سئوالات فرضیه

 

 

 

 

 

 

اهداف تحقیق

 

 

 

 

 

 

تعاریف

 

 

 

 

 

 

فصل دوم (ادبیات تحقیق)

 

 

 

 

 

 

برقرار روابط انسانی

 

 

 

 

 

 

استرس یا فشار روانی

 

 

 

 

 

 

تعاریف فشار شغلی

 

 

 

 

 

 

فشار روانی مفید یا زیانبخش؟

 

 

 

 

 

 

مشکلات استرس

 

 

 

 

 

 

نشانه های متعارف فشار روانی

 

 

 

 

 

 

علل فشار روانی

 

 

 

 

 

 

 

            1-عوامل فشار زای برون سازمانی

 

 

 

 

 

 

            2-عوامل سازمانی فشارزا

 

 

 

 

 

 

            3-عوامل گروهی فشارزا

 

 

 

 

 

 

            4-عوامل فشارزای شخصی

 

 

 

 

 

 

تعارض و سطوح تعارض

 

 

 

 

 

 

تعارض در نقش معلم

 

 

 

 

 

 

بهداشت روانی

 

 

 

 

 

 

اصول اساسی بهداشت روانی

 

 

 

 

 

 

احترام به شخصیت

 

 

 

 

 

 

شناختن محدودیتها

 

 

 

 

 

 

پی بردن به علل رفتار

 

 

 

 

 

 

رفتار تابع تمامیت فرد است

 

 

 

 

 

 

احتیاجات اولیه

 

 

 

 

 

 

اضطراب

 

 

 

 

 

 

تعبیر و تفسیر اضطراب

 

 

 

 

 

 

مؤلفه های اضطراب

 

 

 

 

 

 

افسردگی

 

 

 

 

 

 

اضطراب و معلمان

 

 

 

 

 

 

علائم نوروز

 

 

 

 

 

 

دلایل اهمیت موضوع فشار شغلی

 

 

 

 

 

 

پیشینه تحقیق

 

 

 

 

 

 

فصل سوم

 

 

 

 

 

 

جامعه آماری

 

 

 

 

 

 

نمونه آماری

 

 

 

 

 

 

روش نمونه گیری

 

 

 

 

 

 

ابزار جمع آوری اطلاعات

 

 

 

 

 

 

روش تجزیه و تحلیل آماری

 

 

 

 

 

 

متغیرها

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم

 

 

 

 

 

 

            1-جدول فراوانی نظرات معلمان

 

 

 

 

 

 

            2-جداول ضریب همبستگی پیرسون فرضیه ها

 

 

 

 

 

 

            3-جداول میانگین فرضیه ها

 

 

 

 

 

 

            4-نمودارها

 

 

 

 

 

 

فصل پنجم

 

 

 

 

 

 

نتیجه گیری بر اساس اعداد بدست آمده از جداول میانگین

 

 

 

 

 

 

نتیجه گیری بر اساس اعداد بدست آمده از جداول ضریب همبستگی

 

 

 

 

 

 

نتیجه گیری و اثبات و ردّ فرضیه ها بر اساس نمودارها

 

 

 

 

 

 

ارائه پیشنهادها

 

 

محدودیتها

 

 

 

 

 

فصل ششم

 

 

 

 

 

 

منابع و پیوستها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

 

• مقدمه

 

• بیان مسئله

 

• ضرورت و اهمیت تحقیق

 

• فرضیه های تحقیق

 

• سئوال فرضیه

 

• اهداف تحقیق

 

• تعاریف

 

 

 

مقدمه

 

یکی از عواملی که رابطه مستقیمی با سلامت و بیماری روانی دارد، استرس (فشار روانی) است. استرس آماده شدن برای شغل، ملاقات با افراد، کسب یک مهارت جدید و یا هر استرس دیگری است.

 

هانس اولین محقق که به طور گسترده و علمی استرس را مطالعه کرده است، معتقد است که « به طور کلی زندگی بدون استرس دیگر زندگی نیست». استرس به هر گونه شرایط روانی فیزیکی گفته می شود که ما آن را در هنگام سازگاری یا تطابق با محیط خود، تجربه می کنیم. به طور طبیعی، استرس را حوادث ناخوشایند از قبیل فشارهای روانی ناشی از کار، مشکلات مربوط به زندگی و یا مسایل و مشکلات اقتصادی و مالی و … به وجود می آورند.

 

امروز صنعت و تکنولوژی قدرت و ثروت را افزایش داده ولی امکان زندگی در آرامش و صلح و اطمینان را از انسان سلب کرده و در حقیقت کیفیت فدای کمیت شده و اعتدال و تناسب کنار رفته و فشارهای روانی جانشین آن شده است. با علم به این قضیه که در دنیای امروز بدون تکنولوژی نمی توان زندگی کرد. چرا که فنون تکنولوژی تنها راه عملی برای پیشرفت های اجتماعی است. بهترین راه حل این است که بین تکنولوژی و علم از یک طرف و روان انسان از طرف دیگر سازش و آشتی برقرار شود و تکنولوژی را در خدمت آزادی اندیشه و رعایت حال روحی و معنوی مردم بکار برد به همین منظور موضوع و فشار روانی و آثار ناشی از آن در سازمانها، در دهۀ اخیر مورد توجه بسیار واقع شده و یکی از مباحث اصلی رفتار سازمانی را بخود اختصاص داده است.

 

از نظر فیزیولوژیکی فشار روانی می تواند بر رفتار فرد اثر بگذارد و واکنش های نامطلوب را مانند استعمال دخانیات، تندخویی، افسردگی را سبب شود و از نظر روانی، حمله قلبی، زخم معده و غیره را به همراه آورند و نتیجه طبیعی فشارهای روانی فرد برای سازمان کاهش کارایی است.

 

زیرا افرادی که فرسودگی و استهلاک را در خود تجربه نمایند هیجان قلبی را برای کار از دست داده و در بسیاری موارد کار و شغل خود را رها می کنند و بدین طریق اهداف سازمانها را دستخوش تزلزل می سازند و همچون آفتی فعالیتها و تلاشها را عقیم می سازند.

 

در حال حاضر نیاز روزافزون به معلمان برخودار از سلامت جسمی روانی در کشورمان بیش از هر زمان دیگر است زیرا خدمات آموزش و پرورش اهمیت اجتماعی فراوانی دارد، جامعه و مردم نسبت به عملکرد ها و نتایج کار آن حساسیت زیادی دارند. وظایفی که انجام می دهد بسیار پیچیده و دشوار است.

 

به همین دلیل باید به امر انتخاب معلمان برخوردار از سلامت روانی و جسمانی توجه ویژه ای مبذول شود و این مهم با انجام پژوهشهای متعدد و ارائه طریق جهت انجام فعالیتها و عملکرد اصولی و منطقی و منطبق بر اهداف سازمانی در محیط کار و مشخص نمودن عوامل استرس زا و دادن رهنمودهایی جهت تعدیل و یا کاهش آنها برای بهبود نتایج عملکرد معلمان بدست می آید. ]در این تحقیق سعی شده است که به شناسایی رابطه بین فشار روانی و استرس شغلی و عملکرد معلمان مقطع ابتدایی بپردازد و تفاوت بین معلمان با استرس و معلمانی که در آنها استرس وجود ندارد مقایسه کند[ مقطع ابتدایی یکی از مهمترین مقاطع تحصیلی است که همه چیز در آن پایه ریزی می شود.

 

بیان مسئله

 

همه انسانها در طول زندگی خویش تحت تأثیر فشار روانی قرار گرفته اند و هر فردی در زندگی شخصی و شغلی خود فشار روانی را تجربه کرده است، اثرات مخرب فشار روانی بر زندگی فردی و اجتماعی کاملاً مشهود است این اثر می تواند در سازمان و محیط کاری بروز کرده و موجبات کاهش عملکرد مطلوب را فراهم سازد.

 

هر چند تحت شرایط فشار آور و متعادل بسیاری از افراد بهتر کار می کنند، اما میزان تحمل هر شخص نسبت به موقعیت های فشار آور با شخص دیگر متفاوت است. موقعیت یا شرایطی که باعث ایجاد فشار روانی خفیف در یکی می شود ممکن است برای دیگری موقعیت دردناکی باشد.

 

چون معلمان یکی از آسیب پذیرترین افراد در برابر فشارهای روانی هستند و با توجه به مسئولیتی که بر عهده دارند آثار منفی این فشار آثار سویی در امر آموزش بدنبال خواهد داشت.

