2-2-2-2- نقشه ارتفاع از سطح دریا………………………………..23

 

2-2-2-3- نقشه شیب…………………………………….24

 

2-2-2-4- نقشه جهت شیب ……………………………………….25

 

2-2-2-5- تهیه و تکمیل نقشه همباران و همدما ………………………………..26

 

الف- بارش …………………………………………………..26

 

ب- رابطه ارتفاع- بارش و متوسط بارش منطقه ……………..27

 

ج- رژیم حراتی …………………………………………………………28

 

د- رابطه ارتفاع- درجه حرارت و میانگین دمای سالانه ……………………………………28

 

2-2-3- مقدار بارندگی در دوره بازگشت­های مختلف …………………………….28

 

2-2-3-1- مقدار بارش …………………………………………..28

 

2-2-3-2- حداکثر بارش 24 ساعته ………………………………….29

 

2-2-3-3- شدت بارندگی …………………………………………..29

 

2-2-3-4- رابطه ارتفاع و شدت بارش…………………………30

 

2-2-4- شرح تیپ­های اراضی …………………………………31

 

2-2-5- تهیه و تکمیل نقشه سنگ­شناسی و حساسیت سازند به فرسایش…………………………………………….31

 

2-2-5-1- چینه­شناسی واحدهای رسوبی حوزه آبخیز سمبورچای ……………………………………………………….31

 

2-2-5-1-1- نهشته­های قبل از کرتاسه ……………………………………………………………………………….31

 

2-2-5-1-2- نهشته­های کرتاسه …………………………………………………………………………………..32

 

2-2-5-1-3- نهشته­های پالئوسن- میوسن ……………………………………………………………………………………………32

 

2-2-5-1-4- نهشته­های الیگوسن- میوسن …………………………………………………………………………………………..32

 

2-2-5-1-5- نهشته­های کوارترنر …………………………………………………………………………………………………………..34

 

2-2-6- تعیین نفوذپذیری خاک ……………………………………………………………………………………………………………..34

 

2-2-7- گروه هیدرولوژیکی خاک ……………………………………………………………………………………………………………36

 

2-2-7-1- تعیین گروه­های اصلی خاک به روش SCS ………………………………………………………………………….36

 

2-2-8- تهیه نقشه شاخص پوشش گیاهی ……………………………………………………………………………….37

 

2-2-9- نقشه نوع استفاده از اراضی ………………………………………………………………………………………….38

 

2-2-10- تقسیم­بندی حوزه به واحد­های هیدرولوژیکی و واحد کاری مناسب ……………………………………..38

 

2-2-11- تعیین مساحت حوزه آبخیز سمبورچای و واحدهای هیدرولوژیک آن …………………………………..39

 

2-2-12- رتبه­بندی آبراهه­های حوزه آبخیز ……………………………………………………………………………40

 

2-2-13- طول آبراهه اصلی ……………………………………………………………………………………….41

 

2-2-14- تعیین ضریب شکل زیرحوزه­های مورد مطالعه………………………………………………………..41

 

2-2-15- تعیین رواناب حاصل از شدت بارش نیم ساعته و یک ساعته با دوره بازگشت 2 سال

 

و 10 سال ………………………………………………………………………………………………………..41

 

2-2-16- برآورد مقادیر رواناب در هر یک از واحدهای هیدرولوژیک …………………………………………………….42

 

2-2-16-1- رابطه جاستین ……………………………………………………………………………….43

 

2-2-17- برآورد حجم رواناب فصلی و سالانه حوزه آبخیز سمبورچای…………………………………………………..44

 

2-2-18- محاسبه زمان تمرکز ……………………………………………………………………………..44

 

2-2-19- نیمرخ طولی آبراهه اصلی و شیب آبراهه اصلی حوزه………………………………………………………………46

 

2-2-20- برآورد دبی پیک سیلاب ……………………………………………………………………………………….46

 

2-3- بررسی صحت و دقت نقشه­ها ………………………………………………………………………………..47

 

 

2-4- تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………………………………47

 

2-4-1- مدل وزنی طبقه­بندی شده …………………………………………………………………………..47

 

2-4-2- روش مقایسه زوجی سلسله مراتبیAHP ………………………………………………………………………………….48

 

2-5- مکان­یابی عرصه­های مناسب استحصال رواناب ……………………………………………………………………………..51

 

2-6- مکان­یابی عرصه­های مناسب استحصال رواناب با استفاده از الگوی سطح منبع متغیر …………………51

 

فصل سوم: نتایج

 

3- نتایج تحقیق و بحث در مورد آنها ……………………………………………………………………………………………………..53

 

3-1- طبقه­بندی اقلیمی …………………………………………………………………………………………………………….53

 

3-2- نقشه پارامترهای موثر در ایجاد رواناب ………………………………………………………………………………………….53

 

3-3- مقدار بارندگی در دوره بازگشت­های مختلف …………………………………………………………………………………60

 

3-3-1- مقدار بارش ……………………………………………………………………………………………………………………….60

 

3-3-2- حداکثر بارش 24 ساعته …………………………………………………………………………………………………………..60

 

3-3-3- شدت بارندگی ………………………………………………………………………………………………………………..61

 

3-4- نتایج مطالعات شدت بارش …………………………………………………………………………………………………62

 

3-5- تیپ­های اراضی …………………………………………………………………………………………………………..65

 

3-6- نقشه­های سنگ­شناسی و حساسیت سازندها به فرسایش ……………………………………………………………..65

 

3-7- نتایج مطالعات نفوذپذیری خاک …………………………………………………………………………………………………….67

 

3-8- تعیین گروه­های اصلی خاک به روش SCS …………………………………………………………………………………..71

 

3-9- نقشه شاخص پوشش گیاهی ………………………………………………………………………………………………………….72

 

3-10- نتایج بررسی واحدهای کاری مناسب ………………………………………………………………………………………….73

 

3-11- تهیه نقشه رواناب حاصل از شدت بارش نیم ساعته و یک ساعته با دوره بازگشت 2 سال و 10

 

سال و مقادیر آن در هر واحد هیدرولوژیکی …………………………………………………………………………………………….76

 

3-12- رواناب تولیدی از واحدهای هیدرولوژیکی …………………………………………………………………………………..78

 

3-13- زمان تمرکز ………………………………………………………………………………………………………………………………….80

 

3-14- دبی پیک سیلاب …………………………………………………………………………………………………………………………81

 

3-15- وزن­دهی به پارامترها …………………………………………………………………………………………………………………..82

 

3-16- معیار الویت­بندی داده­ها ……………………………………………………………………………………………………………….82

 

3-17- مکان­یابی عرصه­های مناسب برای استحصال رواناب …………………………………………………………………..85

 

3-18- حجم رواناب فصلی و سالانه حوزه آبخیز سمبور چای ………………………………………………………………..87

 

3-19- نقشه رواناب خالص تولیدی در منطقه ………………………………………………………………………………………89

 

فصل چهارم: بحث و نتیجه­گیری

 

4-1- بحث و نتیجه­گیری ……………………………………………………………………………………………………..91

 

4-2- محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………94

 

4-3- نتیجه­گیری کلی …………………………………………………………………………………………………………………………….95

 

4-5- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………….96

 

منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………98

 

پیوست­ …………………………………………………………………………………………………………………………..103

 

 مقدمه

 

مراتع یکی از مهم­ترین و با ارزش­ترین منابع طبیعی تجدید­شونده می­باشند که نقش بسیار مهمی در حفاظت خاک، تولید آب، تولید گوشت و مواد لبنی دارند. علاوه بر آن محصولات فرعی مرتع همچون محصولات دارویی، صنعتی، خوراکی، حفظ حیات­وحش، تلطیف هوا، پایداری محیط زیست و نیز ذخیره ژن­های گیاهی از جمله استفاده­های دیگری است که ارزش حاصل از آن­ها به مراتب از ارزش تولید علوفه‌ بیشتر بوده است (مقدم، 1377). بنابراین توجه به استفاده­های چندگانه آن از طریق افزایش تولید و کاهش تخریب مراتع با بهره­برداری صحیح و انجام عملیات اصلاح و احیاء امری ضروری و اجتناب­ناپذیر است.

