2-2- حمد خدا 9

 

2-2-1- خدا یگانه و یکتاست.. 9

 

2-2-2- خدا بی نیازیست که ما به او محتاجیم. 9

 

2-2-3- قادر مطلق خداست و هر قدرتی در مقابل او هیچ است. 9

 

2-2-4- خدا رزّاق است.. 9

 

2-2-5- منبع تمام نیک و بد خداست.. 9

 

2-2-6- باید از خدا ترسید. 10

 

2-2-7-خدا را باید پرستید. 10

 

2-2-8- پناهگاه حقیقی انسان خداست.. 10

 

2-2-9- تنها به خدا باید تکیه داد. 10

 

2-2-10-به خدا باید امیدوار بود. 10

 

2-2-11- باید از خدا، شاه و خرد پیروی کرد. 10

 

2-2-12- خدا بر همه گناهان پنهانی آگاه است.. 11

 

2-2-13- دوری از گناه. 11

 

2-2- 14- سخن های خدا گزاف نیست.. 11

 

2-2-15- دعوت به دین داری.. 11

 

2-2-16- زهد نمایی به خاطر شکم بیارزش است. 11

 

2-3- توصیههای اخلاقی.. 12

 

2-3-1- دعوت به خودشناسی.. 12

 

2-4- اخلاق و خصوصیات رفتاری پادشاه. 12

 

2-4-1- نیازمند بودن جهان به پادشاه. 12

 

2-4-2- شاه نباید چهار ویژگی خیرهرأیی، بددلی، زفتی و کاهلی را داشته باشد. 12

 

2-4-3- خرد و دانش و هوش بهترین هم نشینان پادشاهند. 12

 

2-4-4- شاه باید برای هر مقامی بهترین را انتخاب کند. 12

 

2-4-5- شاه باید دادگر باشد. 13

 

2-4-6- وزیر شاه باید پیر و فرزانه باشد. 13

 

2-4-7- حاجب شاه باید خوب کار و خردمند باشد. 13

 

2-4-8- دبیر شاه باید نیکو خط و داننده باشد. 13

 

2-4-9- سپاه شاه باید همیشه آماده باشد. 13

 

2-4-10- شاه باید مردم خود را نکو دارد. 13

 

2-4-11- هر کدام از زیردستان شاه باید فقط کار خودشان را انجام دهند. 13

 

2-4-12- شاه باید از اتحاد سران سپاه جلوگیری کند. 13

 

2-4-13- کسی که خطریست برای پادشاهی را باید از تاج و تخت دور کرد. 14

 

2-4-14- شاه باید به اندازه هنر هر کسی به او توجه کند. 14

 

2-4-15- پادشاه باید عیب دوستان خود را هم دوست داشته باشد. 14

 

2-4-16- پادشاه گاهی نیاز است دشمنان داخلی خود را پنهانی نابود کند. 14

 

2-4-17- پادشاه نباید گزافه گو و دروغ سخن باشد. 14

 

2-4-18- پادشاه نباید در داوری از کسی طرفداری کند. 14

 

2-4-19- پادشاه نباید موجب زیان کشاورزان شود. 14

 

2-4-20- پادشاه نباید اهل مسخره بازی باشد. 15

 

 

2-4-21- پادشاه نباید در هنگام خشم زود خند باشد. 15

 

2-4-22-  نباید بدون دلیل و بیگناه مقام کسی را از او بگیرد. 15

 

2-4-23- پادشاه باید اهل نیکی کردن باشد. 15

 

2-4-24- شاه باید بداند که: بی گناهی که بیشتر از او بدگویی می شود صاحب فضل و هنر است. 15

 

2-4-25- شاه نباید آیین بد نو بگذارد. 15

 

2-4-26- شاه باید راهزنان را نابود کند. 15

 

2-4-27- شاه باید فقط با دوست داران واقعی خود یک جا بنشیند. 15

 

2-4-28- شاه نباید به زن دیگران چشم داشته باشد. 16

 

2-4-29- شاه نباید در را بر دادخواهان ببندد. 16

 

2-4-30- شاه چون نیکی کرد و جواب نداد باید سراغ بدی رود. 16

 

2-4-31- شاه باید سرگذشت گذشتگان را بداند. 16

 

2-4-32- شاه باید از بدگوی و سخن چین دوری کند. 16

 

2-4-33- پادشاه باید بر جهان اطراف خود آگاه باشد. 16

 

2-4-34- شاه به ستمکار نباید پست و مقام بسپارد. 16

 

2-4-35- شاه نباید هر کسی را به مقام بالا برساند. 17

 

2-4-36- شاه باید فیلسوفی برای.. 17

 

2-4- 37- شاه نباید کارها را به افراد ناتوان بسپارد. 17

 

2-4-38- شاه بدخواه خود را باید نابود کند. 17

 

2-4-39- شاه نباید بدبین باشد. 17

 

2-4-40- شاه باید در خوراکی خود دقت کند. 17

 

2-4-41- شاه باید پزشکان برگزیده. 17

 

2-4-42- شاه نباید دنبال شهوت باشد. 18

 

2-4-43- شاه باید هر کسی را پله پله بالا ببرد. 18

 

2-4-44- شاه در هنگام بار دادن نباید شمشیرداری را در بارگاه جای دهد. 18

 

2-4-45- شاه نباید در لشکرکشی راز خود را به کسی بگوید.(شاه نباید دشمن را خوار بدارد) 18

 

2-4-46- شاه برای مشورت هر کدام از موبدان را جدا جدا باید فرا خواند. 18

 

2-4-47- شاه باید روی خود را گاه گاه به دیگران نشان دهد. 18

 

2-4-48- شاه باید با فاصله از خود داد دادخواه را بررسی کند. 18

 

2-4-49- شاه نباید به ناآزموده دل دهد. 18

 

2-4-50- شاه نباید با زنان ستیزه کند. 19

 

2-4-51- شاه باید هوشمندانه گنج جمعآوری کند و هوشمندانه آن را هزینه کند. 19

 

2-4-52- شاه در نامه نباید درشت گویی کند. 19

 

2-4-52- شاه نباید فرستادگان را زود فرا بخواند. 19

 

2-4-53- شاه باید با همه به اندازه گفتگو کند. 19

 

2-4-54- فرستادهی شاه باید دانش پذیر و نهان دان و پاسخگو باشد . 19

 

2-4-55- شاه در هر سفری باید همراه خود گوهر، اسب نیک و سلاح داشته باشد. 19

 

2-4-56- شاه باید از احوال دشمن خود هر لحظه آگاه باشد. 19

 

2-4-57- شاه چون نمی تواند با دشمن بجنگد باید دشمن را با زر فریب دهد. 20

 

2-4- 58- شاه چون قصد لشکرکشی کرد باید سریع قصد خود را عملی کند. 20

 

2-4-59- شاه باید به سپاهی خود زر و سیم دهد. 20

 

2-4-60- شاه در هنگام جنگ نباید اجازه ی چاره گری به دشمن دهد. 20

 

2-4-61- لشکر شاه باید جای خوابشان پراکنده باشد. 20

 

2-4-62-  دار باید دلیر و مهربان باشد و شب ها پاسبانان باید بچرخند. 20

 

