۲- اختیار معامله اروپایی.. 16

 

چهارم ـ از جهت قابلیت معامله. 17

 

پنجم ـ از جهت نوع دارایی.. 17

 

. 19

 

الف ـ تعریف بازار بورس اوراق بهادار. 19

 

ب ـ انواع اوراق رایج در بازارهای بورس اوراق بهادار. 20

 

اول ـ اوراق سهام. 20

 

دوم ـ اوراق قرضه. 20

 

سوم ـ اوراق(ابزارهای)مشتقه. 20

 

1- قراردادهای آتی خاص…. 21

 

2- قراردادهای آتی.. 22

 

3- قراردادهای اختیار معامله. 24

 

4- قراردادهای معاوضه. 25

 

مبحث سوم ـ ارکان قرارداد اختیار معامله، معامله گران اختیار و مزایای اختیار معامله. 26

 

. 26

 

الف ـ اختیار در مقابل التزام. 26

 

ب ـ حق شرط.. 26

 

ج ـ دارایی تضمین شده. 26

 

د ـ قیمت توافقی.. 27

 

هـ ـ سررسید. 27

 

. 27

 

الف ـ پوشش دهندگان خطر. 27

 

ب ـ بورس بازان. 28

 

ج ـ آربیتراژ کنندگان. 28

 

.. 28

 

الف ـ مدیریت خطر. 28

 

ب ـ برآورد قیمت… 29

 

ج ـ نتایج عملیاتی.. 29

 

… 30

 

مقدمه. 31

 

مبحث نخست: ماهیت حقوقی اختیار معامله و آتی.. 31

 

گفتار نخست: عقد بودن اختیار معامله و آتی.. 31

 

الف ـ مفهوم فردی و اجتماعی قرارداد. 31

 

ب ـ تعریف عقد در قانون مدنی.. 32

 

ج. اختیار معامله و آتی از حیث عقد بودن. 33

 

گفتار دوم ـ اوصاف قرارداد اختیار معامله. 33

 

الف ـ لازم بودن. 34

 

ج ـ عهدی بودن. 35

 

د. رضایی بودن. 36

 

گفتار سوم ـ الگوهای قابل انطباق با قرارداد اختیار معامله. 37

 

 

الف ـ وکالت و قرارداد اختیار معامله. 38

 

اول ـ تعریف عقد وکالت… 39

 

دوم ـ خصایص عقد وکالت… 40

 

1.اذنی بودن. 40

 

2 ـ مجانی بودن. 40

 

3 ـ مسامحی بودن. 41

 

سوم ـ موضوع وکالت و شرایط آن. 41

 

1 ـ مقدور موکل بودن. 41

 

2 ـ قابل نیابت بودن. 41

 

3 ـ اجمالا معلوم بودن. 41

 

چهارم ـ آثار و احکام عقد وکالت… 42

 

1 ـ امکان توکیل به غیر. 42

 

2 ـ وکالت در لوازم و مقدمات آن. 42

 

3 ـ اعطای نیابت… 42

 

پنجم ـ جایز بودن. 43

 

ششم ـ تصویر عقد و کالت در قرار داد اختیار معامله. 43

 

هفتم ـ وجوه افتراق قرارداد اختیار معامله و عقد وکالت… 43

 

ب ـ قولنامه و قرارداد اختیار معامله. 44

 

اول ـ تعریف قولنامه. 44

 

دوم ـ ماهیت حقوقی قولنامه. 45

 

سوم ـ وجوه تشابه قولنامه و قرارداد اختیار معامله. 46

 

چهارم- وجوه اختلاف قولنامه و قرارداد اختیار معامله. 46

 

ج ـ بیع العربون و قرارداد اختیار معامله. 48

 

اول ـ تعریف بیعالعربون. 48

 

دوم- بررسی فقهی و حقوقی بیع العربون. 49

 

سوم- وجوه افتراق بیع العربون و قرارداد اختیار معامله. 52

 

