اهمیت تذهیب در کتاب­­آرایی و به­ویژه نقش اثرگذار آن در تزئین سرسوره­ها تا بدان جاست که معمولا در بررسی و  تعیین تاریخ آثار می­تواند به­عنوان مهم­ترین فاکتور ارزیابی نسخه­های قرآنی، مورد استفاده قرار گیرد. چرا که این امر در قرآن­های بدون تاریخ کمک می­کند تا با قطعیت بیشتری درباره تاریخ احتمالی قرآن­ها نظر دهد. لذا در این پژوهش سرسوره­ها به­عنوان شاخص­ترین مکان برای نشان دادن این نقوش مد نظر قرار گرفته تا به مطالعه سیر تحول آنها در چهار دوره صدر اسلام، سلجوقی، ایلخانی و تیموری بپردازد.

 

 

 

1-1- تعریف، بیان ضرورت و اهمیت مساله

 

در سده­های آغازین حاکمیت اسلام، هنر کتاب­آرایی شامل کتاب­های مذهبی و به­خصوص کلام­الله مجید می­شده­ است و آرایش کتاب­ها مشتمل بر نقوش هندسی و غیرهندسی بود که در سرفصل سوره­های مبارکه قرآن، لابلای سطور و حاشیه صفحات مورد استفاده قرار می­گرفت. عدم رغبت هنرمندان اسلامی به تقلید از طبیعت، تاکید بر مفاهیم ذهنی و نمادین، چکیده­نگاری و نقش­مایه­های تزئینی از ویژگی­های شکلی مشترک این نقوش می­باشد.

 

از آنجا که هنر تذهیب در آرایش کلام­الله مجید بیشتر مورد استفاده قرار می­گرفت و دارای بار معنایی غنی اسلامی بود لذا تذهیب­ قرآن­های مختلف در طول تاریخ تا دوره معاصر مورد مطالعه قرار گرفت و ویژگی­های قومی، ساختاری و ترکیب­بندی آنها تحقیق گردید.

 

تاکنون بیشتر بررسی­ها و تحقیقات صورت گرفته درخصوص تذهیب قرآن به­صورت کلی بوده است، به شکل اختصاصی در زمینه­ سرسوره­ها کار خاصی انجام نگرفته و اگر مطلبی هم نوشته شده، نقیصه­هایی داشته است.­ اما شناخت هرچه بیشتر این هنرها منوط به پرداختن به جزئیات، تحلیل ویژگی­ها و در کنار هم بررسی کردن آنها می­باشد. لذا در این تحقیق سعی بر آن بوده که با توجه به احساس نیاز برای پرداختن به چنین موضوعی و شناسایی بهتر شاخصه­های هنری قرآن، با تحلیل نقوش در دوره­های مختلف تاریخی از صدر اسلام تا دوره صفوی، ویژگی­های شکلی و تذهیب­های این دوران و همچنین دلایل به­کارگیری سرسوره­ها در این کتب قرآنی مشخص گردد.

 

بر این اساس، پژوهش حاضر ضمن بررسی شرایط تاریخی، فرهنگی و هنری، به اهمیت جایگاه کتاب­آرایی قرآن در پنج دوره­ صدر اسلام، عباسی، سلجوقی، ایلخانی و تیموری (از سده­های اول تا نهم ه.ق) پرداخته و با توجه به اینکه تاکید اصلی بر تحلیل نقوش تذهیب و همچنین نحوه استفاده از سرسوره­ها و تاثیرات آنها درشکل­گیری هنرهای قرآنی است و بدان جهت که خط و خوشنویسی نیازمند شرحی وسیع­تر می­باشد، لذا برای پرهیز از اطاله­ کلام و ارائه مطالب تکراری، به مفاهیم گسترده­ای چون تاریخچه خط و کتابت و … چندان پرداخته نشده­ است.

 

 

 

 

1-2- پرسش­های پژوهش

 

1- چه ویژگی­های بصری و هنری در سرسوره­ قرآن­های آستان قدس رضوی در دوران صدر اسلام تا تیموری وجود دارد؟

 

2- آیا این سرسوره­ها می­تواند ما را در شناسایی بهتر و بیشتر سیر تحول تذهیب، کتاب­آرایی و گسترش تکنیک­های جدید یاری کند؟

 

3- آیا الگو و سنت خاصی در ترسیم نقوش رعایت شده­ است؟

 

4- آیا ساختار فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی در پیدایش و شکل­گیری سرسوره­ها تأثیری داشته ­است؟

 

 5- تذهیب­های قرآنی دارای چه ویژگی­های بصری هستند که دربر دارنده برخی از مفاهیم عرفانی و اسلامی هستند؟

 

1-3- فرضیه­های پژوهش

 

به نظر می­رسد نقوش تذهیب سرسوره­ها در قرآن­های مجموعه آستان قدس، از ویژگی­های بصری حاکم بر مکتب کتاب­آرایی دوران خود برخوردار بوده­اند.

