارد.

 

فرهنگ عامه از روزگاران قدیم تا به امروز از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته ولی گویا شرایط اوضاع و احوال اجتماعی جهان و تمدن جدید به دنبال آن است که یکسره آنچه را مربوط به گذشته و فرهنگ عامه است، به دست فراموشی سپارد. به همین جهت باید تا حد توان در ضبط و نگهداری آنها به ویژه سنن و آداب و رسوم انسانی و عالیه ای که شیرازه ی هر ملتی است، تلاش کرد. ادبیات عامیانه این سرزمین که سینه به سینه از گذشتگان، به ما رسیده و مسلماً به آیندگان هم خواهد رسید، تاریخ غیر مکتوبی است که شادی ها و غم ها و آرزوهای نیاکان ما را در این خطه از میهن عزیزمان بازگو می کند.

 

هدف از تدوین و جمع آوری این پایان نامه آن است که علاقه مندان به آداب و رسوم مناطق مختلف کشور به ویژه نسل جوان با جنبه هایی از فرهنگ کشورمان آشنا شده و با مطالعه ی آن به نکات مثبت و ارزشمند این خطه آگاهی پیدا کنند. باشد که همانند چراغی روشن راهنمای نسل آتی شود.

 

واژگان کلیدی: فرهنگ، آداب و رسوم، ازدواج، بلوچ، بازی، عزاداری، لالایی، افسانه، واژگان محلی، ایرانشهر، چیستان، ادبیات عامه

 

فرهنگ، روش زندگی کردن است که در طی زمان شکل می گیرد و به عنوان میراث معنوی یک قوم تحت نام ادب اجتماعی، اعتقادات، آداب و رسوم و غیره تلقی می گردد. فرهنگ نه به سادگی شکل می گیرد و نه می توان آن را به جای محدودی منحصر کرد، بلکه حاصل تلاش هزاران هزار انسان در طی قرن های مختلف است که مورد پذیرش قرار گرفته و بعضی از آن ها در شمار سنت های اعتقادی درآمده است. از این رو همه ارزش های مادی و معنوی را که در جریان عمل اجتماعی شکل می گیرد و محصول کوشش های جمعی باشد در بر می گیرد. به عبارت کلی همه ی جلوه های مختلف زندگی از آداب و رسوم ، سنت ها و رفتارهای جمعی گرفته تا دقیقه های هنر، لحظات تاریخی و اعتقادات اجتماعی مذهبی، احساسی یک قوم در شمار فرهنگ آن قوم است.