د-بیمه و قرار داد اختیار معامله. 53

 

اول.مقایسه تعریف بیمه و قرارداد اختیار معامله. 53

 

دوم ـ وجوه تشابه قرارداد بیمه با قرارداد اختیار معامله. 55

 

سوم ـ وجوه افتراق قرارداد بیمه و قرارداد اختیار معامله. 57

 

چهارم ـ اشکالات وارده به استدلال اختیار معامله و بیمه. 57

 

ه ـ عقد بیع متضمن شرط خیار و قرارداد اختیار معامله. 59

 

و ـ قرارداد اختیار معامله و عقد بیع. 60

 

اول. تعریف حق و اقسام آن. 61

 

1 ـ تعریف حق.. 61

 

2 ـ اقسام حق.. 61

 

دوم ـ اقسام حقوق مالی.. 62

 

1-حقوق عینی.. 62

 

2- حقوق دینی.. 62

 

سوم ـ اختیار معامله یک حق مالی دینی است… 62

 

چهارم ـ تعریف بیع در فقه و حقوق ایران. 64

 

پنجم ـ اشکالات وارد بر بیع بودن اختیار معامله و پاسخ به آنها 64

 

1 ـ دیدگاه فقهای امامیه. 64

 

اول ـ ادله فقها بر لزوم عین بودن مبیع. 64

 

دوم ـ ادله فقها بر حق بودن مبیع. 65

 

سوم ـ عدم لزوم موجود بودن حق.. 66

 

2 ـ دیدگاه حقوقدانان. 68

 

اول- قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله. 70

 

دوم- قرارداد اختیار معامله به عنوان عقدی مستقل و غیر معین.. 71

 

مبحث دوم ـ اعتبار و مشروعیت قرارداد اختیار معامله. 72

 

گفتار نخست ـ دلایل بطلان و عدم مشروعیت قرارداد اختیار معامله. 74

 

الف ـ غرر. 74

 

اول ـ مبنای قاعدۀ غرر. 74

 

دوم- مفهوم غرر. 76

 

1 ـ دیدگاه اهل لغت… 76

 

2- غرر در گفتار فقیهان. 77

 

اول ـ فقهای اهل سنت… 77

 

دوم ـ  فقیهان امامیه. 79

 

ب ـ تمایز غرر از مفاهیم مشابه. 80

 

اول ـ غرر و جهل.. 80

 

دوم ـ غرر و قمار. 81

 

ج ـ شرایط غرر موثر. 81

 

اول ـ معوض بودن معامله. 82

 

دوم ـ متصف شدن معامله به غرر. 83

 

سوم ـ غرری بودن مورد معامله. 84

 

د  ـ  معاملات غرری در قانون مدنی.. 85

 

اول ـ لزوم معلوم بودن مورد معامله. 85

 

دوم ـ  لزوم مقدور التسلیم بودن مورد معامله. 87

 

. 87

 

و _ غرری بودن قرارداد اختیار معامله. 90

 

. 92

 

الف – تعریف قمار. 92

 

ب – تفاوت قرارداد اختیار معامله با قمار. 94

 

… 96

 

مقدمه. 97

 

مبحث نخست ـ شرایط انعقاد اختیار معامله  و قرارداد آتی در قالب عقد. 97

 

. 97

 

الف ـ اعتبار متعاقدین.. 97

 

ب ـ اعتبار عقلا.. 98

 

ج ـ اعتبار شارع. 99

 

. 100

 

الف ـ نفس قرارداد. 100

 

ب ـ طرفین قرارداد. 102

 

ج ـ مورد قرارداد (مورد معامله) 105

 

. 107

 

الف ـ قصد طرفین و رضای آنها 108

 

ب ـ اهلیت طرفین.. 110

 

ج ـ مورد معامله باید معین باشد. 110

 

د ـ مشروعیت جهت معامله. 112

 