 

به نظر می­رسد آرایه­های تزئینی نقش و رنگ در سرسوره­ قرآن­ها ابزارهای مناسبی جهت شناسایی هنرهای قرآنی در دوران مورد مطالعه می­باشند.

 

به نظر می­رسد سیر تحول سرسوره­ها به زمان انجامشان بستگی دارد و نسبت به موقعیت فرهنگی، سیاسی، هنری و مذهبی هر زمان تکنیک ساخت آنها نیز تغییر کرده ­است.

 

به نظر می­رسد شرایط سیاسی و اجتماعی مناسب در کنار حمایت مادی و معنوی، فراهم ساختن محیط آموزش و فعالیت، بستر مناسبی برای خلق آثار هنری و پیشرفت همه جانبه آنها مهیا می­کند.

 

 

2 – 4 – انواع آیرونی

 

2 – 4 – 1 – آیرونی کلامی …………………………………………………………. 37

 

2 – 4 – 2 – آیرونی سقراطی ……………………………………………………… 38

 

2 – 4 – 3 – آیرونی رادیکال ……………………………………………………….. 38

 

2 – 4 – 4 -آیرونی غیر شخصی …………………………………………………. 39

 

2 – 4 – 5 – آیرونی ساختاری  …………………………………………………… 39

 

2 – 4 – 6 – آیرونی رمانتیک ………………………………………………………. 41

 

2 – 4 -7 – آیرونی موقعیت ………………………………………………………… 43

 

2 – 4 – 8 – آیرونی خودکاهی ……………………………………………………. 44

 

2 – 4 – 9 – آیرونی نقش ساده لوح …………………………………………..  45

 

2 – 4 – 10 – آیرونی خودزنی ……………………………………………………  45

 

2 – 4 – 11 – آیرونی ناهمخوانی ساده ………………………………………. 45

 

2 – 4 – 12 – آیرونی عمومی نمایش ………………………………………… 46

 

2 –3– 13 – آیرونی  نمایشی …………………………………………………… 46

 

2 – 4 – 14 – آیرونی تقدیر (سرنوشت) …………………………………….. 47

 

2 – 4 – 15 – آیرونی حادثه ……………………………………………………….. 48

 

2 – 4 – 16 – آیرونی کلی (عام، فلسفی) …………………………………… 48

 

2 – 4 – 17 – انواع آیرونی از نظر ناکس ……………………………………. 50

 

2 –5– آیرونی و  تئاتر و تشخیص آیرونی ……………………………………………… 51

 

2 – 6 – نظریات پیرامون آیرونی

 

2 – 6 – 1 – متیو آرنولد،تی. اس. الیوت …………………………………….. 53

 

2 – 6 – 2 – ریچاردز …………………………………………………………………….. 54

 

2 – 6 – 3 – پیروان نقد نو …………………………………………………………..  55

 

2 – 6 – 4 – کیرکه گور ……………………………………………………………….  59

 

2 – 6 -5 – نورتروپ فرای ……………………………………………………………  65

 

2 – 6 – 6 – دی. سی. ماک ………………………………………………………….. 68

 

2 – 6 – 7 – فروید ……………………………………………………………………….. 70

 

2 – 6 -8 – باختین ……………………………………………………………………… 71

 

2 – 6 – 9 – پست مدرنیسم  ………………………………………………………. 71

 

2-7- پیشینه آیرونی در ادبیات کلاسیک ایران ……………………………………… 73

 

2 – 7 – 1 – آیرونی در شاهنامه …………………………………………………. 74

 

2 – 7 – 2 – آیرونی در آثار عبید زاکانی ……………………………………. 77

 

2 – 7 – 3 – آیرونی در مثنوی مولوی ………………………………………… 78

 

ب) ادبیات نمایشی، نمایش ایرانی

 

2-8 –  ادبیات  نمایشی ……………………………………………………………………………. 82

 