2-4-63- پادشاه برای گریختن باید شب را انتخاب کند. 20

 

2-4-64- پادشاه چون پیروز شد باید از خدا بترسد. 21

 

2-4-65- پادشاه نباید سریع دشمن خود را بکشد. 21

 

2-4-66- شاه باید شب هنگام به کار فردای خود بیندیشد. 21

 

2-4-67- شاه نباید شاهزاده ها را بکشد. 21

 

2-4-68- شاه نباید از اندازه خود بیرون رود.(باید قدر خود را بداند) 21

 

2-4-69- شاه نباید بددل باشد. 21

 

2-4-70- شاه نباید ظالم باشد. 21

 

2-4-71- شاه باید بر هوای نفس خود مسلط باشد. 21

 

2-4-72- شاه باید بر تن خود مسلط و دارای هوش و خرد و دانش باشد. 22

 

2-4-73- شاه باید دارای گوهری بزرگ باشد. 22

 

2-4-74- شاه باید از زنان، ستم و زفتکاری دوری کند. 22

 

2-4-75- پادشاه بد کم عمر است. 22

 

2-4-76- شاه در هر صورت شاه است و هیچ گاه خوار نمی شود. 22

 

2-4-77- دل پادشاه زود بر میگردد. 22

 

2-4-78- احوال پادشاه ثابت نیست. 22

 

2-4-79- باید کمر بسته فرمان شاه را برد. 22

 

2-4-80- کاری کن که نزدیکان شاه دلسوز او شوند. 23

 

2-4-81- در نزد شاه چون گنهکاران باش. 23

 

2-4-82- در نزد شاه در هر کاری دلیری نکن. 23

 

2-4-83- در نزد شاه از بد آراستن بپرهیز. 23

 

2-4-84- در حضور شاه در هر صورت باید از او ترسید. 23

 

2-4-85- چون شاه خشمگین است نباید نزدش بروی. 23

 

2-4-86- نباید زبان شاه را خواهان باشی.شاه خیرخواه و راستگو باش. 23

 

2-4-87- در نزد شاه آگاهانه حرف بزن. 23

 

2-4-88- همیشه سپاسگزار شاه باش. 24

 

2-4-89- نباید به زیبارویان شاه نظر داشته باشی و مخالف فرمانش قدم برداری. 24

 

2-4-90- نباید  چیزی از شاه بخواهی که او را خشمگین کند. 24

 

2-4-91- باید شاه را بستای و دشمنش را نکوهش کنی. 24

 

2-4-92- باید دوستان شاه را دوست و دشمنانش را دشمن بداری. 24

 

2-4-93- آنچه در خور شهریار باشد باید به او بدهی. 24

 

2-4-94- نباید از خندهی شاه دلیر شوی. 24

 

2-4-95- نباید بر شاه ناز و دلبری کنی. 25

 

2-4-97- نباید عوض هر کاری چیزی از شاه بخواهی. 25

 

2-4-98- همیشه فاصله ای را نسبت به شاه رعایت کن. 25

 

2-4-99- باید مقام خود را از آن پادشاه بدانی.(اگر سرور انجمنی قدردان ا و باش) 25

 

2-4-100- باید درآموزش شاه با او نرم خو باش و با حیا باش. 25

 

2-4-101- باید شاه را بپرس. 25

 

2-4-102- در نزد شاه نباید از نزدیکانش سخن بد بگویی. 25

 

2-4-103- نباید در خود را با شه برابر نمایی. 26

 

2-4-104- در فرمان شاه ننگی نیست. 26

 

2-4-105- دلت را به شاه باید شاد گردانی. 26

 

2-4-106- شاید که شاه را بد گفت. 26

 

2-4-107- به خاطر شاه دادگر باید از خدا شاکر باشی. 26

 

2-5-  چگونگی لشکرکشی.. 26

 

2-5-1- پیشرو لشکر دلیر باشد. 26

 

2-5-2- بنه باید در عقب لشکر باشد . وعدۀ زیادی از آن محافظت نمایند. 26

 

2-5-3- قبل از نبرد زیاد نباید اسبان را تازاند. 27

 

2-5-4- بی رهنمون نباید سپاه راند. 27

 

2-5-5-باید دیده بان بر تیغ کوه و طلایه را در هامون گماشت. 27

 

2-5-6- در جنگ باید اطلاعات دشمن را جمع آوری کرد. 27

 

2-5-7- دوری از می، نخجیر، زود و زیاد خوابیدن دیر برخاستن در لشکرکشی. 27

 

2-5-8- باید مواظب شبیخون دشمن بود. 27

 

2-5-9- اطراف لشکرگاه باید گودال حفر کرد. 27

 

2-5-10- باید مواظب گودال و چاه کندن دشمن نیز بود و به سادگی نباید شبیخون زد. 27

 

2-5-11- باید به نوبت پاسبان دلیر و مهربان بر لشکر گماشت. 28

 

2-5-12- سپاه باید همیشه مسلح باشند. 28

 

2-5-13- در جنگ باید منی را از سر خود دور کرد. 28

 

2-5-14- نباید در دشت گل و خار و کند آب و چاه رزم کرد. 28

 

2-5-15- نباید در جهت مخالف باد جنگید. 28

 

2-5-16- نباید مخالف تابش آفتاب جنگید. 28

 

2-5-17- لشکرگاه باید در کنار آب و علف باشد. 28

 

2-5-18- پیادگان باید پیشرو لشکر باشند. 28

 

2-5-19- کمانداران باید پشت سر سپرداران باشند. 29

 

2-5-20- لشکری باید همزمان آمادهی نبرد با چند اسلحه باشد. 29

 

2-5-21- از هر ده سپاهی باید یک نفرش آتش افکن باشد. 29

 

2-5-22- بعد از پیاده ها، اسب سواران و بعد از اسب سواران صف پیلان باید اراسته شود. 29

 

2-5-23-یک صف باید راست و یک صف باید خمیده باشد. 29

 

2-5-24- باید پیاده ثابت و سواران متحرک باشند. 29

 

2-5-25- باید گروهی آمادهی نبرد و گروهی در حال آرامش و استراحت باشند. 29

 

2-5-26- باید مواظب کمین گاهها نیز بود. 29

 

2-5-27- راه پیل ها باید باز باشد. 30

 

2-5-28- قسمتی از لشکر را هر کدام از سران سزاوار باید سپرد. 30

 

2-5-29- بیشتر پهلوانان تنومند را باید برای حملهی آخرین نگه داشت. 30

 

2-5-30- اول باید خود را از زخم دشمن حفظ کرد سپس به او ضربه زد. 30

 

2-5-31- باید قلعه های بلند ساخت. 30

 

2-5-32- قلب لشکر را چنان باید آراست که از دو جناح به راحتی کمک رسیده شود. 30

 

2-5-33-پیاده سپاه باید در کوه و دره نبرد کند. 30

 

2-5-34- در جنگ در کوه باید گروهی سر تیغ و پایان کوه را گرفت. 30

 

2-5-35- در نبرد در دشت سپاه باید به هم حلقه بندند. 31

 

2-5-36- اگر لشکر دشمن پیاده باشد باید در دشت با آنان نبرد کرد. 31

 

