۲-۱ – ۱- یونان باستان …………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

۲-۱ – ۲- قرون‌وسطی ……………………………………………………………………………………………………………………… 34

 

۲-۱ – ۲- عدالت پس از رنسانس …………………………………………………………………………………………………….. 35

 

۲-۱ – ۳- عدالت در غرب معاصر ……………………………………………………………………………………………………… 36

 

۲-۲- عدالت در اسلام از دید فقهای شیعه ………………………………………………………………………………………. 38

 

۲-۲- ۱- فقهای متقدم …………………………………………………………………………………………………………………….. 39

 

۲-۲- ۲-  دوران صفویه …………………………………………………………………………………………………………………… 40

 

۲-۲- ۳- دوران پس از صفویه ………………………………………………………………………………………………………… 41

 

۲-۲- ۴- فقهای دوران مشروطه …………………………………………………………………………………………………….. 43

 

۲-۲- ۵- فقهای معاصر …………………………………………………………………………………………………………………… 44

 

۲-۳- عدالت اجتماعی در غرب ………………………………………………………………………………………………………… 47

 

۲-۴-عدالت اجتماعی در اسلام ……………………………………………………………………………………………………….. 49

 

۲-۵- جمع‌بندی……………………………………………………………………………………………………………………………. .. 51

 

فصل سوم: عدالت در اندیشه سیاسی افلاطون

 

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 55

 

۳-۱- زندگی‌نامه ………………………………………………………………………………………………………………………………. 55

 

۳-۲- مبانی اندیشه سیاسی افلاطون ………………………………………………………………………………………………. 57

 

۳-۳- اهمیت کتاب جمهور ……………………………………………………………………………………………………………… 62

 

۳- ۴- عدالت، انواع و ابعاد آن در دیدگاه افلاطون ………………………………………………………………………….. 63

 

۳- ۴- ۱- منشأ عدالت ……………………………………………………………………………………………………………………. 68

 

۳- ۴- ۲- عدالت در معنای نظم، هماهنگی و توازن اجزاء در کنار یکدیگر……………………………………. 70

 

۳- ۴- 3- جایگاه زمامدار ………………………………………………………………………………………………………………. 71

 

۳- ۴- 4- عدالت اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………………… 72

 

۳- ۴- 5- عدالت سیاسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 74

 

۳- ۴- 6- عدالت اقتصادی ……………………………………………………………………………………………………………… 75

 

۳-۷- جمع‌بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 77

 

فصل چهارم: عدالت در اندیشه سیاسی مطهری

 

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

 

۴-۱ –  زندگی‎نامه ……………………………………………………………………………………………………………………………. 80

 

 

۴- ۱-۱ –  مبانی اندیشه سیاسی مطهری ………………………………………………………………………………………… 83

 

۴-۲-عدالت، انواع و ابعاد آن از دیدگاه مطهری ……………………………………………………………………………… 86

 

۴- ۲- ۱- منشاء عدالت ……………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

۴- ۲- ۲- عدالت در معنای مساوات در قانون و عدم تبعیض ……………………………………………………….. 88

 

۴- ۲- 3- جایگاه زمامدار ………………………………………………………………………………………………………………… 89

 

۳- ۴- 4- عدالت اجتماعی  …………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

۳- ۴- 5- عدالت سیاسی ……………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

۳- ۴- 6- عدالت اقتصادی …………………………………………………………………………………………………………….. 97

 

۴-۴- جمع‌بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 99

 

 فصل پنجم: مقایسه عدالت در اندیشه سیاسی افلاطون و مطهری

 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 102

 

۵-۱- منشأ عدالت …………………………………………………………………………………………………………………………. 103

 

۵-۲- جایگاه عدالت زمامدار جامعه از دید افلاطون و مطهری …………………………………………………… 105

 

۵-۳- ابعاد عدالت در اندیشه افلاطون و مطهری …………………………………………………………………………… 109

 

۵-۴- جامعه آرمانی عادلانه در اندیشه سیاسی مطهری و افلاطون .…………………………………………… 110

 

۵-۵- جمع‌بندی …………………………………………………………………………………………………………………………… 112

 