 

• 9- نمایش درایران …………………………………………………………………………….. 83

 

• 10– پیدایش تئاتر معاصر درایران …………………………………………………… 9

 

ج) آیرونی در نمایشهای ایرانی

 

2 – 11 – آیرونی در خیمه شب بازی …………………………………………. 94

 

 

2 – 12 –  آیرونی در شعبده بازی ………………………………………………. 95

 

2- 13 –  آیرونی در دلقک بازی (مسخره بازی) ……………………….  96

 

2 – 14 – آیرونی در نمایشهای شبیه مضحک (تقلید)……………….. 97

 

2 – 15 -آیرونی در لال  بازی …………………………………………………… 101

 

2 – 16 –  آیرونی در بقال بازی ………………………………………………… 101

 

2 – 17 –  آیرونی درکچلک  بازی ……………………………………………. 103

 

2 – 18 – آیرونی در سیاه بازی ………………………………………………..  105

 

2 – 19 –  آیرونی در نقالی ……………………………………………………….. 110

 

2 – 20 – آیرونی در تعزیه و تعزیه مضحک …………………………….. 111

 

فصل سوم: بررسی  انواع آیرونی در آثار نمایشنامه نویسان متقدم ایران … 116

 

الف) زندگینامه و معرفی آثارمیرزافتحعلی آخوندزاده

 

3 – 1 – خلاصه ای از شرایط سیاسی اجتماعی برهه زمانی نگارش نمایشنامه های متقدم …………………………………………………………………………………………………….. 118

 

3 – 2 – زندگینامه میرزا فتحعلی آخوند زاده …………………………………….. 127

 

3 – 3 – دیدگاه آخوند زاده نسبت به آیرونی ……………………………………… 130

 

3-4- آیرونیهای موجود در نمایشنامه های میرزا فتحعلی آخوندزاده

 

3-4-1-  حکایت وزیر خان لنکران یا سراب ……………………………. 135

 

3-4-2- حکایت خرس قولدورباسان یا دزدافکن ……………………… 138

 

3-4-3- حکایت مرد خسیس یا حاجی قره …………………………….. 142

 

3-4-4- حکایت وکلای مرافعه تبریز ……………………………………….. 143

 

3-4-5- حکایت موسیو ژوردان حکیم نباتات ………………………….. 145

 

3-4-6- حکایت ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر ……………………………. 149

 

ب)زندگینامه و معرفی آثار میرزا آقا  تبریزی

 

3 – 5 – زندگینامه میرزا آقا تبریزی ……………………………………………………. 151

 

3–6- دیدگاه میرزا آقا تبریزی به آیرونی …………………………………………….. 155

 

3 – 7 – آیرونیهای موجود در نمایشنامه های میرزا آقا تبریزی

 

3-7-1- حکایت سرگذشت اشرف خان حاکم عربستان …………. 157

 

3-7-2- حکومت زمان خان ………………………………………………………. 158

 

3-7-3- حکایت کربلا رفتن شاه قلی میرزا …………………………….. 160

 

3-7-4- حکایت عاشق شدن آقاهاشم خلخالی ……………………….. 162

 

نتیجه گیری

 

نقش  آیرونی در شکل گیری ادبیات نمایشی در ایران ……………………….. 164

 

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………. 169

 

بخش  عملی: نمایشنامه بن بست اعتماد ……………………………………………. 173

 

مقدمه

 

آیرونی irony، ‌ تکنیک و صناعتی ادبی  است  که  نوعی دوپهلویی  و تناقض مفهومی را در خود مستتر دارد که باعث می شود نویسنده آیرونیست بتواند مفاهیم مورد  نظر  خود را در لفافه و در پوشش مفاهیمی دیگر به مخاطبش  عرضه کرده و مخاطب از کشف منظور اصلی او از  پس کلام ظاهری،  غرق لذت شود. آیرونی غالباً  خنده آور است و این خنده،  گاه زهر خندی است  بر حماقت کاراکتری  که فکر  می کند همه چیز مطابق خواست او پیش خواهد رفت اما خبر ندارد که تقدیر چیزِ دیگری برایش در  نظر گرفته است.  مخاطب با آگاهی  از این تناقض در جایگاه آگاهی  بالاتری  نسبت به قربانی آیرونی قرار می  گیرد و این جایگاه آگاهی  برتر نسبت به  حقایق  و رخدادهای  پیش  رو،  همان جایگاهی است که بشر  از ابتدای  خلقتش  در پی  دست  یابی  به  آن بوده و هنوز موفق به تکیه زدن به آن نشده  است.