2-5-37- در جنگ باید آب در مسیر پیل افکند. 31

 

2-5-38- شیوه نبرد با پیل باید چنین باشد: 31

 

2-5-39- در هنگام کم بودن لشکر باید جایی تنگ بر گرد خویش گزید. 31

 

2-5-40- نباید از دو طرف نبرد را آغاز کرد. 31

 

2-5-41- باید سپاه را دلداری داد. 31

 

2-5-42- هر کدام از دلیران که موفقیتی در جنگ کسب می کنند باید تشویق کرد. 31

 

2-5-43- جنگجوی ناتوان را باید از لشکر بیرون راند. 32

 

2-5-44- جنگجوی دلیر دشمن را باید با گروهی از افراد نابود کرد. 32

 

2-5-45- در هنگام آشتی هم باید مواظب حرکات دشمن بود. 32

 

2-5-46- باید هم مواظب کمینگاههای دشمن در حال جنگ و هم مواظب برگشتنش در حال گریختن بود. 32

 

2-5-47- تا شکست کامل دشمن نباید اقدام به تاراج اموالشان نمود. 32

 

2-5-48- بهترین زمان برای حمله به دشمن زمانی است که: 32

 

2-5-49- چون دشمن زنهار خواهد باید به او زنهار داد. 32

 

2-5-50- نباید خون فراریها را ریخت. 33

 

2-5-51- در حالت ناتوانی در جنگ باید آشتی کرد. 33

 

2-5-52-در جنگ گاهی گریختن خود پیروزی است. 33

 

2-5-53- باید علوفه و آب دشمن را نابود کرد. 33

 

2-6- در آداب سفر کردن. 33

 

2-6-1- پیش هر کسی آیین شهرش نکوست. 33

 

2-6-2- تنهایی نباید سفر کرد. 33

 

2-6-3- در سفر باید بردنی همراه خود داشت و نباید از کسی خوردنی گرفت. 33

 

2-6-4- نباید اسب خود را به کسی داد تا بر آن نشیند. 34

 

2-6-5- نباید در ره تنگ سوار شد و باید از دزدان پرهیز کرد. 34

 

2-6-6- نباید در شب آتش روشن کرد. 34

 

2-6-7- نباید به راهی رفت که شناختی از آن نیست و نباید نیازموده هر آبی را خورد. 34

 

2-6-8- در دشت و آباد جای باید منزل کرد. 34

 

2-6-9- چون از اسب فرود آیی باید هر طرف را نگریست. 34

 

2-6-10- به جای پا در هر راه باید دقت کرد. 34

 

2-6-11- چون گم شدی شب هنگام نباید حرکت کرد. 34

 

2-6-12- در سفر نباید اسب را اذیت کرد. 35

 

2-6-13- در سفر نباید اسب را به حال خود رها کرد. 35

 

2-6-14- در سفر ضمن انتخاب جای خوب نباید گرز و کمند و اسب را از خود دور کرد. 35

 

2-6-15- در سفر کمان همیشه باید به زه باشد. 35

 

2-6-16- در سفر باید از بدی و خون ریختن دوری کرد. 35

 

2-6-17- شب هنگام نباید وارد شهر شد و نباید در کنار آب منزل کرد. 35

 

2-6-18- در سفر نباید اسب و یار ناآزمودهی نامهربان همراه خود داشت. 35

 

2-6-19- در شهر بد آب و هوا نباید ماند. 35

 

2-6-20- در سفر باید مواظب سلامتی خود بود. 36

 

2-6-21- در سفر از یار بد باید دوری کرد. 36

 

2-6-22- در سفر راه بی خطر را باید انتخاب کرد. 36

 

2-7- در وصف روزگار و دنیا 36

 

2-7-1- دنیا بهشتی پنج روزه است. 36

 

2-7-2- دنیا بتی فریبنده است. 36

 

2-7-3- نه کسی در این دنیا زنده خواهد ماند و نه کسی که رفت دیگر برمی گردد. 36

 

2-7-4- دنیا رباینده ای چابک است. 36

 

2-7-5- جهان چاهی پر از بیم و آز است. 37

 

2-7-6- جهان پیرزنی شویکش است. 37

 

2-7-7- جهان باد است. 37

 

2-7-8- جهان خانه دیو است. 37

 

2-7-9- جهان قبرستان است. 37

 

2-7-10- جهان دهی است که هر کس وارد آن شد ناچار باید بیرون آید. 37

 

2-7-11- جهان زندان زشت است. 37

 

2-7-12- جهان اولش رنج و آخرش مرگ است. 38

 

2-7-13- جهان اژدهایی هفت سراست. 38

 

2-7-14- جهان در پی گرفتن جان ماست. 38

 

2-7-15- جهان سرایی دو در است. 38

 

2-7-16- جهان باغی دودر است. 38

 

2-7-17- دنیا ظاهری نیک و باطنی ناپسند دارد. 38

 

2-7-18- ضرر دنیا ده برابر سودش است. 38

 

2-7-19- روزگار دشمنی آشکار است. 39

 

2-7-20- روزگار نیرنگساز است. 39

 

2-7-21- روزگار آبستن از نیک و بد است. 39

 

2-7-22- روزگار با کسی نخواهد ماند. 39

 

2-7-23- روزگار بر یک خو نخواهد ماند. 39

 

2-7-24- روزگار بر یک خو نخواهد ماند. 39

 

2-7-25- زمانه ناپایدار است. 39

 

2-7-26- روزگار زود تغیر چهره می دهد. 40

 

2-7-27- حالات روزگار متفاوت است. 40

 

2-7-28- کار روزگار حساب و کتاب ندارد. 40

 

2-7-29- روزگار هر چه بیشتر نعمت بخشد همان اندازه غم و اندوه می بخشد. 40

 

2-7-30- روزگار ابتدا نعمت میبخشد سپس غم میدهد. 40

 

2-7-31- فقط آدم نادان و آدم ثروتمند در دنیا خوشند. 41

 

2-7-32- نباید غم روزگار را خورد. 41

 

2-7-33- نباید رنج دنیا را برد. 41

 

2-7-34- باید در زندگی شاد بود. 41

 

2-8- در وصف دانش و خرد. 41

 

2-8-1- بهترین خواسته دانش است. 41

 

2-8-2- هیچ گنجی بالاتر از دانش نیست. 41

 

2-8-3- دانش در این دنیا نگهبان ما از بدی و توشهی آخرت است. 42

 

2-8-4- آدم نادان در آن دنیا خوار است. 42

 

2-8-5- هیچ کس بدبخت تر از درویش بی دانش نیست. 42

 

2-8-6- نادان گرفتار نادانی خود است. 42

 

2-8-7- نادان سودی به کسی نمیرساند و شایسته نابود شدن است. 42

 

2-8-8- انسان نادان مانند مردگان است. 42

 

2-8-9- از بی دانشان نباید طلب دانش کرد. 42

 

2-8-10- با بیدانشی هیچ راهی طی نخواهد شد. 43

 

2-8-11- پایهی هر کس به اندازهی دانش اوست. 43

 

2-8-12- باید اهل دانش بود. 43

 