مبحث دوم ـ آثار، ضمانت اجرا و انحلال قرارداد اختیار معامله. 113

 

.. 113

 

الف ـ نسبت به طرفین.. 113

 

ب ـ نسبت به مقام طرفین.. 115

 

ج ـ نسبت به منتقل الیه در انتقال قهری.. 116

 

د ـ نسبت به منتقل الیه در انتقال ارادی.. 117

 

.. 118

 

. 121

 

نتیجه‌گیری و پیشنهاد. 124

 

فهرست منابع. 126

 

مقدمه

 

      گسترش روزافزون و پیچیده روابط تجاری میان اشخاص و دولت‌ها در عرضه داخلی و بین‌المللی و حرکت رو به توسعة بازارهای مالی نوین جهان و به تبع آن نیاز و بایدهای نظام اقتصادی هر کشور برای تأمین عادلانه و تسهیل این روابط تجاری، هدایت و تجیمع سرمایه‌های متفرق و اندک و نیز امکان سرمایه‌گذاری در طرح بزرگ به صورت بلندمدت، کنترل حجم پول و نقدینگی، شفافیت و سرعت داد و ستد و به دنبال آن رشد سریع بازارهای سرمایه، طی دهه‌های اخیر، بازارهای بورس را امروزه به نبض اقتصادی اغلب کشورها مبدل ساخته است. به نحوی که اکنون کمتر اقتصادی را می‌توان یافت که فاقد بورس باشد. از طرفی،سرمایه‌گذاران نیز در امر سرمایه‌گذاری بدنبال بازاری می‌گردند که سرمایه‌های خود را با حداقل ریسک و یا کاهش و انتقال آن مواجه سازد، تا بتوانند به حد قابل قبولی از سوددهی، دست یابند. بنابراین امروزه در بازارهای بورس از ابزارهای مالی گوناگونی، بخصوص قرارداد اختیار معامله و قرارداد آتی استفاده می‌شود که ریسک را کاهش می‌دهد و آن را مدیریت می‌کند و به تجهیز هرچه بیشتر این بازارها کمک می‌کند. بدین ترتیب، شناخت دقیق این ابزارهای مالی و تببین ماهیت و مبانی آن‌ها برای اقتصاد هر کشور ضروری است، تا بتوان به میزان قابل قبولی از رشد اقتصادی، حجم بالای معاملات جذب سرمایه‌های بیشتر و اطمینان، تأمین و کاهش خطر و مدیریت آن دست یافت.

 

الف_ بیان مسئله

 

      قرارداد اختیار معامله، قراردادی است دو طرفه میان خریدار و فروشنده است به گونه‌ای که براساس آن، به خریدار این حق داده می‌شود که بدون هیچ التزام و تعهدی، مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را (مالی مشخص را) با قیمت توافقی در یک سررسید معین یا در طول آن بخرد یا بفروشد، خریدار نیز در اِزای این اختیار، مبلغی را تحت عنوان قیمت اختیار به طرف دیگر می‌پردازد، به عبارت دیگر، قرارداد به نحوی است که خریدار از فروشنده اختیار معامله؛ حق خرید یا فروش یک دارایی (مالی مشخص) را به یک قیمت معین خریداری می‌کند. یکی از کاربردهای قرارداد اختیار معامله در اوراق بهادار است. مطابق این نوع قرارداد به دارندة آن حق خرید یا فروش یک دارایی خاص را با قیمت معین و در یک تاریخ معین یا قبل از آن اعطا می‌شود.

 

      در قرارداد آتی، طرفین این قرارداد یعنی خریدار و فروشنده متعهد می‌شوند در تاریخ معین در آینده کالای مشخص با قیمت معین معامله کنند یا اینکه در زمان حاضر معامله منعقد می‌شود اما نقل و انتقال ثمن و مثمن در تاریخ معین در آینده موکول می‌گردد. در این گونه بازارها، معامله گران حرفه‌ای با بهره‌گیری از قابلیت‌های منحصر به فرد این ابزارها به کنترل بسیار قوی و منعطفی بر روی سرمایه‌گذاری خود دست یافته‌اند.