 

آنچه که قبل از هر چیز در پیچ و خم درک و بررسی آیرونی به دست می آید،  این است که آیرونی علاوه بر اینکه یک صناعت و فن بی نظیر،  قدرتمند و کارآمد در هنر نمایشنامه و داستان نویسی است،  به نوعی با تفکر و ایدئولوژی هم سر و کار دارد و از جمله مفاهیمی است که در هر زمان،  با توجه به ویژگی ها و خصلتهای انسان آن برهه و شرایط کلی او تعریف می شود و همواره با مسمّا و معنادار است. آیرونی که در یونان باستان با تجاهل و خود حقیر نمایی یک شخصیت نمونه ای کمیک شکل گرفت،  در  “اودیپ شهریار  ” همان عصر،  حامل واقعیتی تلخ و تاثر برانگیز درباره یکی شدن شکار و شکارچی (اودیپ و خودش)  و دخالت بی چون و چرای تقدیر و دست بستگی انسان در برابر آن بود.   همین آیرونی که تا قرن بیستم با تعاریف و چارچوبی مشخص و با عنوان آیرونی ابزاری شناخته می شد،  در قرن جدید توانست پارادوکس حیات انسان مدرن را توضیح دهد و اتفاقاً این قابلیت را داشته باشد که دو سوی این معادله بزرگ را تفسیرکند،  یعنی هم تفکر دین مدارانه و هم دیدگاه پوچ گرایانه.

 

 

1-3- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………… 5

 

1-4- مفاهیم و اصطلاحات کلیدی……………………………………………………………………………………………….. 7

 

1-5- اهمیت و ضرورت انجام پژوهش………………………………………………………………………………………….. 8

 

1-6- سوالات پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 8

 

1-7- فرضیه­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………. 8

 

1-8- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………… 9

 

1-9- کاربرد نتایج و کاربران پژوهش…………………………………………………………………………………………… 9

 

    1- 10- محدودیّت­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………… 9

 

فصل دوم: مبانی نظری……………………………………………………………………………….10

 

   2-1- فرهنگ……………………………………………………………………………………………………… 10

 

1-2-1-تغییر فرهنگ و سبک­های هنری……………………………………………………………………………. 10

 

   2-2 – مفهوم و کارکرد آیین………………………………………………………………………… 12

 

   2-3-آیین دینی…………………………………………………………………………………… 16

 

   2-4- آیینی کردن………………………………………………………………………………………… 18

 

   2-5-هنر و جامعه………………………………………………………………………………………………… 18

 

   2-6-هنر و نوآوری………………………………………………………………………………………………. 19

 

   2-7-سبک……………………………………………………………………………………………………………. 20

 

                2-7-1-مهارت فنی……………………………………………………………………………………………. 21

 

                2-7-2-نظم……………………………………………………………………………………………. 22

 

                2-7-3-عناصر نقش­ها……………………………………………………………………….. 22

 

     2-8-نمایش و معنای نمادین……………………………………………………………………………………….. 24

 

      2-9-معنا و تفسیر……………………………………………………………………………………………. 26

 

     2-10-جذابیت احساسی در مضمون جلوه­های هنری……………………………………………………….. 26

 

فصل سوم: معرفی بندرعبّاس و تاریخ حنا ……………………………………………………….29

 

   3-1- معرفی شهر بندرعباس……………………………………………………………………………….. 29

 

3-1-1-موقعیت جغرافیایی……………………………………………………………………………………………………… 29

 

3-1-2-نام‌ و تاریخ شهر بندرعبّاس………………………………………………………………………………………….. 30

 

3-1-3-جمعیت……………………………………………………………………………………………………………………… 32

 

3-1-4-ویژگی­های فرهنگی……………………………………………………………………………………………………. 33

 

3-1-5-مذهب و زبان……………………………………………………………………………………………………………… 34

 

3-1-6-آب و هوا…………………………………………………………………………………………………………………… 35

 

3 -1-7- پیشینه تاریخی حنا در بندرعبّاس و پیرامون آن………………………………………………………………. 36

 

      3-1-7-1-کشت حنا در بندرعبّاس……………………………………………………………………………………… 37

 

    3-1-7-2-تجارت حنا در بندرعبّاس………………………………………………………………………………..40…..

