1-7-5. ضمانت نامه استرداد پیش پرداخت… 6

 

1-8.تعاریف عملیاتی.. 6

 

1-8-1. ضمانت نامه شرکت در مناقصه. 6

 

1-8-2. ضمانت نامه شرکت در مزایده. 7

 

1-8-3.ضمانت نامه حسن انجام کار. 7

 

1-8-4. ضمانت نامه استرداد کسر وجه الضمان. 7

 

1-8-5. ضمانت نامه استرداد پیش پرداخت… 8

 

1-8-6.جذب منابع. 8

 

فصل دوم. 9

 

2-1.مقدمه. 10

 

2-2.واژه شناسی ضمانت نامه بانکی.. 11

 

2-3.تعریف ضمانت نامه. 11

 

2-4.تعریف اعتبار اسنادی.. 12

 

2-5.وجه تسمه. 12

 

2-6.اهمیت و كاربرد ضمانت نامه بانكی.. 12

 

2-7.اقسام ضمانت نامه بانكی.. 13

 

2-7-1.از نظر حقوقی.. 13

 

2-7-2.از نظر هدف پرداخت… 14

 

2-7-3.شرایط پرداخت… 15

 

2-7-4.از نظر تعداد ضامن ها 16

 

2-8.انواع ضمانت نامه. 16

 

2-8-1.ضمانت نامه شركت در مناقصه یا مزایده. 17

 

2-8-2.ضمانت نامه حسن انجام تعهدات… 18

 

2-8-3.ضمانت نامه پیش پرداخت… 19

 

2-8-4.ضمانت نامه استرداد كسور وجه الضمان. 19

 

2-8-5.ضمانت نامه حسن انجام خرید. 19

 

2-8-6.ضمانت نامه گمركی.. 20

 

2-8-7.ضمانت نامه تعهد پرداخت… 20

 

2-8-8.ضمانت نامه های متفرقه. 20

 

2-9.تشریفات صدور ضمانت نامه. 20

 

2-10.نظریه علت تعهد در ضمانت نامه بانكی.. 21

 

2-10-1. نظریه “سند مجرد”. 21

 

2-10-2. سپرده یا وثیقه دستور دهنده. 22

 

2-10-3. قرارداد پایه. 22

 

2-11.پشتوانه صدور ضمانت نامه. 23

 

2-12.استقلال ضمانت بانكی.. 24

 

2-12-1. غیر قابل استناد بودن ایرادات… 25

 

2-12-2. سوء استفاده آشكار. 26

 

2-13.مشخصات ضمانت نامه. 27

 

2-14.تمدید ضمانت نامه بانكی.. 27

 

 

2-15.جلوگیری از پرداخت ضمانت نامه. 28

 

2-15-1. دستور منع پرداخت ساده. 29

 

2-15-2. دستور منع پرداخت از مرجع قضایی.. 30

 

2-15-3. تأمین خواسته. 31

 

2-15-4. نقش بانك صادر كننده ضمانت نامه. 34

 

2-16.آئین نامه صدور ضمانت نامه. 34

 

2-17.نظام حقوقی ضمانت نامه بانكی.. 36

 

2-18.وثایق و تضمینان قابل قبول جهت صدور ضمانت نامه. 37

 

2-18.مسؤولیت های متعلق به طرفین قراردادها در عقد ضمان. 38

 

2-19.چارچوب نظری مدل پژوهش…. 38

 

2-19.واکاوی ادبیات پژوهش…. 39

 

2-19-1.واکاوی ادبیات پژوهش در جهان. 39

 

2-19-2.واکاوی ادبیات پژوهش در ایران. 42

 

2-20.بانک صادرات… 47

 

2-20-1.تاریخچه و بنیانگذار بانک صادرات… 47

 

2-20-2.سرمایه اولیه بانك  صادرات… 49

 

2-20-3.شروع كار اولین شعبه و افتتاح بانك صادرات و معادن ایران. 51

 

فصل سوم. 53

 

3-1. مقدمه. 54

 

3-2.روش تحقیق.. 55

 

3-3.جامعه آماری.. 55

 

3-4.نمونه آماری.. 56

 

3-5.ابزارهای گرد اوری داده ها 57

 

3- 6. اعتبار ابزار اندازه گیری.. 58

 

3-6-1.روایی پرسشنامه. 58

 

3-6-2. پایایی پرسشنامه. 59

 

3-7.متغیرهای پژوهش…. 60

 

3-7-1. متغیر مستقل.. 60

 

3-7-2.متغیر وابسته. 60

 

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده ها 61

 

3-9. قلمرو تحقیق.. 62

 

3-9-1 .قلمرو مكانی تحقیق.. 62

 

3-9-2. قلمرو زمانی.. 62

 

3-9-3. قلمرو موضوعی.. 62

 

فصل چهارم ……….63

 

4-1. مقدمه. 64

 

4-2.توصیف متغیرهای  جمعیت شناختی.. 64

 

4-2-1 .جنسیت پاسخگویان. 64

 

4-2-2.واحد شغلی پاسخگویان. 66

 

4-2-3.سن پاسخگویان. 68

 

4-2-4.سطح تحصیلات… 69

 

4-2-5.سابقه ی کار. 71

 

4- 3. توصیف سوالات پرسشنامه در راستای متغیرهای پژوهش…. 73

 

4-3-1.ضمانت نامه شرکت در مناقصه. 73

 

4-3-2.ضمانت نامه شرکت در مزایده. 74

 

4-3-3.ضمانت نامه حسن انجام کار. 75

 

4-3-4.ضمانت نامه استرداد وجه الضمان. 76

 

4-3-5.ضمانت نامه پیش پرداخت… 77

 

4-3-6.جذب منابع بانک…. 77

 

4-4. آزمون  فرضیات پژوهش…. 78

 

4-4-1.آزمون  کولموگروف اسمیرنوف… 78

 

4-4-2. آزمون  فرضیات پژوهش…. 79

 

4-4-2-1. فرضیه  اول. 79

 

4-4-2-2. فرضیه دوم. 80

 

4-4-2-3. فرضیه سوم. 82

 

4-4-2-4. فرضیه چهارم. 83

 

4-4-2-5. فرضیه پنجم.. 85

 

4-5.رتبه بندی ضمانت نامه های بانکی.. 86

 

فصل پنجم ………….89

 

5-1.مقدمه. 90

 

5-2.خلاصه فرآیند تحقیق.. 90

 

5-3.نتایج حاصل از فرضیه های پژوهش…. 91

 

5-4.جمع بندی و نتیجه گیری.. 94

 

5-5.پیشنهادات تحقیق.. 95

 

5-5-1.پیشنهادات کاربردی.. 95

 

5-5-2. پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 95

 

5-6. محدودیت های پژوهش…. 97

 

منابع فارسی.. 98

 

منابع انگلیسی.. 101

 

منابع اینترنتی.. 102

 

پرسشنامه. 104

 

خروجی نرم افزارspss. 107

 

مقدمه

 

در سالهای اخیرمنابع و تسهیلات بانکی به مقدار کافی در اختیار متقاضیان قرار نمی گیرد و بانکها با مطالبات معوق و عدم بازپرداخت تسهیلات بانکی و کمبود منابع مالی مواجه شده اندکه یکی از دلایل این امر، کمبود ابزارهای مالی مدرن در کشور است. چرا که حتی در صورتی که بانکها منابع مناسبی هم در اختیار داشته باشند، در صورت پرداخت زیاد وام به دلیل عدم رشد تولید ناخالص داخلی متناسب با نقدینگی ایجاد شده، تورم بیش از حدی ایجاد خواهد شد ونقش منابع بانکی بی اثر خواهد شد. به این دلیل احتیاج به ابزارهای مالی مدرن همچون ضمانتنامه های تعهد پرداخت و اسناداعتباری است تا به عنوان جایگزین نقدینگی، نقش تامین مالی بنگاهها را بر عهده بگیرد. از سوی دیگر بسیاری از تولیدکنندگان ومتقاضیان منابع مالی ، غیر از دارایی های نقد و نقدینگی، دارای های دیگری همچون زمین، مسکن، املاک، کارخانه  و اموال دیگری دارند که بدون الزام به فروش، می توانند به رهن بانکها دراورده و به کمک امنیت و ایمنی ایجاد شده به پشتوانه بانکها، ضمانتنامه های تعهد پرداخت در وجه ذینفعان دولتی و خصوصی از بانکها دریافت کنند و با تحویل ضمانتنامه به ذی نفعان، از انها مواد اولیه، محصولات واسطه ای یا اجناس مورد نیاز خریداری نمایند و فروشندگان هم با دریافت ضمانتنامه تعهد پرداخت بانکی، مطمئن هستند که اگر خریدار توان پرداخت هم نداشته باشد، بانک با توجه به وثیقه های دریافتی، حق وی را پرداخت خواهد نمود.

