1-9-موانع و مشكلات تحقیق 10

1-10-سازماندهی تحقیق 10

فصل دوم:مبانی نظری تحقیق

2-1-فقیه كیست 13

2-2- چیستی فقه سیاسی 15

2-3- تاریخ فقه سیاسی 21

2-4- رویكرد 19

2-5- ضرورت حكومت 20

2-1-5- دیدگاه اسلام درباره ضرورت حكومت 21

2-6- اندیشه رهبری در حكومت اسلام 21

2-6-1- نظر شیعه 27

2-6-2- نظر اهل سنت 28

2-7- امامت ، انتخاب ، یا انتصاب 29

2-8-1- تعریف آزادی 32

2-8-2- اندیشه آزادی در اسلام 33

2-9-1- قیام ومبارزه 36

2-9-2- جنگ 39

2-9-3-جهاد 40

فصل سوم : رهبری جامعه اسلامی و ولایت عهدی در سیره سیاسی امام رضا(ع)

3-1- بخش اول:رهبری جامعه اسلامی از منظر امام رضا (ع) 46

3-1-1- تشكیل حكومت اسلامی 46

3-1-2- زندگی امام رضا(ع) 47

3-1-2-1-تولد 47

3-1-2-2-پدر و مادر امام رضا(ع) 47

3-1-2-3-القاب امام رضا (ع) 48

3-1-2-4- دورران امامت 48

3-1-2-5- شهادت امام 51

3-1-3- ضرورت حكومت و اطاعت از رهبری از نظر امام رضا(ع) 52

3-1-4- خصوصیات رهبر از دیدگاه امام رضا(ع) 52

3-1-5 اهمیت مقام امام از نظر امام رضا(ع) 55

3-1-6-امامت ابراهیم (ع) پس از آزمایشهای سخت 58

3-1-6-1-رسیدن به مقام امامت 59

3-1-7-اكتسابی نبودن امامت 61

3-1-8-علت اطاعت مردم از امام رضا (ع) 62

3-1-9-خلافت از دیدگاه امام رضا(ع) 64

3-1-10-مقبولیت مردمی امام رضا(ع) 67

3-1-11-عدالت در سیره امام رضا(ع) 70

3-1-12- مصلحت تقیه در اصل امامت از منظر امام رضا (ع) 72

3-1-13-تصریح به امامت و رهبری امام رضا(ع) 74

3-1-13-1-حدیث سلسله الذهب 75

3-1-14-جریان واقفیه و قطعیه 78

3-1-15-رهبری اسلام در عصر غیبت 79

3-1-15-1-ضرورت حكومت و رهبری در عصر غیبت 80

3-1-15-2- ولایت فقیه در كلام امام رضا (ع) 80

3-2-بخش دوم: ولایت عهدی امام رضا(ع)

3-2-1- سفر اجباری امام رضا(ع) به خراسان 84

3-2-2-پیشنهاد خلافت به امام رضا(ع) 84

3-2-3-پیشنهاد ولایت عهدی 87

3-2-3-1-اندیشه ولایتعهدی 88

3-2-3-2-عهدنامه ولایتعهدی امام رضا(ع) 91

3-2-3-2-1-متن حكم مامون 91

3-2-3-2-2-نوشته منسوب به امام رضا(ع) 95

3-2-3-2-3-نكات مهم مامون در عهدنامه 97

3-2-3-2-4-نكات مهم امام رضا(ع)در عهدنامه 99

3-2-3-3-بیعت ولایتعهدی با امام رضا(ع) 100

3-2-3-4-اهداف مامون از طرح ولایتعهدی 101

3-2-4كاربرد مصلحت در مسایل سیاسی 107

3-2-4-1-مصلحت در ولیعهدی امام رضا(ع) 108

3-2-4-2-پاسخ امام به معترضین ولایتعهدی او 109

3-2-5-امام رضا(ع) و فرصت ولایتعهدی 110

فصل چهارم:آزادی و حقوق بشر در سیره سیاسی امام رضا(ع)