 

3 -2- تاریخ حنا و حنابندان……………………………………………………………………………………….. 41

 

3-2-1- سیر تاریخ حنا در جهان……………………………………………………………………………………………….. 41

 

3-2-2- حنا در اسلام……………………………………………………………………………………………………………….. 44

 

3-2-3- حنا و حنابندان درایران………………………………………………………………………………………………. . 46

 

فصل چهارم: آیین­های حنابندان در بندرعبّاس…………………………………………………..54

 

4-1- آیین­های مذهبی……………………………………………………………………………………………………………………54

 

 

          4-1-1- حنابندان در شب عاشورا…………………………………………………………………………………………….54

 

4-1-1-1-محرم در استان هرمزگان…………………………………………………………………………… 54

 

4-1-1-2-تعزیه حضرت قاسم………………………………………………………………………………….. 54

 

4-1-1-3-حنابندان در تعزیه حضرت قاسم……………………………………………………………….. 55

 

        4-1-2-حنابندان در اعیاد………………………………………………………………………………… 59

 

4-1-2-1-واژه عید………………………………………………………………………………………………….. 59

 

4-1-2-2- همراهی قربانی کردن و حنا در تاریخ……………………………………………………….. 59

 

4-1-2-3-عید قربان در میان مسلمانان……………………………………………………………………….. 61

 

4-1-2-3-1-حنابندان عید قربان در بندرعبّاس……………………………………………. 62

 

4-1-2-4- عید فطر…………………………………………………………………………………………………. 64

 

4-1-2-4-1-حنابندان عید فطر در بندرعبّاس……………………………………………… 65

 

4-2- آیین­های نیمه مذهبی……………………………………………………………………………………. 66

 

4-2-1-حنابندان عروسی………………………………………………………………………………………………………… 66

 

4-2-1-1-حنابندان ازدواج در بندرعبّاس………………………………………………………………….. 68

 

          4-2-2-حنا، باروری و زایمان…………………………………………………………………………… 75

 

4-2-2-1-کاربرد حنا در جنبه­های بهداشت و سلامت باروری……………………………………. 75

 

4-2-2-2-عملکرد سنت­های حنا هنگام وضع حمل و پس از زایمان……………………………. 75

 

4-2-2-2-1- حنا، سلامت باروری و زایمان در بندرعبّاس…………………………… 79

 

4-3- تکنیک­ها و الگوهای حناریزی……………………………………………………………………….. 81

 

       4-3-1- تکنیک­ها و الگوهای حناریزی در بندرعبّاس……………………………………………. 83

 

                    4-3-1-1- نقوش…………………………………………………………………………….. 84

 

                                 4-3-1-1-1- نقوش سنتی بندری…………………………………………….. 84

 

                                 4-3-1-1-2-نقوش هندی……………………………………………………… 87

 

                                 4-3-1-1-3-اصول زیبایی شناسی در نقوش حنا بندرعبّاسی……………. 90

 

                  4-3-1-2- تکنیک……………………………………………………………………………. 91

 

                                4-3-1-2-1- تکنیک­های تیرگی لکه رنگ حنا…………………………… 91

 

                                4-3-1-2-2- تکنیک­های حناریزی………………………………………….. 94

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری………………………………………………………………………………….96

 

    5-1 – خلاصه پژوهش و نتیجه­گیری……………………………………………………………………… 96

 

   5-2-پیشنهادات……………………………………………………………………………………….. ..101

 

منابع…………………………………………………………………………………………………….102

 

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………..  109

 

مقدمه

 

در حال حاضر بسیاری از رسم‌ها و سنت‌های دیرپا و در واقع هویت­های ملّی ایرانیان به خاطر بی‌توجهی مردم و شوق “پیشرفت” و “امروزی شدن” یا “نوین شدگی” در حال فراموشی و نابودی است. اکنون که این هویت­های ملّی خود به خود و ناخواسته در حال تضعیف هستند، حفظ هویت بسیار الزامی است.