 

فشار روانی دارای علل متعددی است و ممکن است ناشی از عوامل بیرون سازمانی مانند خانواده و مشکلات مربوط به آن، مرگ عزیزان، طلاق و … باشد و یا ریشه در درون سازمان داشته باشد که به خود شغل یا درون شغل بستگی نداشته بلکه به عوامل سازمانی دیگر از قبیل سیاستهای سازمانی، ساختهای سازمانی، شرایط مادی، فرآیندها ارتباط دارد.

 

فشار روانی ممکن است اثراتی بر عملکرد معلمان داشته و کیفیت کار آنان را کاهش و از طرفی به تجربه دیده شده است که هر چه معلمان احساس مسئولیت بیشتری داشته باشد و نسبت به کار خود متعهد تر باشند باید فشارهای بیشتری تحمل نمایند لذا در این تحقیق سعی شده برای حفظ سلامت معلمان، فشارهای روانی ناشی از شغل به معلمان و ارتباط آن با عملکردشان مورد شناسایی قرار گیرد و راه حل مناسب در حل و یا کاهش آن ارائه شود.

 

ضرورت و اهمیت تحقیق

 

در دنیای کنونی فشارهای روانی بخش عمده ای از زندگی افراد را در محیط کار و اجتماع و خانواده تحت تأثیر خویش قرار داده است شناخت فشار روانی و تأثیر آن در ابعاد گوناگون زندگی انسان، اعم از فردی، شغلی و خانوادگی و نیز سلامت جسمی از جمله مباحثی است که نظر کارشناسان و متخصصان را جلب کرده است.

 

فشار روانی بیش از حد، تأثیر منفی در زندگی فردی و در محیط کار، بر سازمان دارد و از آن به عنوان یکی از آفات نیروی انسانی نام برده شده است و چون معلمان از این قاعده مستثنی نیستند به عنوان یکی از آسیب پذیرترین قشرها در برابر فشار روانی می توان از آنها نام برد. بدین معنی که فشار روانی بیش از حد معلمان می تواند اثرات مخرب بر عملکرد و کارایی معلمان داشته و باعث کاهش بازده آنها شود و چون آنها پرورش و تربیت انسانها را بر عهده دارند می توانند اثرات مخرب و جبران ناپذیری در  پی داشته باشد.

 

با شناخت عوامل فشارزا و سهم آنها در بهبود فعالیتها و عملکرد معلمان و اثربخشی مدارس، می توان گامی در جهت رفع یا کاهش و یا حد اعتدال فشار روانی برداشت و این مهم بدست نمی آید مگر با انجام تحقیقات فراوان در زمینه شناسایی عوامل مخل سلامت روانی و راههای پیشگیری و مبارزه با آن.

 

پژوهشگر به دلیل اشتغال به کار در مدارس مقطع ابتدایی و حساسیت شغلی معلمان در کارکنان آموزشی که در تماس مستقیم با دانش آموزان می باشند به اهمیت این مسئله پی برده است که در صورت وجود استرس در بین معلمان آموزشی بستری فراهم می آید که این استرس و عوامل و عواقب ناشی از آن به دانش آموزان انتقال یابد و آنان از اثرات مخرب ناشی از وجود این اختلال متضرر شوند به همین دلیل به مطالعه و پژوهش در زمینه شناسایی عوامل استرس زای شغلی و رابطه آن با عملکرد معلمان پرداخته است.

 

فرضیه های تحقیق

 

 

 

2-7 نظریه مقابله 26

 

2-8 سبک های مقابله، تعاریف، طبقه بندی 28

 

2-9 طبقه بندی شیو های مقابله : 30

 

2-10 منابع حمایتی مقابله 31

 

2-11 ادراک استرس در الگوی تبادلی 33

 

2-12 افسردگی / سبک حل مساله 33

 

2-13 حل مسأله / عزت نفس / منبع کنترل 41

 

2-14 استرس/ عزت نفس/ منبع کنترل 44

 

2-15 استرس / افسردگی / حمایت اجتماعی 45

 

بخش دوم: سلامت روان 47

 

2-16 سلامت روان چیست؟ 47

 

2-17 بهداشت روانی از دیدگاه مكاتب مختلف روان‌شناسی 49

 

الف) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب زیست‌گرایی 49

 

ب) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب روان‌كاوی 50

 

پ)بهداشت روانی از دیدگاه مكتب رفتارگرایی 50

 

ت) بهداشت روانی از دیدگاه مكتب انسان‌گرایی 51

 

2-18 مفهوم انسان سالم از دیدگاه روان‌شناسان 51

 

2-19 عوامل مؤثر در تأمین سلامت روانی 51

 

الف) نقش خانواده در سلامت روانی 52

 

ب) نقش مدرسه در سلامت روانی 53

 

پ) نقش خود در سلامت روانی 54

 

2-20 اهداف بهداشت روانی 54

 

2-21 ابعاد فعالیت‌های سلامت روانی 55

 

2-22 اصول سلامت روانی 55

 

2-23 عوامل سازندة ‌مقیاس سلامت عمومی 56

 

الف) نشانه‌های جسمانی 56

 

ب) اضطراب 57

 

پ) كنش اجتماعی 57

 

ت) افسردگی 59

 

ه) سلامت روانی 59

 

2-24 دیدگاه ها ونظریه های موجود در سلامت روانی 61

 

2-25 هدف، ابعاد، اصول، سلامت روانی 63

 

2-26 اصول سلامت  روانی 65

 

2-27 چهار هدف اصلی سلامت روانی 65

 

 

2-28 رابطه احتیایاجات ونیاز ها با سلامت روانی 66

 

2-29 سلامت روانی واجتماع وخانواده 67

 

2-30  نقش مدرسه در سلامت روانی 69

 

2-31 ضرورت بهداشت روانی در مدرسه 70

 

2-32 توصیه های برای ارتقای سلامت روانی مدارس 70

 

2-33 یادگیری وبهداشت روانی 71

 

بخش سوم: پیشینه مطالعاتی 72

 

پژوهشهای انجام شده در داخل کشور: 73

 

پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور: 78

 

فصل سوم: 83

 

روش شناسی تحقیق 83

 

3-1 جامعه آماری 84

 

3-3  حجم نمونه و روش نمونه گیری 84

 

3-4 روش تحقیق: 84

 

3-4  ابزار اندازه گیری و روش جمع آوری اطلاعات 84

 

1.پرسشنامه سبک های حل مسئله: 85

 

2.پرسشنامه سلامت عمومی: 85

 

3-5 ابزار پژوهش 85

 

3-6 روش اجرا  و نمره گذاری 85

 

فصل چهارم: 86

 

تجزیه و تحلیل داده ها 86

 

4-1 مقدمه 87

 

4-2  استنباط فرضیه ها 88

 

فرضیه اصلی:بین سبک های حل مسئله با سلامت روان رابطه معناداری وجود دارد. 88

 

فرضیه اول:بین سبک های حل مسئله و افسردگی رابطه معناداری وجود دارد. 89

 

فرضیه دوم:بین سبک های حل مسئله و اضطراب رابطه معناداری وجود دارد. 90

 

فرضیه سوم:بین سبک های حل مسئله و سلامت اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. 91

 

فصل پنجم: 92

 

نتیجه گیری و پیشنهادات 92

 

5-1 مقدمه 94

 

5-2  نتیجه گیری فرضیات 94

 

 

2-1-9- مدل ریف در خصوص بهزیستی روانشناختی.. 26

 

2-2- شخصیت.. 28

 

2-2-1- تعاریف شخصیت.. 29

 

2-2-2- ارزیابی شخصیت.. 31

 

2-2-3- رویکردهای روانشناختی به شخصیت.. 33

 

2-2-3-1- رویکرد روانکاوی- نظریه فروید.. 33

 

2-2-3-2- رویکرد رفتارگرایی.. 34

 

2-2-3-3- رویکرد انسان گرایی.. 35

 

2-2-3-4- رویکرد روانشناسی فردی.. 36

 

2-2-3-5- رویکرد شناختی.. 37

 

2-2-3-6- شخصیت از نظر ریموند کتل.. 38

 

2-2-3-7- رویکرد اصول بنیادی شخصیت – نظریه موری.. 38

 

2-2-3-8- رویکرد صفات به شخصیت.. 38

 

2-2-3-9- چگونگی شکل گیری نظریه‌ی پنج عاملی شخصیت.. 39

 

2-2-3-10- پنج عامل بزرگ شخصیت.. 42

 

2-2-3-11- تیپ‌های شخصیت.. 43

 

2-2-3-11-1- تیپ‌های شخصیت نوع‌های A و B.. 43

 