4-1- بخش اول: آزادی 116

4-1-1- آزادی از دیدگاه امام رضا (ع) 116

4-1-1-1-آزادی شخصی 116

4-1-1-2-آزادی سیاسی 118

4-1-1-3- آزادی اندیشه 120

4-1-2-گفت و گوی ادیان در سیره رضوی 124

4-1-3-مناظره امام رضا (ع)با علمای ادیان مختلف 127

4-1-3-1-هدف مامون از برگزاری مناظره 127

4-1-3-2-واكنش امام (ع) به طرح مناظره 129

4-1-3-3-مناظره حضرت با جاثلیق 130

4-1-3-4-مناظره امام با راس الجالوت 136

4-1-3-5-مناظره امام رضا(ع) با عمران صابی 140

4-1-3-6-مناظره امام با عالم سنی 153

4-1-4-اهمیت مناظره های امام رضا(ع) 154

4-2-بخش دوم: حقوق بشر 156

4-2-1-تعریف حقوق بشر 156

4-2-2-امام رضا(ع) و رفتا بشر دوستانه با غیر مسلمانان 156

4-2-2-1- رفتار با مشركین 156

4-2-2-2- رفتار با اهل كتاب 157

4-2-3-رفتار بشر دوستانه امام رضا(ع) با مسلمانان 160

4-2-4-مخالفت امام رضا (ع) با ترور و خشونت 162

4-2-5- امام رضا (ع)و جلوگیری از فتنه داخلی 163

4-2-6-دفاع از حقوق ستمدیدگان در سیره امام رضا (ع) 164

4-2-7-حمایت اما رضا (ع)از حقوق كارگر 168

4-2-8-حقوق زن و مرد از منظر امام رضا(ع) 170

فصل پنجم: دیدگاه امام رضا(ع)درباره قیام علویان

5-1-خاستگاه جنبش علویان 174

5-1-1- جنبش زیدیه نماد جنبش مكتبی 176

5-1-2-ستایش امام رضا (ع)از زید 177

5-2-اهداف قیام علویان 178

5-3-نگرش ائمه(ع) به قیام علویان 180

5-4-نظر امام رضا (ع)درباره قیام علویان 182

5-5-تولی و تبری در سیره امام رضا(ع) وتاثیر آن بر قیام علویان 183

5-6-تاثیر شهادت امام رضا(ع)بر قیام علویان 191

5-7-نتایج قیام علویان 193

5-8-علل شكست قیام علویان در زمان امام رضا(ع) 194

5-9-علت عدم قیام و تشكیل حكومت از جانب امامان(ع) 196

نتیجه گیری 199

منابع 203

چكیده انگلیسی 208

چکیده :

یكی از مسائلی كه امروز در جهان اهمیت دارد مباحث سیاسی است چه بحث های مربوط به مبانی و اندیشه های علم سیاست،چه مسائل رفتاری و اجرایی آن علم است؛ تمام این مسائل بر اساس جهان بینی های مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد. در جوامع اسلامی بررسی اندیشه ها،رفتارها و تاییدات سیاسی رهبران دینی یكی از مسائل مهم است. كه می تواند چراغ راه مسلمانان باشد. در این میان سیره سیاسی امامان شیعه كه از هر گونه خطاء مصون هستند، می تواند بهترین الگوی سیاسی برای بشریت باشد. هر چند برخی معتقدند كه فقه سیاسی شیعه یك بحث جدید التاسیس است اما معتقدین به این نظر ظاهرا نسبت به حوزه فقه شیعه كم اطلاع بوده اگر سیر كوتاهی در فقه شیعه داشته باشیم متوجه می شویم كه فقه سیاسی سابقه دیرینه دارد و از جهت زمانی بازگشت آن به صدر اسلام است. هر چند این مباحث بیشتر در ضمن مباحث فقه عمومی بیان گردیده است چنانچه وقتی به كتب فقهی مثل جواهر الكلام،شرح لمعه، و كتب حدیثی مثل وسائل الشیعه، تهذیب الاحكام، كافی و…مراجعه می كنیم به وضوح مسائلی از قبیل جهاد،امر به معروف و نهی از منكر،نماز جمعه و…به چشم می خورد كه از مصادیق فقه سیاسی است . در این پایان نامه به مباحثی از قبیل فقه سیاسی، ضرورت حكومت، امامت و رهبری، مقبولیت و مشروعیت، ولایت فقیه، ولایت عهدی، تقیه، مصلحت، آزادی، حقوق بشر، قیام علویان، از دیدكاه امام رضا(ع) مورد بررسی قرار گرفته است.