2-8-13- دانش مایهی زندگی روان و سبب آزادی و آزادگی است. 43

 

2-8-14- بهترین دانش، شناخت پروردگار است. 43

 

2-8-15- خوشا دانای با اندیشه! 43

 

2-8-16- دانا درخت بهشتی است. 43

 

2-8-17- شایسته است از آدم دانا سؤال پرسیده شود. 43

 

2-8-18- شایسته نیست فرد دانا خاموش باشد. 44

 

2-8-19- خرد بهین گوهرست. 44

 

2-8-20- خرد برای غمگساری فرد خردمند کافیست. 44

 

2-8-21- مرد باید به خردش بنازد نه به خورد و پوشش. 44

 

2-8-22- از فرمان خرد نباید روی گردانید. 44

 

2-9- در وصف نیک و بد و نکونامی.. 44

 

2-9-1-در نیک و بد همزمان باز است. 44

 

2-9-2-دعوت به نیکی. 44

 

2-9-3-کسی که نیکی کند یک روز مزد آن را خواهد گرفت. 45

 

2-9-4-زندگانی که در آن نکوکاری نباشد بیهوده است. 45

 

2-9-5-نیکی کردن زمانی ارزشمند است که بی چشم داشت و آزار و اذیت باشد. 45

 

2-9-6-از جایی که نیکی یابی نباید منبع نیکی را قطع کنی. 45

 

2-9-7-به ناسپاس نباید نیکی کرد. 45

 

2-9-8-خوی نیک چون فرشته و خوی بد چون دیوست. 45

 

2-9-9-نیکی کردن و دوری از بدی. 45

 

2-9-10-به کسی نباید بدی کرد. 47

 

2-9-11-از زشت خویی باید دوری کرد. 47

 

2-9-12-شریک بودن در بدی کردن دیگران سزاوار مجازات است. 46

 

2-9-13-بدی نکن تا بدی نبینی. 46

 

2-9-14-با کژی کسی به مقصود نمی رسد. 46

 

2-9-15-گناه کژی هر کسی بر گردن خودش است. 46

 

2-9-16-جواب نیک و بد را خواهی دید. 46

 

2-9-17-نیکی و بدی متناسب به موقعیت مشخص می شوند. 46

 

2-9-18-با همه باید مهربان بود. 47

 

2-9-19-نیکوکاری تاقیامت همراه نیکوکار است.. 47

 

2-9-20-بهترین توشه کردارنیک و دانش نیک است. 47

 

2-9-21-کردار خوب و گفتار راست سبب نیک نامی می شود. 47

 

2-9-22-گنج حقیقی نام نیک است. 47

 

2-10- در وصف گفت و گفتار. 47

 

2-10-1-دوری از دروغ. 47

 

2-10-2-دروغ آزمودن ز بیچارگیست. 48

 

2-10-3-دروغ در مقابل راست فروغی ندارد. 48

 

2-10-4- راستگویی همه جا نیاز نیست. 48

 

2-10-5-نباید هر حرفی را راست دانست. 48

 

2-10-6- گاهی روی آوردن به گفتار خوش مایه دوستی دشمن هم میشود. 48

 

2-10-7-در گفتار باید از چاپلوسی دوری کرد. 48

 

2-10-8-گفتاری که سبب کیفر می شود را نباید بر زبان آورد. 48

 

2-10-9-زخم زبان بدتر از زخم نیزه است. 48

 

2-11- در وصف مال و روزی و دوری از کاهلی.. 49

 

2-11-1-از مال و دارایی باید به اندازه خورد و به اندازه پوشید. 49

 

2-11-2-باید از روی خرد خورد و پوشید. 49

 

2-11-3-نباید پول را ذخیره کرد بلکه باید خورد و پوشید. 49

 

2-11-4-ثروت هر کسی فقط برای خودش مفید است. 49

 

2-11-5-گنج اندوزی باید برای دور کردن رنج از خود باشد. 49

 

2-11-6-باید از عمر و دارایی خود استفاده کرد. 49

 

2-11-7-هنگام مرگ از گنج و ثروت هیچ چیزی همراه انسان نخواهد بود. 49

 

2-11-8-در محافظت از مال همه را باید دزد شمرد. 50

 

2-11-9-روزی که از دست رفت دیگر بر نمیگردد. 50

 

2-11-10-سه چیز سبب کمی روزی و دانش می شود. 50

 

2-11-11-کاهلی سبب کمی روزی و دانش می شود. 50

 

2-11-12-جوان کاهلی روان را تیره میکند. 50

 

2-11-13-کسی با کاهلی به آسایش نمیرسد. 50

 

2-11-14-برای رسیدن به بزرگی باید رنج کشید و اهل خطر بود. 51

 

2-11-15-باید از قدرت و ثروت یافتن کسی که روزی انسان در سفره ی اوست خوشحال شد. 51

 

2-12- در وصف طمع و آز. 51

 

2-12-1-طمع جان را به باد می دهد. 51

 

2-12-2-طمع سبب کوته زبانی می شود. 51

 

2-12-3-آز در نهاد همه وجود دارد. 51

 

2-12-4-آزمندترین افراد درویش ترین افرادند. 51

 

2-12-5-آزمند حقیر و کوچک است. 52

 

2-12-6-کسی که آزمندست بنده است. 52

 

2-12-7-آز چاهی بی بن است. 52

 

2-12-8-آز چون خانه ای صد در است. 52

 

2-12-9-آز راهی وحشتناک است. 52

 

2-12-10-آز سبب مرگ روحی فرد می شود. 52

 

2-12-11-باید از آز دوری کرد. 52

 

2-12-12-انسانهای طمع کار بی ارزشند. 53

 

2-13- در وصف تن و جان. 53

 

2-13-1-در مقابل تن پروری بوسیلهی دانش باید به روان توجه کرد. 53

 

2-13-2-تن مانند جهان است که جان پادشاه آن است. 53

 

2-13-3-جان به همه چیز آگاه است. 53

 

2-13-4-حفظ تن و جان واجب است. 53

 

2-14- در وصف راز. 54

 

2-14-1-راز  فاش شدنی است. 54

 

2-14-2-با زنان نباید راز گفت. 54

 

2-14-3-با آدم زفت و بیچاره نباید راز را در میان نهاد. 54

 

2-14-4-به هر ناشناسی نباید راز گفت. 54

 

2-15- در وصف دشمن و دوست.. 54

 

2-15-1-در دشمنی دوستی را بپای. 54

 

2-15-2-در دوستی دشمنی را بپای. 54

 

2-15-3-نیاز را از دشمن هم باید برآورده کرد. 54

 

2-15-4-با فقیر و بدبخت دوستی نباید کرد. 55

 

2-15-5-گرفتن دوست مشکل و پیدا کردن دشمن آسان است. 55

 

2-15-6-بعد از آشتی نباید دنبال جنگ بود. 55

 

2-15-7-دشمن زخم خورده تا ابد دشمن است. 55

 

2-15-8-دشمن پناه داده را نباید اذیت کرد. 55

 

2-15-9-بعد از پیروزی نباید خون دشمن را ریخت. 55

 

2-15-10-دشمن را باید به نیروی دیگران از بین برد. 55

 