 

1-10 تعاریف و مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………….6

 

1-10-1 نظریه بازتاب……………………………………………………………………………………………………………………..6

 

1-10-2 هنر عامیانه…………………………………………………………………………………………………………………………7

 

1-10-3  نقاشی پشت شیشه………………………………………………………………………………………………………………7

 

1-10-4 نقاشی قهوه­خانه­­ای………………………………………………………………………………………………………………7

 

1-10-5 نقاشی بقاع متبرکه………………………………………………………………………………………………………………7

 

فصل دوم : سوابق و ادبیات تحقیق

 

بخش اول : تاریخ قاجار

 

2-1 معرفی سلسله قاجار……………………………………………………………………………………………………………………8

 

2-1-1 پادشاهان دوره­ی اول حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….8

 

2-1-2 پادشاهان دوره­ی دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………………………….9

 

بخش دوم: تحولات سیاسی و نظامی دوره قاجار

 

2-2-1 اوضاع شاه و اداره مملکت……………………………………………………………………………………………………..13

 

2-2-2 نقش دستگاه دیوانی(صدراعظم، وزیران و درباریان) در اداره مملکت……………………………………………..14

 

2-2-3 اوضاع نهادهای قضایی و نظامی………………………………………………………………………………………………..15

 

2-2-4 اوضاع روابط بین الملل……………………………………………………………………………………………………….16

 

2-2-5 استعمار روسیه و انگلیس …………………………………………………………………………………………………….17

 

2-2-5-1 اعطای امتیازات به انگلیس…………………………………………………………………………………….19

 

2-2-5-2 اعطای امتیازات به روسیه‌……………………………………………………………………………………….19
2-2-5-3 اعطای امتیازات به فرانسه……………………………………………………………………………………….21

 

2-2-6 جنگ­های خارجی و جنبش­های داخلی…………………………………………………………………………………21

 

2-2-6-1 جنگ ده ساله با روسیه و معاهده گلستان و ترکمن­چای………………………………………………22

 

2-2-6-2 انگلیس و جنگ هرات و معاهده پاریس………………………………………………………………….22

 

2-2-7 جنبش­های داخلی……………………………………………………………………………………………………23

 

2-2-7-1 جنبش تنباکو (واقعه­ی رژی) …………………………………………………………………………….23

 

2-2-7-2 مشروطه…………………………………………………………………………………………………………24

 

2-2-7-3 قیام­های پس از مشروطه  ………………………………………………………………………………….26

 

بخش سوم:  تحولات اقتصادی، اجتماعی دوره قاجار

 

2-3-1 اوضاع اقتصاد……………………………………………………………………………………………………………………26

 

2-3-2 اوضاع صنایع ……………………………………………………………………………………………………………………28

 

2-3-3 اوضاع اجتماعی و طبقه بندی اقشار مردم ……………………………………………………………………………….29

 

2-3-4  اوضاع درمان و تغذیه………………………………………………………………………………………………………..30

 

   بخش چهارم: تحولات فرهنگی دوره قاجار

 

2-4-1 مصلحان دوره قاجار (نخبگان سیاسی، فکری و دینی ) …………………………………………………………..32

 

2-4-2 تاسیس مدارس……………………………………………………………………………………………………………….34

 

2-4-3 انتشار مطبوعات………………………………………………………………………………………………………………35

 

بخش پنجم: تحولات مذهبی دوره قاجار

 

2-5-1 اوضاع مذهب……………………………………………………………………………………………………………………37

 

2-5-1-1 فرقه بابیت………………………………………………………………………………………………………………….38

 

2-5-2 ترویج خرافه……………………………………………………………………………………………………………………..39

 

2-5-3 علما و وضعیت آنان در دوره قاجار……………………………………………………………………………………….40

 

 

2-5-4 علما، دربار و طبقه حاکم……………………………………………………………………………………………………..41

 

2-5-5 علما، مردم اصناف و هیئت­های مذهبی مردمی…………………………………………………………………………42

 

2-5-6 علما و نقش آنان در رهبری مردم ………………………………………………………………………………………….44

 

2-5-7 مجالس عزاداری امام حسین (ع) …………………………………………………………………………………………..45

 

فصل سوم: جامعه شناسی هنر و نظریه بازتاب و هنر عامیانه

 

3-1 جامعه­شناسی هنر…………………………………………………………………………………………………………………….48

 

3-2 عوامل دخیل در جامعه شناسی هنر……………………………………………………………………………………………49

 

3-2-1 بنیاد و زمینه…………………………………………………………………………………………………………………50

 

3-2-2 زمینه­یابی ……………………………………………………………………………………………………………………50

 

3-2-3 بافت …………………………………………………………………………………………………………………………50

 

3-2-4 موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………………………..50

 

3-2-5 ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………….51

 

