فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 

2-1-ژئوپلیتیک                                                                                                              12

 

2-1-1- رویكرد ژئوپلیتیك در دوران نوین (ژئوپلیتیك پست مدرن)                             12

 

2-1-2-ژئوپلیتیک جهان اسلام                                                                           13

 

2-1-3-رابطه دین و ژئوپلیتیک                                                                                                      15

 

2-1-4- ژئوپولیتیک مقاومت در برابر ساختار غرب محور                                                            16

 

2-2- مفهوم ژئوکالچر                                                                                     17

 

2-2-1- پیدایش و تعریف                                                                                 19

 

2-2-2- نظام ژئوکالچر محلی و جهانی                                                                 19

 

2-2-2-1-كاربرد جهانی                                                                                            20

 

2-2-2-2-كاربرد منطقه ای                                                                               21

 

2-2-2-3-كاربرد محلی و ملی                                                                           22

 

2-2-3- ارتباط ژئوکالچر با برخی مفاهیم جغرافیای سیاسی                                                       22

 

2-2-3-1- ژئوکالچر و هویت ملی                                                                       22

 

2-2-3-2- ژئوکالچر و علت وجودی کشورها                                                                24

 

2-2-3-3- ژئوکالچر و منافع ملی کشورها                                                                25

 

2-2-4 نظریه­های مبتنی بر نقش عوامل فرهنگی در نظام جهانی                                     26

 

2-2-4-1- نظریه مارتین گلاسنر                                                                                  26

 

2-2-4- 2-نظریه ساموئل هانتینگنون                                                                    26

 

2-2-4-3- نظریه نایخت­من                                                                               28

 

2-2-4-4- نظریه فوکویاما (تئوری ژئوپلیتیک پایان تاریخ)                                                  29

 

2-2-4-4-1-شیعه به روایت فوکویاما                                                                   30

 

2-2-4- 5-نظریه مانوئل کاستلز (جامعه‌ی شبکه‌ای)                                                      32

 

2-2-4-6-والرشتاین و تئوری ژئوکالچر                                                                 33

 

 

 

فصل سوم: مواد و روش ها

 

3-1-متغیرها                                                                                               36

 

3-1-1- متغیر مستقل                                                                                      36

 

3-1-1-1-ایثار و شهادت                                                                                 36

 

3-1-1-1-1-شهادت                                                                                       36

 

3-1-1-1-2-فرهنگ ایثار و شهادت                                                                                        39

 

3-1-1-1-3- آثار فرهنگ شهادت طلبی                                                                                    40

 

3-1-1-1-4-راه­های دستیابی به فرهنگ شهادت طلبی                                                 40

 

3-1-1-1-5-آسیب­های تهدیدکننده فرهنگ ایثار و شهادت                                                      41

 

3-1-1-1-6-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                             41

 

3-1-1-1-7-آثار وپیامدهای فرهنگی فرهنگ ایثار وشهادت                                       42

 

3-1-1-1-8-نقش دفاع مقدس درگسترش فرهنگ ایثار و شهادت                                      43

 

3-1-1-1-8-فرصت‌ها و ظرفیت‌های دفاع مقدس در ترویج فرهنگ ایثار و شهادت                   43

 

3-1-1-1-9-ضرورت بهره گیری از تجارب رزمندگان اسلام از منظر فرهنگ ایثار وشهادت                  43

 

3-1-1-1-10-موانع بازشناسی فرهنگ ایثار و شهادت                                               45

 

3-1-1-1-11-عوامل مؤثر بر پدیدآیی و گسترش فرهنگ ایثار و شهادت                            44

 

3-1-1-1-12-فلسفه ایثار و شهادت                                                                      45

 

3-1-2- متغیر وابسته                                                                                     46

 

3-1-2-1-ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                                                                46

 

3-1-2-1-1- جمهوری اسلامی ایران                                                                   49

 

3-1-2-1-2- محدوده جغرافیایی                                                                         49

 

3-1-2-1-3- جمعیت                                                                         51

 

3-1-2-1-4-منابع                                                                             53

 

3-1-2-1-4-1-منابع صنایع و معادن                                                                 53

 

3-1-2-1-4-2-منابع طبیعی                                                                 53

 

3-1-2-1-5-اهداف استراتژیکی                                                             53

 

3-1-2-1-6-هویت آریایی                                                                    55

 

3-1-2-1-7- تاریخ                                                                           56

 

3-1-2-1-8- سنن، آداب و رسوم                                                           58

 

3-1-2-1-9- مذهب شیعه                                                                    59

 

3-1-2-1-10- اعتقاد به انتصاب ولایت(علی(ع)) عنوان امام و متعاقبا لزوم ولی فقیه              59

 

3-1-2-1-11- اعتقاد به ظهور منجی عادل                                                        60

 

3-2- روش تحقیق                                                                             62

 

3-2-1- روش گردآوری داده­ها                                                             62

 

3-2-2- روش تجزیه و تحلیل داده­ها                                                         62

 

 

 

 

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4-1-تحولات مبتنی بر بهره­گیری از قدرت ژئوکالچر در خاورمیانه                            64

 

4-1-1- ژئوپلیتیک شیعه                                                                     64

 

4-1-2- تلاش برای ایجاد کردستان بزرگ                                                        65

 

4-1-3- دولت اسلامی عراق و شام(داعش)                                                        67

 

4-2-تحلیل ژئوكالچر جمهوری اسلامی ایران                                                          67

 

4-2-1-جایگاه ژئوكالچر در استراتژی جمهوری اسلامی ایران                                      69

 

4-3-ظهور اسلام‌گرایی و تحولات ژئوکالچر در ساختار نظام بین‌الملل                        70

 

4-4-صدور انقلاب و گسترش دگرگونی‌های ژئوپلیتیک ـ ژئوکالچر                              71

 

4-5-جایگاه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ج.ا.ا                                                           73

 

4-5-1-جایگاه بکاء و عزاداری در ژئوکالچر ج.ا.ا                                               76

 

4-5-2- تاریخچه عزاداری در ژئوکالچر شیعه                                                                77

 

4-5-3- آغاز عزاداری امام حسین(ع)                                                                  78

 

4-5-4- تحلیل قیام عاشورا                                                                               81

 

4-5-5- جایگاه ایثار و شهادت در متون اسلامی                                                                83

 

4-5-5-1-قرآن کریم                                                                                      84

 

4-5-5-2-نهج­البلاغه                                                                                      84

 

4-5-5-3- صحیفه سجادیه                                                                                85

 

4-5-5-4- احادیث                                                                                         86

 

4-5-6-  عوامل تأثیرگذار بر ماندگاری نهضت خونین کربلا                                         87

 

4-5-6-1- نقش امامان شیعه(ع)                                                                         87

 

4-5-6-2- نقش علمای بزرگ دینی در طول تاریخ                                                 88

 

4-5-6-3- نقش انقلاب اسلامی                                                                           88

 

4-5-7-نقش جنگ تحمیلی و دفاع مقدس  بر  ایثار و شهادت                                      90

 

4-5-8-نقش مقام معظم رهبری در توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر ایران                               91

 

4-5-9-چشم انداز توسعه ایثار و شهادت در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران                          93

 

5-5-10-موثرترین راهكارهای ترویج ژئوکالچر ایثار و شهادت درجامعه                                   95

 

فصل پنجم: ارزیابی فرضیه ها و نتیجه گیری

 

مقدمه                                                                                                        98

 

5-1- ارزیابی فرضیه اول                                                                                          99

 

5-2- ارزیابی فرضیه دوم                                                                                          100

 

نتیجه گیری                                                                                                 101

 

منابع                                                                                                        102

 

 

 

 

 

 

 

 

http://pifo.ir/%d9%be%d8%a7%db%8

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها                                                                                                     صفحه

 

 نقشه 2-1: تمدن های مورد نظر هانتینگتون                                                                    27

 

نقشه 2-2 : ایران و سایر مناطق در تئوری ژئوکالچر والرشتاین                                         34

 

نقشه 3-1 : کشورهای همجوار ایران                                                                     51

 

فهرست نمودار ها                                                                                                  صفحه

 

 

 

نمودار1-3درصدجمعیت ساکن،روستایی و شهری بر اساس آمار و سرشماری عمومی 1390           52

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

 

 

ایثار و شهادت ، مفاهیمی ارزشمند در همه ی جوامع بشری هستند . همه ی ملّت ها به فداكاران ، جانبازان و سلحشوران خود به دیده احترام می نگرند ؛ لیكن شیوه های این تقدسگرایی و احترام متفاوت است . درآموزه های اسلامی ، جوهره فرهنگ ایثار و شهادت از خودگذشتگی ، اخلاص و آزادمنشی هوشمندانه و هدفمند است.ترویج و اشاعه ی فرهنگ ایثارو شهادت ، آثار بسیار مثبت اخلاقی ،اعتقادی ، سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی را در بردارد .

 

با توجه به گستره ی فرهنگ جهاد و شهادت در تاریخ ملت ایران و تجلی درخشان آن پس از پیروزی انقلاب اسلامی در قالب دفاع مقدس،این مولفه جایگاهی رفیع در ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد. لذا نگارنده در این پایان نامه به ماهیت تحقیق با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به شیوه کتابخانه ای به گردآوری اطلاعات پرداخته و ضمن تجزیه و تحلیل جهت پاسخ گویی به سوال ذیل برآمده است: ایثاروشهادت چه تاثیری بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران دارد؟به منظور پاسخ به سوال فوق، دو فرضیه زیر مورد ارزیابی قرار گرفته اند:

 

-فرهنگ ایثار و شهادت می تواند موجب توسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

 

-فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف و تحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

 

اهداف این تحقیق عبارتند از:

 

 تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

 

 تحلیل تاثیرفرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچرشیعه

 

 ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار شهادت

 

واژگان کلیدی:ژئوکالچر،ایثار،شهادت،ایران،شیعه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1– بیان مسئله

 

ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی، فرآیند پیچیده‌ای از تعاملات قدرت، فرهنگ و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگ‌ها همچون سایر پدیده‌های نظام اجتماعی همواره در حال شکل‌گیری، تکامل، آمیزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین هستند. لذا ساختار ژئوکالچرجهان بیان‌کننده موزائیکی از نواحی فرهنگی کوچک و بزرگ‌اند که محصول تکامل مکانی ـ فضایی قدرت هستند که در طول و به موازات یکدیگر حرکت می‌کنند. در قرن بیست و یکم فرایند نظام ژئوکالچر جهان و ساختار آن در راستای ویژگی‌های نظام ژئوپلیتیک جهانی، چیزی جز تکامل و یا رویارویی میان دو الگوی متفاوت و متضاد از تعاملات فرهنگی در سطح جهان نیست.

 

یکی از ساختارهای ژئوکالچر جهان ایران است که امروزه تنها بخش کوچکی از سرزمین تاریخی آن را جمهوری اسلامی ایران تشکیل می‌دهد. این سرزمین پهنه جغرافیایی وسیعی است که طی قرن‌ها قلمرو فرهنگ و تمدن کهن ایرانی به شمار می‌رفت. وسعتاین پهنه،بسیار وسیع‌تر از کشور کنونی ایران و شامل سرزمین‌هایی است که یا داخل فلات وسیع ایران و یا در حاشیه‌های آن قرار گرفته‌اند. از مهم‌ترین مشخصه‌های این سرزمین، نقش گذرگاهی آن در میان قاره‌های بزرگ جهان و نیز قرار گرفتن آن در میان چند قلمرو بزرگ جغرافیایی و فرهنگی متفاوت است.سرزمین، تاریخ و مردم ایران همواره پل ارتباط میان فرهنگ‌ها و تمدن‌ها با یکدیگر بوده‌اند. بنابراین این انتخاب سرزمینی و فطرت فرهنگی مغایر با رویکرد درون‌گرایانه او می‌باشد.بنا به همین موقعیت جغرافیایی ایران صحنه عوامل مختلفی بوده است،تجربه انقلاب اسلامی برای ایران نقش فرهنگی آن بود که برای مردم به ارمغان آورده شد،انقلاب اسلامی پرچم داراسلام گرایی در مقابل غرب است، یکی  از ویژگی های بارز و منحصر به فرد انقلاب اسلامی در بعد معنوی و فرهنگی که موجب بالندگی انقلاب و نهضت جهانی اسلام در سراسر دنیا گردید ترویج فرهنگ ایثار شهادت بود.شهادت موجب اشاعه فرهنگ ناب محمدی(ص)و دفع هشیارانه خطرات از جامعه اسلامی بود.افتخار به شهادت و شکل گیری مفهومیخاص به نام شهید و شهادت چنان پایه مستحکمی در جامعه پیدا  نمود که امروز به عنوان یکی از ارکان حفظ نظم محسوب می گردد.پیروزی انقلاب اسلامی سبب شد که هم در ساختار و هم در کارکرد نظام بین الملل،تغییر و تحول اساسی رخ دهد.بدون شك یكی از عوامل مهم و اساسی مقاومت و پیروزی در دفاع هشت ساله، نیروی انسانی است، نیروهای متشكل از بهترین و قوی‏ترین مردان بویژه جوانان عاشق و شهادت طلب میهن اسلامی، كه در دفاع از انقلاب اسلامی و تمامیت ارضی كشور مقدس جمهوری اسلامی سراز پا نمی‏شناختنمقاومت تحسین برانگیز جوانان برومند این سرزمین در برابر استكبار جهانی، صحنه‏های بی‏بدیل و بی‏نظیری از شهادت و ایثار را خلق كرد كه اگر به ضبط و ثبت و تفسیر و توزیع آن اهتمام نورزیم، به فرهنگ وتاریخ مردم این مرز و بوم، جفایی جبران‏ناپذیر روا داشته‏ایم. خلق این آثار اعجاب‏آور و حیرت‏انگیز كه طبق فرمایش آن مقتدای سفر كرده، به جز در برهه‏ای كوتاه از صدر اسلام همانند ندارد، حجت را بر همگان تمام كرده است.از این رو انقلاب اسلامی به عنوان نمونه تازه از نظام حکومتی در چشم انداز جهانی که از سرچشمه زلال اسلام ناب نشات گرفته بود،توانست در زمانی کوتاه مرزهای محدود جغرافیایی را در نوردید و پیام اصلی خود را که همانا مبارزه با ظلم و ستم و برپایی حکومتی عادلانه بر پایه فرهنگ ایثار و شهادت بود به دورترین نقاط جهان برساند.

 

لذا در این پایان نامه نگارنده با توجه به جایگاه ایثار و شهادت  و نقش بر جسته آن ،این مبحث را در قالب ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار میدهد تا جایگاه آن را درژئوکالچرکشور تبیین نماید.

 

 

 

1-2- سوال تحقیق

 

تاثیر فرهنگ ایثاروشهادت بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران کدامند؟

 

 

 

1-3- فرضیه

 

 

• فرهنگ ایثار و شهادت میتواند موج بتوسعه ژئوکالچر شیعه گردد.

 

• فرهنگ ایثار و شهادت در پیشبرد اهداف وتحقق استراتژیک جمهوری اسلامی میتواند موثر باشد.

 

 

 

1-4- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

اهمیت ایثار و شهادت و  تاثیر عمیق فرهنگ ایثار و شهادت بر ابعاد مختلف حیات ملت ایران،نگارنده را برآن داشت تا به بررسی جایگاه ایثار و شهادت بر ژئوکالچر جمهوری اسلامی ایران بپردازد.از آنجا که این شاخص در فرهنگ ایرانی قدمتی دیرینه دارد و پس از اسلام و مشخصا پس از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی نمود بیشتری یافت،بررسی این جایگاه می تواند نتایج قابل تاملی را در بر داشته باشد.

 

 

 

 

 

1-5- اهداف تحقیق

 

 

• تحلیل پیامدهای معنوی ایثار و شهادت در توسعه جامعه اسلامی

 

• تحلیل تاثیر فرهنگ ایثار شهادت در ژئوکالچر شیعه

 

• ارائه استراتژی مناسب جهت تقویت ماندگاری ایثار و شهادت

 

 

 

1-6-محدودیت های تحقیق

 

از تنگناها و مشکلات پیش روی تحقیق به طور خلاصه به موارد زیر می توان اشاره نمود :

 

 

• کمبود منابع پیرامون مفاهیم مورد نظر

 

• گستردگی مصادیق مفاهیم مدنظر

 

• کمبود فرصت و زمان برای بررسی موضوع فوق به صورت جامع

 

 

 

 

 

1-7- سازماندهی و پوشش

 

تحقیق حاضر در 5 فصل تهیه شده است که در فصل اول آن به ارائه کلیّات تحقیق ، در فصل دوم مرور منابع، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق ، در فصل سوم روش اجرای تحقیق،مواد و روش­ها،در فصل چهارم به تجزیه و تحلیل داده ها و یافته­های تحقیق و در فصل پنجم به بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات می پردازد.

 

 

 

1-8-پیشینه تحقیق

 

اساتید و محققان زیادی در مورد ایثارو شهادت و ژئوکالچر در جمهوری اسلامی ایران مطالعاتی انجام داده اند كه می توان به موارد زیر اشاره نمود.

 

زاهد غفاری هشتجین و همکاران(1389) در مقاله ای تحت عنوان”مولفه های اساسی گفتمان ایثارو شهادت در انقلاب اسلامی” ایشان با در نظر گرفتن گفتان ایثار و شهادت به عنوان عامل موثر در شکل گیری و تسریع بسیج سیاسی مردم علیه رژیم پهلوی و عامل موثر در پیروزی و استمرار  انقلاب اسلامی ،مولفه های اساسی این گفتمان در فرایند انقلاب اسلامی را  مورد تحلیل قرار داده اند.هدف نگارندگان در این مقاله روشن ساختن ابعاد و مولفه های گفتمان ایثارو شهادت در انقلاب اسلامی است. 

 

محمود دیانی (1388)  در کتابی تحت عنوان “نگاهی نو به فرهنگ شهادت/ با استفاده ازآیات،روایات،نظرات فقها و جلوه‌های نوظهور در انقلاب اسلامی و دفاع مقدّس»این کتاب در پنج فصل تدوین گشته است.در فصل نخست  نگارنده به ؛ ارائه‌ی تعریف شهید در فقه شیعه و اهل سنًّت می پردازد.در فصل دوم؛ تأمل و دقت در مأخذ فرهنگ شهادت هدف نگارنده است.در فصل سوم،ایشان پیوند انقلاب اسلامی ایران با انقلاب عاشورا مورد بررسی و تحلیل قرار میدهند،فصل چهارم و پنجم نتیجه گیری نهایی است.نویسنده این كتاب با استفاده از آیات ،روایات و نظرات فقها نگاهی به فرهنگ شهادت داشته و این فرهنگ را در جلوه ها نوظهور در انتقلاب اسلامی و دفاع مقدس معنا كرده است.

 

فرانسواتوال(1382)در کتاب .”ژئوپلیتیک شیعه.” کتاب با مقدمه ناشر و مقدمه نویسنده بر ترجمه فارسی آغاز می‌شود؛ بدنه اصلی کتاب به پانزده فصل تقسیم شده است که عناوین این فصول عبارت است از: ظهور مجدد شیعیگری، مکتب‌های گوناگون شیعه،‌مورد استثنایی ایران، دو وجه عمده سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، معمای آذربایجان، هزاره‌های افغانستان، علویان ترکیه، شیعیان شبه قاره هند، شیعیان آسیای مرکزی، تناقض عراق، شیعیان خلیج فارس، شیعیان یمن، چالش علویان، سرنوشت دروزها و انتقام شیعیان لبنان. «رستاخیز شیعه؟» عنوان بخش نتیجه‌گیری کتاب است. و در انتها چهار ضمیمه شجرنامه‌ها فرقه‌های شیعه سلسله امامیه، نام‌ها و القاب فرقه‌های شیعه، تاریخ شمار شیعه و جمعیت شیعیان یافت می‌شود. نویسنده در این کتاب  به دنبال پاسخ برای این سوال اساسی است که، چرا علی رغم در اقلیت قرارگرفتن شیعیان و تحمل آوارگی و فشار در طول تاریخ این جمعیت مذهبی نه تنها به حیات خود ادامه داده است بلکه تأثیری عمیق بر فرهنگ و اجتماع جامعه مسلمین گذاشته است.”

 

غلام حسین حیدری(1384)در مقاله ای تحت عنوان “ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر”بیان میدارند که ژئوکالچر یا ژئوپلیتیک فرهنگی فرایند پیچیده ای از تعاملات قدرت،فرهنگ،و محیط جغرافیایی است که طی آن فرهنگها همچون سایر پدیده های نظام اجتماعی همواره در حال شکل گیری تکامل و آموزش و جابجایی در جریان زمان و در بستر محیط جغرافیایی کره زمین اند.هدف ایشان در این مقاله درک روشن از عنوان ژئوپلیتیک فرهنگی یا ژئوکالچر است.

 

شهربانو علیدادی(1390) در مقاله ای تحت عنوان “انقلاب ایران و ژئوکالچر مقاومت در سیاست بین الملل-2007-1979″بیان می دارند که با توجه به تحولات سیاسی خاورمیانه در فوریه2011جلوه هایی از ژئوکالچریک در محیط های منطقه ای شکل گرفته که شکل تعارض نیروهای مختلف را علیه یکدیگر فراهم آورده است.در این فضا میتوان به مولفه هایی همانند ژئوپلیتیک مقاومت اشاره داشت.ایشان در این مقاله رابطه هنجارگرایی انقلاب ایران با ژئوکالچر مقاومت را مورد بررسی قرار می دهند.

 

محمدعلی کریمی(1385) در مقاله ای تحت عنوان “ایثار و شهادت در آئینه مطبوعات”بیان می دارند که ایران جامعه ای آمیخته با معنویت و سرشار از ارزشها و هنجارهای مذهبی و دینی است لذااین امر مانع از آن نبوده است که دست اندرکارن و سیاست گزاران و تصمیم سازان از برنامه ریزی و طرح موضوع فرهنگ دینی وپیگیری برای ارتقای سطح آن و مهمتر ازهمه ،عمق بخشیدن از باورها و ارزشها و مبانی فکری و دینی همه اقشار جامعه غافل بمانند.

 

سید عباس احمدی (۱۳۹۰) در کتاب «ایران، انقلاب اسلامی و ژئوپلیتیک شیعه» معتقد است که ایران به عنوان کانون جوامع شیعی در جهان، پس از انقلاب اسلامی نقش آفرینی منطقه ای و جهانی خود را در این زمینه شروع کرد. عملکرد بین المللی ایران پس از انقلاب بالا بوده و اقلیت های شیعه نیز از انقلاب اسلامی تأثیر پذیرفته و با خودآگاهی و هویت یابی، احزاب و تشکل های متعددی را در کشورهایشان تأسیس کردند.

 

سید یحیی صفوی،(1387)؛ در کتابی تحت عنوان«وحدت جهان اسلام»، در بررسی عوامل مؤثر در ایجاد همگرایی در جهان اسلام ضمن تشریح عوامل دینی و فرهنگی در ایجاد همبستگی و پیوند میان مسلمین به این نکته اشاره دارد که بسیاری از تکالیف اسلام همانند قبله مشترک در هنگام نماز، مراسم حج، روزه گرفتن در ماه رمضان و بسیاری از موارد دیگر نقش ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان و کشورهای اسلامی را ایفا می نمایند.”