پیشگفتار

بر كسی پوشیده نیست كه ادیان آسمانی و پیامبران الهی،به ویژه پیامبران بزرگ ودر راس آنها حضرت محمد(ص) همگی یك هدف را دنبال می كردند و آن نجات انسان از هوا پرستی و پلیدیهای اخلاقی و نیز رهایی وی از اسارت و بندگی طاغوت و رساندنش به كمال مطلوب انسانی و كرامت های نفسانی در سایه توحید و خداپرستی بوده است. آن بزرگواران در راستای نیل به این آرمان های مقدس تا سرحد جان ،تلاش و از خود گذشتگی كرده اند و در این راه موفقیت هایی هم داشته اند؛حتی برخی از پیامبران از جمله حضرت داوود، سلیمان و یوسف توانسته اند در سایه عنایات خاصه الهی به تشكیل حكومت دینی برپایه قوانین آسمانی هر چند در برهه كوتاهی از زمان توفیق یابند و احكام و قوانین الهی را علیرغم موانع زیاد پیاده كنند،والگوی خوبی از مدینه فاضله را در سایه حكومت دینی فرا روی بشر قرار دهند.پیامبر اسلام(ص)نیز پس از هجرت به مدینه،اولین دولت اسلامی را تشكیل داد و همه مقدمات آنرا فراهم آورد.بیعت با قبایل مختلف،ایجاد برادری بین مهاجران و انصار،همزیستی مسالمت آمیز و دفاع مشترك مسلمانان و یهود مدینه و تاسیس مسجد بعنوان پایگاه امور سیاسی و اجتماعی تنها بخشی از اقدامات پیامبر (ص)در راستای تاسیس حكومت اسلامی بود.آن حضرت با قدرت اجرایی خود،قوانین اسلام را به مرحله اجراء در آورد و بعد از خود سرنوشت مردم را بلا تكلیف نگذاشت و در غدیر خم جانشین خود را به مسلمین معرفی كرد هرچند برخی از مسلمین پس از رحلت پیامبر(ص)از مسیر حق منحرف شدند؛ و فقط مدت محدودی ائمه اطهار (ع) بر مسند قدرت نشستند كه در آن مدت كوتاه بهترین روش حكومت داری را برای بشریت به ارمغان آوردند. حكومت پنج ساله علی (ع)بهترین حكومت عدالت محور پس از رسول خدا بود.و ولایت عهدی امام رضا(ع)هرچند مشروط به عدم دخالت در امور حكومت پذیرفته بود ولی رفتار و گفتار آن حضرت در دوران محدود ولایت عهدی برای مردم بهترین الگو بود.رفتار آن حضرت با دانشمندان غیر مسلمان در مناظرات وجلب نظر آنها به اسلام،دفاع آن حضرت از حقوق انسانها،امر به معروف و نهی از منكر آن حضرت به صاحبان قدرت حتی مامون خلیفه عباسی و…تنها گوشه كوچكی از سیره سیاسی آن حضرت بود كه بعنوان مباحث فقه سیاسی شیعه قابل بررسی و تجزیه و تحلیل است.این پایان نامه در واقع بخشی از سیره سیاسی امام رضا(ع) است؛كه برای جامعه بشری به ارث گذاشت.میراثی كه اگر انسانها از آن تبعیت كنند رستگاری را بر ای خود به ارمغان خواهند آورد.