3-2-6 جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………….51

 

3-2-7 عادت­واره…………………………………………………………………………………………………………………..52

 

3-3 نقش جامعه در خلق اثر هنری………………………………………………………………………………………………….52

 

3-3-1  نقش طبقه و گروه­ها در خلق اثر هنری……………………………………………………………………………53

 

3-4 نظریه بازتاب و دیگر رویکردهای جامعه­شناسی هنر……………………………………………………………………..55

 

3-5 هنر عامیانه……………………………………………………………………………………………………………………………57

 

3-5-1 هنر عامیانه در ایران……………………………………………………………………………………………………….58

 

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

    بخش اول: هنر دوره دوم حکومت قاجار

 

              4-1-1 هنر دوره قاجار…………………………………………………………………………………………………………..61

 

4-1-2 هنر درباری دوره دوم حکومت قاجار…………………………………………………………………………….62

 

4-1-2-1 ویژگی نقاشی­های درباری دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………..64

 

4-1-2 هنر عامیانه در دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………………………….65

 

4-1-2-1 ویژگی­های هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………….67

 

4-1-3  تحول هنر دوره قاجار به واسطه برخورد با غرب………………………………………………………………………68

 

4-1-4 هنرهای و فنون نوظهور در دوره قاجار……………………………………………………………………………………70

 

4-1-4-1 چاپ سنگی…………………………………………………………………………………………………………70

 

4-1-4-2 عکاسی……………………………………………………………………………………………………………….71

 

4-1-4-3  تئاتر و تعزیه ……………………………………………………………………………………………………….72

 

بخش دوم-  تحولات اجتماعی و تعامل هنر و مذهب  

 

4-2-1 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی در هنر ایران………………………………………………………74

 

 4-2-2 تحولات اجتماعی و تاثیر آن بر مضامین مذهبی بر هنر عامیانه نیمه دوم حکومت قاجار……………………76

 

4-2-3  تامل هنر عامیانه و مذهب در عهد قاجار…………………………………………………………………………………77

 

4-2-3-1 مفاهیم مذهبی در هنرهای عامیانه قاجار………………………………………………………………………….78

 

بخش سوم: تجزیه تحلیل نقاشی های عامیانه دوره دوم حکومت قاجار

 

4-3 معرفی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………………………………………..79

 

4-3-1 نقاشی ­قهوه­خانه­ای……………………………………………………………………………………………………79

 

4-3-2 نقاشی پشت شیشه…………………………………………………………………………………………………….81

 

4-3-3 نقاشی بقاع­متبرکه…………………………………………………………………………………………………….83

 

4-3-4  بررسی وجه ساختاری مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار…………………………….86

 

4-3-4-1 پرهیز از واقع­گرایی…………………………………………………………………………………………………..87

 

4-3-4-2 روایت­گری……………………………………………………………………………………………………………..87

 

4-3-4-3 ترکیب بندی…………………………………………………………………………………………………………….88

 

4-3-4-4 رنگ و نور………………………………………………………………………………………………………………89

 

4-3-4-5 تزیین­گرایی……………………………………………………………………………………………………………..89

 

4-3-4-6 طراحی فیگور(چهره، اندام) ……………………………………………………………………………………….90

 

4-3-4-6-1 اصالت در چهره­پردازی………………………………………………………………………………….90

 

4-3-4-6-2 حالات و آناتومی پیکره­ها……………………………………………………………………………….91

 

4-3-5 موجودات فراواقعی……………………………………………………………………………………………………….92

 

4-3-6 بررسی وجه مفهومی مشترک در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………94

 

4-3-6 -1 موضوع نگاری………………………………………………………………………………………………………..94

 

4-3-6-2 شمایل نگاری ………………………………………………………………………………………………………….96

 

4-3-7 بررسی وجه تمثیلی مشترک هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………….103       

 

4-3-7-1 موضوع و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………………..103

 

4-3-7-2 ساختار بصری و استفاده نمادین …………………………………………………………………………………..104

 

4-3-7-3 رنگ و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………….105

 

4-3-7-4 جانوران و استفاده نمادین……………………………………………………………………………………………106

 

4-3-7-5 باورهای عامیانه و موجودات عجیب……………………………………………………………………………..107

 

4-3-8  بررسی وجوه واقعیت و حضور آن در هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………109

 

4-3-8-1 مناظر و مرایا ……………………………………………………………………………………………………………109

 