2-15-11-نباید نکوهیدگان را یار گرفت. 56

 

2-15-12-در سختی و آسایش دوستان را باید آزمایش کرد. 56

 

2-15-13-نباید دشمن را کشت و دوست گردانیدن او. 56

 

2-15-14-دوست را باید احترام کرد و دشمن را گوشمالی داد. 56

 

2-15-15-از بدخواه نباید انتظار نیکی داشت. 56

 

2-15-16-به گفتار و هدیه دادن دشمن نباید اعتماد کرد. 56

 

2-15-17-باید مواظب گفتار و فریب کاری دشمن بود. 56

 

2-15-18-دشمن هرگز یک دل نمی شود. 57

 

2-15-19-بدی دوست بهتر از نیکی دشمنست. 57

 

2-15-20-هر که مقام دشمن خود را بالا ببرد سبب نابودی خودش می شود. 57

 

2-16-در وصف جنگ… 57

 

2-16-1-از جنگ نباید ترسید. 57

 

2-16-2-در جنگ باید قوی دل بود. 57

 

2-16-3-به هر خطری نباید دست زد. 57

 

2-16-4-نباید جان را بیهوده از دست داد. 57

 

2-16-5-با از خود قوی تر نباید جنگید. 58

 

2-16-6-کسی قوی تر از تو هم وجود دارد. 58

 

2-16-7-جایی که پول کارایی ندارد باید از زور استفاده کرد. 58

 

2-17- در وصف مرگ.. 58

 

2-17-1-مرگ به ما نزدیک است. 58

 

2-17-2-انسان مسافر جهان آخرت خواهد شد. 58

 

2-17-3-تفاوتی میان چگونه مردن نیست. 58

 

2-17-4-مرگ وقت و سن و سال نمی شناسد. 59

 

2-17-5-چارهای در برابر مرگ وجود ندارد. 59

 

2-17-6-از مرگ پیشینیان باید عبرت گرفت. 59

 

2-17-7-مردی و اندیشه نمی توانند جلوی مرگ را بگیرند. 59

 

2-17-8-دانش و پرهیز نمی توانند جلوی مرگ را بگیرند. 59

 

2-17-9-ننازیدن به ظواهر دنیایی چرا که مرگ حتمی است. 59

 

2-17-10-توانایی آن جهانی در گرو پاکی و دانایی این دنیاست. 59

 

2-17-11-برای فردای قیامت باید توشه جمعآوری کرد. 60

 

2-18- در وصف زن و فرزند. 60

 

2-18-1-شوهر کردن هنر زنان است. 60

 

2-18-2-از مکر زنان باید ترسید. 6

 

2-18-3-تفاوت زن نیک با زن بد. 60

 

2-18-4-ظاهر و باطن زنان متفاوت است. 60

 

2-18-5-هنر دیگر زنان بچه زاییدن است. 60

 

2-18-6-خانهنشینی کار زن است. 61

 

2-18-7-سختترین درد، درد هجران همسر است. 61

 

2-18-8-همسر درخور باید انتخاب کرد. 61

 

2-18-9-زن ناپاک و فرزند نادان سبب اندوهاند. 61

 

2-18-10-فرزند هر کس پیش خودش زیباترین است. 61

 

2-19- در وصف سوگند و پیمان. 61

 

2-19-1-اعتمادی به سوگند فرد بیایمان نیست. 61

 

2-19-2-پیمان شکستن مانند بیدینی است. 61

 

2-19-3-نباید پیمان و سوگند را نادیده گرفت. 62

 

2-20- در وصف غم خوردن. 62

 

2-20-1-هر کسی باید غم خود را بخورد. 62

 

2-20-2-غم کسی را بخور که غمت را بخورد. 62

 

2-20-3-نباید غم اتفاق حتمی را خورد. 62

 

2-20-4-غم از دست رفته را نباید خورد. 62

 

2-20-5-بر غم دیگران نباید شاید شد. 62

 

2-21- در وصف خشم و بردباری و خرسندی.. 63

 

2-21-1-بردباری و خرسندی هر جایی کارآمد نیستند. 63

 

2-21-2-خرسندی سبب توانگریست. 63

 

2-21-3-نیرومندترین افراد بردبارترین افرادند. 63

 

2-21-4-خشم خود را باید فرو خورد. 63

 

2-21-5-خشم و هوا دشمن انسانند. 63

 

2-22- در وصف عاقبت بینی.. 63

 

2-22-1-باید عاقبت بین بود. 63

 

2-22-2-کسی که عاقبت بین نیست شکست خواهد خورد. 64

 

2-22-3-عاقبت بین پشیمان نخواهد شد. 64

 

2-23- در وصف بخت و اقبال. 64

 

2-23-1-بخت و اقبال هر که خوابید راه نجاتی نخواهد داشت.. 64

 

2-23-2-به بخت نباید امیدوار بود. 64

 

2-23-3-در مقابل بخت چاره ای وجود ندارد. 64

 

2-24- در وصف ذات و سرشت.. 64

 

2-24-1-ذات و سرشت هر کس در کردار او آشکار می شود. 64

 

2-24-2-از هر کس متناسب سرشتش باید انتظار داشت. 65

 

2-24-3-باید به ذات و درون انسانها توجه داشت. 65

 

2-25- چگونگی انجام دادن کارها 65

 

2-25-1-در کارها به رهنمون نیاز است. 65

 

2-25-2- در کارها باید چارهگری کرد. 65

 

2-25-3-در کارها نباید عجله کرد. 65

 

2-25-4-کارهای نامناسب بیهوده اند. 65

 

2-25-5-وقتی کاری بی اندوه و رنج به دست می آید نباید با سختی آن را به دست آورد. 65

 

2-26- چگونگی رفتار با زیردستان. 66

 

2-26-1-زیر دستان را باید از نظر مالی تامین کرد. 66

 

2-26-2-به چاکران باید به اندازهی لیاقتشان مقام داد. 66

 

2-26-3-کار را بر کهتران نباید خوار گرفت. 66

 

2-26-4-فرومایه را باید از اطراف خود دور کرد. 66

 

2-27- خوی انسان تغییرپذیر است. 66

 

2-28- بهترین هنر سخاوتست. 66

 

2-29-  دادو رز باید بود. 67

 

2-30- آنچه برای خود نمی پسندی برای دیگران هم نپسند. 67

 

2-31- نباید به شادمانی ها نازید. 67

 

2-32- باید اهل پند و اندرز بود. 67

 

2-33- باید اهل آزمون بود. 67

 

2-34- از پرخوری باید دوری کرد. 67

 

2-35- کردار مهم است نه گفتار. 68

 

2-36- به کسی نباید آزار رساند. 68

 

2-37- کسی بزرگ است که نزد خدا بزرگ باشد. 68

 

2-38- سود یکی در گرو زیان دیگری است. 68

 

2-39- نباید با تنگ دست مشورت کرد. 68

 

2-40- نباید زیاد خوابید. 69

 

2-41- شنیدن کی بود مانند دیدن. 69

 

2-42- پیری و درد عیبهای مرد را آشکار مینمایند. 69

 

2-43- باید از زفتی دوری کرد. 69

 

2-43-1باید از درشتخوی دوری کرد و به نرمی رفتار کرد. 69

 

2-44 — از نا استوران ایمنی مجوی.. 69

 

2-45- به گمانها نباید اعتماد کرد و عمل کرد. 70

 

2-46- از نهان رشک و کینه ور باید ترسید. 70

 

2-46-1-از کسی که از تو میترسد باید ترسید. 70

 

2-47-در وصف هنر. 70

 

2-47-1- بهترین هنر آنست که حتی دشمن هم پسندد. 70

 

2-47-1-هنرمند همیشه به رنج است. 70

 

2-48- دردی که مرهم دارد باید همان مرهمش را گذاشت. 70

 

2-49- نباید از قوم و خویش برید. 70

 

2-50- آدم بیشرم از گفتن هیچ حرفی باکی ندارد. 71

 

2-51- (زیاد خوری می باعث کم خردی میشود.) 71

 

2-52- نباید گناه کسی را به پای کسی دیگر نوشت.(نه بر گنهکار و نه بر بیگناه نه باید خشم برانی) 71

 

2-53- (مهمان ناخوانده را هم باید نکو داشت.) 71

 

2-54- از بد، بدتر هم وجود دارد. 71

 

2-55- در رفتار و برخورد باید تعادل را حفظ کرد. 71

 

2-56- همسایه ی بدان نباید شد. 72

 

2-57- نباید دزدی کرد. 72

 

2-58- در جوانی باید کام دل جست. 72

 

فصل سوم:حماسه در گرشاسب نامه

 

3-1- حماسه. 73

 

3-2-مختصات حماسه در گرشاسبنامه: 73

 

3-2-1- در حماسه همه جا سخن از دلاوری و جنگاوری است. 73

 

3-2-2-همیشه زنی عاشق قهرمان حماسه میشود. 75

 

3-2-3-حضور گیاهان عجیب و غریب در حماسه. 76

 

3-2-4-آیندهبینی و پیشگویی در حماسه نقش مهمی دارد. 77

 

3-2-5-قهرمان حماسه به سفرهای پرخطری می رود و در نهایت تن درست و پیروز به وطن باز می گردد. 78

 

3-2-6-قهرمان حماسه قهرمانی قومی و ملی یا نژادی است. 78

 

3-2-7-در حماسه سخن از دیوان، غولان، جادوان و جادویی است. 79

 

3-2-8-قهرمان حماسه همه آفاق را سیر و سیاحت میکند. 79

 

3-2-9-قهرمان حماسه اعمالی انجام میدهد که اهمیت ملی یا معنوی دارد. 80

 

3-2-10-قهرمان حماسه جانور مهیب یا هیولایی را میکشد. 80

 

3-2-11-قهرمان حماسه در هر بخش از زندگی خود با یک ضد قهرمان مواجه است. 80

 

3-2-12-در نبردهای تن به تن جنگهای حماسی از انواع سلاح استفاده میشود. 80

 

3-2-13-یکی از صحنه های مهیج هر حماسه نبرد تن به تن قهرمان با دشمن اصلی و عوامل اوست.در نبرد گرشاسب با زنگی: 81

 

3-2-14-در حماسه یکی از ابزارهای جنگی فریب است. 82

 

3-2-15-در حماسه، با عینیت، اقتدار،سادگی و عظمت مواجه ایم. 82

 

3-2-16-حماسه دارای سبک عالی، معنایی جدی و الفاظی سنگین و فاخر است. 83

 

3-2-17-در حماسه اعمال قهرمان خارقالعاده و غیر طبیعی است. 83

 

3-2-18-قهرمان حماسه موجودی مافوق طبیعی است و گاهی از خدازادگان است و به هر حال مایه های الهی و فوق انسانی دارد. 84

 

3-2-19-در حماسه نیروهای متافیزیکی نقش مهمی دارند. 85

 

3-2-20-در حماسه هر کدام از خدایان طرفدار یکی از قهرمانان هستند. 85

 

3-2-21-در حماسه حیوانات نقشهای بزرگی دارند و نمیتوان آنها را جانوران معمولی به شمار آورد. 86

 

3-2-22-در حماسه شعر بوسیلهی یکی از الهگان شعر به شاعر الهام میشود. 86

 

3-2-23-مرگ قهرمان حماسه در حضور مردم نیست. 86

 

فصل چهارم: مکان­های جغرافیایی

 

4-1-مقدمه. 88

 

4-2-نام مکان­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ..89

 

فصل پنجم: عجایب در گرشاسب نامه

 

5-1-مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 106

 

5-2-عجایب در داستانهای گرشاسب نامه……………………………………………………………………………………………………………………………………… ..111

 

فصل ششم: عناصر سامی و زرتشتی

 

6-1-مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …118

 

6-2- عناصر سامی.. 118

 

6-3- عناصر زرتشتی.. 124

 

فصل هفتم :بلاغت

 

7-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 126

 

7-2- تشبیه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 126

 

7-2-1-تشبیه از نظر حسی و عقلی بودن طرفین.. 128

 

7-2-2-تقسیم بندی تشبیه از نظر تعداد و ترکیب طرفین…………………………………………………… 130

 

7-2-3-تقسیم بندی تشبیه ازنظر تعداد و ترکیب تشبیه……………………………………………………………………………………………….. ………..133

 

7-2-4-تقسیم بندی تشبیه از نظر وجود شرط در تشبیه………………………………………………………………………………………………135

 

7-2-5-تشبیه ازنظر زاویه تشبیه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …136

 

7-2-6-تقسیم بندی تشبیه ازنظر اشکاری درکلام……………………………………………………………………………………………………………………. …137

 

7-2-7-تقسیم بندی تشبیه ازنظر وجود یا حذف وجه شبیه و ادات…………………………………………………………………………………. …138

 

7-2-8-تقسیم بندی تشبیه ازنظر جایگاه و حرمت مشبه نسبت به مشبه به در داشتن وجه…………………………………. …142

 

7-3-استعاره………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …144

 

7-4-مجاز………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ……………146

 

7-5-کنایه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …150

 

7-6-بدیع………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. …….154

 

7-6-1-بدیع لفظی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …154

 

7-6-2-بدیع معنوی…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. …165

 

فصل هشتم: نتیجه گیری: …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 173

 

جدول…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 173

 

نمودار…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 176

 

منابع و مآخذ: 180

 

مقدمه

 

علی بن احمد الاسدی­الطوسی الشاعر: تاریخ تولد وی دقیقاً معلوم نیست، اما آنچه تذکره­نویسان و سایر پژوهندگان درباره­ی او نوشته­اند این است که از شاعران بزرگ حماسه سرای ایران درقرن پنجم است که در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم ولادت یافته است. سال وفاتش را بیشتر 465 هجری دانسته­اند بی شک مولد و موطن اصلی اسدی شهر طوس می باشد چنان­چه خود در سبب گفتن  قصه در آغاز گرشاسب نامه چنین می گوید :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زهر گونه رأیی فکندند بن	پس آنگه گشادند بند سخن
که فردوسی  طوسی  پاک مغز	بدادست داد سخن های نغز
به شهنامه گیتی بیاراستست	بدان نامه نام نکو خواستست
تو همشهری او را و هم­پیشه­ای	هم اندر سخن چابک اندیشه­ای(اسدی،1389: 39)