 

      ضرورت به‌ کارگیری قرارداد اختیار معامله و نیز قرارداد آتی در حقوق داخلی از آنجا ناشی می‌شود که امروزه در بازارهای معتبر سرمایه در دنیا، ابزارهای مدیریت ریسک به خصوص قرارداد آتی و اختیار معامله از اهمیت به‌سزایی برخوردار هستند و به طور گسترده مورده استفاده قرار می‌گیرند.

 

      آگاهی از این گونه قراردادها و به کارگیری آن‌ها در بازار سرمایة ایران به بازیگران این بازار امکان کنترل بهتر بر سرمایه‌گذاری خود، کاهش ریسک اطمینان و به دنبال آن آرامش خاطر بالاتر فعالیت در این بازار را به دنبال خواهد داشت و از طرفی وضعیت کنونی اقتصاد ایران و به کارگیری راهبردهای مربوطه به ویژه در بخش بازرگانی درآمد ارزی قابل توجه را برای فعالیت‌های مختلف بخش ایران به وجود می‌آورد.

 

      با توجه به اینکه این ابزارها به دلایل مختلف از جمله ابهامات فقهی و حقوقی در بازار ایران به صورت جدی به کار گرفته نشده‌اند و قانون مدنی نیز نسبت به این قراردادها یا عناوین و الگوهای مشابه، حکم صریحی نداشته و ساکت است، همواره چگونگی وضعیت فقهی و حقوقی قرارداد اختیار معامله به عنوان یکی از معاملاتی که در بازار بورس منقعد می‌شود، نقطة مجهولی را ذر اذهان ایجاد می‌نماید.

 

      لذا جهت روشن شدن این وضعیت از یک سو و مقایسة آن با قرارداد آتی و تطابق و تعامل سیستم‌های حقوقی با مفاهیم نوپیدا و به تبع آن دانش حقوق که رسالت قانونمند کردن فعالیت‌های فردی و گروهی را در جامعه به عهده دارد از سوی دیگر، انتخاب قرارداد اختیار معامله و مقایسة آن با قرارداد آتی به عنوان موضوع تحقیق و پرداختن به آن محسوس بوده است، و از آنجا که این اعمال حقوقی باید براساس اصول و موازین فقهی و حقوقی انجام گیرد، همواره ماهیت این قراردادها از یک سو و شرایط تشکیل و آثار آن از سوی دیگر مودر سؤال بوده است، لذا شناخت دقیق و تبیین ماهیت فقهی و حقوقی این اوراق در قالب قرارداد اختیار معامله ضروری به نظر می‌رسد و تحقیق حاضر قرارداد اختیار معامله را که امروزه مورد نیاز بازار سرمایه در ایران است و جنبة کاربردی دارد، یکی از ابزارهای مالی مشتقه محسوب می‌شود، تجزیه و تحلیل می‌نماید.

 

ب ـ اهداف تحقیق

 

      هدف از این تحقیق، تعریف و شناسایی قرارداد اختیار معامله، بررسی ماهیت فقهی و حقوقی این قرارداد و اثبات ضرورت وجود قرارداد اختیار معامله در بازار بورس ایران و مقایسة آن با قرارداد آتی به منظور پاسخگویی به نیازهای امروز جامعه می‌باشد. انتظار می‌رود با نتایج حاضر در این تحقیق، ابهامات و اشکالات فقهی و حقوقی موجود در زمینة بررسی فقهی و حقوقی قرارداد اختیار معامله و مقایسه آن با قرارداد آتی روشن و راه‌حل‌های لازم ارائه و پیشنهادات در جهت رفع خلاء‌های قانونی ارائه گردد.

 

ج ـ سابقه و ضرورت تحقیق