 

به دلیل واقع شدن ایران در مناطق خشک و نیمه­خشک کره زمین، تأمین آب شیرین سالم و کافی همواره مشکل بوده است. این واقعیت، سختی زندگی مرتع­داران و مدیریت دام و بازدهی پایین تولید علوفه در مراتع را به دنبال داشته است. در مراتع مناطق جغرافیایی خشک و نیمه­خشک دسترسی به آب مهم‌ترین اولویت است. این اهمیت فقط برای مصرف گله­های دامی نیست بلکه به خاطر زیستن و بقاء مرتع داران در این مناطق جغرافیایی نیز می­باشد. مالکیت و حق استفاده از منابع آبی در این مناطق حداقل به اندازه حق بهره­برداری از مراتع دارای اهمیت است. به همین دلیل آب اساسی­ترین نیاز بهره­برداران از مراتع در مناطق خشک و نیمه­خشک است (ایفاد، 2004).

 

در مراتع و به خصوص مراتع قشلاقی کشور، بحران کمبود آب برای مصرف انسان و شرب دام همیشه وجود داشته است. به طوری که بیان می­شود ظرفیت مراتع برای تغذیه احشام در بسیاری از مراتع نقاط خشک بیشتر به علت کمبود آب آشامیدنی محدود می­شود تا کمبود علوفه (آکادمی ملی علوم واشنگتن، 1364). استحصال آب تمیز از بارندگی­های خیلی کم و همچنین ذخیره کردن آب جمع آوری شده در یک منبع، از مزایای روش جمع­آوری رواناب به شمار می­آید (پیترسون، 1366). برخی دیگر نیز به کارگیری آب باران را برای رسیدن به توسعه پایدار منابع آب لازم می­دانند و استفاده از آن را یک فن­آوری کوچک مقیاس اقتصادی و کاربردی می­دانند که در مناطق خشک و نیمه­خشک به طور معنی­داری به حفظ طبیعت و اکولوژی نیز کمک می­کنند (اندرو، 2000). کشور ایران در منطقه­ای واقع است که متوسط بارندگی سالانه آن کمتر از یک سوم میزان بارندگی سالیانه جهان است و میزان آن 250 میلی‌متر گزارش شده است (کردوانی، 1379؛ محسنی ساروی، 1376).

 

رواناب آبخیزهای مرتعی از چند جهت دارای اهمیت می­باشند. رواناب وقتی که در مخازن ذخیره­ای جمع می­شود، آب مصرفی دام را تأمین می­کند. همچنین منبع آبی برای مناطق پایین­دست یا مصارف محلی، صنعتی و کشاورزی در خارج از حوزه آبخیز را فراهم می­نماید. رواناب به دلیل اینکه موجب شروع فرسایش، انتقال رسوب و مواد حل شدنی در درون رودخانه یا سد می­باشد دارای اهمیت است. بنابر­این، رواناب بیشترین آلودگی وارد شده به مسیر آب را تولید می­نماید (محسنی ساروی، 1387).

 

 

2-5-ابعاد تصمیمات استراتژیک……………………………………………………………………………………………………19

 

2-6-مدل های مدیریت استراتژیک……………………………………………………………………………………………….20

 

2-6-1-مدل استراتژی جنریک……………………………………………………………………………………………………..20

 

2-6-2- مفاهیم و تئوری­های مرتبط با مدل مدیریت استراتژیک………………………………………………………….22

 

2-7- مفاهیم اساسی سازمان و مدیریت…………………………………………………………………………………………..22

 

2-8- مزایا و معایب استراتژی­های سازمانی………………………………………………………………………………………24

 

2-9- بررسی مدل­های اجرای استراتژی­های سازمانی………………………………………………………………………..25

 

2-10- فرایند برنامه ریزی جامع……………………………………………………………………………………………………28

 

2-11- تجزیه و تحلیل محیط خارجی و داخلی………………………………………………………………………………..31

 

2-12- تجدید ساختار استراتژیک………………………………………………………………………………………………….32

 

2-13- مدل رقابتی(پورتر)…………………………………………………………………………………………………………..32

 

2-14-مدل نظام برنامه ریزی استراتژیک………………………………………………………………………………………..33

 

2-15- مدل رایت……………………………………………………………………………………………………………….34

 

2-16- مدل مینتزبرگ………………………………………………………………………………………………………………..35

 

2-17- مدل هیل………………………………………………………………………………………………………………………..36

 

2-18- مدل دیوید……………………………………………………………………………………………………………………..37

 

2-19- روشهای اجرای صحیح استراتژی­های سازمانی……………………………………………………………………….39

 

2-19-1- روش ارزیابی متوازن…………………………………………………………………………………………………….39

 

2-20- روش SWOT در برنامه ریزی استراتژیک…………………………………………………………………………….40

 

2-21- چرا استراتژی ها درعمل پیاده نمی­شوند؟………………………………………………………………………………42

 

2-22- مقایسه و جمع‌بندی تعدادی از مدل‌های تدوین استراتژی………………………………………………………….43

 

2-23- تعریف صنایع دستی………………………………………………………………………………………………………….45

 

2-24- پیشینه صنایع دستی در جهان……………………………………………………………………………………………….46

 

2-25- پیشینه صنایع دستی در ایران………………………………………………………………………………………………..47

 

2-26- مزیت های نسبی صنایع دستی ایران……………………………………………………………………………………..49

 

2-27- تعداد شاغلین در صنایع دستی ایران……………………………………………………………………………………..50

 

2-28- تاریخچه تشکیل سازمان میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی…………………………………………..50

 

2-29- میزان ارزآوری صنایع دستی برای کشور………………………………………………………………………………52

 

2-30- تحلیلی بر صنایع دستی استان گیلان……………………………………………………………………………………..52

 

2-31- ماسوله…………………………………………………………………………………………………………..58

 

2-31-1- ویژگی های اجتماعی وشغلی………………………………………………………………………………..59

 

2-31-1-1-جمعیت…………………………………………………………………………………………………………………..59

 

2-31-1-2 -ویژگی های شغلی جمعیت شهر ماسوله………………………………………………………………………..60

 

2-31-1-3- نوع فعالیت و تعداد شاغلین کارگاه ها………………………………………………………………………….61

 

2-31-1-4- شاغلان برحسب نوع فعالیت……………………………………………………………………………………….63

 

2-32- ویژگی های اقتصادی……………………………………………………………………………………………………….65

 

2-32-1- کشاورزی…………………………………………………………………………………………………………………..65

 

2-32-2- صنعت……………………………………………………………………………………………………………………….65

 