این پایان نامه دارای پنج فصل است كه در این فصول تلاش شده سیره سیاسی امام رضا (ع) بر مبنای فقه سیاسی شیعه مورد بررسی قرار گیرد.

در فصل اول به بیان کلیات تحقیق اعم از بیان و توضیح مساله،سوال اصلی،سوالات فرعی،فرضیه،مفاهیم، اهمیت تحقیق و اهداف پژوهش پرداخته شده است .

در فصل دوم ادبیات و چارچوب نظری تحقیق ورویكرد مربوط به آن بیان شده است

در فصل سوم مباحث رهبری و ویژگیهای آن و ولایت عهدی امام رضا از نظر آن حضرت را تجزیه و تحلیل نموده است و در فصل چهارم آزادی و حقوق بشر در سیره آن حضرت مورد بحث قرار گرفته و در فصل پنجم موضوع امام رضا درباره جنبش علویان را مورد بررسی قرار داده است و در پایان نتیجه گیری و جمع بندی مطالب کل پایان نامه آورده شده است.

بیان مساله

ا زآن جایی كه اندیشه های سیاسی برگرفته از دیدگاه های دانشمندان علم فلسفه ،سیاست و… بوده كه زاییده فكر بشری است و بخش دیگری از دیدگاه ها برگرفته از كلام وحی معصومین است بر همین اساس فقه سیاسی كه تبیین كننده نظریه دین در حوزه سیاست است. تولید بخشی از اندیشه سیاسی اسلام بر مبنای فقه سیاسی می باشد. بر این اساس بررسی سیره امام رضا(ع) از منظر فقه سیاسی شیعه بدین معنا كه هرگونه رفتار, گفتار و تایید آن حضرت در رابطه با مسائل سیاسی از بعد فقه سیاسی شیعه مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته. بدین معنا كه آزادی بیان كه از ویژگی های مدرنیته است وقتی مامون جلسات مناظره برپا می كند امام رضا(ع) به مخالفین مذ هب شیعه واسلام در یك فضای باز و آزاد اجازه بیان افكار وعقاید شان را می داد. و این نمونه بارز آزادی بیان دراسلام بود, یا نظر آن حضرت، در خصوص حكومت اسلامی و رهبری آن، بر مبنای فقه سیاسی شیعه بر اساس امر امامت و قبول ولایت عهدی امام رضا بر مبنای تقیه بود. امروزكه جایگاه مردم به عنوان ركنی از دمو كراسی است ،مردم نقش مهمی در حكومت دینی وتعیین رهبری آن را دارند این همان مقبولیت سیاسی آنهاست. و در پایان موضع امام رضا (ع) درباره حركات و جنبش علویان و نظر فقهی اسلام در این مورد مورد بررسی قرار می گیرد.

1-2 . اهمیت موضوع تحقیق

1-2-1. اهمیت تئوریک

این تحقیق سیره سیاسی امام رضا را از منظر فقه سیاسی شیعه مورد بررسی قرار می دهد. که در زمان حاضر می‌تواند، راهگشای بسیاری از مسائل جدید و مستحدثه از قبیل بحث رهبری حكومت اسلامی ،آزادی انسان ها بر اساس شریعت اسلام و حقوق انسا ن ها -كه امروزه بازیچه دست كشور های استعمار گر و حاكمان مستبد گردیده- به عنوان الگویی در جامعه اسلام باشد.

1-2-2. اهمیت عملیاتی

نتایج این تحقیق می تواند در مراکز علمی ، دانشگاهی، پژوهشی ، حوزه های علمیه و افراد علاقه مند به مطالعه درباره سیره سیاسی امام رضا (ع) با محور های رهبری حكومت اسلامی ،آزادی انسان ها بر اساس شریعت اسلام ،حقوق انسا ن ها و قیام و مبارزه با طاغوت به عنوان الگویی در جامعه اسلام مورد استفاده قرار گیرد.

