2-9- مذهب در دوران جامی.. 17

 

2-10- مذهب و تصوّف جامی.. 18

 

2-11- معرفی آثار جامی.. 20

 

2-12- سبک‌شناسی جامی.. 30

 

2-13- جایگاه ادبی جامی.. 31

 

فصل سوم:بررسی علم کلام و معرفی فرقه های کلامی

 

3-1- علم کلام. 34

 

3-1-1- تعریف علم کلام. 37

 

3-1-2- موضوع علم کلام. 39

 

3-1-3- تاریخچۀ علم کلام. 41

 

3-1-4- فواید و اهداف علم کلام. 43

 

3-1-5- کلام و فلسفه. 44

 

3-2- مکتب‌های کلامی.. 46

 

3-2-1- قَدَریِه. 47

 

3-2-2- جَهْمیَه. 48

 

3-2-3- مُرْجِئَه. 49

 

3-2-4- جَبْریَه. 51

 

3-2-5-خَوارِج. 52

 

3-2-6- مُعْتَزَلَه. 53

 

3-2-7- اَشاعَرَه 55

 

3-2-8- ماتُریدیَه. 57

 

3-2-9- شیعه. 58

 

3-2-9-1- وجه‌تسمیه و تاریخ پیدایش… 59

 

3-2-9-2- فرقه های شیعه. 59

 

3-2-9-2-1- زیدیّه. 60

 

3-2-9-2-2- اسماعیلیّه. 60

 

3-2-9-2-3- امامیّه اثنا عشری.. 61

 

فصل چهارم:  بررسی اندیشه‌های کلامی در دیوان جامی

 

4-1- توحید. 64

 

4-1-1- مراحل توحید. 66

 

4-1-2- توحید در علم کلام. 69

 

4-1-3- توحید در نگاه عرفا 69

 

4-1-4- توحید در دیوان جامی.. 70

 

4-1-4-1- جامی و توحید در ذات.. 71

 

4-1-4-2- جامی و توحید عملی.. 74

 

4-1-4-3- جامی و توحید افعالی.. 76

 

4-2- جبر و اختیار 79

 

4-2-1- دیدگاه متکلّمان در باب جبر و اختیار 81

 

4-2-2- دیدگاه جامی در باب جبر و اختیار 82

 

4-3- صفات خداوند. 88

 

 

4-3-1- تعریف صفت.. 88

 

4-3-2- تقسیم‌بندی صفات.. 89

 

4-3-3- صفات الهی از دیدگاه متکلّمان. 89

 

4-3-3-1- دیدگاه معتزله. 90

 

4-3-3-2- دیدگاه اشاعره 90

 

4-3-3-3- دیدگاه ماتریدیان. 90

 

4-3-3-4- دیدگاه شیعه امامیه. 91

 

4-3-3-5- دیدگاه عرفا 91

 

4-3-4- جامی و صفات باری‌تعالی.. 92

 

4-3-4-1- صفات ثبوتیه. 94

 

4-4- حادث و قدیم. 95

 

4-4-1- حادث و  قدیم در لغت و اصطلاح. 96

 

4-4-2- جامی و مسألۀ حادث و قدیم. 97

 

4-5- صفات سلبیه. 102

 

4-5-1- رؤیت.. 103

 

4-5-1-1- رؤیت در لغت (کلام) 103

 

4-5-1-2- رؤیت در قرآن. 104

 

4-5-1-3- اشاعره 105

 

4-5-1-4-  معتزله. 106

 

4-5-1-5- ماتریدیه. 106

 

4-5-1-6- مرجئه. 106

 

4-5-1-7- شیعه. 107

 

4-5-1-8- رؤیت در دیدگاه عرفا 107

 

4-5-1-9- رؤیت از دیدگاه جامی.. 107

 

4-6- جوهر و عرض… 111

 

4-6-1- جوهر و عرض در لغت.. 111

 

4-6-2- جوهر و عرض از دیدگاه فلاسفه. 111

 