2-2-3-11-2- تیپ شخصیتی F.. 44

 

2-3- منبع کنترل.. 44

 

2-3-1- تعریف منبع کنترل.. 45

 

2-3-2- نظریه منبع کنترل جولیان راتر.. 47

 

2-3-3- عوامل مؤثر بر منبع کنترل.. 48

 

2-4- هوش هیجانی.. 49

 

2-4-1- تعریف هوش هیجانی.. 51

 

2-4-2- مدل هوش هیجانی بار- آن.. 52

 

2-4-3- مدل هوش هیجانی مایر و سالووی.. 54

 

2-4-4- مدل هوش هیجانی گلمن.. 55

 

2-4-5-اهمیت هوش هیجانی.. 56

 

2-5- پیشینه‌ی پژوهشی.. 57

 

2-5-1-پیشینه داخلی.. 57

 

2-5-2-پیشنه خارجی.. 59

 

فصل سوم:روش‌شناسی پژوهش

 

3-1- روش پژوهش.. 64

 

3-2-جامعه آماری.. 64

 

3-3-معرفی متغیرها.. 64

 

3-4-حجم نمونه و روش نمونه‌گیری.. 64

 

3-5-شیوهی اجرا.. 64

 

3-6- ابزارهای پژوهش.. 65

 

3-6-1- پرسشنامه بهزیستی روانشناختی ریف:.. 65

 

3-6-2- پرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت مک کری و کاستا (NEO):   66

 

 

3-6-3- پرسشنامه منبع کنترل راتر(1996):.. 67

 

3-6-4- آزمون هوش هیجانی (برادبری- گریوز):.. 67

 

3-7- روش تحلیل داده‌ها.. 68

 

فصل چهارم:یافته های پژوهش

 

الف)یافته های توصیفی.. 70

 

ب) یافته های مرتبط با فرضیههای پژوهش.. 74

 

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

 

5-1-بحث و تفسیر.. 89

 

5-2-محدودیت ها.. 96

 

5-3-پیشنهادها.. 97

 

5-3-1-پیشنهادهای پژوهشی.. 97

 

5-3-2-پیشنهادهای کاربردی.. 97

 

منابع

 

منابع و مآخذ.. 99

 

الف)منابع فارسی.. 99

 

ب)منابع لاتین.. 103

 

 

 

فهرست اشکال

 

 

 

شکل 2-1-(الگوی ریف در خصوص سازه بهزیستی روانشناختی، اقتباس از تمینی، 1384).. 28

 

 

 

فهرست جداول

 

توانمندی‌های شخصی که به عنوان موضوعات اصلی روانشناسی مثبت‌نگر مورد بررسی قرار گرفته‌اند… 16

 

مؤلفه‌های هوش هیجانی (اقتباس از بار آن و پارکر، 2000، و کاننت، 2004)   54

 

جدول 4-1-وضیعت سنی نمونه مور د بررسی.. 70

 

جدول 4-2- میانگین و انحراف استاندارد پیشرفت تحصیلی در نمونه مورد بررسی   71

 

جدول 4-3- میانگین و انحراف استاندارد منبع کنترل در نمونه   71

 

جدول 4-4- فراوانی و درصد منبع کنترل بیرونی و درونی در نمونه مورد بررسی   71

 

جدول 4-5- میانگین و انحراف استاندارد ویژگی های شخصیتی در نمونه مورد بررسی.. 72

 

جدول 4-6- میانگین و انحراف استاندارد هوش هیجانی و خرده مقیاسهای آن   73

 

جدول 4-7- میانگین و انحراف استاندارد بهزیستی روانشناختی و خرده مقیاسهای آن.. 74

 

جدول 4-8- ضرایب همبستگی بین منبع کنترل و بهزیستی روانشناختی   75

 

جدول 4-9- ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در کل نمونه).. 76

 

جدول 4-10- ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در گروه مردان).. 77

 

جدول 4-11-ضرایب همبستگی بین ویژگیهای شخصیتی و بهزیستی روانشناختی (در گروه زنان).. 78

 

جدول4-12- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در کل نمونه).. 79

 

جدول 4-13- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در گروه مردان).. 80

 

جدول 4-14- ضرایب همبستگی بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی (در گروه زنان.. 81

 

جدول 4-15- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و خرده مقیاسهای هوش هیجان.. 82

 

جدول 4-16- ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و خرده مقیاسهای هوش هیجانی.. 82

 

جدول 4-17- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی.. 83

 

 

 

 

 

ل

 

جدول4-18-ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی.. 83

 

جدول 4-19- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی در گروه مردان.. 84

 

جدول4-20-ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی(گروه مردان).. 84

 

جدول 4-21- نتایج پیش بینی بهزیستی روانی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی در گروه زنان.. 85

 

جدول4-22- ضرایب رگرسیونی برای پیش بینی بهزیستی روانشناختی بر اساس منبع کنترل، ویژگیهای شخصیتی و هوش هیجانی(گروه زنان).. 85

 

جدول 4-23- ضرایب استاندارد، ضرایب ساختاری و دیگر شاخص‌های تحلیل همبستگی بنیادی.. 86

 

 

 

چکیده

 

پژوهش حاضر با هدف تعیین نقش پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی دانشجویان انجام شد.این پژوهش توصیفی واز نوع همبستگی بود و جامعه ی پژوهش شامل تمامی دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات کرمانشاه در سال تحصیلی 92-93 می باشد.. نمونه‌ای به حجم 294 نفر به روش نمونه‌گیری تصادفی خوشه ای مرحله‌ای انتخاب شدند. آزمودنی ها به چهار پرسشنامه ی ویژگی‌های شخصیتی (پنج عاملی نئو)، منبع کنترل (راتر)، هوش هیجانی (برادبری و گریوز) و بهزیستی روانشناختی (ریف) پاسخ دادندیافته های پژوهش نشان داد که بین هر یک از متغیر های پنج عامل بزرگ شخصیت،منبع کنترل و هوش هیجانی با بهزیستی روانشناختی همبستگی در سطح  p<0/001معنا دار است.همچنین یافته ها بیانگر آن است که از بین ویژگی های شخصیتی مسئولیت پذیری و انعطاف پذیری بیشترین توان پیش بینی بهزیستی روانشناختی را دارند.به علاوه متغیر منبع کنترل  و نمره کل هوش هیجانی و خرده مولفه های خود مدیریتی،مدیریت رابطه و آگاهی اجتماعی نیز قادر به پیش بینی بهزیستی روانشناختی هستند.با توجه به یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت پنج عامل بزرگ شخصیت،منبع کنترل و هوش هیجانی از متغیرهای مرتبط و پیش بین بهزیستی روانشناختی اند که این نکته می تواند مورد توجه برنامه ریزی های سلامت روان قرار گیرد.

 

 

 

واژگان کلیدی: بهزیستی روانشناختی، پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل، هوش هیجانی

 

 

 

فصل یکم

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

مقدمه

 