2-32-3- تعاونی زنان………………………………………………………………………………………………………………….65

 

2-33- تاسیسات پذیرایی…………………………………………………………………………………………………………….66

 

 

2-34- طبقه بندی صنایع دستی ماسوله……………………………………………………………………………………………66

 

2-34-1- هنرگره چینی………………………………………………………………………………………………………………66

 

2-34-2- جوراب بافی………………………………………………………………………………………………………………68

 

2-34-3- عروسک های دست بافت سنتی……………………………………………………………………………………..69

 

2-34-4- چموش………………………………………………………………………………………………………………………70

 

2-34-5- آهنگری…………………………………………………………………………………………………………………….71

 

2-35- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………73

 

فصل سوم:مواد و روش ها

 

3-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………… 81

 

3-2-جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………..81

 

3-3-نمونه آماری و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………81

 

3-4- نوع تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

3-5-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………….82

 

3-6-روش جمع آوری داده ها……………………………………………………………………………………………………..83

 

3-7-چارچوب نظری تحقیق………………………………………………………………………………………………………..83

 

3-8- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه­ها…………………………………………………………………….84

 

3-8-1-روش ضریب آلفای کرونباخ……………………………………………………………………………………………..85

 

3-8-2-آزمون کولموگروف- اسمیرنوف(K-S)………………………………………………………………………………85

 

3-8-3- آزمون تی ( t )………………………………………………………………………………………………………………86

 

3-8-4 – تجزیه و تحلیل همبستگی و رگرسیون……………………………………………………………………………….86

 

3-8-4-1- همبستگی………………………………………………………………………………………………………………….86

 

3-8-4-2- ضریب همبستگی………………………………………………………………………………………………………..86

 

3-8-4-3 – مدل­های رگرسیون…………………………………………………………………………………………………….87

 

3-9- ابزار جمع‌آوری دادها………………………………………………………………………………………………………….87

 

3-10- معرفی روش‌های تصمیم‌گیری چند معیاره…………………………………………………………………………….90

 

3-10-1 – معرفی تکنیک دی متل……………………………………………………………………………..90

 

3-10-2 – معرفی مدل تاپسیس……………………………………………………………………………………………………..93

 

3-11-  پایایی و روایی پرسش­نامه‌ها……………………………………………………………………………………………..94

 

فصل چهار:نتایج و بحث

 

4-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………….97

 

4-2- تجزیه و تحلیل داد­ه های پرسش‌نامه شماره یك و چهار…………………………………………………………….98

 

4-2-1- آمار توصیفی پرسش‌نامه شماره یك و چهار………………………………………………………………………..98

 

4-3 -تجزیه و تحلیل پرسشنامه شماره چهار( swot)………………………………………………………………………100

 

4-3-1- نقاط قوت ( s )……………………………………………………………………………………………………………100

 

4-3-2- نقاط ضعف ( w )………………………………………………………………………………………………………..101

 

4-3-3- فرصت ها (O )……………………………………………………………………………………………………………103

 

4-3-4- تهدیدها ( T )……………………………………………………………………………………………………………..104

 

4-4-استراتژی ها……………………………………………………………………………………………………………………..107

 

4-4-1- استراتژی تهاجمی(SO)………………………………………………………………………………………………..107

 

4-4-2- استراتژی بازنگری(………………………………………………(WO………….107

 

4-4-3- استراتژی تنوع (ST)…………………………………………………………………………………………………….108

 

4-4-4-استراتژی تدافعی (WT)………………………………………………………………………………………………..108

 

4-5-تجزیه و تحلیل پرسش نامه شماره یک………………………………………………………………………………….108

 

4-5-1- آمار استنباطی پرسش‌نامه شماره یك………………………………………………………………………………..108

 

4-5-1-1- آزمون نرمال بودن داده­ها…………………………………………………………………………………………..109

 

4-5-1-2- تبیین و تفسیر متغیرﻫﺎی پرسش‌نامه شماره یك……………………………………………………………….110

 

4-5-1-3- آزمون همبستگی و رگرسیون خطی ساده………………………………………………………………………111

 

4-6- پرسش(سوال) یک تحقیق………………………………………………………………………………………………….111

 

4-7- پرسش(سوال) دو تحقیق……………………………………………………………………………………………………112

 

4-8- تجزیه و تحلیل داد­ه های پرسش‌نامه شماره دو و سه………………………………………………………………..114

 

4-8-1- آمار توصیفی پرسش‌نامه شماره دو و سه……………………………………………………………………………114

 

4-9 پرسش سه(سوال 3) تحقیق…………………………………………………………………………………………………..116

 

4-10-رتبه­بندی معیارهای مؤثّر بر استراتژی­های توانمندسازی گردشگری بر اساس تكنیك دی متل ……….118

 

4-11- رتبه­بندی استراتژی­های توانمندسازی گردشگری …………………………………………………………………125

 

4-12- رتبه­بندی استراتژی­های توانمندسازی گردشگری بر اساس تكنیك تاپسیس………………………………126

 

فصل پنجم:جمع بندی و پیشنهادات

 

5-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………..132

 

5-2- خلاصه پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….132

 

5-3- نتایج و دستاوردهای حاصل از تحقیق…………………………………………………………………………………..134

 

5-3-1-  بررسی تفسیری فرضیه های پژوهش……………………………………………………………………………….134

 

5-3-1-1- بررسی پرسش(سوال) یك پژوهش……………………………………………………………………………..134

 

 

2-9-3-مدیریت گیاهان وحشی………………………………………………… 14

 

2-9-4- مدیریت منابع ژنتیکی………………………………………………….. 15

 

2-9-4-1- کلکسیون های ذخائر ژنتیک گیاهی………………………………. 15

 

2-9-4-1- کنترل بیماری­های گیاهی…………………………………………….. 15

 

2-10- روش های ارزیابی تنوع ژنتیکی……………………………………….. 16

 

2-11- نشانگرهای ژنتیکی……………………………………………………… 16

 

2-11-1- نشانگرهای مورفولوژیک………………………………………………. 16

 

2-11-2- مزایا و معایب نشانگرهای مورفولوژیک……………………………… 17

 

2-11-3- نشانگرهای مولکولی………………………………………………….. 18

 

2-11-3-1- خصوصیات مناسب یک نشانگر مولکولی…………………………. 19

 

2-11-3- 2-اهمیت نشانگرهای مولکولی DNA………………………………..

 

2-11-3-3- نشانگرهای بیوشیمیایی………………………………………….. 20

 

2-11-3-4- نشانگرهای مبتنی بر DNA…………………………………………

 

2-11-3-5- نشانگرهای DNA  غیر مبتنی بر PCR……………………………

 

2-11-3-6- نشانگرهای DNA  مبتنی بر PCR………………………………….

 

2-11-3-7-  نشانگرهای DNA  مبتنی بر PCR  هدفمند و توالی یابی……..22

 

2-12- نشانگرهای مولکولی ISSR……………………………………………

 

2-12-1- علل ایجاد چندشکلی حاصل از نشانگر مولکولی ISSR…………..

 

2-12-1-1- نمونه DNA………………………………………………………….

