1-5 مروری بر پژوهش های انجام شده………………………………………………………………. 12

 

1-5-1 پژوهش های صورت گرفته در ایران…………………………………………………………… 12

 

1-5-2 پژوهش های صورت گرفته در دیگر کشور ها………………………………………………. 13

 

1-9 فرضیه های پژوهش…………………………………………………………………………………. 15

 

1-10 اهداف پژوهش……………………………………………………………………………………. 15

 

فصل دوم: مواد و روش ها………………………………………………………………………………. 16

 

2-1 نمونه برداری ………………………………………………………………………………………… 17

 

2-2 روش نمونه برداری ………………………………………………………………………………… 18

 

2-3 مطالعات صورت گرفته ………………………………………………………………………… 19

 

2-3-1 روش شناسایی گونه ………………………………………………………………………….. 19

 

2-3-2 روش اندازه گیری طول گاماروس ها ………………………………………………………….. 20

 

2-3-3 روش اندازه گیری وزن ………………………………………………………………………….. 20

 

2-3-4 روش تشخیص جنسیت گونه ها …………………………………………………………….. 21

 

2-3-5 روش شمارش تعداد تخم ها و نوزادان گاماروس …………………………………………… 26

 

فصل سوم نتایج………………………………………………………………………………………. 28

 

نتایج حاصل از ایستگاه های مختلف ……………………………………………………………….. 30

 

3-1 ایستگاه شماره 1 ( ساحل دانشگاه) …………………………………………………………….. 30

 

3-2 ایستگاه شماره 2 ( ساحل سنگی) …………………………………………………………… 32

 

3-3 ایستگاه شماره 3 ( پارکینگ 1) …………………………………………………………….. 34

 

3-4 ایستگاه شماره 4 ( پارکینگ 3) …………………………………………………………………. 36

 

3-5 ایستگاه شماره 5( پارکینگ 5) …………………………………………………………………. 38

 

3-6 ایستگاه شماره 6( پارکینگ 6) ………………………………………………………………….. 40

 

3-7 ایستگاه شماره 7 ( شازده رودخانه) …………………………………………………………… 42

 

3-8 ایستگاه شماره 8 (دریاکنار) …………………………………………………………………….. 44

 

3-9 ایستگاه شماره 9 ( خزرشهر) ………………………………………………………………….. 46

 

3-10 ایستگاه شماره 10( پارک لاله) …………………………………………………………….. 48

 

3-11 فراوانی گاماروس در ماه ها و ایستگاه های مختلف  …………………………………….. 48

 

3-12 طول و وزن گاماروس ………………………………………………………………………….. 52

 

3-13 رابطه بین طول و وزن گاماروس ……………………………………………………………. 54

 

3-14 توزیع فراوانی گاماروس های جفت شده در  ایستگاها و ماه های مختلف سال……….. 55

 

3-15 هم آوری (تعداد تخم) گاماروس در  ایستگاه ها و ماه های مختلف……………….. 57

 

3-16 توزیع فراوانی نسبت جنسی  گاماروس در  ایستگاه ها و ماه های مختلف …………. 59

 

3-17 توزیع فراوانی نسبی گاماروس های بالغ و نابالغ در ایستگاه ها و ماه های مختلف…… 60

 

3-18 پارامترهای محیطی و همسبتگی آنها با فراوانی گاماروس ……………………………… 61

 

فصل چهارم بحث و نتیجه گیری…………………………………………………………………. 64

 

 

4-1 بحث …………………………………………………………………………………………. 65

 

4-2 نتیجه گیری نهایی ……………………………………………………………………………. 69

 

4-3 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………. 69

 

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………. 71

 

منابع فارسی…………………………………………………………………………………..71

 

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………… 73

 

ضمائم……………………………………………………………………………………………. 77

 

Abstract………………………………………………………………………………………… 

 

چکیده:

 