4-3-8-2  شخصیت­ها……………………………………………………………………………………………………………..110

 

4-3-8-3 چهره­پردازی…………………………………………………………………………………………………………….111

 

4-3-8-4  پوشش …………………………………………………………………………………………………………………..112

 

4-3-8-5  جایگاه …………………………………………………………………………………………………………………..113

 

4-3-9  بررسی جامعه شناسی هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………….114

 

4-3-9-1  بافت………………………………………………………………………………………………………………………114

 

4-3-9-2  زمینه و موقعیت­ها…………………………………………………………………………………………………….115

 

4-3-9-3  ایدئولوژی………………………………………………………………………………………………………………115

 

4-3-9-4  جبریت اجتماعی هنر…………………………………………………………………………………………………115

 

4-3-9-5  عادت­واره………………………………………………………………………………………………………………116

 

4-3-10 بررسی وضعیت هنرمندان عامیانه دوره دوم حکومت قاجار………………………………………………………117

 

4-3-10-1 طبقه اجتماعی و زندگی فردی…………………………………………………………………………………..117

 

4-3-10-2 ایدئولوژی هنرمندان طبقه عامه…………………………………………………………………………………..119

 

4-3-10-3 ارتباط هنرمندان با مردم……………………………………………………………………………………………122

 

4-3-10-4 اشتراک هنرمندان در چند عرصه هنر عامیانه…………………………………………………………………124

 

4-3-11 بررسی تاثیر هنرهای دیگر بر هنرهای عامیانه دوره دوم حکومت قاجار……………………………………….125

 

 

1.نثر. 14

 

 

2. شعر. 16

 

فصل سوم: زندگی و آثار نیما یوشیج، پدر شعر نو. 19

 

 

1. دوره ی اولیه. 20

 

1. نمایشنامه نویسی در بارفروش و رشت.. 25

 

1. تولد دوباره از میان خاکستر. 28

 

فصل چهارم: بررسی آرای نیما یوشیج درباره شعر. 30

 

الف. بوتیقای نیما یوشیج.. 31

 

درآمد. 32

 

 

1. مرحله یکم: تغییر ساختمان. 33

 

1.1 نقد ساختمان شعر قدیم. 33

 

1.2 نقش و نحوه ی ساختمان در شعر جدید. 34

 

1.3 زبان شعر جدید در ساختمان تازه 35

 

1.3.1 نزدیکی به طبیعت کلام. 35

 

1.3.2 کاربست واژگان در شعر جدید. 36

 

 

2. مرحله دوم: پیدا کردن وزن. 37

 

2.1 قافیه. 38

 

ب. گزارش مقدمه اشعار بلند نیما یوشیج و تحلیل آنها 40

 

یک. گزارش مقدمه ها 41

 

 

1. مقدمه افسانه. 41

 

1. مقدمه خانواده سرباز. 43

 

1. مقدمه خانه ی سریویلی.. 45

 

1. مقدمه مانلی.. 45

 

دو. شرح و تحلیل مقدمه های نیما 46

 

 

1. شخصیت.. 46

2. 

3.  

 

1. حال و معنی.. 47

 

1. ارتباط شخصیت ها 48

 

1. روایت.. 48

 

فصل پنجم: جستجوی زبان نمایشی در آثار نیما 50

 

مقدمه. 51

 

پویایی زبان. 51

 

مصداقی نه مقوله ای.. 51

 

موقعیت ساز، صحنه پرداز و توصیفی.. 52

 

چند صدایی، شخصیت محور و خلاقه. 52

 

وصف طبیعت همپای حالات و احساسات(عاطفه): 53

 

نمادگرایی.. 53

 

دیالوگ… 53

 

تغییر منظر. 54

 

طبقه بندی موضوعی آثار نیما 55

 

 

1. رمانتیک، تغزلی و خیالی.. 55

 

1. واقع گرا و اجتماعی.. 56

 

1. نمادین: توصیفی و مفهومی.. 56

 

تحلیل آثار نیما یوشیج در پرتو زبان نمایشی.. 59

 

 

1. 1. منظومه‌ی افسانه. 59

 

1. کار شب پا 78

 

1. خانه سریویلی.. 85

 

پیوست یک: گزیده هایی از نظرات نیما درباره ی ادبیات.. 110

 

 

1. ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان. 110

 

1. نامه به شین پرتو. 112

 

1. حرفهای همسایه. 115