 

2-12-1-2- ماهیت آغازگر………………………………………………………… 25

 

2-12-1-3- روش مورد استفاده برای تشخیص باندها………………………… 26

 

2-12-2- مزایای نشانگرهای ISSR………………………………………………

 

2-12-2-1- تکرارپذیری بسیار بالا……………………………………………….. 26

 

2-12-2-2- دقت بالا………………………………………………………………. 27

 

2-12-2-3- تنوع بالا……………………………………………………………….. 27

 

2-12-2-4-  هزینه پایین………………………………………………………….. 27

 

2-12-2-5- سرعت و سهولت اجرا………………………………………………. 27

 

2-12-3- معایب نشانگرهای ISSR……………………………………………….

 

2-12- 4- انواع نشانگرهای ISSR………………………………………………..

 

2-12-4-1-تکنیک MP-PCR ……………………………………………………

 

2-12-4-2- تکنیک F-ISSR……………………………………………………..

 

2-12-5-کاربرد نشانگرهای مولکولی ISSR…………………………………..

 

2-12-5-1- انگشت­نگاری ژنومی………………………………………………… 29

 

2-12-5-2-   مطالعات تنوع ژنتیکی و تجزیه و تحلیل فیلوژنتیکی……………29

 

2-12-5-3-  نقشه­یابی ژنتیکی………………………………………………… 30

 

2-12-5-4-  نشانمند کردن ژن و انتخاب به کمک نشانگر…………………….. 30

 

2-12-5-5- مشخص کردن فراوانی توالی­های ریزماهواره­ای………………….. 30

 

2-12-5-6- کاربرد نشانگرهای  ISSR در شناسایی و رده­بندی گونه ها……31

 

2-13- تجزیه و تحلیل تنوع ژنتیکی……………………………………………… 31

 

2-14- تخمین فاصله ژنتیکی……………………………………………………. 32

 

 

2-14- 1- روش گروهبندی افراد یا جمعیت ها………………………………….. 32

 

2-14-1-1-تجزیه خوشه ای……………………………………………………… 33

 

2-14-1-2- تجزیه به مختصات اصلی (PCoA)………………………………….. 34

 

2-14-2-  معیارهای سودمندی نشانگرها………………………………………. 34

 

2-14-2-1- محتوی اطلاعات چندشکلی……………………………………….. 34

 

2-14-2-2-  احتمال همسانی…………………………………………………… 35

 

2-14-2-3-  قدرت تفکیک………………………………………………………….. 35

 

2-15- مروری بر مطالعات ژنتیکی  و مورفولوژی انجام شده روی گونه های آژیلوپس….35

 

فصل سوم (مواد و روشها)……………………………………………………….. 40

 

3 -1- مواد گیاهی………………………………………………………………… 41

 

3-2- آغازگرها………………………………………………………………………. 43

 

3-3-  مکان و زمان انجام آزمایش مولکولی…………………………………….. 43

 

3-4- عملیات زراعی……………………………………………………………….. 44

 

3 -4-1- مشخصات جغرافیایی محل انجام آزمایش مزرعه‌ای…………………. 44

 

3 -4- 2- طرح آزمایشی و مراحل اجرای آن………………………………………. 44

 

3 -5- استخراج DNA ژنومی………………………………………………………. 45

 

3-6- تعیین کمیت نمونه های DNA  ژنومی…………………………………….. 47

 

3 -7- تعیین کیفیت نمونه های DNA ژنومی……………………………………. 48

 

3 -8- روش تهیه آگاروز 8/0و 5/1 درصد برای تعیین کمیت وکیفیت و تفکیک قطعات تکثیر شده…..48

 

3-9- آماده سازی نمونه ها واجرای الکتروفورز ژل آگاروز………………………… 49

 

3-10- اجزای واکنش زنجیره ای پلیمراز…………………………………………… 50

 

3-11- سیکل حرارتی و مراحل واکنش زنجیره­ای پلیمراز……………………….. 50

 

3 -12-توان و زمان مورد نیاز برای الکتروفورز محصول PCR………………………..

 

3 -13- مواد تشکیل دهنده بافرTE………………………………………………….

 

3-14- تهیه بافر  TAE10X…………………………………………………………..

 

3 -15- اتیدیوم بروماید…………………………………………………………….. 53

 

3 -16- رنگ بارگذاری……………………………………………………………… 53

 

3 -17- مراحل رنگ آمیزی تا ظاهرسازی قطعات تکثیر شده…………………….53

 

3-18- تجزیه وتحلیل داده ها………………………………………………………… 54

 

3-18-1- امتیازبندی باندهای حاصل از داده های مولکولی……………………….54

 

3-18-2- تجزیه خوشه ای و آنالیز مولکولی…………………………………………54

 

فصل چهارم(بحث و نتیجه­گیری)…………………………………………………….55

 

 4-1- نتایج استخراج DNA ژنومی…………………………………………………. 56

 

4 -2- نتایج واکنش زنجیره­ای پلیمراز……………………………………………… 56

 

4 -3- محاسبه چندشکلی نشانگرهای ISSR…………………………………….

 

4-4- محاسبه محتوای اطلاعات چندشکلی نشانگرهای ISSR…………………

 

4-5- محاسبه شاخص نشانگر(MI) نشانگرهای ISSR…………………………

 

4 -5- محاسبه ضرایب همبستگی کوفنتیک…………………………………….. 61

 

4-6- ترسیم دندروگرام جمعیت­های Ae.crassa…………………………………….

 

4-7- تجزیه به مختصات اصلی با استفاده از نرم­افزار DARWin  وترسیم نمودار سه بعدی جمعیت­ها با نرم ­افزار Minitab

 

4-8- محاسبه فاصله ژنتیکی درون و بین جمعیت­های Ae.crassa……………..

 

4-9- محاسبه ماتریس فاصله و تشابه ژنتیکی شاخص Nei ………………….

 

4 -10- میزان آلل­های چندشکل در جمعیت­های Ae.crassa…………………….

 

4-11- محاسبه شاخص­های ژنتیکی در جمعیت­های Ae.crassa…………………

 

4 -12- تجزیه واریانس مولکولی………………………………………………….. 71

 

4-13- بررسی صفات مورفولوژی…………………………………………………. 72

 

4-13-1- همبستگی ساده فنوتیپی……………………………………………… 72

 

4-13-2- تجزیه کلاستر (خوشه­ای)…………………………………………………74

 

4-13-3- تجزیه به مولفه های اصلی……………………………………………… 76

 

4 -13-4- تجزیه علیت (مسیر)…………………………………………………….. 78

 

4-14- نتیجه­گیری کلی مولکولی…………………………………………………. 80

 

4-15- نتیجه­گیری کلی مورفولوژیکی……………………………………………….81

 

4-15-1 پیشنهادات…………………………………………………………………… 83

 

 منابع…..……………………………………………………………………………………84

 

چکیده:

 