به منظور بررسی تغییرات فصلی پراکنش و تنوع گاماروسها به تفکیک جنسیت در سواحل ، نمونه برداری بصورت فصلی در ده ایستگاه (از بابلسر تا فریدون کنار) به مدت یکسال ازمرداد 1392 لغایت اردیبهشت 1393 با کوادرات 50×50 سانتیمتر بصورت تصادفی و برداشت کامل تمامی نمونه ها در طول سواحل شنی انجام گرفت. در مطالعات صورت گرفته فقط گونه Pontogammarus maeoticus مشاهده شد. میانگین طول در نمونه های نابالغ و جنسهای نر و ماده بترتیب 1/4، 5/8 و 3/8 میلیمتر و وزن بترتیب 0068/0، 0303/0 و 0282/0 گرم برآورد شد، نرها دارای طول و وزن بیشتری از ماده هستند، حداکثر طول نر و ماده در این گونه 14 میلیمتربدست آمد از مجموع 1906 نمونه شمارش شده در آزمایشگاه 673 (30/35 %) نر ، 873 (80/45%) ماده ، 360 (9/18%) نابالغ بدست آمد. نسبت جنسی (نر/ ماده ) در فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان به ترتیب( 63/) ،(93/) ،(21/1) و(70/) بود. بیشترین نسبت جنسی با 21/1 در فصل پاییز (آبان) و کمترین نسبت جنسی با 63/ در فصل بهار(ادیبهشت) مشاهده شد همچنین این نسبت جنسی  با اختلاف کم به نفع ماده ها می باشد.

 

فصل اول: مقدمه

 

1-1- مقدمه

 

دریای خزر یکی از پهنه های آبی بسته جهان به خاطر اهمیت اقتصادی و سیاسی جزء مناطقی است که برای کشورهای ساحلی اطراف آن بسیار با اهمیت است. در گذشته به نامهایی مانند خاواینسکی، دریای هیرکانیان، دریای جرجان (گرگان)، بحر مازندران بحر آبسکون و بحر قانیا خوانده می شد. این دریا دارای سه ناحیه شمالی، میانی، و جنوبی است. که مساحت هر ناحیه به ترتیب عبارتند 91942، 137812 و 118640 کیلومتر مربع است(13). کشورهای روسیه، ترکمنستان، قزاقستان، ایران و جمهوری آذربایجان در حاشیه دریای خزر قراردارند. بیشترین عرض دریای خزر554 کیلومتر و کمترین عرض آن حدود 302 کیلومتر است. طول خطوط ساحلی دریای خزر در قسمت ایرانی حدود 992 کیلومتر است(15). ناحیه خزر جنوبی دارای مساحت حدود 118640 کیلومتر مربع، متوسط حجم آب آن 48300 کیلومتر مکعب، در بر گیرنده 64 % حجم آب خزر است. حداکثر عمق ناحیه جنوبی 1025 متر و متوسط عمق آن 300 متر است. میزان شوری خزرجنوبی 13-10 ppt (آب لب شور)، است. تولید اولیه 41 mil. tons organic carbon/year است. طول خط ساحلی با احتساب جزایر 7000 کیلومتر، بدون احتساب جزایر 5580 کیلومتر است، که ایران 725کیلومتر، آذربایجان 600 کیلومتر، روسیه 755 کیلومتر، قزاقستان 2300کیلومتر ، ترکمنستان 1200کیلو متر است(15).

 

سواحل دریای خزر از نظر ژئو مور فولوژیکی به سواحل شمالی، سواحل شرقی، سواحل غربی و سواحل جنوبی تقسیم میشود. سواحل ایران در قسمت جنوبی دریای خزر قرار دارد که حدود 700کیلومتر را شامل می شود. سواحل ایران را از نظر دانه بندی رسوب، می توان به سه دسته ماسه ای (سواحل گیلان و شرق مازندران) قلوه سنگی (غرب مازندران) و سیلتی – رسی (گلستان) تقسیم بندی کرد اما سواحل جنوبی دریای خزر بیشتر از نوع گلی و ماسه ای است که این حالت باعث میشود بستر حالت سست داشته باشد بنابر این فراوانی و تنوع گونه ای را کاهش می دهد(46). ساحل جنوبی دارای خطوط ساحلی نسبتا مستقیمی است، که بریدگی کمی دارد، دلیل وجود بریدگی کم در سواحل جنوبی خزر، عمق زیاد دریا در این بخش می باشد. حاشیه ساحل در جنوب دریا، از رسوباتی که رودها آن را ایجاد نموده اند و نیز از تپه های ماسه ای تشکیل شده است. ساحل دریا در منطقه مازندران، رسوبی است و از خلیج گرگان به سمت غرب، جلگه ساحلی عریض می شود، به طوری که در شهرستانهای آمل و بابل به حداکثر عرض خود می رسد.