در عصر حاضر علیرغم تمامی پیشرفت‌های علمی بواسطه‌ی این که جامعه‌ی امروزی بشر دستخوش تحولات سریع و همه جانبه بویژه از لحاظ فرهنگی و سبک زندگیست، بسیاری از افراد در مواجه با مشکلات و حتی در کنار آمدن با مسائل روتین زندگی خود، فاقد توانایی‌های لازم بوده و در برابر فشارهای روانی آسیب‌پذیر نموده، لذا نه تنها در معرض ابتلا به انواع اختلالات جسمی و روانی قرار دارند به علاوه مؤلفه‌هایی همچون بهزیستی[1]، رضایت از زندگی، امید،شادمانی،خوش‌بینی و سایر ویژگی های مثبت از این دست را که به عنوان سازه‌های مهم و شاخص های سلامت روان[2] در روانشناسی مثبت‌گرا[3] مطرح‌اند را کمتر تجربه می‌کنند. اغلب تحقیقات نیز به جای آنکه سلامت روان را بوسیله‌ی اثرات مثبت آن بررسی کنند، از طریق آسیب شناسی روانی، آن را ارزیابی می‌کنند (اینگرسول و همکاران[4]، 2001).این در حالیست که در روانشناسی علاوه بر اهمیتی که برای پیشگیری قائل می‌شویم به دنبال دستیابی به ویژگی‌ها و کیفیاتی هستیم که سالم، سازگار و در یک کلام مطلوب به شمار می‌آیند- مواردی که نمی‌توان صرفاً از طریق توجه محض به پیشگیری به آنها دست یافت- کما این که این طرز تلقی با تعریف کامل بهداشت روانی نیز مطابقت بیشتری دارد (اندرو اِ ساپینگتون[5]، 1986، ترجمه حمیدرضا برواتی، 1392).  مفهوم بهزیستی روانشناختی[6] به عنوان رویکردی که روانشناسی مثبت‌نگر به سلامت روان در سال‌های اخیر مطرح کرده بر ویژگی های مثبت و رشد توانایی های فردی تأکید داشته و در واقع بر سلامت ذهنی مثبت دلالت دارد(ریف و سینگر[7]،1998). ریف[8](1989) اظهار داشت که سلامت روانشناختی شامل آن چیزی است که فرد به لحاظ روانشناختی نیازمند فاکتورهای مختلف آن است تا با احراز آن بتواند سالم باشد.این خصایص با شخصیت سالم اریکسون موازی میباشد(ولیورا و بوسما[9]،2004(.بهزیستی روانشناختی در نتیجه ی ترکیب تنظیم هیجانی،ویژگی های شخصیتی،هویت و تجارب زندگی به وجود می آید و شناسایی مؤلفه‌های مؤثر در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی می‌تواند به فهم جنبه‌های مثبت و رفتارهای سازگارانه ی افراد مختلف جامعه کمک کند.(دستجردی و همکاران،1390). در این بین دانشجویان به عنوان قشر جوان جامعه جزء مهمترین سرمایه‌های انسانی هر کشور هستند که بخشی از بهترین سال‌های عمر خود یعنی سنین جوانی را صرف دوران تحصیل می‌کنند.بسیاری از افراد وقتی که به مسیر زندگی خود فکر می­کنندسال‌های تحصیل در دانشگاه را به صورت سال‌هایی سازنده و با نفوذتر از هر دوره‌ی دیگر بزرگسالی می‌دانند، این تعجب‌آور نیست چرا که سال‌های تحصیل در دانشگاه دوره توجه کردن کامل به کاوش ارزش‌ها، نقش‌ها و رفتارهای دیگر است (لورابرک، 2007، ترجمه یحیی سید محمدی، 1387).با توجه به اینکه دانشگاه و تجربه‌های استرس‌زای مرتبط با آن ممکن است در افزایش مشکلات روانی و رفتاری دانشجویان نقش داشته باشد و نهایتاً مانع از بهزیستی روانشناختی آنها و رشد و پیشرفتشان شود لذا پژوهش‌های بیشتری در خصوص شناخت عامل‌های مثبت و منفی مرتبط با سلامت روانشناختی دانشجویان مورد نیاز است تا بتوان مداخله‌های مؤثری برای افزایش بهزیستی آنها فراهم نمود. شناخت خصوصیاتی که ممکن است باعث تجربه‌های استرس زا در دانشجویان شود می‌تواند گام مهم در جهت توسعه‌ی این مداخله‌ها می‌باشد (بوریس، برچیتنگ، سالسمن و چارلسون[10]، 2009). از جمله مؤلفه‌های مهم در پیش بینی بهزیستی روانشناختی می‌توان شخصیت را نام برد چرا که ویژگی‌های شخصیتی افراد می‌تواند الگوهایی برای پیش‌بینی رفتار و حالت‌های روانی آنها فراهم آورد و تفاوت‌های فردی افراد عامل مهمی است که نشان می‌دهد چرا برخی از افراد بهتر از دیگران با شرایط و متغیرهای محیطی­کنار می‌آیند و از سطوح مختلف انگیزش، رضایت و سلامت روان برخوردارند (رولینسون و همکاران، 1988، به نقل از تقوا و عبدالهی، 1392). از طرفی نتایج عمده­ی پژوهش ها بیانگر آن است که،مردمی که احساس می‌کنند می توانند بر روی وقایعی که در زندگیشان رخ می‌دهد مؤثر باشند یعنی با منبع کنترل[11]درونی‌اند نسبت به افرادی که چنین باوری ندارند و معتقدند که کوشش‌های آنها در دنیای بیرونی تأثیری ندارد بهره بیشتری از سلامتی می برند (ریچاردسون و همکاران، 1996 به نقل از کراس و شاو[12]، 2000). همچنین (کرالد و همکاران، 2002، نقل از توماس و استیتز[13]، 2003) نشان دادند منبع کنترل بیرونی برای سلامت روان شناختی فرد مضر است. از دیگر مؤلفه‌های پیش‌بین برای بهزیستی روانشناختی می‌توان به هوش هیجانی[14] اشاره کرد. در سال‌های اخیر به طور نظری مفهوم هوش هیجانی شدیداً مورد توجه واقع شده است و تلاش‌های زیادی صورت گرفته تا مشخص شود آیا این مفهوم می‌تواند تغییرهای رفتاری در حوزه‌ی تعامل‌های انسانی را که هوش و شخصیت نتوانسته‌اند تبیین نمایند، به طور درست توصیف کند. به طور مثال ماورولی، پترایدز، ریف و باکر[15] (2007) در تحقیقات خود نشان دادند که بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی ارتباط مثبت وجود دارد.

 

1-1- بیان مسئله

 

برای سال‌های زیادی موضوع بهزیستی و شادکامی[16] مورد غفلت واقع شده و روی جنبه‌های ناشاد انسانی مثل افسردگی، اضطراب و اختلال‌های هیجانی تأکید می شد. اما اخیراً این عدم تعادل،یعنی رویکرد آسیب شناختی صرف به سلامتی انسان،که سلامتی را تنها به عنوان نداشتن بیماری تعریف می کند مورد انتقاد قرار گرفته و با رویکردهای جدید که نشأت گرفته از جنبش روانشناسی مثبت[17] هستند و بر “خوب بودن[18]” به جای “بد یا بیمار بودن[19]”تأکید دارند، تعدیل شده است(ریف،سینگر،و لوو[20]،2004). در واقع در حال حاضر یک زمینه‌ی کلی تحت عنوان روانشناسی مثبت برای درک فرایند شادکامی انسان بوجود آمده است (فارنهایم و کریستوفارو[21]،2007)که در این نوع روانشناسی به جای تأکید بر شناسایی و مطالعه کمبودهای روانی وکاستی‌های رفتاری و ترمیم یا درمان آنها به شناخت و ارتقای وجوه مثبت ونقاط قوت انسان تأکید می‌شود (روبینز[22]، 2008). بدنبال این رویکرد جدید گروهی از روانشناسان الگوی بهزیستی روانشناختی را ارائه کردند. آن ها به جای اصطلاح سلامت روان این مفهوم را به این جهت که، بیشتر، ابعاد مثبت را به ذهن متبادر می‌کند مطرح نمودند و آن را تلاش برای کمال در جهت تحقق استعدادهای بالقوه‌ی واقعی فرد می‌دانند (ریف و سینگر،1998). ریف و همکارانش تلاش کردند بر اساس مبانی فلسفی (کسانی مثل ارسطو و راسل) ملاک های زندگی مطلوب یا اصطلاحاَ “زندگی خوب[23]” را تعیین و دسته بندی کنند ،بر این اساس پژوهش‌های آنها منجر به پیدایش مفهوم جدید عینی از بهزیستی روانشناختی­شد که دارای شش عامل پذیرش خود[24]،هدفمندی­درزندگی[25]،رشد شخصی[26]،داشتن ارتباط مثبت با دیگران[27]، تسلط بر محیط[28]، و خود مختاری[29] است (ریف، 1989). شناسایی مؤلفه‌هایی که به پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی می‌انجامد با تکیه بر اصل پیشگیری مثبت، مبنی برکشف توانمندی‌های انسان و اینکه یک سری صفات متضاد با آسیب شناسی روانی به نام خصیصه‌‌‌های مثبت انسانی وجود دارد که شناختن، وسعت دادن و تمرکز کردن بر این توانمندی‌ها به ویژه در افرادی که دارای ریسک بالا برای آسبب‌شناسی روانی هستند، می‌تواند موجب ارتقاء سلامت روان و افزایش بهزیستی افراد شود (شلی و همکاران[30]، 2005). این امر بویژه در مورد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که وجود استرس های خاص دوران تحصیل از قبیل ورود به محیط علمی و آموزشی جدید که توأم با یادگیری حجم بالایی از مطالب علمی است، فشردگی دروس ارائه شده، در خیلی موارد دوری از خانواده، عدم علاقه به رشته‌ی تحصیلی، شکل‌گیری روابط جدید و حتی گاهاً همزمانی ازدواج و تحصیل، نگرانی از مسائل اقتصادی، آینده‌ی شغلی و … به ویژه در مقاطع تحصیلات تکمیلی همگی می‌توانند اثرات منفی بر سلامت روانی دانشجویان داشته باشند.درمطالعه( دیربای[31]،2005؛به نقل از حسینی،1392) اشاره شده است که شیوع مشکلات روانپزشکی در بین دانشجویان قبل از ورود به دانشگاه با جمعیت هم سن و سال مشابه، اما بعد از ورود به دانشگاه به دلیل استرس‌های متنوع افزایش می‌یابد. این در حالیست که در برخی دیگر از تحقیقات از جمله مطالعه ی کی­یس و همکاران [32](2002) نشان داده شده که افرادی با تحصیلات دانشگاهی وسطوح بالااز نظر نیمرخ بهزیستی روانشناختی در سطح مطلوبتری نسبت به افرادی با تحصیلات پایین تر قرار دارند.صرف نظرازتناقض های تحقیقاتی موجود بحث جلوگیری از وقوع اختلالات روانی به دلیل ماهیت جدی آنها و مشکلات آتی که احتمالاً در پی خواهند داشت امریست ضروری و نیازمند توجه که می‌تواند با ارتقای بهزیستی روانشناختی از طریق بررسی پارامترهای روانشناختی مختلف محقق شود. پژوهش ها نشان می دهند که تلاش های به عمل آمده به منظور تبیین مفهوم بهزیستی روانشناختی،بر نقش شاخص های بهزیستی در دو سطح برون و درون فردی متمرکز است.پیکرن و همکاران[33](2002) صفات شخصیت را یکی از منابع درون فردی اثر گذار بر بهزیستی و تجارب تحصیلی معرفی می­کنند.صفات شخصیت از طریق اثر گذاری بر تفسیر فرد از رویدادهای محیطی،فرایند انطباق و سلامت روانشناختی و جسمی را تخریب و یا تسهیل می کند از این رو صفات شخصیت یکی از مهمترین پیش بینی کننده های سلامت و موفقیت هر فرد می باشد(گرانت و همکاران[34]،2009).اگرچه صفات شخصیتی زیادی وجود دارند اما از جمله مهمترین و با نفوذترین مدل‌ها در بررسی صفات شخصیت در سال‌های اخیر مدل پنج عاملی بوده است که بیش از همه پژوهش در حوزه‌ی شخصیت را به خود اختصاص داده است (نگ[35]، 2003). این پنج عامل اصلی شخصیت عبارتند از: روان رنجور خویی(روان‌نژندی[36])، برون‌گرایی[37]، انعطاف‌پذیری (پذیرش[38])، دلپذیری(سازگاری[39] )و وظیفه‌شناسی(مسئولیت پذیری[40])، که مک کری و کاستا[41] (1987) اساساً­ این پنج عامل را به عنوان تمایلاتی که زمینه‌ی زیستی دارند معرفی کرده‌اند و بیان می‌کنند که صفات شخصیت مثل خلق و خو، آمادگی‌های درونی در مسیر رشد بوده و اساساً از تأثیرات محیطی مستقل‌اند (پروین، 1385). با این حال شخصیت مفهوم وسیعی است که تحت تأثیر صفات موروثی، ویژگی‌های محیطی و یادگیری است (لیوکس[42]، 2008). همچنین منبع کنترل[43] یکی دیگر از مؤلفه‌هایی است که احتمالاً با بهزیستی روانشناختی مرتبط است. این مفهوم در چارچوب نظریه راتر[44] (1959) ارئه شده است. راتر در بیان مفهوم منبع کنترل به دو بعد فرضی درونی و بیرونی اشاره دارد. گروهی که موفق
یت‌ها و شکست های خود را عموماً به شخص خود (کوشش یا توانایی شخصی) نسبت می‌دهند دارای منبع کنترل درونی‌اند و گروه دوم که موفقیت‌ها و شکست‌های خود را معمولاً به عوامل بیرونی از خود (بخت و اقبال یا دشواری تکلیف) نسبت می‌دهند افراد دارای منبع کنترل بیرونی نام گرفته‌اند (یوسفی و همکاران، 1387).راتر برای اینکه تفاوت های  شخصیت موجود در عقاید ما، نسبت به منبع تقویت‌مان را تبیین کند مفهوم منبع کنترل را معرفی کرد (شولتز و شولتز[45]، 2006).کری کالدی[46] و همکاران (2002) بیان داشتند که افراد با منبع کنترل درونی رضایتمندی بیشتری از زندگی خود گزارش می‌کنند.استپتو و واردل[47](2001) معتقدند که منبع کنترل درونی بالا با افزایش احتمال رفتارهای سالم ارتباط مثبت دارد.اشبی[48](2002) بیان می کند کسانی که منبع کنترل درونی دارند خود را دارای کنترل بیشتری در زندگی می دانند و مسئولیت بیشتری در جهت دادن به زندگی خود احساس می کند. از طرفی از آنجا که در محیط دانشگاه دانشجویان در روابط میان فردی خود با سایرین نیازمند برقراری تعامل‌های اجتماعی مناسب هستند، از جمله سازه‌هایی که احتمالاً با بهزیستی روانشناختی آنها مرتبط است توانایی‌های هوش هیجانی[49] است.گلمن[50] (1998) هوش هیجانی را توانایی دریافت سریع، ارزیابی و ابراز هیجانات، فهمیدن و اداره کردن آن و به کار بردن اطلاعات هیجانی برای­هدایت ­افکار­و اعمال می‌دانست.نتایج­ بسیاری از تحقیقات از جمله آستین و همكاران[51](2004)، ماورولی و همكاران[52] (2007)، تسائوسیس­ونیکولا[53](2005)،پیکوراس[54](2006)،گالاگرو­ولابرودریک[55](2008)بیانگر ارتباط مثبت بین هوش هیجانی و بهزیستی روانشناختی اند.هوش هیجانی درک افراد را نسبت به خود و دیگران بالا برده و با مدیریت هیجانات خود و دیگران باعث می‌شود که افراد بتوانند گام برداشتن به سمت بهتر شدن را بیشتر درک نموده و با افزایش خودآگاهی و خودشکوفایی به ارتقاء بهزیستی و رضایت از زندگی در آنها بیانجامد (پیکوراس، 2006). با توجه به نتایج ناکافی و متناقض برخی تحقیقات پیشین و نیز به دلیل عدم وجود تحقیقی جامع که به طور منظم و منسجم نقش هر سه متغیرپنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی را در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی آن هم در جامعه‌ی دانشجویان مورد بررسی قرار داده باشد لذا این سؤال بی‌پاسخ گذاشته شده که آیا سه متغیر مذکور می‌توانند در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی نقش داشته باشند؟ بر همین اساس پژوهش حاضر به بررسی نقش پنج عامل بزرگ شخصیت، منبع کنترل و هوش هیجانی در پیش‌بینی بهزیستی روانشناختی دانشجویان پرداخته است.

 

[1]Well-being

 

[2]Mental Health

 

[3]Positive psycology

 

[4] Ingersoll & Eth

 

[5] -Soppingtom Andrew.A

 

[6] Psychological Well-being(PWB)

 

[7]Ryff & singer

 

[8]Ryff

 

[9]Vleioras & Bosma

 

[10] Burris, Berchting, Salsman & Carlson

 

[11]Locusof control

 

[12]Krous & Show

 

[13]Thomas &Stetz

 

[14] Emotional intelligence

 

[15]Mavroveli, Petrides, Rieffe & Bakker

 

[16]happiness

 

[17]Positive psychology

 

[18]Wellness

 

[19] Illness

 

[20]Ryff,Singer & love

 

[21] Furnham & shristoforou

 

[22]Robbins

 

[23] Good life

 

[24] Self-Acceptance(SA)

 

[25] Purpose in life(PL)

 

[26] Personal Growth(PG)

 

[27] Positive Relations with others (PR)

 

[28] Environmental mastery(EM)

 

[29] Autonomy(AU)

 

[30] Shelly &  Eth

 

[31]Derbye

 

[32] Keyes & eth

 

[33] Pekrun & eth

 

[34] Grant &eth

 

[35]Neg

 

[36]neuroticism

 

[37]extraversion

 

 

2- 1-3  نه راهبرد متفاوت تنظیم شناختی هیجان 15

 

2-2- گرایش به اعتیاد 17

 

2-2-1 مفاهیم تاریخی سوء مصرف مواد و گرایش به اعتیاد 17

 

2- 2-2   سوء مصرف و علا ئم تشخیصی 25

 

2-2-3  نظریه های سبب شناسی 28

 

نظریه ژنتیكی 28

 

نظریه روان پویشی 28

 

نظریه های رفتاری و شناختی رفتاری 30

 

2-2-4    همه گیر شناسی سوء مصرف مواد 31

 

2-2-5  نشانه های سوء مصرف مواد 33

 

2-2-6  انواع مواد اعتیادآور 33

 

-کُند كننده ها 34

 

– محرك ها 37

 

– توهم زاها 38

 

2- 2-7   نظریه استعداد اعتیاد 40

 

2- 2-8   عوامل خطرساز اعتیاد 43

 

– عوامل خطرساز از نظر روانپزشکی 43

 

– عوامل خطرساز از نظر رفتاری 43

 

– عوامل خطرساز جمعیت شناختی 43

 

– عوامل خطرساز اجتماعی 44

 

2-3-  اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) 46

 

2-3-1  اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD)  و علایم تشخیصی 46

 

2-3-2   ویژگی های تشخیصی 50

 

2-3-3   سبب شناسی اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی 52

 

عوامل ژنتیک 52

 

عوامل مربوط به رشد 52

 

آسیب مغزی 52

 

عوامل روانی / اجتماعی 53

 

2- 3-4   همه گیر شناسی اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) 53

 

2-4-  رابطه بین متغیر ها 55

 

2-4-1   استعداد به اعتیاد و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی ( ADHD ) 55

 

2-4-2   تنظیم شناختی هیجان و استعداد  به اعتیاد 55

 

2-4-3  راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (  ADHD ) 56

 

2-5- مروری بر تحقیقات انجام شده 56

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-1 – روش پژوهش 77

 

3-2-  جامعه آماری و روش نمونه گیری 77

 

 

3-3-  ابزار پژوهش 77

 

3-3-1 پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی – کم توجهی بزرگسالان کانرز (CAARS-S:S): 77

 

3-3-2 پایایی پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی – کم توجهی بزرگسالان کانرز 78

 

3-3-3 پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ): 80

 

3-3-4   بررسی پایایی پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان 86

 

3-3-5 پرسشنامه پذیرش اعتیاد(AAS) و مقیاس استعدادالکل یا می بارگی مک اندرو  MAC-R : 88

 

3-4-   شیوه اجرا 92

 

3-5-  تجزیه و تحلیل آماری 92

 

3-6-  ملاحظات اخلاقی 92

 

4-1-   توصیف داده ها 94

 

4-1-1 نمودار ها جهت نشان دادن نمرات دو گروه 95

 

4-2- تحلیل داده ها 99

 

5-3-  محدودیت های تحقیق 107

 

5-4-  پیشنهادات 108

 

منابع و مآخذ 110

 

منابع فارسی 110

 

منابع غیر فارسی 112

 

چکیده انگلیسی 115

 

پیوست ها 116

 

پیوست «الف » 116

 

پیوست «ب » 118

 

پیوست «ج» 119

 

 

 

فهرست جدول ها

 

عنوان                                                                                                                   صفحه

 

 

 

جدول 2-1 عوامل مخاطره آفرین در گرایش به سوء مصرف مواد 45

 

جدول 3-1  مقدار ضریب آلفای محاسبه شده 78

 

جدول 3-2 محاسبه ضریب آلفا با توجه به تک تک سوالات 79

 

جدول 3-3 شاخص های معناداری داده ها در اجرای اول 83

 

جدول 3- 4 ماتریس چرخشی برای 4 عامل تنظیم هیجان 84

 

جدول 3- 5 ضریب اعتبار و سوال های هر خرده مقیاس 85

 

جدول 3- 5 همبستگی خرده مؤلفه ها با نمره كل پرسشنامه 85

 

جدول 3-6 آزمون t برای مقایسه 4 مؤلفه و نمره كل تنظیم  هیجان شناختی در دختران و پسران 86

 

جدول 3-7 مقدار ضریب آلفای محاسبه شده 86

 

جدول 3-8 محاسبه ضریب آلفا با توجه به تک تک سوالات 87

 

جدول 3-9 نتایج آزمون تی (t) گروه های مستقل 90

 

جدول 3-10  نتایج آماره های توصیفی برای سه مقیاس AAS ، APS ، MAC-R به تفكیك گروه 91

 

جدول 3-11 نتایج همسانی درونی (آلفا) و همبستگی بین سه مقیاس  AAS، MAC-R، APS،221N- 92

 

جدول 4-1 آماره های توصیفی داده های گروه عادی 94

 

جدول 4-2 آماره های توصیفی داده های گروه مبتلایان به کمبود توجه/بیش فعالی 95

 

جدول 4-3  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر تنظیم شناختی هیجان 99

 

جدول 4-4   نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر سرزنش خود و فاجعه سازی 99

 

جدول 4-5   نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر کنارآمدن و پذیرش 100

 

جدول  4-6  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر مثبت اندیشی 100

 

جدول 4-7  نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر سرزنش دیگران 101

 

جدول 4-8 نتایج آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یکراهه در متغیر گرایش به اعتیاد 101

 

جدول 4-9 بررسی رابطه مولفه های تنظیم شناختی هیجان و استعداد به اعتیاد در مبتلایان به بیش فعالی 102

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودار ها

 

عنوان                                                                                                                   صفحه

 

نمودار 2-1 الگوی کلی شروع مصرف 46

 

نمودار 4-1 مربوط به فراوانی نمرات گرایش به اعتیاد در نمونه مورد مطالعه 96

 

نمودار 4-2 مربوط به فراوانی تنظیم هیجان شناختی در نمونه مورد مطالعه 96

 

نمودار 4-3 مربوط به فراوانی نمرات سرزنش خود و فاجعه آمیزی در نمونه مورد مطالعه 97

 

نمودار 4-4 مربوط به فراوانی نمرات کنار آمدن و پذیرش در نمونه مورد مطالعه 97

 

نمودار 4-5 مربوط به فراوانی نمرات مثبت اندیشی در نمونه مورد مطالعه 98

 

نمودار 4-6 مربوط به فراوانی نمرات سرزنش دیگران در نمونه مورد مطالعه 98

 

 

 

چکیده

 

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) در بزرگسالان به عنوان یک اختلال مهم، روز به روز بیشتر شناخته می شود، با این حال بررسی و عوارض ناشی از این اختلال در دانشجویان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. هدف این مطالعه علی – مقایسه ا ی ، مقایسه راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه دانشجویان دانشگاه های سطح شهر تهران می باشد که از این میان تعداد 5 دانشگاه به صورت نمونه گیری تصادفی انتخاب شدند. در مرحله بعد از این دانشگاه ها نمونه مورد نظر با استفاده از روش نمونه گیری مبتنی بر هدف انتخاب شدند. حجم نمونه 106 نفر بود که،21 نفر در گروه با نشانه های ADHD و 85 نفر در گروه بدون نشانه های ADHD قرار گرفتند. ابزار پژوهش در این تحقیق شامل  پرسشنامه تشخیصی کوتاه اختلال بیش فعالی /کم توجهی بزرگسالان کانرز( (CAARS-S:S، پرسشنامه تنظیم شناختی هیجان (CERQ)، پرسشنامه پذیرش اعتیاد(AAS) و مقیاس استعداد الکل یا می بارگی مک اندرو MAC-R . از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه برای آزمون سئوال ها  و جهت بررسی رابطه بین متغییر ها از ضریب همبستگی استفاده شد، و با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 21 داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد، میان دانشجویان با نشانه های ADHD و بدون این نشانه ها در نمره کلی تنظیم شناختی هیجان تفاوت معناداری وجود ندارد ( 05/0 P>). در متغیر استعداد اعتیاد و راهبرد سرزنش خود و فاجعه آمیز پنداری بین دو گروه تفاوت معناداری وجود دارد (05/0 P<). همچنین بین استعداد به اعتیاد و راهبردهای سرزنش خود و سرزنش دیگران رابطه معنادار وجود دارد .

 

 

 

كلید واژه ها: اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی، تنظیم شناختی هیجان، استعداد اعتیاد.

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

 

تنظیم هیجان فرایندی است که از طریق آن افراد، هیجانهای خود را به صورت هشیار یا ناهشیار تعدیل می کنند تا به طور مناسب به تقاضاهای محیطی متنوع پاسخ دهند (تامپسون[1]،1994 ؛ بارلو[2]،2007 ؛ مارتین[3] و دنیس[4]،2004؛گروس[5]، 1998). در زندگی روزمره، افراد همواره راهبردهای منظمی را برای تعدیل شدت و یا نوع تجارب هیجانی خود یا واقعه فراخواننده هیجان به کار می گیرند (دیاموند[6] ،آسپینوال[7]، 2003؛گروس ،1998). تنظیم شناختی هیجان به شیوه شناختی مدیریت و دستکاری ورود اطلاعات فراخواننده هیجان اشاره دارد (اوکسنر[8] ، گروس،2004 ) . به عبارت دیگر، راهبردهای تنظیم شناختی هیجان، به نحوه تفکر افراد پس از بروز یک تجربه منفی یا واقعه آسیب زا برای آنها اطلاق می شود (حسنی و همکاران ،1387). در سالهای اخیر، گارنفسکی و همکاران (2002) ، نه راهبرد متفاوت تنظیم شناختی هیجان را به صورت مفهومی شناسایی کرده اند.

 

مصرف مواد مخدر در كشور ما سابقه ای دیرینه دارد. از اولین احكام ممنوعیت مصرف تریاك كه به 400 سال پیش باز می گردد، روشن می شود كه عوارض آن صدها سال است كه توجه سیاستمدارن را به خود جلب كرده است(رحیمی موقر ،1384). خوردن تریاك در ایران از دوره صفویه و كشیدن تریاك از زمان قاجاریه معمول گردیده است(تقوی،1363). مصرف هروئین نیز از زمان پهلوی آغاز شده است (همان منبع). وابستگی به تریاك در اواسط سده 19 میلادی شیوع بیشتری داشته ، اما تا اواخر همان سده به عنوان یك مشكل عمده پزشكی مطرح نبوده است (سادوك و سادوك[9]، 2000 ). آمار مواد مخدر كشف شده درسالهای اخیر نشان دهنده روند رو به رشد آن است (احسان منش و همکاران ،1378) و همچنان مشکل اعتیاد در ایران ادامه دارد . از سوی دیگر میزان مرگ و میر در میان معتادان به مواد اوپیوئیدی 20 برابر بیشتر از افراد غیر معتاد است. مرگ و میر معمولا به علت مسمومیت، عفونت، ایدز، خودكشی و دیگركشی رخ می دهد (تئودور[10]، استرن [11]، 2000). چون پدیده اعتیاد، ارتباط تنگاتنگی با فرهنگ،اعتقادات مذهبی، شرایط اقتصادی، اجتماعی و پیشینه تاریخی هر كشوری دارد، از این رو تكیه به پژوهش های خارجی چندان مفید نخواهد بود بلكه به بررسیهای منطقه ای و كشوری نیاز اساسی وجود دارد.

 

بر اساس چهارمین نسخه تجدید نظر شده راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-IV-TR)، اختلال کمبود توجه / بیش فعالی (ADHD) با علایمی مانند کمبود توجه و تمرکز، تکانشگری و بیش فعالی مشخص می شود . در این شرایط عملکرد روانی/اجتماعی فرد، یادگیری و شناخت نیز مختل می شود (بیدرمن[12] ، فارائون[13]،2005). این اختلال شایعترین اختلال روانی در کودکان بوده و شیوع آن در جنس مذکر بیشتر از جنس مونث است. در بیشتر مواقع (ADHD) با سایر اختلالات همراه بوده و در 60 درصد موارد، علایم تا دوران بزرگسالی باقی می ماند(کید[14]،2000؛ فروئلیچ[15] و همکاران 2007). اگرچه در سالهای گذشته این باور غلط وجود داشت که این اختلال از سالهای بعد از نوجوانی بهبود می یابد ولی امروز این واقعیت آشکار شده است که این اختلال در بیش از50 تا 75 درصد موارد تا دوران بزرگسالی ادامه خواهد یافت (والندر [16]، هوبرت[17]،1985). تا کنون هیچ عاملی به تنهایی به عنوان علت اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی شناخته نشده است، تصور می شود که این اختلال در نتیجه تعاملات پیچیده بین ژنتیک، محیط و عوامل زیستی می باشد(کلینگ[18] و همکاران ،2008).

 

گرچه در بسیاری از تحقیقات، به ارتباط ADHD و سوء مصرف مواد پرداخته شده و وجود آن نیز ثابت شده است  ولی در هیچ پژوهشی به مقایسه گرایش به اعتیاد در افراد داری  نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی و بدون نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی پرداخته نشده است. همچنین به نظر می رسد افراد مبتلا به نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی در راهبردهای تنظیم شناختی هیجان نیز دچار مشکل باشند پس بر آن شدیم تا این به مقایسه بپردازیم.

 

 

 

 1-2- موضوع پژوهش

 

مقایسه راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی

 

Comparison of cognitive emotion regulation strategies and Addiction Prone in university student with and without Attention deficit – hyperactive disorder (ADHD) symptoms

 

 

 

1-3 – بیان مسئله

 

سا لها پژوهش به نقش مهم تنظیم هیجان در سازش با وقایع تنیدگی زای زندگی وضوح بخشیده است(گرانفسکی[19] ، کراییج[20]، 2006).  تنظیم هیجان[21] دلالت دارد بر به كار گماشتن افكار و رفتارهایی كه در هیجان های آدمی تأثیر می گذارند. هنگامی كه انسان ها تنظیم هیجان را به كار می گیرند، چگونگی تجارب و تظاهر هیجان های خود را هم تحت اختیار می گیرند. گمان می شود توانایی تنظیم هیجان خصیصه ای از خصوصیات هوش هیجانی است[22] (بارآن[23] ، پارکر[24]، 2000). هیجان ها از دیدی كاركردی تلاش هایی همگرا توسط فرد محسوب می شوند، به منظور ابقاء، تغییر و یا خاتمه دادن به روابط میان فرد و محیط تأثیرگذار گروهی ادعا دارند تنظیم هیجان وابسته به دو سطح است:  فرایند تنظیم هیجان و بازده آن .تنظیم هیجان اینگونه تعریف می شود:  تنظیم هیجان مبتنی است بر فرایندهای درونی و بیرونی پاسخ دهی در برابر مهار و نظارت، ارزیابی و تعدیل تعاملات هیجانی به خصوص خصایص زودگذر و تند آنها برای به تحقق رسیدن اهداف (تامپسون[25]، 1994). تنظیم هیجان می تواند آگاهانه یا ناآگاهانه، زودگذر یا دائمی و رفتاری و یا شناختی باشد، تنظیم هیجان رفتاری، نوعی از تنظیم هیجان است كه در رفتار آشكار فرد دیده می شود نسبت  به تنظیم هیجان شناختی كه قابلیت مشاهده ندارد و زودگذر است. تنظیم هیجان موفق همراه با دستاوردهای مثبت می باشد، دستاوردهایی چون رشد صلاحیت های اجتماعی (ایزنبرگ[26]، 2000)، سلامتی به كارگیرنده تنظیم هیجان و در مقابل، هیجان تنظیم نشده با اشكال برجسته آسیب های روانی همراه است .مثلا گفته شده است كه عدم تنظیم هیجان می تواند منادی رفتارهای مشكل آفرینی همچون خشونت باشد(دیلون[27] و همکاران، 2007). پژوهش ها نشان داده اند كه طبقه قدرتمندی از تنظیم هیجان شامل راههای شناختی اداره اطلاعات  هیجانی تحریك كننده است (آسخنر، گروس[28]، 2005).

 

اعتیاد یک بیماری جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی[29] است که در شکل گیری آن زمینه های پیش اعتیادی متعددی نقش ایفا می کنند. مطالعات نشان داده اند اعتیاد در مصرف کنندگان نیکوتین، الکل و تریاک تنها در بخش کوچکی از جمعیت که به مصرف مزمن مواد می پردازند روی می دهد. به عبارتی این مطالعات سه نکته را نشان می دهند که 1- تمام افرادی که با مواد مخدر مواجه نمی شوند وابسته یا معتاد نمی گردند. 2- مواجه طولانی با مواد مخدر شرط کافی برای اعتیاد نیست. از سوی دیگر برخی اشخاص تنها بعد از چند بار مواجه شدن با مواد معتاد می شوند 3- کسانی که مستعد اعتیاد هستند به مصرف مواد چندگانه تمایل دارند (هیرویی[30] ، آگاتسوما[31]، 2005).  نظریه استعداد اعتیاد[32] بیان می کند که برخی افراد مستعد اعتیاد هستند و اگر در معرض آن قرار بگیرند معتاد می شوند ولی اگر کسی استعداد نداشته باشد؛ معتاد نمی شود (گندورا و گندورا، 1970).

 

نتایج پژوهش ها نشان می دهد که واکنش پذیری بالا و استفاده از راهبردهای تنظیم هیجانی منفی بیشتر، از عوامل خطر زا برای سوء مصرف کنندگان مواد است (ابوالقاسمی و همکاران، 1389). همچنین برخورداری از بیماری روانی زمینه ای یکی از عوامل مستعد کننده برای اعتیاد می باشد.