نتیجه‌گیری نهایی ………………………………………………………………………………………………………………………… 114

 

منابع ………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 119

 

۱-۱- بیان مسئله

 

مفهوم عدالت، یکی از پیچیده‌ترین مفاهیم در ادبیات فلسفی و سیاسی قدیم و جدید است؛ که بارها توسط اندیشمندان مختلف مورد تعریف قرارگرفته است. بحث درباره عدالت گستره زمانی به درازای اندیشه‌های سیاسی از عصر کلاسیک تاکنون دارد. در مباحث فلسفه سیاسی می‌توان علل گرایش هریک از اندیشمندان به تفسیر خاصی از عدالت را مورد دقت و بررسی قرارداد. در تعریف و تفسیر عدالت نیز گرایش‌های متفاوتی وجود دارد که برخی از آن‌ها عبارت است از: احترام دقیق به شخص و حقوق او، دادن حق هرکس برحسب استحقاق او، مساوات در برخورداری از مواهب طبیعی و امکانات اجتماعی، مساوات افراد به‌تناسب کار و استعداد، تساوی در استفاده از امکانات اولیه و تساوی در مصرف. ما در قرن بیست و یکم از این‌جهت به اندیشه سیاسی کلاسیک و بعدازآن بها می‌دهیم که اول ریشه بسیاری از سؤالات موجود، به‌ویژه در فلسفه سیاسی، به عصر کلاسیک ‌برمی‎گردد و آشنایی با سیر تطور و دامنه یک بحث به‌خودی‌خود می‌تواند ما را با حقایق جدیدی آشنا نماید.
دوم فهم نظریه‌های جدید منوط به فهم درست اندیشه کلاسیک است. به‌عبارت‌ دیگر برای فهم نظریات جدید چاره‌ای جز درک و بررسی فلسفه کلاسیک نداریم. به‌هرحال به این دلایل است که ما به بررسی مفهوم عدالت، به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم فلسفه سیاسی، در زمان یونان باستان در اندیشه سیاسی افلاطون و در دوره معاصر در اندیشه سیاسی مطهری پرداخته‌ایم.

 

ازنظر افلاطون، زیربنای تشکیل دولت و اجتماع بر عدالت نهاده شده است. افلاطون عدالت را یکی از راه‌ها برای رسیدن انسان کامل می‌داند؛ وی از چهار صفت اساسی که سازنده فضیلت و علو انسانی هستند به خرد، شجاعت، رعایت اعتدال و عدالت اشاره دارد. وی معتقد است همان‌طور که برای یک فرد قائل به عدالت هستیم برای یک شهر نیز باید این صفت را قائل شد. به نظر افلاطون پیدا کردن عدالت در شهر و محیط بزرگ، آسان‌تر از محیط کوچک‌تر است. ازاین‌جهت ابتدا به تفسیر عدالت در جامعه و شهر می‌پردازد و سپس آن را به افراد جامعه تعمیم می‌دهد.

 

به نظر افلاطون عدالت، فضیلت روح است و ظلم رذیلت روح، پس روح عادل خوب زندگی می‌کند و درحالی‌که ظالم زندگی بدی دارد. عادل برخلاف ظالم، کسی است که هیچ‌گاه در پی برتری یافتن بر امثال خود نیست بلکه همواره در پی غلبه بر اضداد است. به نظر افلاطون ملکه عدل و عدالت در سرشت انسان، ‌عقل و خرد است و در اداره جامعه فیلسوف پادشاه است (افلاطون، ۱۳۶۷: ۳۵۰-۳۵۷). وی درباره‌ی عدالت فردی می‌گوید: در فرد نیز عدالت نظام و انتظام مؤثر و منتِج است، هماهنگی قوای یك فرد انسانی است، به این معنی كه هریك از قوا در جای خود قرار گیرد و هریك در رفتار و كردار انسان تشریک‌مساعی كند. پس می‌بینیم كه عدالت را (چه عدالت فردی و چه عدالت اجتماعی) به توازن و تناسب تعریف كرده است. توازن و تناسب یعنی زیبایی. پس بازگشت عدالت به زیبایی است.