 

اما از آنجا که طوس و خراسان پر از آشوب و غوغای ترکان شده بود درحدود نیمه­ی قرن پنجم به نخجوان سفر می کند و در آنجا  از مهر و محبت شاه ارّانی ملک بودلف بهره­ها می­یابد به­طوری­که گرشاسب­ نامه را به نام  او می­سراید :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مجوی اندرین کار جز کام اوی	منه مهر بر وی بجز نام اوی
که تا جایگه یافتی نخجوان	بدین شاه  شد بخت پیرت جوان  ( همان،40 )

 

« دولتشاه سمرقندی در تذکرۀ الشعرا گفته است که او استاد فردوسی طوسی بود و به دنبال این ادعا افسانه­ی کودکانه­ای نقل کرده است. در اینکه اسدی در روزگار سلطان محمود استاد فرقه­ی شعرای خراسان بود و او را بکرات تکلیف نظم شاهنامه کردند، نپذیرفت و فردوسی را که شاگرد او بود شایسته­ی این کار دانست و به نظم شاهنامه تشویق کرد و بعد از آنکه فردوسی از غزنین گریخت و به مازندران رفت و پس  از چندی  به طوس بازگشت. در مرض موت باستاد خود (یعنی اسدی !) گفت که قسمتی از نظم شاهنامه باقی مانده است، اسدی گفت:ای فرزند غمگین مباش و از پیش فردوسی برفت و تا نماز دیگر چهارهزار بیت! باقی شاهنامه را به نظم آورد و هنوز فردوسی درحال حیات بود که سواد آن ابیات مطالعه نمود ! … )  (صفا،1383، 255 )

 

 

 

گروهی دیگر از پژوهندگان نیز به وجود دو اسدی قائل شده اند. نخستین « ابوالنصر احمدبن­منصور و اسدی دوم پسر او «علی» بوده است. که اسدی پدر یعنی ابونصر­احمدبن­منصور گوینده­ی مناظرات و استاد فردوسی تصور شده و اسدی پسر علی­بن­احمد شاعر گرشاسب­نامه و نویسنده­ی لغت فرس تصویر شده است .

 

به هر صورت این اقوال چون به مدرک و دلایل کافی استوار وابسته نیستند درخور و شایسته­ی توجه نمی­باشند. و باید گفت که علی بن احمد اسدی­طوسی استاد فردوسی نبوده و اینان که قائل به دو اسدی پدر و پسری می باشند نیز راهی خطا را رفته اند.

 

 

 

1-1-1-ممدوحین اسدی و طوسی

 

1-امیر ابودلف پادشاه نخجوان که اسدی گرشاسب نامه را به نام او سروده است. اطلاع خاصی درباره­ی ابودلف وجود  ندارد. تنها اسدی در آغاز گرشاسب­ نامه در وصف اوچنین می گوید:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شه ارمن  و پشت  ایرانیان	مه تازیان، تاج شیبانیان
ملک بودلف شهریار زمین	جهاندار ارّانی پاک دین
بزرگی که با آسمان همبر است	زتخم براهیم پیغمبر است (اسدی،1389: 40)

 

که دارای برادری است به اسم  ابراهیم :

 

 

 

 

 

 

 

برادرش چون ماه آن پاکزاد

براهیم بن صفر با فر وداد   (همان،43 )

 

و نام پسرش  محمود است :

 

 

 

 

 

 

 

جهان خرم از فرو آورند اوی

هم از میرمحمود فرزند اوی  ( همان، 43)

 

امیر بودلف با توجه به گفته­های اسدی درگرشاسب­نامه : پادشاهی ارّانی از نسل حضرت ابراهیم است که از خاندان شیبانی است و برسرزمین ارمنستان حکمرانی می­کند .از آنجا که فردی مسلمان و معتقد است غزوه­های زیادی با کفار  دارد بودلف پادشاهی شجاع، عادل، بخشنده ومردم­دار است.

 

2- امیر اجل شجاع­الدوله:ابوالشجاع منوچهربن شاور از پادشاهان شدّادی که گویا ازسال 456 تا 503 یا 504 هجری در آنی از بلاد ارمنستان حکومت می­کرده است اسدی مناظره­ی قوس و رمح را در  مدح این پادشاه سروده است:

 

 

 

 

 

 

 

نامور میراجل والا منوچهر  اصل ملک

تاج شاهان و شجاع  دولت و فخر و تبار

 

3-ابوالوفا : که اطلاع دقیق درباره­ی او نیست فقط می­دانیم اسدی مناظره­ی آسمان و زمین را درمدح او سروده است.

 

4- ابونصر خلیل­بن­احمد:از او نیز اطلاعی دردست نیست،اما اسدی­طوسی دو مناظره­ی مغ و مسلمان وهمین­طور مناظره­ی شب و روز را مدح ایشان سروده است.

 

 

 

1-1-2-آثار اسدی طوسی

 

1-لغت فرس : قدیمی­ترین لغت­نامه فارسی است و چون اشعار زیادی از شاعران قرن چهارم و اوایل قرن پنجم در این لغت­نامه آمده است ضمن اینکه شعرای ناشناخته­ای از این طریق نامشان به آیندگان رسیده است،در باب تحقیق در تاریخ شعر فارسی نیز کتاب مفیدی است.

 

لغت فرس از نمونه­های بلیغ وشیوای نثر فارسی است.

 

2- مناظرات :که اسدی طوسی درهریک، مناظره­ای را بین دو طرف تخیل کرده و دلایل هریک را بر ترجیح خود نسبت به دیگری بیان کرده است و در آخر یکی را مجیب و دیگری را مجاب ساخته و آنگاه به مدح ممدوح خود تخلص کرده است. اسدی دراین مناظرات خیلی موفق نبوده است و شعری ساده و معمولی را ارائه داده است. آنچه باعث باقی ماندن  این مناظرات شده است تازگی کار اسدی دراین زمینه می باشد.از مناظره­های  ذکر شده­ی اسدی می­توان : مناظره­ی آسمان و  زمین، در مدح ابوالفا، مناظره­ی مغ و مسلمان و مناظره­ی شب و روز درمدح ابونصر خلیل­بن­احمد، مناظره­ی نیزه و کمان در ستایش امیر منوچهر، مناظره­ی شب و روز ، مناظره­ی عرب و پارسی را نام برد.

 

3-کتابت نسخه­ای از کتاب « الابنیه عن حقایق الادویه » تألیف ابومنصور موفق­ الدین علی­هروی. که در شوال  سال 447 هجری قمری از استنساخ آن فارغ شده است.

 

4-گرشاسب­نامه:داستان منظومی است که نسخه­ای متفاوت آن بین7تا11 هزار بیت دارند. این اثرحماسی بر وزن فعولن، فعولن، فعولن، فعل و در بحر متقارب مثمن محذوف یا گاهی مقصور سروده  شده است. چنانچه اسدی خود در پایان کتاب ذکر کرده است:

 

 

 

 

 

 

 

شد این داستان بزرگ اسپری

به پیروزی  و روز نیک اختری

 

زهجرت بر او  بر سپهری که گشت                    شده چاره­صد سال و پنجاه و هشت (همان،414).