 

این بخش ابتدا بیان مسئله و ضرورت انجام پژوهش و سپس اهداف ،سوالات و فرضیات پژوهش عنوان شده است و در آخر نیز تعریف مفهومی و عملیاتی ذکر شده است 

 

. تشریح و بیان مسئله

 

شرایط متغیر اقتصادی با جهت‌گیری به سمت جهانی شدن، موجبات عدم ثبات در قیمت‌ها و عدم تعادل در بازار كالاها و خدمات را به‌وجود آورده است. نتیجه این تغییرات و تحولات سریع و تأثیری كه بر بازارهای داخلی و بین‌المللی می‌گذارد، علاوه بر اینكه عدم اعتماد و اطمینان را در تصمیمات اقتصادی به‌وجود آورده است، بر تعهدات اشخاص و مؤسسات نسبت به یكدیگر شدیداً تأثیر گذاشته و لاجرم ركود ناشی از نگرانی‌ها و انتظارات روانی را موجب گردیده است.در چنین شرایطی، یکی از روش‌هایی که باعث ایجاد اعتماد و اطمینان اشخاص در ارائه خدمات به یکدیگر می‌شود، ضمانت‌نامه‌های بانکی است که سیستم‌های بانکی مجری آن هستند.تمامی شرکت‌های پیمانکاری و شرکت‌های واردات و صادرات برای تضمین انجام فعالیت‌هایشان نیاز مبرم به بانکها و موسسات مالی دارند که از آنها در برابر قراردادی که می‌بندند حمایت کنند. همچنین کارفرمایان داخلی برای تضمین انجام کار و یا درست انجام دادن آن و یا در سطح بین‌الملل، ضمانت بانکی متقابل می‌خواهند. این نوع تضمین در واقع تصمیم‌گیری را در عرصه مدیریت برای کار فرمایان راحت‌تر می‌کند. از آنجایی که ضمانت نامه‌ها برای بانک تعهدآور بوده و اهمیت آن به میزان پرداخت تسهیلات می‌باشد از این رو، شعب می‌بایستی در زمان صدور ضمانت نامه اطلاعات لازم را از ضمانت‌خواه اخذ نموده و از نظر توان مالی، ظرفیت اعتباری و توانایی ‌های وی اطمینان حاصل نماید(فقیهی،1389)

 

لذا این پژوهش در صدد بررسی نقش ضمانت نامه های بانکی در جذب منابع بانک ها به صورت عام و در بانک صادرات به صورت خاص می پردازد .

 

اهمیت موضوع و ضرورت  انجام تحقیق

 

تمام شرکت ها ی پیمانکاری وشرکت های واردات و صادرات برای تضمین انجام فعالیت هایشان نیاز مبرم به بانکها و موسسات مالی دارند که از آنها در برابر قراردادی که می بندد حمایت کنند و همچنین کارفرماییان داخلی برای تضمین انجام کار و یا درست انجام دادن آن و یا در کل برای شانه خالی نکردن پیمانکاران از زیر مسئولیت هایشان از آنها ضمانت بانکی میخواهند و یا در سطح بین الملل ضمانت بانکی متقابل و یا اعتبارات اسنادی میخواهند. و این نوع تضمین در واقع تصمیم گیری را در عرصه مدیریت برای کارفرمایان راحت تر می کند. هر چند که در مواردی از اینگونه ضمانت نامه ها ممکن است پیمانکاران به نوعی سوء استفاده کنند .

 

 

2-2- جنبه های نوآوری پژوهش………………….. 49

 

3- فصل سوم روش اجرای پژوهش…………………… 51

 

3-1- روش و طرح تحقیق……………………….. 52

 

3-1-1- تحقیقات کاربردی…………………….. 52

 

3-1-2- تحقیق توصیفی……………………….. 53

 

3-1-3- جامعه آماری تحقیق…………………… 55

 

3-1-4- نمونه آماری………………………… 56

 

3-1-5- روشهای جمع‌آوری اطلاعات……………….. 56

 

3-1-6- معرفی ابزارهای پژوهش………………… 58

 

3-1-7- تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه………… 60

 

3-2- روش‌های تجزیه و تحلیل داده‏ها…………….. 61

 

3-2-1- الگوی معادلات ساختاری………………… 62

 

3-2-2- مزایای روش مدل یابی معادلات ساختاری……. 64

 

3-2-3- حوزه کاربرد روش مدل یابی معادلات ساختاری.. 65

 

3-2-4- روش حداقل مربعات جزئی(PLS)……………. 66

 

3-2-5- مراحل اساسی تحلیل مدل یابی معادلات ساختاری 66

 

3-2-6- الگوریتم تحلیل داده ها در روش PLS……… 68

 

3-2-7- حجم نمونه لازم در روش PLS……………… 69

 

3-2-8- ویژگی های فنی ابزار اندازه گیری(مدل اندازه گیری) در PLS…………………………………………. 70

 

3-2-9- روایی همگرا………………………… 71

 

3-2-10- روایی واگرا……………………….. 72

 

3-3- معیارهای ارزیابی برازش مدل اندازه گیری، ساختاری و کلی 72

 

3-3-1- معیارهای ارزیابی برازش بخش مدل های اندازه گیری    72

 

3-3-2- معیارهای ارزیابی برازش مدل ساختاری……. 73

 

3-3-3- معیارهای ارزیابی برازش بخش کلی……….. 74

 

3-3-4- نکاتی اساسی در مورد مدل یابی معادلات ساختاری 75

 

3-3-5- متغیرهای موحود در مدل معادلات ساختاری….. 75

 

3-3-6- گام های اجرای این پژوهش……………… 76

 

4- فصل چهارم تجزیه و تحلیل داده ها……………. 80

 

4-1- چگونگی جمع آوری داده ها………………… 81

 

4-2- بررسی ویژگی های جمعیت شناختی نمونه آماری…. 82

 

4-2-1- جنسیت……………………………… 82

 

4-2-2- تحصیلات…………………………….. 82

 

4-2-3- سابقه کار………………………….. 83

 

4-2-4- گروه شغلی………………………….. 84

 

4-2-5- سن………………………………… 85

 

4-2-6- نوع قرارداد………………………… 86

 

4-3- تحلیل آماری مدل پژوهش به روش حداقل مربعات جزئی(PLS)   88

 

4-3-1- برازش مدل پژوهش…………………….. 89

 

5- فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات……………. 105

 

 

5-1- بررسی یافته های پژوهش…………………. 106

 

5-2- مقایسه نتایج پژوهش حاضر با پژوهش های پیشین. 107

 

5-3- محدودیت های تحقیق…………………….. 111

 

5-4- نتیجه گیری…………………………… 111

 

5-5- پیشنهاد برای تحقیقات آتی………………. 112

 

6- فهرست منابع……………………………… 114

 

7- پیوست ها………………………………… 119

 

7-1- پیوست 1 – پرسشنامه عدالت سازمانی……….. 120

 

7-2- پیوست 2 – پرسشنامه رفتار نوآورانه فردی….. 122

 

7-3- پیوست 3- پرسشنامه انگیزش شغلی درونی…….. 124

 

7-4- پیوست 4- پرسشنامه جو نوآوری(KEYS)………… 126

 

7-5- پیوست 5- جدول تسهیل کننده های نوآوری……. 133

 

7-6- پیوست 6- پرسشنامه اصلی مورد استفاده در  این پژوهش    134

 

چكیده انگلیسی……………………………… 142

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول ‏1‑1- تسهیل کننده های نوآوری(Anderson, De Dreu, & Nijstad, 2004) 29

 

جدول ‏2‑1- خلاصه ای از پژوهش های مطالعه شده در مرور سوابق موضوع……………………………………………. 47

 

جدول ‏4‑1: توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب جنسیت.. 83

 

جدول ‏4‑2: توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب تحصیلات.. 83

 

جدول ‏4‑3: توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سابقه کار 84

 

جدول ‏4‑4- بارهای عاملی مربوط به گویه های پژوهش….. 91

 

جدول ‏4‑5- پایایی ترکیبی(Composite Reliability) متغیرهای پنهان مدل 92

 

جدول ‏4‑6- روایی همگرای(AVE) متغیرهای پنهان………. 93

 

جدول ‏4‑7- مقادیر روایی واگرا(ماتریس فورنل و لارکر) متغیرهای پنهان مدل…………………………………………. 95

 

جدول ‏4‑8- ضرایب معناداری t (T-Values) برای متغیرهای پنهان مدل   97

 

جدول ‏4‑9 – مقادیر R2 محاسبه شده برای متغیرهای پنهان. 98

 

جدول ‏4‑10- ضرایب Q2 برای متغیرهای پنهان مدل…….. 101

 

جدول ‏4‑11- ضرایب Communality محاسبه شده برای متغیرهای پنهان مدل 102

 

جدول ‏4‑12- ضرایب معناداری مربوط به مسیر فرضیات اصلی پژوهش   104

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار ‏4‑1- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان برحسب متغیر تحصیلات   84

 

نمودار ‏4‑2- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سابقه کار 85

 

نمودار ‏4‑3- توزیع فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب گروه شغلی 86

 

نمودار ‏4‑4- نمودار فراوانی و درصد پاسخگویان به تفکیک نوع قرارداد……………………………………………. 87

 

 

 

 

 

فهرست شکل ها

 

 

 

شکل ‏1‑1- تئوری رفتار برنامه ریزی شده آیزن (Aizen, 1991)… 38

 

شکل ‏1‑2- مدل مفهومی پژوهش حاضر………………… 41

 

شکل ‏3‑1-انتخاب رویکرد مناسب SEM برای تحلیل داده ها(Hsu, 2006)   63

 

شکل ‏3‑2- مراحل اساسی اجرای تحلیل مدل یابی معادلات ساختاری (هومن, 1390)……………………………………….. 68

 

 

2-11-مذهب كیكاووس…………………………………………………………………………………………………………………..19

 

2-12-شعر و شاعری كیكاووس…………………………………………………………………………………………………….. 19

 

2-13-تالیفات………………………………………………………………………………………………………………………………….19

 

2-14-مشخصات سبكی قابوسنامه…………………………………………………………………………………….20

 

 

 

فصل سوم :روش  تحقیق

 

3-1-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………23

 

3-2-ابزارهای گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………….23

 

فصل چهارم یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها.

 

درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

 

4-1- طب عامیانه.

 

4-1-1 -درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………27

 

4-1-2-اخلاط اربعه…………………………………………………………………………………………………………………………28

 

4-1-3-سودا……………………………………………………………………………………………………………………………………28

 

4-1-4-صفرا…………………………………………………………………………………………………………………………………….29

 

4-1-5-اعتدال طبایع در بهار………………………………………………………………………………………………………….29

 

4-1-6-تشخیص افزایش اخلاط…………………………………………………………………………………………………….30

 

4-1-7-استسقاء……………………………………………………………………………………………………………………………….30

 

4-1-8 –بسیار خفتن زیان دارد………………………………………………………………..30

 

4-1-9-برص……………………………………………………………………………………………………………………………………31

 

4-1-10-پرخوری عامل بیماری ها…………………………………………………………………………………………………31

 

4-1-11- تخمه (سوءهاضمه)……………………………………………………………………………………………………….31

 

4-1-12-توتیا(سرمه)………………………………………………………………………………………………………………………31

 

4-1-13-خوشرویی طبیب………………………………………………………………………………………………………………32

 

4-1-14-داغ نهادن…………………………………………………………………………………………………………………………32

 

4-1-15-دیوانگی…………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

4-1-16-رگ زدن……………………………………………………………………………………………………………………………33

 

4-1-17-زهر و پادزهر…………………………………………………………………………………………………………………….33

 

4-1-18-زهر……………………………………………………………………………………………………………………………………34

 

4-1-19-صرع………………………………………………………………………………………………………………………………….34

 

4-1-20-ضماد…………………………………………………………………………………………………………………………………34

 

4-1-21-طلی………………………………………………………………………………………………………………………………….35

 

4-1-22-فصد………………………………………………………………………………………………………………………………….35

 

4-1-23-مالیخولیا…………………………………………………………………………………………………………………………..35

 

4-1-24-مجسه……………………………………………………………………………………………………………………………….36

 

4-1-25-مرهم…………………………………………………………………………………………………………………………………36

 

4-1-26-مزاج………………………………………………………………………………………………………………………………….36

 

4-1-27-ناسور…………………………………………………………………………………………………………………………………37

 

4-1-28-ناقه……………………………………………………………………………………………………………………………………37

 

4-1-29-نقوع………………………………………………………………………………………………………………………………….37

 

 

4-1-30-نخفتن زیاد موجب مرگ است…………………………………………………………………………………………38

 

4-1-31 -هر روز به گرمابه نرفتن…………………………………………………………………………………………………..38

 

4-1-32-هذیان……………………………………………………………………………………………………………………………….38

 

4-1-33-هلیله…………………………………………………………………………………………………………………………………38

 

4-1-34-یرقان………………………………………………………………………………………………………………………………..39

 

4-2-آداب و رسوم

 

4-2-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..40

 

4-2-2-آداب و رسوم مربوطه به دربار…………………………………………………………………………………………….41

 

4-2-3-بار دادن……………………………………………………………………………………………………………………………….41

 

4-2-4-بارنامه………………………………………………………………………………………………………………………………….41

 

4-2-5-به مظالم نشستن………………………………………………………………………………………………………………..42

 

4-2-6-به زینهار آمدن……………………………………………………………………………………………………………………42

 

4-2-7-پروانه…………………………………………………………………………………………………………………………………..42

 

4-2-8-خلعت دادن…………………………………………………………………………………………………………………………42

 

4-2-9-زنهار نامه…………………………………………………………………………………………………………………………….43

 

4-2-10-صله دادن………………………………………………………………………………………………………………………….43

 

4-2-11-مژدگانی……………………………………………………………………………………………………………………………43

 

4-2-12-منادی كردن…………………………………………………………………………………………………………………….43

 

4-2-13-شیوه های مجازات…………………………………………………………………………………………………………..44

 

4-2-13-1-تاوان…………………………………………………………………………………………………………………………….44

 

4-2-13-2-چوب زدن…………………………………………………………………………………………………………………….44

 

14-2-13-3-گردن زدن…………………………………………………………………………………………………………………44

 

4-2-14-موقوف كردن اموال…………………………………………………………………………………………………………..44

 

4-2-15-نامه های در باری……………………………………………………………………………………………………………..44

 