     گیاه Aegilops crassa ،دارای دو سیتوتیپ تتراپلوئید وهگزاپلوئید با ژنوم ( 2n=2x=28 M^crM^crD^cr1D^cr1 ) و (2n=6x=42 M^crM^crD^cr1D^cr1 D^cr2D^cr2  ) است. این گیاه  یکساله و متعلق به خانواده گرامینه و طایفه Triticeae می باشد. بررسی تنوع ژنتیکی در ژرم­پلاسم گیاهی پیش­نیاز هر برنامه­ی اصلاحی یا حفاظتی گیاهان است. این تحقیق به منظور بررسی تنوع ژنتیکی بین 16 جمعیت Ae.crassa با استفاده از 10 آغازگر ISSR انجام شد. DNA ژنومی از گونه­ها در مرحله­ی دو تا سه برگی به روش CTAB با اندکی تغییرات استخراج و نتایج تکثیر با آغازگرهای مختلف روی ژل آگاروز 5/1 درصد مشاهده شدند. باندهای تکثیر شده به صورت حضور باند (یک) و عدم حضور باند (صفر) امتیازدهی و با نرم­افزارهای مولکولی و آماری، تجزیه و تحلیل داده­ها  انجام گرفت. همچنین این آزمایش در قالب طرح آزمایشی اگمنت (در 3 بلوک) در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ایلام انجام شد. از میان نمونه‌های ارزیابی شده سه نمونه که دارای بذر بیشتری بودند به عنوان شاهد استفاده شدند. نتایج تکثیر DNA ژنومی با استفاده از آغازگرهای ISSR، در مجموع 105 آلل تولید کرد که از این تعداد 86 آلل (9/81 درصد)، به عنوان آلل چندشکل تشخیص داده شد. اندازه آلل­های تکثیر شده از 190 (آغازگر UBC840) تا 1500 جفت باز (آغازگر 12،14) بود. محتوای اطلاعات چندشکلی از 17/0 در آغازگر UBC842 تا 34/0 برای آغازگر 12 متفاوت بود. همچنین با استفاده از نشانگر ISSR به ترتیب بیشترین و کم­ترین درصد باندهای چندشکل در جمعیت IUGB-00319 (05/39 درصد) و IUGB-01564 (48/10درصد) مشاهده گردید. جمعیت IUGB-00319 بالاترین شاخص تصحیح شده هتروژنی و میزان شاخص شانون را به خود اختصاص داد. آنالیز واریانس مولکولی نشان داد که سطح بیشتری از تنوع به درون جمعیت­ها (53 درصد) تعلق داشت، درحالی که (47 درصد) تنوع در بین جمعیت­ها مشاهده گردید. همچنین تجزیه خوشه ای داده‌ها با استفاده از ماتریس شاخص Nei با الگوریتم Nj انجام شد. دندروگرام بدست آمده جمعیت­ها را به سه گروه و زیر گروه­هایی تقسیم نمود و تا حدی عدم ارتباط بین تنوع مولکولی و تنوع جغرافیایی را نشان داد. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که نشانگرهای ISSR برای ارزیابی میزان تنوع ژنتیکی در آژیلوپس کراسا مفید است.

 

فصل اول: مقدمه و اهداف

 

1-1- مقدمه

 

ایران یکی از غنی ترین مراکز دنیا از نظر ذخایر ژنتیکی گیاهی محسوب می‌شود. به عقیده گیاهشناسان ایرانی حدود 10 الی 12 هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که آن را به عنوان یکی از غنی ترین مراکز تنوع ذخایر توارثی گیاهی در جهان ساخته است.گونه های وحشی به لحاظ داشتن ژن های مفید برای مقاومت به تنش های زنده و غیرزنده و گسترش سازگاری ژنتیکی در برابر تغییرات محیطی دارای اهمیت می‌باشند. برای استفاده از این منابع، اطلاع از ماهیت و  میزان تنوع موجود در ژرم‌پلاسم، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [108] . بررسی تنوع ژنتیکی در گیاهان زراعی برای برنامه های اصلاحی و حفاظت از ذخایر توارثی، حیاتی بوده و اطلاع از سطح تنوع ژنتیکی در گونه گیاهی برای انتخاب والدین جهت رسیدن به هیبرید مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است [109]. بررسی تنوع ژنتیکی همچنین از جنبه مدیریت موثر و حفظ منابع ژرم پلاسم دارای اهمیت می‌باشد [96]. روش‌هایی که برای تخمین تنوع ژنتیکی مورد استفاده قرار گرفته‌اند متفاوت می‌باشند. از جمله‌ی آن‌ها می توان ثبت شجره، خصوصیات مورفولوژیکی و نشانگرهای مولکولی را نام برد [41]. آگاهی از تنوع ژنتیکی ژرم‌پلاسم ها معیاری مناسب برای استفاده از آن‌ها در شناسایی و انتقال ژن‌ها در بهبود گیاهان زراعی می‌باشند [41]. تنوع ژنتیکی اساس بیشتر برنامه‌های اصلاحی بوده و انجام گزینش منوط به وجود تنوع ژنتیكی مطلوب از نظر ویژگیهای مورد بررسی می‌باشد [32]. مطالعه تنوع ژنتیكی فرآیندی است كه تفاوت یا شباهت گونه‌ها، جمعیت‌ها و یا افراد را با استفاده از روش‌ها و مدل‌های آماری خاص بر اساس صفات مورفولوژیك، اطلاعات شجره‌ای یا خصوصیات مولكولی افراد بیان می‌کنند [32]. تعیین سطح تنوع ژنتیکی یکی از مراحل اساسی در مدیریت مؤثر و استفاده از ذخایر ژنتیکی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد [96،23،7]. منابع ژنتیكی یا ذخایر توارثی به دلیل اهمیت فراوانی كه دارند یكی از ارزشمند ترین ثروت های ملی و منابع پایه ای در هر كشور محسوب می‌شوند [1]. یکی از عواقب اصلاح‌نباتات موفق، افزایش فرسایش یا کاهش منابع ژنتیکی گیاهی بوده که تحت برنامه انتخاب قرار گرفته‌اند. در سال های اخیر عوامل بسیار زیادی در فرسایش ژنتیکی و نابودی ذخایر ژرم‌پلاسم نقش داشته‌اند [16]. استفاده از واریته‌های اصلاح شده بجای واریته‌های بومی، اعمال روش‌های مدرن زراعی مانند استفاده از سموم علف‌کش، پیشرفت شهرها و مراکز صنعتی، مسکونی شدن زمین های زراعی و مرتعی، تغییر روش های کشت و سایر عواملی که منجر به فرسایش و انقراض مواد با ارزش می‌شوند که به‌طور مستقیم وغیر مستقیم در کشاورزی و اصلاح نباتات قابل استفاده هستند. بنابراین حفاظت و استفاده از منابع ژنتیکی گیاهی برای بقا و بهبود تولیدات زراعی ضروری بوده و به عنوان نیازی اساسی در توسعه پایدار و کاهش فقر محسوب می‌شود. تنوع ژنتیکی اساس اکثر برنامه های اصلاح نباتات می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد [111،74،7]. موفقیت در اصلاح یک گیاه زراعی، در درجه اول به دسترسی تنوع ژنتیکی موجود در آن گیاه بستگی دارد، ضمن اینکه تنوع ژنتیکی یکی از ارکان اصلی کشاورزی پایدار است و وجود تنوع ژنتیکی در نظام‌های زراعی با درس گرفتن از طبیعت باید همواره مد نظر قرار گیرد. مدیریت و استفاده صحیح از تنوع موجود در ارقام محلی و خویشاوندان وحشی یک گونه گیاهی در اجرای برنامه‌های موثر اصلاحی بسیار مهم است. اولین قدم در اصلاح یک گیاه، شناسائی دقیق ساختار ژرم‌پلاسم آن گیاه است که این مطلب خود نمونه‌گیری منظم و دقیق از ژرم‌پلاسم را برای اهداف اصلاحی و حفاظتی امکان پذیر خواهد ساخت. کاهش تنوع علاوه بر کاهش بازده برنامه های اصلاحی، باعث یکنواختی ژنتیکی در مزارع و آسیب‌پذیری شدید محصولات کشاورزی در برابر آفات، بیماری‌ها و تنش‌های محیطی می‌گردد. خویشاوندان وحشی گیاهان، دربردارنده منابع ژنی با ارزش برای مقاومت به تنش‌های زنده و غیرزنده می باشند.

 

توده‌های وحشی و نژادهای بومی از مهم‌ترین منابع تنوع ژنتیکی در دسترس می‌باشند [26]. اهلی‌سازی جمعیت‌های برتر انتخاب شده از بین تعداد زیادی توده می‌تواند پیشرفت قابل توجهی در تأمین نیاز صنایع وابسته بدون نیاز به روش‌های پرهزینه و گران اصلاحی ایجاد نماید [26]. اهلی‌کردن، فرآیندی طولانی است، اما با انتخاب مناسب در شروع به شدت بر سرعت آن افزوده می‌شود [26]. بنابراین، با بررسی تنوع موجود، آگاهی از ساختار ژنتیکی جمعیت و بررسی تنوع فنوتیپی و ویژگی‌های شیمیایی می‌توان در بین توده‌های طبیعی به انتخاب، به‌عنوان اولین روش اصلاحی در طی اهلی‌کردن پرداخت [26]. تنوع ژنتیکی، کلیدی برای به‌نژادی گیاهان است. دانش روابط ژنتیکی بین توده‌های مختلف به مدیریت ژرم‌پلاسم کارآمد و استراتژی‌های بهره‌برداری کمک بزرگی می‌نماید. تنوع ژنتیکی گیاهان طی هزاران سال ایجاد شده و در طبیعت به صورت پایدار باقی مانده است [26].

 

ارقام بومی گیاهان زراعی و خویشاوندان وحشی آن‌ها، به دلیل قدمت و سازگاری‌شان به شرایط زیستی و عوامل نامسائد محیطی دارای مناسب‌ترین ژن‌ها بوده وتنوع ژنتیکی مورد نیاز اصلاح گیاه را تأمین می‌نماید [13]. تعیین میزان تنوع ژنتیکی در مواد گیاهی گام اولیه برای شناسایی، حفظ ونگهداری ذخایرتوارثی ونیز پایه اساسی و اولیه برای تحقیقات ژنتیکی و برنامه‌های اصلاحی می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد [27].

 

گیاه  Aegilops crassa،دارای دو سیتوتیپ تتراپلوئید وهگزاپلوئید با ژنوم ( 2n=2x=28 M^crM^crD^cr1D^cr1) و (2n=6x=42 M^crM^crD^cr1D^cr1 D^cr2D^cr2  ) است [44]. تجزیه جفت شدن کروموزوم‌های میوزی در هیبریدهای بین سیتوتیپ‌های تتراپلوئید وهگزاپلوئید Ae. crassa بیانگر آن است که فرم هگزاپلوئید از هیبریداسیبون بین فرم تتراپلوئید Ae. crassa و Ae. tauschii حاصل گردیده است. اما در حال حاضر منشأ سیتوتیپ تتراپلوئید Ae. crassa را نمی‌توان با دقت تعیین کرد [69]. گیاهی یکساله و متعلق به خانواده گرامینه یا پواسه و طایفه تریتیسه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌باشد، این گونه به عنوان یک علف هرز شایع در مزارع گندم نان دیده می‌شود [57،56]. آژیلوپس کراسا در ترکیه، فلسطین، سوریه، اردن، ایران، عراق، لبنان، افغانستان، ترکمنستان و پامیر و کوه‌های آلتای پراکنده است، در ایران دارای دامنه پراکنش بسیار وسیعی بوده و از دامنه‌های البرز در شرق کشورتا شمال غرب در آذربایجان غربی وبر روی دامنه‌های رشته‌کوه زاگرس تا سواحل جنوبی در ارتفاعات استان بوشهر وهرمزگان می‌روید [101،40]. این گونه به عنوان یک منبع صفات مفید از قبیل تحمل به شوری، مقاومت به آفت و تحمل به سرما شناخته شده است [87،4]. مطالعه‌ی گونه‌های آژیلوپس در نقاط مختلف دنیا نشان می‌دهد که این گونه‌ها منابع ژنتیکی بی‌نظیری برای اصلاح گندم می‌باشند [33،17].

 

 

2-8-     تجزیه به مؤلفه‌های اصلی………………………………………………….. 27

 

2-9-    تجزیه به عامل‌ها……………………………………………………………. 29

 

فصل سوم -مواد و روشها

 

3-1-    مشخصات طرح آزمایشی…………………………………………………….. 37

 

3-2-    صفات مورد بررسی…………………………………………………………… 39

 

3-3-     صفات مرفولوژیک………………………………………………………….. 39

 

3-3-1-         عملکرد دانه و اجزائ عملکرد……………………………………….. 39

 

3-3-2-         تعداد بوته های استقرار یافته……………………………………… 39

 

3-3-3-         ارتفاع بوته…………………………………………………………….. 39

 

3-3-4-         ارتفاع بلال……………………………………………………………… 40

 

3-3-5-         تعداد کل برگ……………………………………………………………. 40

 

3-3-6-         تعداد برگ بالای بلال اصلی………………………………………… 40

 

3-3-7-         تعداد بوته برداشتی…………………………………………………… 40

 

3-3-8-         عملکرد دانه ناخالص………………………………………………….. 40

 

3-3-9-         عملکرد دانه خالص……………………………………………… 40

 

3-3-10-       تعداد ردیف دانه……………………………………………………….. 41

 

3-3-11-       قطر بلال………………………………………………………………… 41

 

3-3-12-       قطر چوب بلال………………………………………………………… 42

 

3-3-13-       عمق دانه…………………………………………………………….. 42

 

3-3-14-       طول بلال……………………………………………………………… 42

 

3-4-      اندازه گیری صفات کیفی…………………………………………………. 42

 

3-5-    نحوه اندازه گیری هتروزیس………………………………………………… 43

 

3-5-1-         هتروزیس نسبی……………………………………………………. 43

 

3-5-2-         هتروزیس استاندارد…………………………………………………. 44

 

3-6-     تعیین قند محلول با استفاده از معرف آنترون (Anthrone Reagent)……. 44

 

3-6-1-         روش کار……………………………………………………………… 45

 

3-6-2-         خشک کردن…………………………………………………………… 45

 

3-6-3-         استخراج………………………………………………………………. 46

 

3-6-4-         واکنش رنگ سنج………………………………………………….. 46

 

3-6-5-         منحنی استاندارد……………………………………………………. 47

 

3-6-6-         منحنی استاندارد برای میکروپلیت………………………………. 49

 

3-7-    محاسبه درصد ساکارز……………………………………………………… 50

 

3-8-    محاسبات آماری……………………………………………………………. 53

 

3-8-1-         تجزیه واریانس ساده……………………………………………… 53

 

3-8-2-         تجزیه به مؤلفه‌های اصلی………………………………………. 54

 

3-8-3-         تجزیه به عامل‌ها……………………………………………………. 54

 

3-8-4-         تجزیه خوشه‌ای…………………………………………………… 54

 

3-9-    نرم افزارهای مورد استفاده در تجزیه های آماری………………………. 54

 

فصل چهارم-نتایج و بحث

 

4-1-    نتایج تجزیه  واریانس………………………………………………………… 57

 

 

