2-10- اتهام دزدی و جاسوسی به خواجوی کرمانی… 21

 

2-11- خواجو و شاعران.. 22

 

2-12 مذهب خواجو.. 27

 

2-12-1 در مناقب ائمه اطهار (ع). 28

 

2-13 وفات خواجو.. 28

 

2-14 مدفن خواجو.. 28

 

2-15 آثار خواجو.. 29

 

2-16 بررسی آثار خواجو.. 33

 

2-17 برخی از ویژگیهای سبکی خواجو.. 38

 

2-18 خصوصیات و ویژگیهای غزلهای خواجوی کرمانی… 39

 

2-19- اوزان تازه و نادر در غزلیات خواجوی کرمانی… 43

 

2-20- وضع سیاسی ایران در قرن هفتم و هشتم.. 46

 

2-21- فرهنگ و ادب در زمان پادشاهی آل اینجو.. 49

 

2-22- تحولات قرن هفتم و هشتم.. 50

 

2-23- شعر فارسی در قرن هفتم و هشتم.. 50

 

2-24- شعر مدحی و قصاید.. 52

 

فصل سوم: جامعه شناسی ادبیات

 

3-1- تعریف و مفهوم ادبیات…. 56

 

3-2- علوم و فنون ادبی: 58

 

3-3- تاریخچه ادبیات…. 58

 

3-4- جامعه شناسی… 60

 

3-5- تقسیمات جامعه شناسی… 60

 

3-6- جامعه شناسی ادبیات…. 61

 

3-7- جامعه شناسی ادبیات به چه کار میآید؟. 64

 

3-8- انواع بررسیهای جامعه شناسی ادبیات…. 64

 

3-9- ساختگرایی تکوینی… 66

 

3-10- تحلیل جامعه ی روزگار خواجوی کرمانی… 69

 

3-11- نتایج حمله مغولان.. 71

 

3-12- اثر اوضاع اجتماعی در ادبیات…. 73

 

فصل چهارم: جامعه شناسی خواجوی کرمانی

 

4-1- مسایل اجتماعی… 79

 

4-1-1-آداب تشریفاتی… 79

 

4-1-1-1- آداب سخن گفتن… 79

 

4-1-1-2- گذشت و عفو.. 80

 

4-1-1-3- مدارا با مردم. 80

 

4-1-1-4- آداب سخن گفتن… 81

 

4-1-1-5- در نکوهش غرور. 82

 

4-2-  آداب معاشرت…. 84

 

4-2-1- آزار و اذیت دیگران.. 84

 

4-2-2-وفای به عهد.. 85

 

 

4-3- عدالت، امنیت، فرهنگ….. 85

 

4-3-1-عدالت…. 85

 

4-3-2-فرهنگ….. 87

 

4-3-3-امنیت…. 88

 

4-4-انتقادات و شکایات…. 89

 

1-4-4- انتقاد از سخت گیری… 89

 

4-4-2-طبقه صوفی… 90

 

4-4-3- شکایت از روزگار. 92

 

4-5-جشن ها. 95

 

4-6- آداب و رسوم و انگاره های ملی-مذهبی-عرفانی… 96

 

4-6-1-اصطلاحات عرفانی… 97

 

4-6-1-1- مُغ.. 98

 

4-6-1-2-  پیر مغان.. 98

 

4-6-1-3- کوی مغان.. 99

 

4-6-1-4- دیر مغان.. 99

 

4-6-1-5- می مغانه. 100

 

4-6-1-6- مغبچه. 100

 

4-6-1-7- خرابات…. 100

 

4-6-1-8-  زرتشت و آتشکده. 102

 

4-6-2 – انگاره های مذهبی… 103

 

4-6-2-1- دین و دینداری… 103

 

4-6-2-2-پیامبران در اشعار خواجوی… 106

 

4-6-2-1-1- آدم (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 106

 

4-6-2-1-2- نوح (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 107

 

4-6-2-1-3- ابراهیم خلیلالله (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 108

 

4-6-2-1-6- سلیمان نبی در غزلیّات خواجوی کرمانی… 108

 

4-7- طنز و هجو.. 109

 

4-8- لباس و خرقه. 110

 

4-9- مسایل اخلاقی… 112

 

4-9-1- قناعت…. 112

 

4-9-2- نکوهش حرص و طمع.. 112

 