4-2-15-1-کاغذ منصوری……………………………………………………………………………………………………………..44

 

14-2-15-2-ملاطفه………………………………………………………………………………………………………………………45

 

4-2-15-3-منشور…………………………………………………………………………………………………………………………..45

 

4-2-16-تصوف و آداب و رسوم …………………………………………………………………………………………………….45

 

4-2-16-1-جامه مرقع پوشیدن……………………………………………………………………………………………………..45

 

4-2-16-2-حرمت داشتن خرقه…………………………………………………………………………………………………….45

 

4-2-16-3-خانگاه…………………………………………………………………………………………………………………………..46

 

4-2-16-4-خرقه دریدن…………………………………………………………………………………………………………………46

 

4-2-16-5-رقص…………………………………………………………………………………………………………………………….46

 

4-2-16-6-سماع وقول…………………………………………………………………………………………………………………..47

 

4-2-16-7-مزدوجه………………………………………………………………………………………………………………………..47

 

4-2-17-آداب و رسوم مهمانی……………………………………………………………………………………………………….48

 

4-2-17-1-پای مزد……………………………………………………………………………………………………………………….48

 

4-2-17-2-دندان مزد…………………………………………………………………………………………………………………….48

 

4-2-17-3-دست شستن مهمان بعد از غذا و گلاب و عطر آوردن……………………………………………….48

 

4-2-17-4-زله دادن………………………………………………………………………………………………………………………49

 

4-2-17-4-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

 

4-2-17-5-عذر خواهی نکردن مداوم از مهمان…………………………………………………………………………….49

 

4-2-17-6-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

 

4-2-17-7-کاسه نهادن………………………………………………………………………………………………………………….49

 

4-2-17-8-گفتگو با مهمان……………………………………………………………………………………………………………49

 

4-2-17-9-گشاده رویی میزبان……………………………………………………………………………………………………..50

 

4-2-17-10-میوه خوردن قبل از غذا……………………………………………………………………………………………50

 

4-2-18-آداب نخجیر……………………………………………………………………………………………………………………..50

 

4-2-19-بوق زدن در جنگ……………………………………………………………………………………………………………50

 

4-2-20-آداب سفر كردن……………………………………………………………………………………………………………….51

 

4-2-21-دایه گرفتن……………………………………………………………………………………………………………………….51

 

4-2-22-دخمه………………………………………………………………………………………………………………………………..51

 

4-2-23-در خاك نشستن………………………………………………………………………………………………………………52

 

4-2-24-در آستین داشتن……………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-2-25-سوگند خور دن………………………………………………………………………………………………………………..52

 

4-2-26-شاگردانه……………………………………………………………………………………………………………………………53

 

4-2-27-صدقه دادن……………………………………………………………………………………………………………………….53

 

4-2-28-كفارت كردن…………………………………………………………………………………………………………………….53

 

4-2-29-گواه شدن…………………………………………………………………………………………………………………………53

 

4-2-30-مهر كردن…………………………………………………………………………………………………………………………54

 

4-2-31-وقت شناسی بزرگان…………………………………………………………………………………………………………54

 

4-3- باورهای نجومی

 

4-3-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..55

 

4-3-2-اثیر………………………………………………………………………………………………………………………………………56

 

4-3-3-احكام…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

 

4-3-4-آفتاب…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

 

4-3-5-اوساط………………………………………………………………………………………………………………………………….57

 

4-3-6-اقبال و ادبار…………………………………………………………………………………………………………………………58

 

4-3-7-اجتماع…………………………………………………………………………………………………………………………………58

 

4-3-8-استقبال……………………………………………………………………………………………………………………………….59

 

4-3-9-انتكاث…………………………………………………………………………………………………………………………………59

 

4-3-10-بعدالنور…………………………………………………………………………………………………………………………….59

 

4-3-11-تشریق و تغریب………………………………………………………………………………………………………………..60

 

4-3-12-خالی السیر و وحشی السیر………………………………………………………………………………………………60

 

4-3-13-دفع التدبیر، دفع القوه، دفع الطبیعه………………………………………………………………………………..60

 

4-3-14-قبول………………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

4-3-15-كدخدا……………………………………………………………………………………………………………………………….61

 

4-3-16-منع ورد ……………………………………………………………………………………………………………………………61

 

4-3-17-مقارنه………………………………………………………………………………………………………………………………..61

 

4-3-18-نظر……………………………………………………………………………………………………………………………………62

 

4-3-19-هیلاج………………………………………………………………………………………………………………………………..62

 

4-3-20-تقویم…………………………………………………………………………………………………………………………………62

 

4-3-21-حساب زیج و تقویم………………………………………………………………………………………………………….62

 

4-3-22-اوج و حضیض…………………………………………………………………………………………………………………..63

 

4-3-23-وبال…………………………………………………………………………………………………………………………………..63

 

4-3-24-كواكب ثابته …………………………………………………………………………………………………………………….64

 

4-3-25-شرف و هبوط……………………………………………………………………………………………………………………64

 

4-3-25-1-شرف…………………………………………………………………………………………………………………………….64

 

4-3-25-2-هبوط……………………………………………………………………………………………………………………………64

 

4-3-25-26-طالع………………………………………………………………………………………………………………………..65

 

4-3-27-طالع وقتی………………………………………………………………………………………………………………………..65

 

4-3-28-طالع بینی…………………………………………………………………………………………………………………………65

 

4-3-29-طبایع………………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

4-3-30-نمودارات…………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

4-3-31-وتد…………………………………………………………………………………………………………………………………….67

 

4-3-32-مستولی…………………………………………………………………………………………………………………………….67

 

4-4-امثال و حكم

 

4-4-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..68

 

4-4-2-ضرب المثل های فارسی……………………………………………………………………………………………..81-69

 

4-4-3-ضرب المثل های عربی……………………………………………………………………………………………..83-81

 

4-5- افسانها و اشاره های اساطیری

 

4-5-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..84

 

4-5-2-آدم(ع)…………………………………………………………………………………………………………………………………85

 

4-5-3-اسكندر ……………………………………………………………………………………………………………………………..85

 

4-5-4-ارسطاطا لیس …………………………………………………………………………………………………………………….86

 

4-5-5-افلاطون……………………………………………………………………………………………………………………………….86

 

4-5-6-اژدهای هفت سر…………………………………………………………………………………………………………………87

 

4-5-7-ایاز……………………………………………………………………………………………………………………………………….88

 

4-5-8-بطلیموس……………………………………………………………………………………………………………………………88

 

4-5-9-برا ق……………………………………………………………………………………………………………………………………88

 

4-5-10-بزرجمهر ………………………………………………………………………………………………………………………….88

 

4-5-11-بقراط………………………………………………………………………………………………………………………………..89

 

4-5-12-خسرو………………………………………………………………………………………………………………………………..89

 

4-5-13-دلدل…………………………………………………………………………………………………………………………………89

 

4-5-14-ذوالقرنین………………………………………………………………………………………………………………………….89

 

4-5-15-رخش………………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

4-5-16-زردشت……………………………………………………………………………………………………………………………..90

 

4-5-17-سقراط………………………………………………………………………………………………………………………………90

 

4-5-18-سلیمان……………………………………………………………………………………………………………………………..91

 

4-5-19-شبدیز……………………………………………………………………………………………………………………………….91

 

4-5-20-فرشته……………………………………………………………………………………………………………………………….91

 

4-5-21-قارون………………………………………………………………………………………………………………………………..92

 

4-5-22-كیخسرو……………………………………………………………………………………………………………………………92

 

4-5-23-كیكاووس………………………………………………………………………………………………………………………….93

 

4-5-24-گشتاسب…………………………………………………………………………………………………………………………..93

 

4-5-25-نوشروان عادل…………………………………………………………………………………………………………………..93

 

4-5-26-وامق و عذرا………………………………………………………………………………………………………………………94

 

4-5-27-یوسف……………………………………………………………………………………………………………………………….94

 

4-6- بازی ها

 

4-6-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..95

 

4-6-2-اسب سواری…………………………………………………………………………………………………………………………96

 

4-6-3-چوگان…………………………………………………………………………………………………………………………………96

 

4-6-4-شطرنج…………………………………………………………………………………………………………………………………96

 

4-6-5-شنا كردن……………………………………………………………………………………………………………………………97

 

4-6-6-گروگذاشتن…………………………………………………………………………………………………………………………97

 

4-6-7-نخجیر………………………………………………………………………………………………………………………………….98

 

4-6-8-نرد……………………………………………………………………………………………………………………………………….98

 

4-6-9-كعبتین………………………………………………………………………………………………………………………………..98

 

4-7-باورها و اعتقادات

 

4-7-1- اعتقادات به بخت بد …………………………………………………………………………………………………………99

 

4-7-2-اسراف شوم است…………………………………………………………………………………………………………………99

 

4-7-3-تاثیر افلاك و كواكب برسرنوشت انسانها……………………………………………………………………………99

 

4-7-4-تفال به چهره……………………………………………………………………………………………………………………100

 

4-7-5-چهل سالگی……………………………………………………………………………………………………………………..100

 

4-7-6-خون ناحق………………………………………………………………………………………………………………………..100

 

4-7-7-رزق و روزی معین……………………………………………………………………………………………………………101

 

4-7-8- کرمی که موجب تباهی آب کوزه می شود……………………………………………………………………101

 

4-7-9-باورهایی که به رضایت خداوند منتهی می شود……………………………………………………………..101

 

4-7-10- اعتقاد به بر کت در مال ………………………………………………………………………………………………102

 

4-7-11-اعتقاد به طالع نیک……………………………………………………………………………………………………….102

 

4-7-12-باور موجودات خیالی……………………………………………………………………………………………………..102

 

4-7-13-باور به جادو و جادوگری……………………………………………………………………………………………….102

 

4-7-14-باور به خنده بی وقت…………………………………………………………………………………………………….103

 

فصل پنجم:

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………..105

 

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………..111-107

 

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………112

 

چكیده

 

باورهای عامیانه در قابوسنامه

 

 

 

پژوهش حاضر به منظور بررسی “باورهای عامیانه در قابوس­نامه ” صورت گرفته است. با توجه به ماهیت گوناگون باورها وبا توجه به اینکه برخی باورهای عامیانه در شکل های فرهنگ عامه جلوه می کند موضوع پرداختن به جنبه های دیگر فرهنگ عامه نیز ضروری به نظر می رسد موضوعاتی نظیر توجه به طب، نجوم و برخی آداب و رسوم، مشترکاتی با باورهای عامیانه نیز دارد بدین جهت علاوه بر باورها به این موضوعات در قابوسنامه نیز پرداخته شده است.

 

این پژوهش نشان می‌دهد كه فرهنگ عامه گستره‌ای وسیع دارد و با بررسی آن  بخشی از باورهای فرهنگی عوام در قرن پنجم تبیین می‌شود.

 

 

 

كلید واژه ها:

 

باورهای عامه ،قابوس نامه،عنصر المعالی .

 

 

 

مقدمه

 

«باور عامه  بخشی از توده فرهنگ مردم است که تخیّل، احساس، آرزو و اندیشه های گوناگون را از نسل به نسل دیگر منتقل­ کرده و دگرگونی معیارهای زیبا شناسی و اخلاقی هر دوره از زندگی یک قوم را آشکار می­کند. علاقه­ی روستائیان به حفظ سنّت­ها و اقتضای شیوه­ی زندگی آن­ها با طبیعت باعث افزایش تخیّل آن­هاست.

 

فرهنگ عامیانه و فولکلور مجموعه­ای از دانستنی­ها و باورها و رفتارهای گروهی که با موازین علمی و منطقی جامعه انطباق ندارد و اجرای آن­ها بر حسب عادت، تقلید و هم چشمی و سرگرمی است. این دانستنی­ها عبارتند از آداب و رسوم تولد، مرگ، ازدواج، نحوه­ی زندگی، کشاورزی، جشن­ها، پیشگویی­ها، خرافات، طبابت­ها، بازی­ها،آوازها، قصه­ها و سایر آداب و رسوم و اعتقادات که بیانگر چگونگی تفکر و نحوه­ی زندگی مردم در طول اعصار مختلف است.(صادقی،46:1386)

 

فولکلور متشکل از دو جزء folk به معنای دانش عوام و lor به معنای دانستنی­ها و دانش­ها و برای اولین­بار در انگلیس عنوان مقاله­ای قرار گرفت که درباره­ی دانش عامیانه و آداب و رسوم سنتی بود بعدها توسط رشید یاسمی مقاله­ای عنوان مقاله ای به معنای دانش عامیانه و دانستنی­های مردم انعکاس یافت.»(صادقی،1386؛46)

 

فرهنگ عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شكل گرفته است؛ از جمله اینكه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینكه حكمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحكم و افسانه ها بازگو كرده اند و…

 

«زندگی اقوام و ملّت‌ها، از دیرباز با فرهنگ عامّه عجین شده است. در طول تاریخ،خاصّیت طبیعی ذهن بشر او را واداشته تا برای مجهولات و سؤالات ذهن خود، جوابی هرچند نادرست بیابد. مردم عادی در زمینه‌های مختلف طب، نجوم، تعبیرات خواب،جادوگری و… تصوّراتی داشتند که مجموعة آن‌ها فرهنگ عامّه را تشکیل می‌دهد.فرهنگ عامّه با فرهنگ و ادب رسمی در رابطه و تعامل است و گاه جلوه‌هایی از فولکلور در متون ادبی راه می‌یابد» (طاهری،1390؛2)عناصر فرهنگ عامه به شكل های مختلف در اشعار شاعران و نویسندگان  بزرگ تجلی یافته است هر چه شاعران و نویسندگان با توده­های مردم بیشتر در ارتباط باشند، میزان بهره گیری آنان از فرهنگ عامه فزونی می گیرد؛ به همین دلایل قابوس­نامه آكنده از عناصر فرهنگ عامه است­.

 

 

 

-1-بیان مسئله

 

 

 

باورهای عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شكل گرفته است؛ از جمله اینكه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینكه حكمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحكم و افسانه ها بازگو كرده اند و…

 

 

 

1-2- اهمیت موضوع

 

 

 

این كه مردمان در قرن پنجم با چه افكاری می‌زیسته‌اند و اعتقاداتشان چگونه بر امور مختلف تأثیر گذاشته اهمیت موضوع را بیان می‌كند و نشان می‌دهد كه بسیاری از این باورداشت‌ها در زندگی بشر امروزی نیز جلوه كرده است. و مردم در بعضی از باورها هنوز تابع پیشینیان خود هستند. و جهان بینی‌شان براساس افكار و عقاید آن روزگاران رقم خورده است. با بررسی مواد فولكلور در قابوس­نامه بعضی از افكار و عقاید فراموش شده‌ی آن روزگار جانی دوباره می‌گیرد.

 

 

 

1-3- پرسشهای اصلی تحقیق

 

 

 

الف- میزان انعکاس باورهای  عامّه در قابوس­نامه تا چه حد است ؟

 

 

2-3- ادبیات غنایی.. 16

 

2-4- سبکهای شعر پارسی.. 21

 

2-5-سبک آذربایجانی در شعر پارسی.. 24

 

2-6- موسیقی.. 30

 

2-6-1- انواع سازها و ابزار موسیقی.. 31

 

2-6-2- پرده‌ها و آهنگ‌ها 32

 

2-6-3- واژگان و اصطلاحات موسیقی.. 34

 

2-7- موسیقی و ادبیات… 34

 

2-8- به کارگیری اسامی ابزار و اصطلاحا ت موسیقی در شعر پارسی.. 37

 

2-9- شناخت و معرفی ادوات موسیقی.. 38

 

2-9-1- سازهای زهی در دیوان خاقانی.. 39

 

2-9-2- سازهای بادی.. 45

 

2-9-3- سازهای ضربی یا کوبه ای.. 47

 

2-9-4- اصطلاحات و واژگان موسیقیایی.. 52

 

2-9-4-1- واژگان مربوط به ابزار موسیقی.. 52

 

2-9-4-2- اصطلاحات مربوط به مفاهیم موسیقیایی.. 53

 

فصل سوم: شرح احوال ، آثار  و سبک شعری خاقانی.. 57

 

3-1-  شرح احوال شاعر. 58

 

3-2- مذهب خاقانی.. 65

 

3-3- خصوصیات و سبک شعری خاقانی.. 68

 

3-4- آثار خاقانی.. 71

 

3-5- خاقانی پیشگام شعرای نامدر……………………………………………………………………… 80

 

3-6-  پیشروان خاقانی در شعر پارسی.. 84

 

3-7- پیروان خاقانی در شعر پارسی.. 88

 

فصل چهارم؛ جلوه های کاربرد ابزار و اصطلاحات موسیقی در اشعار خاقانی.. 92

 

4-1- کاربردهای خاقانی از اسامی ابزار و اصطلاحات موسیقی در صور خیال. 93

 

4-2- کاربرد خاقانی از اسامی و اصطلاحات موسیقی در صناعات ادبی.. 107

 

4-3-کاربرد خاقانی از اسامی و اصطلاحات موسیقی در تلفیقی از صور خیال و صناعات ادبی.. 109

 

 

فصل پنجم؛ نتیجه گیری.. 124

 

نتیجه بررسی.. 125

 

پیشنهاد 127

 

جداول و نمودارها 128

 

1-1- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی در قالب صور خیال. 128

 

1-2- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی در قالب صور خیال. 128

 

1-3- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی در صناعات ادبی. 130

 

1-4- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی در صناعات ادبی 131

 

1-5- نمودار کاربرد اسامی ساز و ابزار نوازندگی بصورت تلفیقی.. 132

 

1-6- نمودار کاربرد اصطلاحات موسیقی بصورت تلفیقی.. 133

 

منابع و مأخذ 135

 

چکیده انگلیسی 139

 

 

 

چکیده:

 

موسیقی ترکیب اصوات به صورت گوش نواز است . قدمت موسیقی ایران با پیدایش نژاد آریایی گره خورده است کلمات دلنشین و آهنگین به تدریج صورت شعر و ترانه پیدا کرده و به ابداع نغمه و موسیقی منجر شده است. موسیقی و ادبیات به عنوان دو فصل جدا نشدنی از دیرباز مورد توجه خاص قرار گرفته اند با نگاهی به ادبیات کلاسیک ایران در می یابیم که شعرای بزرگ فارسی زبان موسیقی شناس هم بوده اندآن چنان که از ابزارآلات و اصطلاحات موسیقی در اشعارشان برای خلق تصاویر شعری خود بهره می گرفتند . در بررسی اصطلاحات موسیقی در شعر پارسی این اصطلاحات در سه بخش قابل تفکیک و بخش بندی است :1.سازهای موسیقی 2. پرده ها وآهنگ ها 3. اصطلاحات خاص موسیقی. خاقانی شروانی شاعر قرن ششم هجری قمری از جمله شاعرانی است که در اشعار خود از ابزارآلات و اصطلاحات موسیقی استفاده کرده است . موسیقی کلام و آهنگ خوش الفاظ در بسیاری از اشعار خاقانی به قدری است که التذاذ بدون دریافت معنی هم برای خواننده میسر است در این تحقیق میزان کاربرد خاقانی از ابزار آلات و اصطلاحات موسیقی در دیوان اشعارش و درک میزان آشنایی خاقانی با موسیقی و اصطلاحات و ابزارآلات و مهارت وی در بهره برداری از انواع امکانات برای آفرینش صور خیال و زیبایی آفریبنی بررسی شده است. نتیجه تحقیق نشان میدهد که خاقانی بیشتر از ابزار آلات موسیقی مثل چنگ ، دف ، بربط ، نای وارغنون و اصطلاحاتی مثل پرده و گوشه استفاده کرده است و بیشتر از ابزار موسیقی مثل چنگ و بربط بهره گرفته است وخاقانی با استفاده از استعاره و تشخیص بر ابزارآلات موسیقی جان بخشیده است.

 

واژه های کلیدی : موسیقی، خاقانی،اصطلاحات و ابزارآلات،صور خیال.

 

 

• مقدمه:

 

 

 

بارگاه رفیع سخن پارسی ساکنان گرانقدر و ارزشمندی به خود دیده که اکنون ستارگان و اختران درخشان پهنه آسمان ادب پارسی هستند. خاقانی در این میان اگر نگوییم که برترین به جرات می­توان گفت که یکی از برترین سخن­سرایان پارسی است.

 

قرن ششم قرن تحولی در مرکز قدرت سیاسی ایران بود و امرای سلجوقی و پادشاهان مستقر در غرب کشور ایران با دربار های پرشکوه محافل پربار ادبی فراهم کردند که سخن­سرایان بزرگی چون خاقانی و نظامی و مجیر بیلقانی و اثیرالدین اخسیکتی و … حاصل این حمایت ها شدند. موضوع تحقیق حاضر به بررسی اشعار خاقانی شروانی اختصاص دارد.

 

خاقانی به لحاظ داشتن فکر بلند ، وسعت تخیل ، قدرت تجسم ، چیرگی بر الفاظ ، نبوغ و قریحه ی سرشار و خداد، مناعت طبع ، بلندی همت ، مهارت خارق العاده در خلق ترکیبات بدیع و غریب و استعارات و کنایات عجیب و ذهن مضمون پرداز و معنی ساز ، شاعری بی نظیر و سترگ است.

 

آنچه کلام خاقانی را از دیگر شاعران و سخن سرایان پارسی متمایز ساخته پیچیدگی معانی و کلام وی است. خاقانی با بهره گیری از دانش گسترده خویش در ستاره شناسی، موسیقی، طب، جواهر شناسی و از همه مهمتر زبان پارسی دست به خلق اثری گشود که چون جواهری بر تارک زبان پارسی می درخشد.

 

 

2-5-رابطه‌ی اخلاق وسیاست………………………………………………………………………………………………..17

 

2-6-هدف تربیت………………………………………………………………………………………………………………..21

 

2-7-ارتباط بین مقوله‌های فلسفی وجنبه‌های مختلف تعلیم وتربیت……………………………………………23

 

2-8-تعریف علم تعلیم وتربیت(آموزش وپرورش)…………………………………………………………………..23

 

2-9-علم تعلیم وتربیت…………………………………………………………………………………………………………24

 

2-10-ویژگی‌های علم تعلیم وتربیت………………………………………………………………………………………26

 

2-11-آراءتربیتی درسده‌های میانه…………………………………………………………………………………………..28

 

2-12-استفاده ازپندواندرزدرتربیت متربّیان‌………………………………………………………………………………29

 

2-12-1-قرآن و روش موعظه و پند و اندرز…………………………………………………………………………..29

 

2-12-2-شرایط لازم برای موعظه و پند و اندرز………………………………………………………………………29

 

2-13-تشکیل خانواده وبایدونبایدهای تربیتی…………………………………………………………………………..32

 

2-13-1-پذیرش مسئولیت شکست وجبران کمبودهای والدین …………………………………………………33

 

2-13-2-شناسایی کاستی‌ها وتلاش درجهت رفع آنها ……………………………………………………………..34

 

2-13-3-انضباط ومهربانی……………………………………………………………………………………………………34

 

2-13-4-تفاوت بین سخت‌بودن با ناتوانی………………………………………………………………………………35

 

2-14-تعلیم وتربیت……………………………………………………………………………………………………………..35

 

2-14-1-معنای تربیت درمنظراسلام……………………………………………………………………………………….37

 

2-14-2-تعلیم وتربیت واهمیت آن درجامعه‌ی اسلامی…………………………………………………………….38

 

2-14-3-معنای تربیت ازمنظرمکاتب وادیان درغرب………………………………………………………………..40

 

2-15-حکمت نظری وعملی…………………………………………………………………………………………………43

 

2-15-1-غایت هستی…………………………………………………………………………………………………………..44

 

2-15-2-غایت زندگی انسان…………………………………………………………………………………………………45

 

2-15-3-خودیابی زمینه‌ی خدایابی………………………………………………………………………………………..46

 

2-15-3-1-استنتاج……………………………………………………………………………………………………………..46

 

2-15-3-2-رشدوهدایت بندگان،فرجام رحمت الهی……………………………………………………………….47

 

2-16-تربیت ازمنظردین………………………………………………………………………………………………………..47

 

2-16-1- امکان تربیت…………………………………………………………………………………………………………48

 

2-16-2- حدودتربیت………………………………………………………………………………………………………….49

 

2-16-3- منزلت تربیت………………………………………………………………………………………………………..51

 

2-16-3-1-تأمل درماهیّت امررسالت…………………………………………………………………………………….53

 

2-16-3-2-تأمل درمعنای احیای نفس…………………………………………………………………………………..54

 

2-16-3-3-ارزیابی معناوگستره‌ی هدایت……………………………………………………………………………….55

 

2-16-3-4-تربیت ومعنای برترین میراث……………………………………………………………………………….56

 

2-17-ساحت‌های تربیتی………………………………………………………………………………………………………57

 

2-17-1-تربیت تکوینی……………………………………………………………………………………………………… 57

 

2-17-2-تربیت شرعی…………………………………………………………………………………………………………58

 

2-18-فلسفه‌ی تربیت…………………………………………………………………………………………………………..59

 

فصل سوّم:زندگی‌نامه‌ی خواجه‌نظام‌الملک‌توسی

 

3-1-زندگی‌نامه‌ی‌ خواجه‌نظام‌الملک‌توسی………………………………………………………………………………62

 

3-2-اوضاع سیاسی – اجتماعی عصرسلجوقیان……………………………………………………………………….66

 

 

3-2-1-آلپ‌ارسلان………………………………………………………………………………………………………………67

 

3-2-2-ملک‌شاه…………………………………………………………………………………………………………………..67

 

3-3-سبک وشیوه‌ی نگارش کتاب………………………………………………………………………………………….69

 

3-4-القاب………………………………………………………………………………………………………………………….74

 

3-5-آثارنظام‌الملک………………………………………………………………………………………………………………74

 

3-6-خاندان نظام‌الملک………………………………………………………………………………………………………75

 

3-7-نقش نظام‌الملک درنظامیه…………………………………………………………………………………………….76

 

3-11-اقدامات برجسته‌ی خواجه‌نظام…………………………………………………………………………………..78

 

فصل چهارم:بررسی آرای تربیتی خواجه نظام الملک توسی

 

4-1-اندیشه‌های تربیتی اقتصادی خواجه نظام الملک باتوجه به کتاب سیاست نامه ……………………83

 

4-1-1-مداراباشهروندان ……………………………………………………………………………………………………83

 

4-1-2-توجه به امنیت……………………………………………………………………………………………………….83

 

4-1-3-نخبه‌سالاری…………………………………………………………………………………………………………..84

 

4-1-4-نظارت برکارگزاران………………………………………………………………………………………………..84

 

4-1-5-گردش مدیران……………………………………………………………………………………………………….85

 

4-1-6-توجه به رفاه عمومی………………………………………………………………………………………………86

 

4-1-7-توجّه به پژوهش …………………………………………………………………………………………………..86

 

4-1-8-اثرات تشویق وتنبیه دربرنامه‌های تربیتی……………………………………………………………………88

 

4-2-تربیت درجهت پیشگیری ازفساد…………………………………………………………………………………..91

 

4-3-نظام‌الملک وملک نظام‌یافته…………………………………………………………………………………………..95

 

4-3-1-خوراک………………………………………………………………………………………………………………….95

 

4-3-2-نامه‌هاوفرمان‌ها……………………………………………………………………………………………………….95

 

4-3-3-جانوران………………………………………………………………………………………………………………..96

 

4-3-4-داستانهاوحکایت‌های تاریخی…………………………………………………………………………………..96

 

4-4-تربیت درنظم وترتیب………………………………………………………………………………………………..98

 

4-4-1-درترتیب باردادن خاص وعام………………………………………………………………………………….98

 

4-4-2-حفظ سلسله مراتب اداری ونظامی وحرمت سران لشکر…………………………………………….99

 

4-4-3-عدل وعدالت……………………………………………………………………………………………………….100

 

4-4-4-کم‌گویی وگزیده‌گویی…………………………………………………………………………………………..107

 

4-5-برابری اقتصادی واجتماعی………………………………………………………………………………………..108

 

4-5-1-ویژگی یک محتسب……………………………………………………………………………………………..109

 

4-5-2-درمظالم نشستن پادشاه………………………………………………………………………………………….111

 

4-5-3-آثارغفلت پادشاه ازاحوال رعیت وکشور………………………………………………………………….112

 

4-5-4- ضرورت به کارگیری جاسوس دراصناف وگرو‌های مختلف……………………………………..112

 

4-5-5- لزوم پرهیزازشتاب درتصمیم‌گیری درامورمملکت…………………………………………………….113

 

4-5-6-لزوم پاسداری ازشریعت وپژوهش‌کردن درفرائض وسنت ها……………………………………..114

 

4-5-7- ضرورت اقامه‌ی دادگری ومبارزه باخوارج………………………………………………………………114

 

4-6- اخلاق وسیاست درآراءخواجه ونقدی برسیاست عملی خواجه……………………………………..116

 

4-6-1-گروه‌های جامعه دراندیشه‌ی خواجه‌نظام‌الملک…………………………………………………………116

 

4-6-2-مسأله‌ی حیاتی دررکن بقای حکومت………………………………………………………………………120

 

4-6-2-1-عدالت شاه نسبت به رعیّت ………………………………………………………………………………123

 

4-6-2-2-جلوگیری ازظلم وزیرنسبت به مردم……………………………………………………………………123

 

4-6-2-3-جلوگیری ازظلم عمال بررعیّت………………………………………………………………………….123

 

4-6-2-4-جلوگیری ازظلم مقطعان بررعیّت……………………………………………………………………….124

 

4-6-2-5-جلوگیری ازظلم مردم بریکدیگر…………………………………………………………………………125

 

4-6-2-6- نظارت برامرقضاوت برای حسن اجرای عدالت…………………………………………………..125

 

4-6-2-7-ارتباط دین ودولت……………………………………………………………………………………………129

 

4-7-نکات تربیتی برای فرمان روا……………………………………………………………………………………..132

 

4-7-1-رازآفرینش سیرالملوک………………………………………………………………………………………….133

 

4-7-2-ضرورت شایسته‌سالاری………………………………………………………………………………………..134

 

4-7-3- تحلیل وانگیزه‌های انتقادی نظام الملک ازوضع دیوانی واداری موجود………………………..136

 

4-7-3-1-کردارنامه‌ی سفیران…………………………………………………………………………………………..137

 

4-7-3-2-پادشاه…………………………………………………………………………………………………………….138

 

4-7-3-2-1-خیرخواهی یاخودخواهی………………………………………………………………………………140

 

4-7-3-2-2-هرج ومرج درگزینش…………………………………………………………………………………..140

 

4-7-3-2-3-شورا…………………………………………………………………………………………………………..141

 

4-7-3-2-4-تربیت برای سیاست……………………………………………………………………………………..142

 

4-7-3-2-5-دیدگاه خواجه‌نظام‌الملک نسبت به جایگاه زن………………………………………………….143

 

4-7-3-2-6-مصلحت‌اندیشی یک شاخصه ی تربیتی…………………………………………………………..146

 

4-7-3-2-7-سامان‌دادن روابط شهریاروسایرطبقات جامعه وگروه‌های مذهبی…………………………150

 

4-7-4-درتربیت پادشاهان………………………………………………………………………………………………..154

 

4-8-شاخصه‌ی تربیتی درسیرالملوک………………………………………………………………………………….158

 

4-8-1-تربیت وتعلیم دین………………………………………………………………………………………………..158

 

4-8-2- رعایت عدالت نسبت به کارگزاران………………………………………………………………………..159

 

4-8-3-عدم شتاب‌زدگی………………………………………………………………………………………………….165

 

4-8-4-سیره‌ی عملی نظام‌الملک……………………………………………………………………………………….160

 

4-8-5-لازم وملزوم بودن تربیت وسیاست…………………………………………………………………………163

 

4-8-5-1-اموردیوانی………………………………………………………………………………………………………164

 

4-8-5-2-امورنظامی……………………………………………………………………………………………………….166

 

4-8-5-3- تنظیم امورجاری مرکزترتیبات اجرایی دربار……………………………………………………….168

 

4-8-6-خواجه‌نظام‌الملک درجدال بادگراندیشان………………………………………………………………….171

 

فصل پنجم:نتیجه گیری وپیشنهاد

 

5-نتیجه‌گیری…………………………………………………………………………………………………………………..176

 

ارائه‌ی پیشنهاد………………………………………………………………………………………………………………….178

 

نمودارها………………………………………………………………………………………………………………………….179

 

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………..184

 

 

 

چکیده:

 

سیاست‌نامه‌ها مانند هر پدیده‌ی ادبی دیگر،درانعکاس ساختاربنیادین جامعه مؤثّرند.سیاست‌نامه‌ها نوعی ادبیات که براساس شرایط ومحیط اجتماعی وویژگی‌های درونی افرادی که به آن پرداخته اند،درچارچوب خاصّی نوشته می شوند.خواجه‌نظام‌الملک‌توسی یکی از سیاست‌نامه‌نویسان بنام ایران است.اثرمشهور او سیاست‌نامه نام داردکه یکی ازبی‌تکلّف‌ترین نمونه‌های نثرفارسی کهن،به حساب می‌آید.وی ازقالب سیاست‌نامه‌ برای بیان مشکلات واصلاح جامعه بهره برده است.نگارنده‌ی این سطورباتحقیق وپژوهش دراین اثر به این نتیجه رسیده است که تأثیرادبی وتاریخی سیاست نامه درامورتربیتی ازقدرت واستحکام لازم برخورداراست.نظام‌الملک تربیت‌دهنده‌ای است که می کوشد امورمملکت رابرپایه‌ی دین وعقلانیت استوارسازد و در اندیشه‌ی سیاسی خودمبانی تربیتی رابامسائل سیاسی ایران باستان بیامیزد.به همین دلیل می توان سرچشمه‌ی آثارتربیتی خواجه‌نظام‌الملک را در این راستا ارزیابی کرد.وی درفصل‌های گوناگون این کتاب سعی نموده گوهرتربیت راهمچون نگینی برانگشتری قدرت سیاسی بنشاندوبه همین دلیل تأثیری شگرف به لحاظ ادبی وتاریخی برامورتربیتی داشته باشد.

 

کلیدواژه‌ها:آرای تربیتی،سیاست‌نامه،خواجه‌نظام‌الملک.

 

-1-مقدمه

 

تربیت همواره همراه انسان بوده وبخش جدایی‌ناپذیرموجودیت بشراست.زیرا بشردارای نیازهایی برای زندگی بهتراست.تربیت برای اصلاح جامعه دارای ارزش حیاتی می باشد.تربیت براساس شرایط ومحیط اجتماعی وویژگی‌ها وداشته‌های افرادی که به آن پرداخته‌انددرقالب ها،چارچوب هاوانواع گوناگونی پدیدارشده است.درعصرسلجوقیان سیاست‌نامه‌نویسی یکی ازمواردی بوده که موردتوجه قرارگرفت.اثرگران قدرخواجه نیزازاین امرمستثنی نیست.موفَّقیت خواجه دراین امرسبب سازتحولی دراین زمینه گردیدتانویسندگان بسیاری دست به آفرینش سیاست نامه بزنند.

 

یکی ازنام‌دارترین سیاست‌نامه‌نویسان درقرن پنجم خواجه‌نظام‌الملک‌توسی بوده که ازچهره‌های استثنائی درسیاست‌نامه‌نویسی به شمارمی‌آید.اوباآمیزش افکاروعقایدباتجربه‌های گران‌سنگ خودبه آفرینش داستان‌هاواندرزهای حکیمانه‌ی تربیتی پرداخته است.هرحکایت وخبری درسیرالملوک برای شکل‌گیری بهتر،مواردی راکانون توجه‌ی خودقرارداده که نمودار داشته های این وزیربزرگ ایرانی است.وی باتوانمندی‌های خودتوانسته نکات تربیتی ارزشمندی رادرسیاست نامه بیافریندوپایه گذاراثری جاودان باشد.

 

درپایان‌نامه‌ی حاضر،به بررسی آرای تربیتی سیاست نامه‌ی خواجه‌نظام‌الملک‌توسی پرداخته شده است.

 

اساس این پایان نامه برپنج فصل بنانهاده شده است: بعدازبیان کلّیات درفصل اوّل،درفصل دوّم به بنیادنظری مربوط به موضوع یعنی آرای تربیتی،تربیت وتعاریف وتقسیم بندی‌های آن پرداخته شده است.فصل سوّم به شرح زندگی‌نامه،آثاروسبک شخصی خواجه‌نظام‌الملک اختصاص یافته است.درفصل چهارم،تجزیه وتحلیل وبررسی آرای تربیتی موجوددرسیرالملوک نظام‌الملک ارائه شده وسرانجام درفصل پنجم،نتیجه‌گیری آورده شده است.

 

ازموانع وتنگناهای موجودبرای این پایان‌نامه،می‌توان به عدم پیشینه‌ی تحقیقاتی درباره ی آرای تربیتی نهفته دربطن سیرالملوک هاازجمله سیاست‌نامه‌ی خواجه،محدودیت منابع موجوددرخصوص نظام‌الملک اشاره نمود.دراین پایان‌نامه ازسیاست‌نامه بامقدمه وتعلیقات عطاءاللّه تدین بیشتراستفاده شده است.

 

اندرزنامه،به عنوان رایج‌ترین شکل بیان اندیشه‌ی سیاسی دردوره‌ی اسلامی،ازاهمیّت ویژه‌ای برخورداراست،زیرااین رساله‌ها عموماًبه هدف تأثیرگذاری برمناسبات سیاسی وتصمیم‌گیری شهریار،وباتوجه به آرایش نیروهای سیاسی به نگارش درمی آیندوازاین حیث آن‌هارامی توان نوشته‌های سیاسی به معنای دقیق کلمه دانست.سنّت اندرزنامه‌نویسی به دوره‌ی ساسانی باز می گردد،که باگسترش نهاددربار،لاجرم تشریفات وآیین‌های وابسته به سلطنت نیزتوسعه یافته وطبقه‌ای ازفرهیختگان دردربارشکل گرفت که یکی ازوظایف آن‌هاتربیت این آداب به شاه‌زادگان ونگارش آثاری تربیتی برای شاهان بود.

 

1-2-بیان مسأله