 

اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) یک اختلال عصبی ارثی شایع است که از کودکی وجود داشته و احتمالا علت آن را کاهش عملکرد سیستم های تولید کننده دوپامین در مغز عنوان می کنند (روزلر[33] و همکاران، 2000). بررسی شیوع ADHD و شرح حال افراد مبتلا نشان می دهد که شیوع آن در کودکان 3 تا 10 درصد می باشد که یک سوم تا دو سوم آنها تا بزرگسالی هم مشکلاتشان ادامه پیدا می کند و شیوع ADHD در جمعیت افراد بزرگسال عادی 1 تا 6 درصد تخمین زده می شود (وندر[34] و همکاران، 2001). لذا بر خلاف گذشته امروزه اعتقاد برآن است که نشانه های ADHD بعد از بلوغ عمدتاً ادامه پیدا می کند (وندر و همکاران، 2001 ؛ فاگل [35]و همکاران، 1995). پژوهش های مختلف نشان داده اند که ADHD خطر سوء مصرف مواد، بزهکاری، زندانی شدن، شکست های شغلی، طلاق و مشکلات ازدواج را افزایش می دهد (فاگل و همکاران، 1995).

 

با توجه به موارد مذکور سوال اصلی پژوهش این است که آیا راهبرد های تنظیم شناختی هیجان و استعداد اعتیاد در دانشجویان دارای نشانه های اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی (ADHD) با دانشجویان عادی تفاوت دارد یا خیر؟

 

[1] – Thompson

 

[2] -Barlo

 

[3] – Martin

 

[4] – Dennis

 

[5] – Gross

 

[6] – Diamond

 

[7] – Aspinwall

 

[8] – Ochsner

 

[9] -Sadock&Sadock

 

[10] -Theodore

 

[11] -Stern

 

[12] – Biederman

 

[13] – Faraone

 

[14] – Kidd

 

[15] – Froehlich

 

[16] -Wallander

 

 

2-1-2-2 نظریه دو عاملی چارلز اسپیرمن………….. 13

 

2-1-2-3 نظریه چند عاملی ال. ثراندایك………….. 14

 

2-1-2-4 نظریه‌ استعدادهای اولیه عقلی (نظریه چند عاملی ترستون) 14

 

2-1-2-5 نظریه گیلفورد……………………….. 15

 

2-1-2-6 نظریه سلسله مراتبی ورنون……………… 16

 

2-1-2-7 نظریه آر. بی. كتل……………………. 16

 

2-1-3 نظریه‌های روانشناسان شناختی……………… 17

 

2-1-3-1 نظریه رشد شناختی پیاژه……………….. 17

 

2-1-3-2 نظریه رشد شناختی كارول……………….. 17

 

2-1-3-3 نظریه تریارچیك و استرنبرگ…………….. 18

 

2-1-3-4 نظریه گاردنر………………………… 20

 

2-2 تیزهوشی………………………………… 22

 

2-2-1 تعاریف تیزهوشی………………………… 23

 

2-2-2 تیزهوش به چه كسی گفته می شود ؟………….. 24

 

2-2-3 برخی از خصایص كلی كودكان تیزهوش…………. 25

 

2-2-4 نیازهای خاص كودكان تیزهوش………………. 26

 

2-3 مروری بر ادبیات استعداد………………….. 28

 

2-3-1 استعداد………………………………. 28

 

2-3-2 تعریف استعداد…………………………. 29

 

2-3-3 مراحل تحول استعداد…………………….. 29

 

2-3-4 اركان استعداد…………………………. 30

 

2-3-5 تشخیص استعداد…………………………. 31

 

2-3-6 ضرورت توجه به استعداد در افراد………….. 31

 

2-3-7 انواع استعدادها……………………….. 33

 

2-3-8 آموزش و پرورش، وسیله پرورش استعدادها…….. 35

 

2-3-9 اهمیت استعداد در پیشرفت تحصیلی………….. 36

 

2-3-10 ویژگی‌های رایج کودکان با استعداد………… 38

 

2-3-11 استعداد و آموزش………………………. 39

 

2-3-12 استعداد و فیزیولوژی مغز……………….. 43

 

2-3-13 توانایی برای مهارتی خاص……………….. 44

 

14-3-2تایید والدین در شناسایی استعداد و علایق كودكان 47

 

2-3-15 رابطه هوش و استعداد…………………… 48

 

2-5 پیشینه تحقیق……………………………. 50

 

2-6 پیشینه پژوهش:…………………………… 52

 

فصل سوم : روش پژوهش…………………………. 56

 

3-1 روش پژوهش………………………………. 57

 

3-2 جامعه آماری…………………………….. 57

 

3-3 روش نمونه گیری و حجم نمونه……………….. 57

 

3-4 ابزار پژوهش…………………………….. 58

 

3-5 روش گردآوری داده ها……………………… 58

 

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل دادها………………….. 59

 

فصل چهارم : نتایج پژوهش……………………… 60

 

4-1 ویژگی های جمعیت شناختی…………………… 61

 

4-2 توصیف داده ها…………………………… 62

 

4-3 آزمون فرض………………………………. 64

 

4-3-1 سؤال  اول…………………………….. 64

 

4-3-2 سؤال  دوم…………………………….. 66

 

4-3-3 سؤال  سوم…………………………….. 67

 

فصل پنجم : بحث و تفسیر………………………. 68

 

5-1 بحث و نتیجه گیری………………………… 69

 

5-2 محدودیتهای پژوهش:……………………….. 72

 

5-3 پیشنهاد پژوهش:………………………….. 72

 

منابع فارسی………………………………… 73

 

منابع غیر فارسی…………………………….. 82

 

پیوست……………………………………… 85

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان……………….. ……………………صفحه

 

جدول 4-1، توزیع فراوانی جنسیت نمونه های مورد بررسی…… 61

 

جدول 4- 2، شاخص های توصیفی متغیرهای پژوهش در دانش آموزان دختر و پسر عادی و تیزهوش……………………………………. 62

 

جدول 4-3، آزمون تحلیل واریانس دوراهه تفاوت میانگین در مؤلفه های اول و دوم ساختار دو مؤلفه ای استعداد در دانش آموزان عادی و تیزهوش بر حسب جنسیت…………………………………………… 64

 

جدول 4-4، آزمون تحلیل واریانس دوراهه تفاوت میانگین در مؤلفه اول ساختار دو مؤلفه ای استعداد در دانش آموزان عادی و تیزهوش…….. 66

 

جدول 4-5، آزمون تحلیل واریانس دوراهه تفاوت میانگین در مؤلفه دوم ساختار دو مؤلفه ای استعداد در دانش آموزان عادی و تیزهوش…….. 67

 

 

 

چکیده

 

هدف این پژوهش مقایسه جنسیتی ساختار دو مولفه ای استعداد در دانش آموزان تیزهوش و عادی مقطع دبیرستانی پایه اول دبیرستان می باشد.

 

بدین منظور نمونه ای به حجم 200 دانش آموز که شامل 100 دانش آموز دختر ( 50 دانش آموز دختر تیزهوش و 50 دانش آموز دختر عادی ) و 100 دانش آموز پسر ( 50 دانش آموز پسر تیزهوش و 50 دانش آموز پسر عادی ) برگزیده شدند.

 

در این تحقیق از آزمون جدول دو مولفه ای استعداد کاظمی حقیقی استفاده گردید.

 

در این تحقیق جهت تجزیه و تحلیل داده ها از روش آزمون تحلیل واریانس دو راهه استفاده گردید و نتایج نشان داد که : بین دانش آموزان تیزهوش و عادی درساختار دو مولفه ای استعداد تفاوت معنی داری وجود دارد.ولی این این تفاوت در بین دختران و پسران تیزهوش و عادی دیده نشد.

 

این یافته ها بیانگر این است که دانش آموزان تیزهوش در مدارس استعدادهای درخشان دراستعداد به معنی درک، یادگیری و طبقه بندی مفاهیم و همچنین استعداد به معنای توانایی ویژه همراه با مهارت توانایی بالا در بروز قابلیت های شخصی به طور معنی داری بالاتر از دانش آموزان عادی هستند.

 

این بررسی تاثیر محیط آموزشی را در تکوین شخصیت نوجوان مستعد تائید می کند.

 

 

 

کلید واژها: استعداد،دانش آموزان،تیزهوش،عادی،جنسیت

 

 

 

 

 

 

فصل اول     کلیات پژوهش