4-10- مسائل فرهنگی… 113

 

4-10-1- جایگاه علم، عقل، خرد. 113

 

4-10-2- جایگاه شعر.. 116

 

4-10-3- جایگاه موسیقی… 117

 

4-10-3-1-  دستگاه اصفهان.. 119

 

4-10-3-2- دستگاه راست…. 119

 

4-10-3-3-  فروداشت…. 120

 

4-11- مسائل سیاسی و اجتماعی… 121

 

4-11-1- حکمرانی و قدرت…. 121

 

4-11-2- فقیهان.. 125

 

4-11-3- زاهدان.. 126

 

4-11-4- محتسب…. 127

 

4-11-5- رند.. 127

 

4-11-5-1- تحلیل شخصیت رند در غزلیّات خواجو کرمانی… 128

 

4-11- میهن پرستی… 130

 

4-12- مسایل اقتصادی… 130

 

4-12-1-پول و دینار. 130

 

4-12-2- فقر مالی… 133

 

4-14-واژگان دو وجهی… 133

 

4-14-1- جنگ و صلح… 133

 

4-14-2- کفر و دین… 134

 

4-14-3-مسجد و بتخانه. 134

 

4-14-4-نام و ننگ….. 135

 

4-14-5- عشق حقیقی و عشق مجازی… 135

 

4-15-عقاید و باورهای عامیانه. 137

 

4-15-1- مهره مار. 137

 

4-15-2-اژدها. 138

 

4-15-3- هما. 138

 

4-15-4-دیگر باورهای عامیانه. 138

 

4-15-5-جبر گرایی… 140

 

4-15-6-قمر در عقرب…. 141

 

4-15-7-نور گرفتن ماه از خورشید.. 141

 

4-15-8-زحل (کیوان). 142

 

4-15-9-ضرب المثل ها و تمثیل ها. 142

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

5-1-نتیجه گیری… 146

 

5-2-منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 149

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

موضوع این پژوهش ادبی، جامعه شناسی غزل خواجوی کرمانی است. تأثیر و تأثر شاعران را در غزل بیشتر می­توان دید، زیرا هر بیت برای خود معنایی مستقل دارد؛ بعلاوه­ی اینکه در غزل احساسات عمیق و سرشاری پنهان هستند که می­توانند در شاعران یکسان باشند و این باعث تأثیر، تضمین و استقبال می شود. ادبیات نماینده­ی زندگی و یک حقیقت اجتماعی است و جامعه شناسی ادبیات در پی شنیدن فریاد روح هنرمند شاعر است. جامعه شناسی همه­ی مسائل اجتماعی را در بر می­گیرد و ادبیات نیز از دل جامعه بر می­خیزد سپس پیوند ادبیات با سیاست و اجتماع باعث شناخت کاملی از دیدگاه شاعر می­شود. جامعه شناسی ادبیات شاخه­ای از جامعه شناسی معرفت است که به منظور مفهوم نمودن پیوندهای متن ادبی و جامعه به بررسی اثر ادبی و ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می­پردازد. جامعه­شناسی شعر از مباحثی است که در سالهای اخیر بیشتر به آن توجه شده است.

 

در این سالها، شعر شاعران زیادی از این لحاظ مورد بررسی قرار گرفته ولی غزل خواجوی کرمانی با همه­ی جایگاه والایی که در ادب فارسی داشته از این حیث مورد بی مهری قرار گرفته است. غزلهای خواجو بیشتر مضامین عرفانی، اندرزی و حکمی را به همراه مضامین عاشقانه مورد توجه قرار داده است و بی­ثباتی دنیا، رندی و مستی اشاره کرده است.

 

واژگان کلیدی: خواجوی کرمانی، غزل، جامعه­شناسی

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

1-1مقدمه

 