1-3. سوال اصلی

سیره امام رضا(ع) از منظر فقه سیاسی شیعه چگونه قابل تحلیل و بررسی است؟

1-4. سئوالات فرعی

1- نظر امام رضا در باره رهبری جامعه چیست آن را بر مبنای فقه سیاسی تحلیل كنید؟

2- آزادی وحقوق بشراز نظر امام رضا چگونه بود؟

3- موضع امام در باره جنبش های علوی علیه قدرت حاكمه را تشریح فرمایید؟

1-5. فرضیه تحقیق

بررسی سیره امام رضا(ع) از منظر فقه سیاسی شیعه مبتنی برآزادی و حریت انسان ،آزادی بیان و اندیشه و رعایت حقوق انسان ها،تاكید بر محوریت ولایت امامان معصوم در زمان حضور آنها و ولایت فقها در زمان غیبت امام معصوم(ع)، حفظ جان شیعیان با نگاه امنیتی و موافقت ضمنی از جنبش های سیاسی مكتبی مدافع امامت ائمه و مخالف جنبش هایی كه در مسیر انحراف از اصل امامت قرار داشتند، در سطح جامعه اسلامی بود.

1-6. تعریف مفاهیم

1-6-1. سیره سیاسی

سیره در لغت به معنای روش، حالت و هیئت را گویند. و در اصطلاح عبارت است از روش و خط مشی فردی خاص كه به صورت مستمر انجام گردد. همچنین سیره را می توان سنت، مذهب، راه و رسم سلوك و طریقه ی خاص زندگی معنا كرد. منظور ما در اینجا از سیره همان سنت ، طریقه و روش مشی و رفتار ، گفتار و امضای(تایید) معصوم است و قلمرو بحث هم، سیره و سنت امامان معصوم (ع) در حوزه سیاست است.

1-6-2. فقه

فقه عبارت است از: فهمیدن و دانستن قوانین و احكام شریعت اسلام از طریق دلائل تفصیلی آنها

ودر تقسیم بندی آن نظرات مختلفی وجود دارد. كه شهید مطهری آن را بر چهار قسم تقسیم

كرده است.

-عبادات: منظور كارهایی هستند؛ كه برای انسان تكلیف هستند. و شرط قبولی این كارها قصد قربت و جلب رضای الهی است. مثل طهارت، نماز، زكات، خمس، حج، جهاد، روزه، امر به معروف و نهی از منكر.

2-معاملات(عقود وایقاعات): منظورآن بخش از فقه است كه در انجام آنهاصیغه عقد لازم است. ولی در آنها قصد قربت و جلب رضایت الهی شرط نیست. كه اگر پس از خواندن صیغه عقد از طرف واگذار كننده، طرف گیرنده لازم باشد لفظ قبول به كار ببرد. یعنی ایجاب و قبول داشته باشد.می شود عقد مثل عقد نكاح،معامله و…واگر از طرف مشتری قبول لازم نباشد می شود ایقاع مثل طلاق.

3-سیاسات:كه مربوط به احكام حكومت و مسائل سیاسی اجتماعی می شود. مثل حدود، قصاص، دیات، شهادات، رابطه مردم با حاكم اسلامی واحكام آن.

4-احكام: آن اموری است كه قصد قربت و جلب رضایت الهی در آن شرط نیست. و در عین حال

نیاز به عقد یك طرفه یا دو طرفه ندارد.حكمی كه خدا تشریع كرده و لازم الاجراء است. مثل تعزیرات،حدود،قصاص.( شکوری ،1377، ص 62و56)

1-6-3. فقه سیاسی

مجموعه قواعد و اصول فقهی و حقوقی است كه عهده دار تنظیم روابط مسلمانان با خودشان و ملل دیگر عالم براساس مبانی قسط و عدل است كه تحقق فلاح و آزادی و عدالت را فقط در سایه

توحید عملی می داند.(همان،ص76)در این تعریف فقه سیاسی به دو بخش عمده تقسیم می شود: