2-5-2 قدمگاه امامزاده سید سلطان محمد. 14

 

2-5-3 گور شهیدان. 14

 

2-5-4 شهرت محلی نسب امامزاده 14

 

2-6 از نظر آب وهوا 15

 

2-7 از نظر دین ومذهب 15

 

2-8 زبان وگویش 15

 

2-9  از نظر سیاسی واجتماعی. 16

 

2-10 نگاهی به زندگی گذشته مردم روستای زیارت.. 18

 

2-10-1 مسكن. 18

 

2-10-2  خوراك 19

 

2-10-3 پوشاك 20

 

2-10-4 مشاغل. 21

 

2-10-5 كشاورزی و دامپروری. 21

 

2-10-6 بهداشت ودرمان. 21

 

2-10-7 تعلیم وتربیت 24

 

2-10-8  ارتباطات 27

 

2-10-9 رخدادها و اتفاقات.. 28

 

فصل سوم – روش تحقیق

 

3-1 روش تحقیق. 31

 

3-2 روش ابزار جمع آوری اطلاعات.. 31

 

3-3 شیوه کار و نحوه تجزیه و تحلیل. 31

 

3-4 ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای زیارت (سیدسلطان محمد) 32

 

3- 5 فرهنگ عوام 36

 

3-6 ادب عوام 37

 

3-7 ضرورت واهمیت گردآوری فرهنگ وادبیات عامه فارسی. 37

 

3-8 فرهنگ عامه مردم روستای زیارت (پیر چوگان) 38

 

3-8-1 واج ها 39

 

3-8-2 سایر ویژگیهای زبانی. 42

 

3-9 انواع ادبی در ادبیات عوام روستای زیارت (پیر چوگان) 45

 

3-9-1 دوبیتی ها 46

 

3-9-2 ترانه ها 58

 

3-9-3 حنابندان 58

 

3-9-4 نوحه ها 59

 

فصل چهارم – نتایج

 

4-1 گویش… 64

 

4-1-1 گویش رودانی. 68

 

4-2 اشعار 70

 

4-2-1  لالایی ها 70

 

4-2-2 لالایی و چگونگی پیدایش آن در روستای زیارت سید سلطان محمد (ص) 72

 

4-2-3 نظر عوام روستای زیارت سید سلطان محمد (ع) درباره لالایی. 73

 

 

4-2-4 لالایی از  نظر دیگر. 74

 

4-2-5  موسیقی لالایی ها 74

 

4-2-6  هدف سرایندگان لالایی ها 75

 

4-2-7  کاربردهای لالایی. 75

 

4-2-8 درون مایه لالایی ها: 75

 

4-2-9 جنبه های مذهبی لالایی. 76

 

4-2-10 لالایی مرثیه ای. 77

 

4-2-11 کد خداها در لالایی ها 78

 

4-2-12 نمونه ای از لالایی های معروف در روستای (سید سلطان محمد (ع) 81

 

4-3 ترانه 89

 

4-3-1 ننه میزاد جواد 90

 

4-3-2  ترانه بازی. 91

 

4-3-3 ترانه نیایش… 91

 

4-3-4 ترانه مناسبتی. 93

 

4-3-5 ترانه نوازش.. 95

 

4-3-6 ترانه کار 96

 

4-3-7 ترانه آموزش.. 97

 

4-6-8 زنبیل گردانی. 98

 

4-6-9 راه خدا بگیره 98

 

4-6-10 کنکلوجو. 98

 

4-6-11 مادر شوهر لبی لبی (بله بله) 99

 

4-6-12 زهرای زنگی. 99

 

4-6-13 دیغل دوغی شکسته 100

 

4-6-14 چستکو بالشتکو. 100

 

4-6-15 دکی. 101

 

4-6-16 پت نازی. 101

 

4-6-17 اخکجو اخکجو. 102

 

4-6-18 اولی اول بار 103

 

4-6-19 بازی پیزگا 104

 

4-6-20 بازی کرابو. 105

 

4-6-21 بازی چهم بنوکا 106

 

4-6-22 «راه» 106

 

4-6-23 حنابندان. 107

 

4-6-24 سرتراشیدن داماد 108

 

4-6-25 مراسم استحمام 109

 

4-6-27 (راه ها) اشعار ویژه عروسی. 111

 

4-6-28 شعری به گویش مردم زیارت سید سلطان (ع) 112

 

4-6-29 نمونه هایی از اشعار رایج در روستای سید سلطان محمد (ع) 113

 

4-7 متل. 120

 

4-7-1 متل کشک پا 121

 

4-7-2 متل شوهر بیاید. 122

 

4-7-4 متل اهومبا 124

 

4-7-5 متل مناظره ای. 124

 

4-7-6 متل موروکو. 125

 

4-8 نوحه ها 127

 

4-9 تعریف چیستان. 136

 

4-9-1 پیشینه چیستان ها 137

 

4-9-2 ساختار چیستان. 137

 

4-9-3 انواع چیستان ها 138

 

4-10 ضرب المثل. 141

 

4-11 در پایان فصل چهارم- اشعار محلی ، سراینده – جانعلی خاوند. 168

 

4- 12 طلاق. 206

 

فصل پنجم – بحث و نتیجه گیری

 

5-1 لغات و اصطلاحات عامیانه 220

 

5-2 نتیجه گیری 266

 

5-3 پیشنهادات.. 268

 

منابع فارسی. 270

 

چکیده انگلیسی. 272

 

چکیده:

 

از آن جا که فرهنگ و ادبیات عامه و شعر و سروده، میراث ماندگار گذشتگان کشور ماست بایستی در ابعاد گوناگون، آن را شناسایی و حفظ کرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی سروده ها و اشعار محلی و ادبیات شفاهی و عامه روستای سید سلطان محمد (ع) است زیرا هویت فرهنگی و تاریخی اقوام و ملل یکی از شاخص های علمی ماندگار می باشد و پرداختن به آن از ضرورت های جامعه است.

 

از آنجا که شکاف بین نسلی روز به روز افزایش می یابد این پدیده باعث شده تا جوان امروزی برای بیان سوز درونی خویش به روش هایی متوسل شود که نتیجه آن فراموش شدن فرهنگ ادبی نسل گذشته و از بین رفتن سروده های محلی و اصطلاحات عامیانه است.

 

وهدف دیگر این پژوهش زنده کردن سروده های محلی، لالایی ها، ترانه ها، شروندها و ضرب المثل ها و چیستان و دیگر بازی های محلی که در روستای روستای سید سلطان محمد (ع) وجود دارد می باشد و هم چنین معرفی این سروده ها به نسل جوان امروزی و علاقمند کردن مردم منطقه خصوصاً جوانان به حفظ میراث فرهنگی و ادبی روستای خود از طریق ثبت و نسخه برداری از آنها می باشد تا این سروده های ارزشمند که با گویش و کلمات اصیل گذشتگان است برای نسل های آینده باقی بماند.

 

این جانب برای خدمت به زادگاه و وطن خویش، روستای روستای سید سلطان محمد (ع) از توابع شهرستان رودان تصمیم گرفتم به گردآوری سروده ها و اشعار محلی و بررسی آنها بپردازم و برای جمع آوری واژگان و سروده های محلی به مدت شش ماه در روستا به نزد پیران و سالخوردگان، شاعران محلی و مداحان و ذاکران و صاحب نظران رفتم و ار برخی ادارات طلب همکاری نمودم که پس از تهیه مطالب، با هدایت و مشاوره، اساتید بزرگوار، دکتر اسدا… نوروزی و دکتر جواد دهقانیان به تدوین نهایی رساله پرداختم که به شرح زیر در چهار فصل نگارش گردید و روش جمع آوری اطلاعات به صورت میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات، مصاحبه با اهالی و پیران روستای روستای سید سلطان محمد (ع) است.

 

فصل اول کلیاتی پیرامون موقعیت جغرافیایی و تاریخی استان هرمزگان و فصل دوم در رابطه با ویژگی های فرهنگ و ادبیات عامه و ادبیات شفاهی مردم روستای سید سلطان محمد (ع) است.

 

فصل سوم بررسی سروده های محلی روستای سید سلطان محمد (ع) و فصل چهارم لغات و اصطلاحات محلّی روستای سید سلطان محمد (ع) است که به دقت آوانگاری شده و به ترتیب حروف الفبای فارسی مرتب و مدوّن شده است .

 

کلید واژه: سروده – گویش – پیر چوگان – ترانه – واژه – اصطلاحات محلی – آداب و رسوم.

 

از مهم ترین شاخص و تمایز ملل و اقوام مختلف همانا زبان آنهاست. زبان که خود مقوله­ای فرهنگی است می­تواند بارزترین شناسه هویت تاریخی، اجتماعی، قومی و ملی یک ملت محسوب شود و گونه­های آن چون لهجه و گویش غنای فرهنگی به زبان اصلی می بخشد و این نکته در مورد زبان فارسی که از زیر شاخه اصلی هند و اروپایی است که همانا بخشی از هویت تاریخی و ملی ایران زمین است که در بستر جغرافیایی همین مرز و بوم کهن کشورهای مجاور دچار نشیب و فرازهای زیادی شده است.

 

چه در فتح یونان و سلطه دو قرن آنان وچه در سلطه ترکان و حضور و سلطه اعراب مسلمان هیچ دگردیسی و انحطاط نگردیده و تغییرات جزئی اجتناب ناپذیر بوده و چنانچه این تهاجم ها صورت نمی­گرفت این اندک تغییر به علت مجاورت زبانی قابل تصور بود چون قرض گیری وقرض دادن در جنبه­های مختلف زبان از همگانی های آن است.

 

طبیعی است که در دوران مختلف در تقابل و تعامل با دیگر زبان ها و فرهنگ ها واژگان و اصطلاحات جدید وارد زبان فارسی شده و یا از آن به سایر زبان های دیگر راه یافته است.

 

میراث گران بهای ما که زبان، لهجه و گویش های ایرانی قسمتی از آن می باشد ریشه ای دیرپای دارد که به قدمت این سرزمین کهن است تاریخ و جغرافیای این مرز و بوم نشانه­ی تفکر و تدبر پیشینیان از جمله فلاسفه، دانشمندان، حکیمان، شاعران، نویسندگان و غیره است.

 

زبان فی نفسه در حال تغییر و تحول است همانند یک بچه متولد شده و رشد نموده شکوفا می شود و ممکن است بمیرد و نمونه زبان های مرده دنیا، زبان پهلوی، لاتین و سانسکریت هستند و البته تغییر و دگرگونی در مقوله آواها، واژگان سریع و در نحو بطئی است.

 

در تحولات جوامع بشری زبان ها، لهجه ها و گویش ها نیز دستخوش تغییرات می شوند. دوام و عدم تغیر کلی آنها در گذشته بستگی به عواملی چون غنای ادبی و علاقه سخنگویان به فرهنگ و آداب و رسوم خود بوده، همچنین کمبود ارتباط یا عدم ارتباط با دیگر زبان ها ازا جمله این عوامل محسوب می شود.

 

ولی در دنیای ارتباط با مهاجرت زیاد جمعیت از نقاطی به نقاطی دیگر وجود رسانه های همگانی چون رادیو.، تلویزیون، ماهواره، روزنانه، مجلات و وجود مراکز آموزشی عواملی هستند که در همگونی لهجه ها و یکسون شدن آنها با لهجه استاندار در یک کشور دخالت زیاد دارند. پس برای اینکه علاج واقعه را قبل از وقوع کنیم و برای این که دست ما از این گنجینه ذیقیمت کوتاه نشود همتی شایسته و بایسته می خواهد که این لهجه ها و گویش را قبل از نابودی جمع کرده و همین امروز و الا فردا دیر است.

 

 

2ـ3ـ معنای اصطلاحی اعتدال…………………………………………………………………….. 9

 

2ـ4ـ واژگان مربوط به اعتدال…………………………………………………………………….. 9

 

2ـ5ـ فواید اعتدال………………………………………………………………………………….. 9

 

2ـ 6ـ مفهوم حقیقی اعتدال در فرهنگ قرآنی……………………………………………………… 10

 

2ـ7ـ عوامل خروج از اعتدال……………………………………………………………………… 11

 

2ـ 8 ـ افراط‌وتفریط دو طرف اعتدال……………………………………………………………… 11

 

2ـ9ـ ریشه‌ی افراط‌وتفریط…………………………………………………………………………. 12

 

2ـ10ـ اعتدال از دیدگاه حکما و دانشمندان………………………………………………………… 13

 

 

 

فصل سوم: زندگی‌نامه سعدی و مجد خوافی

 

3ـ1ـ زندگی سعدی…………………………………………………………………………………. 16

 

3ـ2ـ تحصیلات سعدی…………………………………………………………………………….. 17

 

3ـ3ـ ویژگی‌های اخلاقی سعدی……………………………………………………………………. 17

 

3ـ4ـ آثار سعدی……………………………………………………………………………………. 19

 

3ـ4ـ1ـ گلستان……………………………………………………………………………………… 20

 

3ـ5ـ ویژگی گلستان……………………………………………………………………………….. 21

 

3ـ6ـ مجد خوافی…………………………………………………………………………………… 23

 

3ـ7ـ مؤلفات مجد خوافی…………………………………………………………………………… 24

 

3ـ7ـ1ـ روضه‌ی خلد………………………………………………………………………………. 24

 

3ـ7ـ2ـ کنزالحکمه…………………………………………………………………………………. 26

 

3ـ 8 ـ برخی از ویژگی‌های سبکی روضه‌ی خلد…………………………………………………. 26

 

3ـ9ـ مذهب………………………………………………………………………………………… 27

 

3ـ10ـ ابواب روضه‌ی خلد………………………………………………………………………… 28

 

 

 

فصل چهارم: اعتدال و میانه‌روی در گلستان سعدی و روضه‌ی خُلد مجد خوافی

 

4ـ1ـ اعتدال در سبک گلستان……………………………………………………………………… 30

 

4ـ2ـ تأثیر آیات قرآن و احادیث در اشعار سعدی و مجد خوافی…………………………………… 33

 

4ـ3ـ اعتدال در طنز گلستان……………………………………………………………………….. 34

 

4ـ4ـ اعتدال و میانه‌روی در خوراک……………………………………………………………… 34

 

4ـ4ـ1ـ اعتدال و میانه‌روی در گفتار………………………………………………………………. 39

 

4ـ4ـ2ـ اعتدال در مهر و قهر……………………………………………………………………… 42

 

4ـ4ـ3ـ اعتدال در دوستی و دشمنی……………………………………………………………….. 43

 

4ـ4ـ4ـ اعتدال در انفاق……………………………………………………………………………. 44

 

4ـ4ـ5ـ اعتدال در دخل و خرج……………………………………………………………………. 45

 

 

4ـ4ـ6ـ اعتدال در شتاب و درنگ…………………………………………………………………. 46

 

4ـ4ـ7ـ اعتدال در معاشرت و برخورد……………………………………………………………. 47

 

4ـ4ـ 8 ـ عدالت در گلستان و روضه خلد…………………………………………………………. 48

 

4ـ4ـ9ـ در بیان کبر و حسد………………………………………………………………………… 58

 

4ـ4ـ10ـ در بیان بخل و لئیمی…………………………………………………………………….. 59

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

 

نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………. 64

 

 

 

فهرست منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………. 68

 

چکیده

 

اعتدال و میانه‌روی یکی از اصول بنیادی در تفکر و فرهنگ اسلامی به شمار می‌آید. در آموزه‌های قرآنی امری پسندیده شمرده شده است؛ و در آثار شاعران و نویسندگان انعکاس یافته است. سعدی و مجد خوافی ازجمله کسانی هستند که به مشی اعتدالی توجه خاص نشان داده‌اند. مفهوم اعتدال به نحو بارزی در آثار سعدی و مجد خوافی نمایان است در سبک نوشتار به لحاظ استفاده‌ی معتدل از آرایه‌ها وهم در محتوا به‌عنوان یکی از فضایل اخلاقی، دینی و اجتماعی موردتوجه قرار گرفته است. توجه به اعتدال و داشتن افکار و اندیشه‌های اعتدالی به‌گونه‌ای در هر دو کتاب مشهود و محسوس است گلستان سعدی دارای ارزش ادبی کم‌نظیر انتقال‌دهنده‌ی الگوهای رفتاری مطلوب وبیان کننده‌ی واقعیت‌های اجتماعی است. روضه خلد به‌عنوان یکی از آثار ارزشمند ادبی، دربرگیرنده‌ی داستان‌ها و سخنان حکیمانه بسیاری است که منشأ آن‌ها آیات و احادیث و قرآن کریم می‌باشد مجد خوافی در این به کتاب مفاهیمی چون اعتدال، مساوات، عدالت و غیره پرداخته است.

 

کلیدواژه‌ها: اعتدال، میانه‌روی، گلستان، روضه خلد، سعدی، مجد خوافی.

 

1ـ1ـ مقدمه

 

اعتدال از ریشه‌ی عدل به معنی میانه‌گیری مابین دو حالت یک چیز ازنظر کمّی و کیفی و تناسب برقرار کردن میان آن دو است.

 

اعتدال یک اصل فراگیر است که در کل نظام هستی حاکم است، در گردش سیارات به دور خورشید تعادل بسیار حساسی وجود دارد، به‌گونه‌ای که اگر فاصله آن‌ها با خورشید نزدیک شود جذب خورشید می‌شوند و براثر گرما نابود می‌گردند و اگر دورتر از حوزه جاذبه آن فرار می‌کنند و از انرژی آن بهره نمی‌گیرند این تعادل و اعتدال در سیستم بدن ما انسان‌ها نیز عجیب و حیرت‌آور است. مضمون اعتدال در ادبیات کلاسیک فارسی به طرق مختلف انعکاس یافته است. سعدی اعتدال‌گرایی و پرهیز از افراط‌وتفریط را به‌منزله‌ی معیار و الگوی رفتار فردی و اجتماعی بارها توصیه کرده است.

 

گلستان همیشه گوهر درخشانی است در ادبیات ایران؛ زیرا سلامت انشا و زیبایی نثر آن را معیار فصاحت قرار داده است و مطالب پراکنده‌ی آن، نمودار اوضاع‌واحوال اجتماع و نماینده‌ی طرز فکر و طرز تعقل نژاد ایرانی است (دشتی، 1388: 302).

 

تأثیرپذیری سعدی از قرآن در اولین سطرهای گلستان در حیث فرم و شکل اثر ادبی، محتوا و معنا آشکار است و دیدگاه قرآنی در آثار وی نفوذ دارد.

 

مضمون اعتدال و میانه‌روی صفت مشترکی است که هم سعدی و هم خوافی بر آن تأکید دارند چراکه خروج از اعتدال موجب غفلت از یاد خدا می‌گردد و آدمی را به ورطه‌ی تباهی می‌کشد و اعتدال تضمین‌کننده سعادت انسان در دنیا و آخرت می‌گردد.

 

سعدی از آیات قرآن در زمینه مدح و ستایش خداوند، آموزش نکات اخلاقی و اسلام نتیجه‌های کاربردی در زندگی بهره گرفته است.

 

ادیبان و شاعرانی چند به تقلید گلستان دست به تألیفاتی زدند ازجمله می‌توان مجد خوافی را نام برد که در سال 733 هجری، روضه‌ی خلد را تصنیف کرد که حاوی مسائل مهم اخلاقی تعلیمی است در سراسر کتاب مضمون اعتدال هم در سبک به لحاظ مساوات در کاربرد جملات و آرایه‌ها استفاده معتدل از سجع و جناس و . . . و هم در محتوا به‌عنوان یکی از فضایل اخلاقی، دینی و اجتماعی متجلّی شده است. در این تحقیق سعی شده تا اهمیت و جایگاه اعتدال در آثار و اندیشه‌های دو شاعر و نویسنده بزرگ ایران یعنی سعدی و مجد خوافی تبیین گردد.

 

 

 

1ـ2ـ طرح مسئله

 

اعتدال از ریشه‌ی عدل به معنی میانه‌گیری مابین دو حالت یک‌چیز ازنظر کمّی و کیفی و تناسب برقرار میان آن دو است.

 

 

2-1-3 منابع شاهنامه. 10

 

2-2سرایش شاهنامه. 12

 

2-2-1 ستایش سلطان محمود. 14

 

2-2-2 پیشینه داستان های شاهنامه. 14

 

2-3 محتوا و بخش بندی.. 15

 

2-3-1بخش اسطوره ای 16

 

2-3-2 بخش پهلوانی …………………………………………………………………………………………………. 18

 

2-3-3 بخش تاریخی.. 21

 

2-4 نفوذ در ادبیات پارسی و ادبیات جهان 23

 

2-5 بازگردانی شاهنامه به زبان های دیگر. 24

 

2-6 واژگان عربی در شاهنامه. 26

 

2-7 هزاره شاهنامه در یونسکو. 26

 

2-8فیلم های ساخته شده بر پایه شاهنامه. 28

 

2-9 پژوهشکده شاهنامه. 28

 

فصل سوم: جانداران در شاهنامه

 

3-1آب 31

 

3-2 خورشید. 31

 

3-2-1 خورشید و سیمرغ. 32

 

3-3 عناصر اسطوره ای 33

 

3-3-1 کوه و درخت 33

 

3-3-2 کوه البرز. 34

 

3-3-3 درختو پسپویش… 34

 

3-3-4 ارتباط کوه و درخت با هوم. 35

 

3-4 خسروانی درختان شاهنامه. 36

 

3-4-1 آیین هایی که با درخت پیوند دارند …………………………………………………………………………36

 

3-5 برخی ار درختان شاهنامه ……………………………………………………………………………………………37

 

3-6 سوزاندن درختان ………………………………………………………………………………………………………38

 

فصل چهارم: حیوانات در شاهنامه

 

4-1مقدمه. 40

 

4-2سیمرغ 40

 

4-2-1 سیمرغ در نوشته های دینی زرتشتی.. 41

 

4-2-2 پرنده ای با ویژگی انسانی.. 42

 

4-2-2 چهره سیمرغ در شاهنامه 43

 

4-2-3 آشیانه سیمرغ در متون زرتشتی.. 43

 

 

4-3-4 آشیانه سیمرغ در متون حماسی.. 44

 

4-3-5 آشیانه سیمرغ در متون دیگر. 44

 

4-3 سیمرغ در ارتباط با آیین مهر. 45

 

4-3-1 سیمرغ و عقاب 45

 

4-4 مهر 46

 

4-5 توتم و توتیسم. 46

 

4-6 انواع توتم در شاهنامه 50

 

4-6-1 نام ها 50

 

4-6-1-1 گاو 50

 

4-6-1-2 اسب 53

 

4-6-1-3 درفش …………………………………………………………………………………………………………55

 

4-6-1-4 شیر …………………………………………………………………………………………………………….56

 

4-6-1-5 اژدها …………………………………………………………………………………………………………..58

 

4-6-1-6 گراز ……………………………………………………………………………………………………………62

 

4-6-1-7 گرگ …………………………………………………………………………………………………………..62

 

4-6-1-8 فیل …………………………………………………………………………………………………………….64

 

4-6-1-9 ببر ……………………………………………………………………………………………………………..65

 

4-6-1-10 پلنگ ………………………………………………………………………………………………………. 66

 

4-6-1-11 آهو …………………………………………………………………………………………………………..67

 

4-6-1-12 غرم …………………………………………………………………………………………………………..68

 

4-7 نماد شناسی اژدها در شاهنامه فردوسی …………………………………………………………………….69

 

4-8 ارتباط حیوانات با پهلوانان شاهنامه ………………………………………………………………………….74

 

4-8-1 اسب و رستم ……………………………………………………………………………………………………74

 

4-8-2 شبرنگ بهزاد و سیاوش ……………………………………………………………………………………..77

 

4-8-3 زال و سیمرغ ……………………………………………………………………………………………………79

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری

 

 

2-2-3- تکواژ و انواع آن   ………………………………………………………………………………………………  15

 

2-2-3-1- تکواژهای آزاد و مقید (وابسته)………………………………………………………………..   16

 

2-2-3-2‌- تکواژهای دستوری و قاموسی……………………………………………………………………   16

 

2-2-4 – وند   ………………………………………………………………………………………………………………….   17

 

2-2-5 – تقسیم‌بندی واژه‌های مرکب   …………………………………………………………………………..   19

 

2-2-5-1‌-تقسیم‌بندی مبتنی برشیوۀ ترکیب …………………………………………………………….   19

 

2-2-5-2-تقسیم‌بندی معنایی کلمات مرکب  ……………………………………………………………   19

 

2-2-6- شفافیت و تیرگی در واژه‌های مرکب   ………………………………………………………………   20

 

2-2-7‌-هستۀ نحوی و معنایی در ‌کلمات مرکب  ‌…………………………………………………………..   21

 

2-2-8- هستۀ نحوی در کلمات برون مرکز   ‌………………………………………………………………..   22

 

2-2-9 -هستۀ نحوی در کلمات متوازن   ……………………………………………………………………..   22

 

2-2-10- اهمیت هستۀ معنایی   ………………………………………………………………………………….   23

 

2-2-11- اسم‌های مرکب   ……………………………………………………………………………………………   23

 

2-2-11-1 -تصریف درونی ………………………………………………………………………………………   24

 

2-2-11-2- هسته‌داری  ………………………………………………………………………………………….   24

 

2-2-11-3- ترتیب اجزای جمله ‌……………………………………………………………………………..   24

 

2-2-11-4 -اسم‌های مرکب از نظر معنی‌شناسی ترکیب  ‌………….‌………………………….   24

 

2-2-12- ترکیب‌های پیوندی   ……………………………………………………………………………………..   25

 

2-2-13- ترکیب‌ غیر فعلی در زبان فارسی  ………………………………………………………………….  26

 

2-2-14‌- فرایند اشتقاق   ……………………………………………………………………………………………….  27

 

2-2-15- بررسی جنبه‌های مختلف واژه‌سازی  ……………………………………………………………..  28

 

2-2-15-1- ضرورت واژه‌سازی ………………………………………………………………………………..   28

 

2-2-15-2‌- انواع  واژه‌سازی  ………………………………………………………………………………….   29

 

2-2-15-3- فرایندهای واژه‌سازی ‌…………………………………………………………………………..   30

 

2-2-15-4‌-شرایط لازم برای واژه‌سازی ‌………….‌………………………………………………………   32

 

2-2-15-5‌-موانع واژه‌سازی ‌………….‌………………………………………………………………………….   32

 

2-2-16- انواع نو‌واژه‌ از نظر منشأ  ……………………………………………………………………………….   34

 

2-2-17- موانع نهادینه شدن نو‌واژه‌ها‌…………………………………………………………………………..   34

 

2-2-17-1- عوامل درون زبانی ‌………………………………………………………………………………   34

 

2-2-17-2‌- عوامل برون زبانی ‌………….‌……………………………………………………………………   36

 

2-2-18- واژه‌‌گزینی  …………………………………………………………………………………………………….  36

 

2-2-19- زبان علم  ……………………………………………………………………………………………………….  36

 

2-2-20- شیوه‌های واژه‌‌گزینی ‌  …………………………………………………………………………………..  36

 

2-2-21- روش‌های معادل‌یابی  ……………………………………………………………………………………  37

 

 

2-2-22- ضوابط واژه‌‌گزینی…………………………………………………………………………………………..  37

 

2-3- مبانی عملی تحقیق   …………………………………………………………………………………………….   39

 

2-3-1- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………   39

 

2-3-2- تاریخچۀ مختصری از صرف در ایران   …………………………………………………………   39

 

2-3-3‌- مطالعات پژوهشگران ایرانی   ……………………………………………………………………….  ‌ 39

 

2-3-3-1- پژوهش‌های سنتی   ‌…………………………………………………………………………….   39

 

2-3-3-2‌- پژوهش‌های نوین غیر تحلیلی ‌………….‌………………………………………………….   40

 

2-3-3-3- پژوهش‌های نوین ‌‌تحلیلی ‌………….‌…………………………………………………………   40

 

2-3-4 مطالعات پژوهشگران غیر‌ایرانی   ……………………………………………………………………. ‌ ‌ 54

 

فصل سوم: روش‌شناسی تحقیق

 

3-1‌- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………………..   59

 

3-2‌- روش تحقیق   …………………………………………………………………………………………………………   59

 

3-3‌- حجم نمونه‌ها و روش اندازه‌گیری …………………………………………………………………………..   59

 

3-4- ابزار جمع آوری داده‌ها   …………………………………………………………………………………………   59

 

3-5‌- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها   …………………………………………………………………………………   60

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها

 

4-1- مقدمه   ……………………………………………………………………………………………………………………  ‌ 62

 

4-2 – تجزیه و تحلیل داده‌ها   …………………………………………………………………………………………‌   ‌62

 

4-2-1- جمع‌بندی مطالب  …………………………………………………………………………………………..  62

 

4-2-2-  اسامی مشتق- مرکب   ………………………………………………………………………………….   64

 

4-2-3‌- اسامی مرکب   …………………………………………………………………………………………………   66

 

4-2-4- ‌ اسامی مشتق   ……………………………………………………………………………………………….   70

 

4-2-5 –گروه‌های اسمی   ……………………………………………………………………………………………   72

 

4-2-6 –اسامی بسیط   ………………………………………………………………………………………………..   83

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

 

5-1‌- مقدمه   …………………………………………………………………………………………………………………..   85

 

5-2- خلاصۀ تحقیق   ……………………………………………………………………………………………………..   85

 

5-3-  پاسخ به پرسش‌های تحقیق   ………………………………………………………………………………   87

 

 

جناس لاحق……………………………………………………………………………………………………………………………………….82

 

جناس مطرف…………………………………………………………………………………………………………………………………….93

 

جناس مرکب …………………………………………………………………………………………………………………………………….97

 

جناس مزدوج(مردد، مکرر)…………………………………………………………………………………………………………….101

 

جناس اشتقاق ………………………………………………………………………………………………………………………………..102

 

جناس شبه اشتقاق ………………………………………………………………………………………………………………………..107

 

مجموعه ی سجع

 

ترصیع………………………………………………………………………………………………………………………………………………110

 

موازنه (ممائله)…………………………………………………………………………………………………………………………………113

 

تضمین المزدوج(ازدواج، اعنات القرینه)………………………………………………………………………………………….118

 

تکریر(مکرر)……………………………………………………………………………………………………………………………………..123

 

تردید………………………………………………………………………………………………………………………………………………..126

 

واج آرایی (توزیع ، هم حروفی و هم صدایی)…………………………………………………………………………………128

 

تصدیر (رد العجز علی الصدر و رد الصدر علی العجز)……………………………………………………………………..135

 

بخش دوم(صناعات معنوی در مثنویهای خواجوی كرمانی)…………………………………………………………148

 

مراعات نظیر(ائتلاف،‌تناسب، متناسب،‌مناسبت، تلفیق، توفیق، مواخات)………………………………………149

 

تضاد (طباق، متضاد، مطابقه، تطبیق، تکافو)…………………………………………………………………………………..165

 

طباق سلب……………………………………………………………………………………………………………………………………….171

 

پارادكس (متناقض نما)……………………………………………………………………………………………………………………173

 

استتباع(مدح موجه و ذم موجه)……………………………………………………………………………………………………..182

 

ایهام(توریه،توهیم،تخییل)……………………………………………………………………………………………………………….189

 

ایهام تناسب……………………………………………………………………………………………………………………………………..204

 

سیاقه الاعداد (اعداد، تعدید)………………………………………………………………………………………………………….209

 

تنسیق الصفات ……………………………………………………………………………………………………………………………….213

 

تفریق……………………………………………………………………………………………………………………………………………….220

 

مبالغه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..222

 

تبلیغ ………………………………………………………………………………………………………………………………………………222

 

اغراق………………………………………………………………………………………………………………………………………………..224

 

غلو……………………………………………………………………………………………………………………………………………………226

 

تصلّف……………………………………………………………………………………………………………………………………………….235

 

بخش سوم: در دیگر صناعات معنوی…………………………………………………………………………………………….238

 

ابداع………………………………………………………………………………………………………………………………………………….239

 

بخش چهارم:اصطلاحات و صناعات شاخه های دیگر بلاغت در بدیع………………………………………….265

 

قسم………………………………………………………………………………………………………………………………………………….266

 

بخش پنجم: اصطلاحات علم قافیه مطرح در بدیع………………………………………………………………………267

 

مصرّع……………………………………………………………………………………………………………………………………………….268

 

مردّف……………………………………………………………………………………………………………………………………………….274

 

بخش ششم: اصطلاحات انواع ادبی مطرح در بدیع…………………………………………………………………….279

 

ملمّع……………………………………………………………………………………………………………………………………………….280

 

سوال و جواب…………………………………………………………………………………………………………………………………281

 

 

ماده تاریخ……………………………………………………………………………………………………………………………………….283

 

بخش هفتم: در تلمیحات و دقایق ادبی………………………………………………………………………………………..286

 

تلمیح……………………………………………………………………………………………………………………………………………….287

 

اقتباس …………………………………………………………………………………………………………………………………………..295

 

کهن باوری………………………………………………………………………………………………………………………………………298

 

سنت ادبی………………………………………………………………………………………………………………………………………..300

 

صفت نمایی…………………………………………………………………………………………………………………………………….308

 

فصل پنجم(نتیجه)

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………….313

 

نمودارها

 

نمودا(انواع جناس)…………………………………………………………………………………………………………………………..315

 

نمودار(صفات لفظی)………………………………………………………………………………………………………………………..316

 

نمودار(صفات معنوی)………………………………………………………………………………………………………………………317

 

نمودار(اصطلاحات انواع ادبی مطرح در بدیع)…………………………………………………………………………………318

 

نمودار(در تلمیحات ادبی)……………………………………………………………………………………………………………….319

 

منابع و مأخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………320

 

چكیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………….321

 

چکیده

 

خواجو شاعر بزرگ کرمانی از جمله اولین کسانی است که به خمسه سرایی پرداخته است و اگر بخواهیم دقیق تر بگوییم بعد از نظامی و امیرخسرو دهلوی سومین نفری است که این کار را انجام داده، خواجو مثنویهای خود را با استادی خاص سروده است و صناعات بدیعی را در مثنویهایش به وفور به کار برده و بسامد این صنایع در مثنویهای خواجو زیاد می باشد که این امر باعث زیباتر جلوه دادن اشعار خواجو گردیده و در کنار داستانهای بسیار زیبا مثنوی های  خواجو را به غایت زیبا و خواندنی کرده است.

 

صناعات بدیعی در زیباسازی ساختار شعر از اهمیت و درجه ی بسیار والایی برخوردار است و هدف از این تحقیق نمایان ساختن این صنایع زیبا و میزان به کارگیری و اندازه ی کاربرد صناعات بدیعی در مثنویهای خواجوی بزرگ می باشد.

 

خواجو علاوه بر اینکه به تمام آرایه های ادبی اشراف کامل داشته در علومی مانند نجوم نیز تبحّر داشته و توانسته از این علم در صنایعی مانند کهن باوری و ماده ی تاریخ و ایهام به خوبی استفاده نماید و زیبایی اشعار خود را دوچندان کند. اشعاری که نام خواجو را نه تنها در کرمان بلکه در ایران و اگر غلو نباشد در جهان بلند آوازه کرده است.

 

واژگان کلیدی

 

خواجوی کرمانی، مثنوی ها، صناعات بدیعی ، صناعات لفظی، صناعات معنوی

 

مقدمه

 

به نام نقش بند صفحه ی خاک                                 عذار افروز مهرویان افلاک

 

یکی از مفاخر بزرگ کرمان و حتی  ایران، ملک الفضلاء و افضل الشعراء، نخلبند دیوان نکته دانی افضل الدین خواجوی کرمانی با همه ی عظمت و بزرگی که دارد و شاعران بزرگی همچون حافظ از معلومات وی بهره ها برده و از اشعار او استقبال نموده اند و حتی حافظ در شعری که منسوب به اوست در مورد خواجو چنین گفته است:

 

استاد غزل سعدی است نزد همه کس اما          دارد سخن حافظ طرز سخن خواجو

 

با این حال باز هم خواجو مورد توجه چندانی قرار نگرفته و مورد بی مهری واقع گردیده است که شاید یکی از دلایل این مسئله موقعیت زمانی خواجوست که درست در زمانی مابین دو شاعر بزرگ و بلندآوازه ی شیراز یعنی شیخ اجل سعدی و حضرت حافظ قرار گرفته است که این مسئله باعث کمرنگ تر جلوه کردن خواجو شده است و مسئله ی دیگر مربوط به خمسه نویسی وی می باشد. چنانکه می دانیم بعد از نظامی نخستین کسی که به کار خمسه پرداخته است امیرخسرو دهلوی است و بعد از او خواجو به این امر پرداخته است و شاید بعضیها فکر می کنند که خمسه ی خواجو تقلیدی از خمسه ی نظامی است و همین امر نیز باعث شده که خواجو در خمسه نویسی نیز به نحوی در سایه ی نظامی قرار گرفته و این آثار به غایت زیبا و ارزشمند تحت سیطره ی خمسه ی نظامی کمرنگ جلوه می نماید. خواجو درست است که به خمسه ی نظامی نظر داشته و آن را خوانده و از آن درس و الهام گرفته که این خود یک امر طبیعی است و خود خواجو نیز چند جا با احترام از نظامی یاد کرده است.

 

گرچه سخن پرور نامی توئی                                       معتقد نظم نظامی توئی

 

درگذر از مخزن اسرار او                                   بر گذر از جدول پرگار او

 

خازن مخزن دل دانای توست                                        محرم اسرار خرد رأی توست

 

ولی می بینیم که ضمن محترم شمردن نظامی از دل دانا و خرد والای خویش نیز مدد می خواهد و بر این اساس است که مقید نبوده است که از هر پنج مثنوی نظامی حتی به صورت ظاهر پیروی کند مثلاً گوهرنامه که بر وزن خسرو و شیرین است بکل از سیاق مثنوی نظامی خارج است و همچنین همای و همایون که بر وزن اسکندرنامه است کاملاً موضوعی دیگر را دنبال می کند. جز دو مثنوی او، یکی روضه الانوار که در وزن سبک و سیاق مخزن الاسرار سروده شده و دیگری گل و نوروز که در وزن و سبک و سیاق خسرو و شیرین است. سایر مثنویات خواجو بازگوکننده ی مطالب دیگری است.