          با همه­ی شهرت و نفوذ خواجوی کرمانی، شاعر هنرمند زبان فارسی هنوز قدر او چنان که باید شناخته نشده است. علاوه بر بحث­های گوناگونی که درباره­ی شاعر صورت گرفته، باز نکته­های ظریفی را در سخن او می­توان جست که قوت قریحه و لطف بیان این شاعر هنرآفرین را بیشتر آشکار می­سازد. شعر خواجو  از زوایای مختلف می­توان نگاه کرد و آن را ارزیابی نمود و بی­گمان هنوز نمی­توان گفت که چنین کاری درباره­ی دیوان غزلیات او با کمال انجام شده است. خواجوی کرمانی به بسیاری از شهرها تا نقاط دوردست باختر ایران سفر کرد و در ضمن مدایح خود، سلسله­ها و کسانی را که دست سرنوشت یا تصادف به اوج رفعتشان رسانده بود، می­ستود. رویکرد اجتماعی و جامعه­شناسانه به ادبیات شیوه­ای است که با بهره­گیری از آن می­توان زوایای تاریک و مبهم متون ادبی را آشکار و روشن کرد. توجه به این واقعیت حایز اهمیت است که ادبیات فارسی به خصوص متون ادب کلاسیک تنها جنبه سرگرمی و زیباشناسی ندارد؛ بلکه ایرانیان در طول تاریخ از طریق شعر و به کمک آن می­اندیشدند و شعر و ادب فارسی گنجینه تمام اندیشه­های ایرانیان در طول تاریخ بوده است. از این­رو ما می­توانیم از طریق بازخوانی متون ادب فارسی، تاریخ اندیشه اجتماعی را در بین ایرانیان شناسایی کنیم و به نگارش درآوریم. البته برای رسیدن به این هدف نباید هیچ یک از متون ادبی را کم­اهمیّت تلقی کرد؛ چرا که هر یک از متون ادبی عهده­دار بخشی از مسایل مربوط به زندگی اجتماعی مردم است.

 

بدون شک ادبیات فارسی یک از مهمترین منابع برای شناخت فرهنگ و اجتماع ایران زمین است و شاعران و نویسندگان با پوشاندن لباس ادبی و هنری بر قامت تاریخ، فرهنگ و ادیان، شاهکارهای بی­نظیری از خود برجای گذاشته­اند. آثاری که هر کدام از آن­ها آیینه تمام نمای زندگی اجتماعی مردم آن دوران بوده و چون چراغی فروزان، روشنگر تاریکی­های تاریخ است. بررسی دیوان خواجوی کرمانی که اکثریت شعرهای آن غزل می­باشد همانند چراغی است که سطوح مختلف اوضاع فرهنگی و سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر را روشن می­کند. این پایان­نامه در پنج فصل فراهم شده است: فصل اول مربوط به کلیات می­باشد که شامل تعریف بیان مسأله، فرضیات تحقیق، سابقه و ضرورت انجام تحقیق و اهداف تحقیق و جنبه ی جدید بودن و نوآوری در تحقیق و روش تحقیق بوده است. فصل دوم به مسائلی مانند معرفی زندگی خواجوی کرمانی، مرشدان خواجو، ممدوحان خواجو، خصوصیات شعر، خواجو و حافظ، سفرها و … پرداخته است.

 

فصل سوم به جامعه­شناسی ادبیات پرداخته است. که بررسی جامعه دوران خواجوی کرمانی پرداخته شده حمله مغول و تیمور مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حملات مغولان در جامعه بررسی شده است در ابتدای این فصل به تعریف ادبیات و جامعه­شناسی و تعریف جامعه­شناسی ادبیات و ویژگی­های آن پرداخته شده است.فصل چهارم به بررسی جامعه­شناسی غزل خواجوی کرمانی پرداخته است. فصل پنجم نتیجه گیری است.

 

1-2 بیان مسئله

 

 جامعه­شناسی ادبیات به عنوان یک شاخۀ علمی که در سالهای اخیر بیشتر به آن توجه شده است، افکار اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و. .. شاعران و نویسندگان را مورد بررسی قرار می­دهد. افکاری که بیان کنندۀ اوضاع روزگار آنها و آداب و رسوم حاکم بر آن زمان است. شاعر هم یکی از این اعضای جامعه است، که تجارب و آموخته­های خویش را به رشتۀ نظم درمی­آورد.

 

 خواجو از جمله شاعران پرکار در شعر فارسی است آثار او آمیزه­ای از نکات اجتماعی، اخلاقی و عرفانی است. با توجه به اینکه خواجو کثیرالسفر بوده است، طبیعی است که می­تواند شاخص­های اجتماعی بیشتری در شعر او نمود پیدا کند، از اینرو غزل او قابل بررسی است.

 

1-3- فرضیه­های تحقیق