 

2-1- بررسی برخی از فاكتور های محیطی دریای خزر:

 

1-2-1- تغییرات دما در دریای خزر

 

تغییرات دما در بین مناطق شمالی و جنوبی دریای خزر حدود 10درجه سانتیگراد است. بنابر این در زمستان در مناطق شمالی آب یخ می بندد اما در مناطق جنوبی دما حدود 9 درجه سانتیگراد است این اختلاف به علت تفاوت در عرض های جغرافیایی است که پایین ترین حد جنوبی آن عرض جغرافیایی 36درجه و 33دقیقه شمالی و بالاترین حد شمالی آن عرض جغرافیایی 47درجه و 7دقیقه شمالی است(13).

 

2-2-1- تغییرات شوری دریای خزر

 

تغییرات شوری تحت تاثیر آب رودخانه ها و عرض های جغرافیایی مختلف است که باعث تغییر درجه حرارت شده و مقدار شوری این دریا را تغییر می دهد. تغییرات شوری آب دریای خزر در قسمت شمالی بیشتر و درقسمت میانی و جنوبی نوسانات کمتری دارد. متوسط شوری کل آب دریای خزر حدود 13 قسمت در هزار و آب آن لب شور است(13).

 

3-2-1- دریای خزر از نظر اکسیژن

 

تاعمق 1000متری، در قسمت جنوبی، دریای خزر دارای اکسیژن است. و در زمستان آب از اکسیژن اشباع می شود زیرا در فصل زمستان فیتو پلانکتون ها همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند. در فصل تابستان به علت فر آیندهای اکسیدی میزان اکسیژن کم می شود، اما چون پدیده ترمو کلاین بیشتر مواقع اتفاق می افتد، میزان اکسیژن دوباره افزایش می یابد، بنابر این قسمت جنوبی دریای خزر محیط مناسبی برای پلانکتون ها و جانداران دریایی است(13).

 

3-1- ناجور پایان

 

ناجور پایان گروهی ازسخت پوستان آبزی، به دلایل زیر در این پژوهش به عنوان الگو قرار گرفتند:

 

1- راحت بودن دسترسی به آنها

 

2- نقش آنها در غذای ماهی ها

 

3- نقش آنها به عنوان شاخص آلودگی آب 

 

4- میزبان حد واسط برای انگلهای بسیاری از ماهی ها، پرندگان، و دوزیستان

 

جنس گاماروس به عنوان اعضای غالب دراکوسیستمهای آب شیرین، لب شور و دریایی محسوب می شود و نقش کلیدی درساختار و عملکرد جوامع آبزی دارد. همچنین گاماروسها به عنوان یک عضو انتقال کربن در زنجیره موادغذایی محسوب میشوند. در سواحل ایران گونه ی  Pontogammarus maeoticus  به عنوان گونه غالب دریا خزر است. در دریای خزر، 9 راسته ازسخت پوستان شناخته شده است، که شامل 5 خانواده و 16 جنس می باشند این 16 جنس نقش مهمی در زنجیره غذایی تاسماهیان، شاه‌ماهى‌، ماهى‌، قزل‌الا و بسیاری از پرندگان مختلف ازجمله فلامینگو و پاشله دارد(30).

 

نام  Amphipodaاز دو کلمه ) amph ازواژه یونانی amphi=amphisبه معنای دوتا، دوجور، جدا) و کلمه pod (از واژه یونانی podos یا pous به معنی پا) تشکیل شده است و به معنی پاهای دو جور یا متفاوت است (37). از تیره های بزرگ راسته دو جور پایان می توان سخت پوستان تیره گاماریده را نام برد، گاماریده ها جزء زیر راسته سخت پوستان عالی هستند و از مواد آلی و اجساد موجودات زنده تغذیه می کنند بنابراین می توانند نقش موثری در پاکیزگی محیط زیست داشته باشند این موجودات می توانند غذای موجودات آبزی نیزباشند، بیشتر آنها در دریا  ها و اقیانوسها و تعداد کمی نیز در آبهای شیرین زندگی می کنند (1). ناجور پایان دارای پراکندگی گستر ده ای در دنیا هستند تا به حال حدود 4300 گونه از آنها را در قسمت های مختلف دنیا شناسایی کرده اند. پراکندگی زیادی  در نواحی ساحلی و بخش های عمیق دریاها و اقیانوسها و حتی آبهای شیرین نهر ها و رودخانه ها و دریاچه ها دارند. در رودخانه های سواحل جنوبی ایران در مناطقی که آب زلال و شفاف باشد بطور گسترده وجود دارند(1). ناجور پایان نقش قابل توجهی دراکوسیستمهای آب شیرین ودیگر اکوسیستمهای آبی داخلی دارند وحساسیت زیادی نسبت به تخریب محیط زیست ازخودنشان می دهند(26).