4-2-    مقایسات میانگین…………………………………………………………… 59

 

4-2-1-         ارتفاع بوته…………………………………………………………….. 59

 

4-2-2-         ارتفاع بلال…………………………………………………………….. 59

 

4-2-3-         طول تاسل…………………………………………………………… 60

 

4-2-4-         طول بلال…………………………………………………………… 61

 

4-2-5-         قطر ساقه……………………………………………………………. 61

 

4-2-6       تعداد برگ……………………………………………………………….. 63

 

4-2-7-         تعداد برگ بالای بلال اصلی……………………………………….. 63

 

4-2-8-         عمق دانه……………………………………………………………. 66

 

4-2-9-         تعداد ردیف دانه در بلال…………………………………………….. 66

 

4-2-10-       تعداد دانه در ردیف بلال……………………………………………. 67

 

4-2-11-       عملکرد دانه……………………………………………………………. 67

 

4-3-    وراثت پذیری…………………………………………………………………… 68

 

4-4-    هتروزیس و هتروبلیتیوزیس……………………………………………….. 70

 

4-5-    تجزیه به مولفه های اصلی……………………………………………….. 75

 

4-6-     تجزیه به عامل ها………………………………………………………….. 77

 

4-7-    تجزیه خوشه ای……………………………………………………………… 80

 

4-8-    کیفی…………………………………………………………………………. 84

 

4-9-    تجزیه بایپلات………………………………………………………………… 90

 

4-9-1-  ارزیابی صفات در بین ژنوتیپها……………………………………………. 91

 

4-9-2-  ارزیابی ژنوتیپها در بین صفات………………………………………….. 93

 

4-9-3-  متوسط پایداری ژنوتیپها……………………………………………………. 95

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………… 97

 

فصل 5-     فهرست منابع…………………………………………………………. 99

 

چکیده:

 

ذرت شیرین با نام علمی  (Zea mays L.var saccharata ) به عنوان یکی از سبزیجات مفید و با ارزش غذایی بالا می­تواند در سبد غذایی خانوارها وارد و تثبیت گردد. برآورد تنوع ژنتیکی، وراثت پذیری و هتروزیس لاین ها و هیبریدهای ذرت شیرین و فوق شیرین برای اهداف به نژادی اهمیت زیادی دارد و می تواند به تعیین استراتژی های اصلاحی کمک کند. این تحقیق به منظور بررسی صفات کمی و کیفی ژنوتیپ­های ذرت شیرین و فوق شیرین در مرکز تحقیقات كشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی اجرا گردید. در این پژوهش 38 ژنوتیپ ذرت شیرین و فوق شیرین (شامل: 13 لاین، 18 هیبرید و 7 رقم تجاری جدید ذرت شیرین و فوق شیرین) در سه تكرار، در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد تفاوت بسیار معنی داری بین اکثر ژنوتیپ ها برای کلیه صفات وجود داشت، دامنه تغییرات وراثت پذیری عمومی از  71/85 درصد تا 49/85 درصد متفاوت بود که به ترتیب مربوط به صفات تعداد کل برگ و عملکرد دانه بود. بر اساس مقایسات میانگین هیبرید تجاری Passion بیشترین و لاین Harvest gold کمترین عملکرد دانه قابل کنسرو را داشتند. همچنین بالاترین درصد هتروزیس مربوط به صفت عملکرد دانه بود که در هیبرید Temptation × Chase با 92/446 درصد دیده شد. تجزیه به مولفه های اصلی نشان داد که 3 مولفه اول در مجموع 72 درصد از تنوع کل موجود در بین داده ها را توجیه می نماید. نتایج تجزیه بای پلات نیز نشان داد که در بین ژنوتیپ ها، هیبرید امید بخش Harvest gold × Merit با توجه به نمودار چند ضلعی و نمودار میانگین پایداری، از ارزش و پایداری بالایی برای اکثر صفات کمی برخوردار بوده. همچنین تجزیه خوشه ای ژنوتیپ های مورد مطالعه را به 3 گروه تقسیم بندی نمود. نتایج تجزیه صفات کیفی نشان داد که ژنوتیپ Harvest gold × Merit از نظر اکثر صفات کیفی که توسط تست پانل بررسی شد می تواند با رقم شاهد که یک رقم صنعتی و وارداتی است قابل رقابت باشد. همچنین می توان گفت که لینه های Harvst gold, Chase Temptation, باعث بهبود صفاتی چون عملکرد دانه، عمق دانه، تعداد دانه در ردیف، طول بلال و ارتفاع بوته شده اند و ترکیب پذیری خوبی را نشان داده اند. بنابراین لاین های مذکور می توانند در برنامه های اصلاحی آینده به عنوان لاین­های امید بخش مورد استفاده قرار گیرند.

 

فصل اول: مقدمه و کلیات

 

1-1- مقدمه

 

 

2-2-2 بررسی­های انجام شده در ایران…………………………………………………………………….20

 

فصل سوم: مواد و روش­ها

 

3-1 مشخصات جغرافیایی شهرستان گرگان ………………………………………………………….24

 

3-2 روش­های نمونه­برداری ……………………………………………………………………………..25

 

3-3 تهیه­ی اسلایدهای میکروسکوپی ………………………………………………………………..25

 

3-4 روش ترسیم شکل­ها …………………………………………………………………………………26

 

فصل چهارم: نتایج

 

4-1 زیرراسته­ Tubulifera …………………………………………………………………………..

 

4-1-1 زیرخانواده Idolothripinae ………………………………………………………………….

 

4-1-1-1 گونه­ Pseudocryptothrips meridionalis ………………………………………………..

 

4-1-2 زیرخانواده­ Phlaeothripinae ……………………………………………………………….

 

4-1-2-1 گونه­ Hoplothrips sp. ………………………………………………………………….

 

4-1-2-2 گونه Hoplandrothrips sp. …………………………………………………………….

 

4-1-2-3 گونه­Haplothrips aculeatus (Fabricius) …………………………………………….

 

4-1-2-4 گونه­ Haplothrips flavicinctus (Karny) ……………………………………………..

 

فصل پنجم: بحث

 

5-1 گونه­ Pseudocryptothrips meridionalis Priesner ………………………………………….

 

5-2 گونه­Hoplothrips sp. …………………………………………………………………………

 

5-3 گونه­ Hoplandrothrips sp. ……………………………………………………………………

 

5-4 گونه­ Haplothrips aculeatus (Fabricius) ……………………………………………………

 

5-5 گونه­ Haplothrips flavicictus (Karny) ……………………………………………………….

 

5-6 پیشنهادهای پژوهشی ……………………………………………………………………50

 

منابع …………………………………………………………………………………………….51

 

پیوست ……………………………………………………………………………………………57

 

چکیده:

 

در این تحقیق که در مورد بال­ریشک­داران خاک­زی و قارچ­خوار انجام شد، با نمونه­برداری از خاک­ها و خاک­برگ­های جنگلی و سرشاخه­های خشکیده­ درختان جنگلی، در مجموع 5 گونه تریپس متعلق به 4 جنس جمع­آوری شدند. همه­ی نمونه­های جمع­آوری شده به زیرراسته­ی Tubulifera و خانواده­ی Phlaeothripidae متعلق بودند. در بین نمونه­ها، یک جنس و یک گونه برای اولین بار از استان گلستان گزارش می­شوند که با علامت ^* مشخص شده­اند. اسامی گونه­ها به شرح زیر است:

 

 

1. Subfamily Phlaeothripinae

 

 

1. Hoplothrips sp.*

 

1. Hoplandrothrips sp.

 

1. Haplothrips aculeatus (Fabricius)

 

1. Haplothrips flavicinctus (Karny)

 

 

1. Subfamily Idolothripinae

 

1. Pseudocryptothrips meridionalis* Priesner

 

تراکم این بال­ریشک­داران به رغم نمونه­برداری­های فراوان، بسیار پایین بود و در بسیاری از نمونه‌های گرفته شده وجود نداشتند. تمام گونه­های جمع­ آوری شده به صورت اسلایدهای میکروسکوپی دایمی در گروه گیاه­پزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان نگه­داری می‌شوند.

 

فصل اول: مقدمه

 

1-1- مقدمه

 

تریپس­ها حشراتی از راسته­ی بال‌ریشك­داران[1] می­باشند که برای اولین بار در سال  1744 میلادی توسط دکتر گیر[2] توصیف و با نام Physapus معرفی شدند. سپس، در سال 1758 میلادی این گروه توسط حشره­شناسان انگلیسی تریپس نام­گذاری شدند و در ابتدا شامل چهار گونه­ی متعلق به یک جنس بودند (لوئُنگ، 2008). این حشرات دارای بدنی باریک به طول 5/0 تا 5 میلی­متر می باشند. البته برخی از گونه­ها در نواحی گرمسیر نزدیک به 14 میلی­متر طول دارند. تقریبا همه‌ی تریپس­­­­­ها دو جفت بال دارند، اگر چه برخی‌ها بی­بال هستند. بال­دار­ها در بال­های خود دارای دو ردیف ریشک می­باشند که به طور متقارن قرار گرفته­اند. به همین دلیل، ریشک­های بال­های حشرات راسته­ی Thysanoptera  (که به معنی بال­ریشک­داران می­باشد) در طول پرواز، سطح تماس را افزایش می­دهند. اتلاق نام بال‌ریشک­داران به راسته، از این صفت نشات گرفته است (حسن­زاده سلماسی، 1373؛ لوئُنگ، 2008). در سراسر جهان، بیش­تر گونه­های تریپس­ها در مناطق گرمسیر یافت می­شوند و تعدادی نیز در مناطق معتدل وجود دارند. حتی گونه­های کمی از آن­ها در مناطق سرد و نواحی قطب شمال زندگی می‌کنند (اِشمیت، 2007).

 

در راسته­ی بال­ریشک­داران، متنوع­ترین رژیم غذایی را می­توان یافت. این حشرات به طور معمول گونه­هایی گل‌زی هستند (ایزو و همکاران، 2002) و از نظر رفتار تغذیه­ای، حدود 100 گونه از آن­­ها به عنوان آفت کشاورزی مطرح می­باشند. این­ها آفات جدی گیاهان زراعی هستند که باعث نقره­‌ای شدن سطح برگ­ها، گل‌برگ­ها و میوه­ها، ریزش گل­ها و برگ‌ها، کاهش گرده­افشانی، و هم‌چنین بروز بدشکلی و تشكیل گال در آن­ها می­شوند و روی  بوم‌سامانه­های کشاورزی به صورت مستقیم و غیرمستقیم تاثیر می­گذارند (ماوند و کیبی، 1998؛ ایزو و همکاران، 2002؛ علوی و همکاران، 2007؛ رِیناود، 2010؛ میراب بالو و چِن، 2010).

 

گونه­های زیادی از تریپس­ها از اسپورهای قارچ­ها تغذیه می­کنند. برخی از تریپس­ها به عنوان شکارگرهای کنه­ها و دیگر تریپس­ها و بندپایان کوچک شناخته شده­اند و تعداد معدودی از گونه­های گیاه‌خوار آن­ها نیز در کنترل بیولوژیک علف­های هرز مورد استفاده قرار می­گیرند (ماوند و مارولو، 1996). هم­چنین، یک گونه از خانواده­ی Heterothripidae به نام Aulacothrips dictyotus به عنوان انگل خارجی بر روی بدن گونه‌ای از زنجرك‌های درختی خانواده‌ی Aethalionidae با نام علمی Aethalion reticulatum زندگی می‌کند. این تریپس‌ اولین انگل خارجی شناخته شده از راسته­ی Thysanoptera است که لارو­های آن در زیر بال­های پوره­ها و حشرات کامل میزبان زندگی می‌کنند و پیله­های شفیرگی بر روی نیم‌حلقه‌های پشتی بدن میزبان تشکیل می­شوند. سایر گونه­های این خانواده بر روی گل­ها زندگی می­کنند (ایزو و همکاران، 2002). كاوالِری و همكاران (2010) نیز دومین گونه‌ی انگلِ این جنس را به نام A. minor از روی همین زنجرك درختی گزارش كردند.

 

تریپس‌ها تقریبا در تمامی مکان­ها ساکن می­شوند، بنابراین، جمع­آوری این حشرات همیشه دشوار است و مکان‌های جمع­آوری ویژه­ای ندارند (اکرم و همکاران، 2003). این حشرات را می­توان از روی یک گیاه و با ضربه زدن به اندام­های گیاهی، بر روی یک صفحه­ی سفید پلاستیکی جمع­آوری کرد. هم­چنین، برای جمع­آوری آن­ها از قیف برلیز (برای تریپس­هایی که در خاک و بقایای برگی زندگی می­کنند) و آسپیراتور نیز می­توان استفاده نمود (میراب بالو و چِن، 2010).

 

چرخه­ی زندگی تریپس­ها بسته به شرایط دمایی منطقه می­تواند از 10 روز تا یک سال طول بکشد. این حشرات در مناطق معتدل، 1 تا 2 نسل و در مناطق گرم، 12 تا 15 نسل را در سال ایجاد می­کنند که بیشینه‌ی جمعیت آن­ها در مناطق گرمسیر می­تواند بالغ بر یک میلیون تریپس در یک هکتار باشد (مُرس و هادِل، 2006).

 

در گذشته، این راسته به دو  زیر­راسته­ی Terebrantia و Tubulifera و 8 خانواده تقسیم می­شد، ولی در حال حاضر، بیش­تر تریپس‌شناسان بر 9 خانواده اتفاق نظر دارند به طوری که زیر­راسته­ی Terebrantia را شامل 8 و زیرراسته‌ی Tubulifera را هم‌چنان تنها شامل یک خانواده می­دانند. اگر چه، در طبقه­بندی اخیر توسط بهاتی، برای این راسته 28 خانواده و 10 بالاخانواده برای 2400 گونه گزارش شده است. تریپس­ها­ی شناخته ‌شده­ی ایران حدود 177 گونه هستند که به 5 خانواده­ی Aeolothripidae، Melanthripidae، Thripidae، Adiheterothripidae و Phlaeothripidae تعلق دارند (علوی، 1388؛ فلاح­زاده و همکاران، 2011). در بین خانواده‌های تریپس­ها، دو خانواده­ی Thripidae و Phlaeothripidae بیش­ترین جمعیت را دارند و گونه­های آن دو معمولا در محصولات زراعی یافت می­شوند. 93 درصد از گونه­های تریپس­ها در این دو خانواده جای می­گیرند (مینایی و همکاران، 2007؛ لوئُنگ، 2008؛ وری‌یِس، 2010).