4-6-3- جوهر و عرض از دیدگاه متکلّمان. 112

 

4-6-4-  جوهر و عرض در نگاه عرفا 113

 

4-6-5- دیدگاه جامی در باب جوهر و عرض بودن خداوند. 114

 

4-7- لطف الهی.. 116

 

4-8-  اسم. 119

 

4-8-1- دیدگاه متکلّمان در باب توقیفیت اسماء الهی.. 120

 

4-8-2- دیدگاه جامی در باب اسماء الهی.. 121

 

4-9-  شناخت ذات خدا 123

 

4-9-1- راههای شناخت خداوند. 124

 

4-9-2- شناخت خدا از دیدگاه متکلّمان. 125

 

4-9-3- جامی و شناخت خداوند. 125

 

4-10- شفاعت.. 129

 

4-10-1- شفاعت در قرآن. 129

 

4-10-2- شفاعت از دیدگاه فرق کلامی.. 130

 

4-10-3- دیدگاه جامی در باب شفاعت.. 131

 

4-11- توکّل. 135

 

4-11-1- توکّل در قرآن. 135

 

4-11-2- فرق کلامی و مسألۀ توکّل. 136

 

4-11-3- نگرش جامی در باب توکّل. 137

 

4-12- قضا و قدر 141

 

4-12-1- قضا و قدر در قرآن. 141

 

4-12-2- قضا و قدر در دیدگاه فرق کلامی.. 142

 

4-12-3- دیدگاه جامی در باب قضا و قدر 143

 

4-13- توبه. 148

 

4-13-1- توبه در دیوان جامی.. 150

 

4-14- وعد و وعید. 154

 

4-14-1- وعد و وعید در قرآن. 155

 

4-14-2- وعد و وعید از دیدگاه فرق کلامی.. 155

 

4-14-3- دیدگاه جامی در باب وعد و وعید. 157

 

4-15- نبوّت.. 161

 

4-15-1- دیدگاه متکلّمان در باب نبوّت.. 163

 

4-15-2- جامی و مسألۀ نبوّت.. 164

 

4-16- امامت.. 175

 

4-17- معاد. 178

 

4-17-1- جامی و مسألۀ معاد. 180

 

فصل پنجم:  نتیجه گیری

 

پیوست.. 200

 

منابع و مآخذ. 222

 

پیشگفتار

 

سپاس خدایی را که اوّل و آخِر وجود است، بی آنکه اوّلی بر او پیشی بگیرد یا آخری پس از او باشد؛ خدایی که دست هر چشمی از دامن دیدارش کوتاه است و فهم هر کبوتر توصیفگری از پرواز در آسمان وصفش عاجز؛ خدایی که ید قدرت بی‌منتهایش دریای آفرینش را جاری کرد و به اراده ازلی­اش همۀ خلق را صورت بخشید؛ هر کس را در سایه اراده­اش به راهی راهرو گردانید و آتش عشق خود را در وجودشان برانگیخت. بر هر زنده­ای، جامی معلوم از قسمت و بهره­ای معین از روزی است. نه آنکه را روزی وافر دارد، توان کاستن است و نه آن که را روزی اندک دارد توان افزودن. بر زندگی هر زنده­ای، انجامی معلوم و پایانی معین مقرر فرمود، تا پا به پای ایام به سوی آن قدم بردارد و هر سال که می­گذرد به آن نزدیک‌تر شود؛ و چون پایانی­ترین گام بر زمین نقش بندد و جام زندگی با حسابی معلوم پر گردد، جان او را به سوی آنچه بدان فراخوانده ـ از نعمت ثواب یا نقمت عذاب ـ بازمی‌ستاند، تا بدکاران را به دلیل بدکاریشان به وادی قهر و نکوکاران را به علت نکوکاریشان به وادی رحمت درآورد، و بدین‌سان آینه عدلش را می­نمایاند و نشان عدالت بر خلقت می‌زند.