 

تاریخ پایان کتاب سال  458 هجری قمری است.

 

این اثر حماسی سرگذشت گرشاسب پهلوان بزرگ سیستان را بیان می­کند.به طوری­که چون جمشید ازضحاک شکست می­خورد به سیستان فرار می­کند و در آنجا با دختر کورنگ، شاه آن سرزمین ازدواج می­کند از آنان شیدسپ و از شیدسپ، طورگ و از طورگ، شم، و از شم، اثرط و از اثرط ، گرشاسپ متولد می شود.

 

گرشاسب بعد از اینکه در حضور ضحاک هنرنمایی می­کند درجنگی اژدهایی هولناک را نابود می­کند و سپس ببر ژیان را از پای در می­آورد.در نبردی بهو حاکم سرندیب را شکست می­دهد سپس درسیر و سیاحتی طولانی از مناطق عجیب و غریب هند از جمله:جزایرهرنج، رامنی، هردزور، اسکونه،کرگدن، هدکیر، دیومردمان،استرنگ،موران،مردم سربینی بریده،درخت واق واق، قالون،بند آب، رونده،تاملی ، درخت هفت میوه دیدن می­کند و در همین سفر دخمه­ی سیامک را می­یابد، سگسار را شکست می­دهد، اژدهایی دیگر را می کشد، بت­خانه­های عجیب و غریبی را مشاهده می­کند و سپس به ایران بر می­گردد. چندی نمی­گذرد که به کشور روم می­رود با دخترشاه آن سرزمین ازدواج می­کند.در مسیر بازگشت در بیابانی زنگی را شکست می­دهد و شهر زرنج را بنیان می­نهد .

 

چون اثرط از شاه کابل شکست می­خورد، گرشاسب به کمک اثرط می­آید، شاه کابل را شکست می­دهد به بت­خانه­ی سو بهار می­آید سپس بر تخت سرزمین کابل به شاهی می نشیند . چندی نمی­گذرد شهر سیستان را بنیان می­نهد.

 

تا اینکه ضحاک به دیدارش می­آید و گرشاسب دوباره نبردهای خود را در منطقه­ی جغرافیایی آفریقا از سر می­گیرد . ابتدا شاه لاقطه را شکست می­دهد  سپس منهراس

 

دیو را از پای درمی­آورد، آنگاه شاه قیروان را شکست می­دهد، به قرطبه می­رسد، برهمن رومی از دنیای جان برای او سخن می­گوید و شاه روم به استقبالش می­رود تا اینکه درنهایت  به  ایران برمی­گردد. اثرط ­دار فانی را وداع می­گوید، فریدون با شکست ضحاک بر تخت پادشاهی می­نشیند و گرشاسب را به همراه نریمان به جنگ تورانیان و چینیان می­فرستد.چون تورانیان و چینیان را شکست می­دهند  به ایران بر می­گردند .

 

چندی نمی­گذردگرشاسب گنجی که به نزد شاه طنجه به امانت نهاده بود را درخواست می­کند. چون شاه طنجه گنج را باز پس نمی­دهد گرشاسب با شکست دادنش و آوردن چند شاهد گنج را باز پس می­گیرد و با دیدن عجایبی دیگر به ایران بر می­­گردد و سپس دارفانی را وداع می­گوید.

 

 

 

1-1-3- مأخذ گرشاسب نامه :

 

با توجه به آنچه اسدی طوسی خودبیان کرده است منبع اصلی گرشاسب نامه کتابی بوده باقی مانده از روزگاران کهن :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

زکردار  گرشاسب  اندر جهان	یکی نامه بد یادگار از مهان
پر از دانش و پند آموزگار	هم از راز  چرخ و هم از  روزگار
زفرهنگ ونیرنگ وداد و ستم	زخوبی و زشتی  و شادی و غم
زنخجیر و گردن فرازی و رزم	زمهر دل و کین و شادی و بزم
که چون خوانی از  هردری اندکی	بسی دانش افزاید از هر یکی ( همان:44 )

 

و معلوم است که این کتاب  مشحون بوده است از علوم و فنون مختلف، اخلاق و رفتار، آئین و آداب رزم و بزم، شکار ، خوب و بد روزگار و همین طور سرگذشت گرشاسب پهلوان  سیستانی. که  البته استاد ذبیح الله صفا بیان می دارد  این کتاب همان گرشاسب نامه ی منثور ابوالمؤید بلخی است که اسدی درنظم خود از  آن بهره برده است .

 

غیراز کتابی که از روزگاران کهن باقی مانده بوده منبع دیگر اسدی روایت موبدان و دهقانیان اصیل زاده بوده است:

 

 

 

 

 

 

سراینده  دهقان موبد نژاد

زگفت دگر موبدان کردیاد   ( همان: 45 )

 

 

2ـ 2ـ ترجمه در اصطلاح …………………………………………………………………………… 11

 

2ـ 3ـ تاریخچه ترجمه……………………………………………………………………………….. 12

 

2ـ 4ـ انواع ترجمه ……………………………………………………………………………………. 14

 

2ـ 4ـ 1ـ ترجمه لفظ به لفظ یا ترجمه تحت اللفظی ………………………………………… 14

 

2ـ 4ـ 2ـ ترجمه آزاد ………………………………………………………………………………… 15

 

2ـ 4ـ 3ـ ترجمه تفسیری …………………………………………………………………………… 15

 

2ـ 4ـ 4ـ ترجمه تلخیصی ………………………………………………………………………….. 15

 

2- 4- 5- ترجمه ادبی ……………………………………………………………………………… 16

 

2ـ 4ـ 6 ـ ترجمه دقیق و روان ……………………………………………………………………. 16

 

2ـ 4ـ 7ـ ترجمه شعر ……………………………………………………………………………….. 16

 

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ محدودیت­ها­ی ترجمه شعر ……………………………………………………….. 17

 

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 1ـ محدودیت وزن، قافیه و موسیقی درونی ………………………………….. 17

 

2ـ 4ـ 7ـ 1ـ 2ـ محدودیت در انتقال صنایع بدیعی ………………………………………….. 17

 

2ـ 4ـ 8ـ ترجمه شفاهی ……………………………………………………………………………. 17

 

2ـ 4ـ 8 ـ 1ـ ترجمه همزمان ……………………………………………………………………… 17

 

2ـ 4ـ 8 ـ 2ـ ترجمه نا­همزمان ……………………………………………………………………. 17

 

2ـ  5 ـ انواع ترجمه از نظر پیتر نیو مارک ………………………………………………………. 18

 

2ـ 5 ـ 1ـ ترجمه معنایی ……………………………………………………………………………. 18

 

2ـ 5 ـ 2ـ ترجمه ارتباطی ………………………………………………………………………….. 18

 

2ـ 6 ـ روش مترجمان عرب در ترجمه …………………………………………………………. 19

 

2ـ 7ـ شرایط مترجم …………………………………………………………………………………. 19

 

2ـ 7ـ 1ـ آشنایی کامل با زبان مبدأ ……………………………………………………………….. 20

 

2ـ 7ـ 2ـ آشنایی کامل با زبان مقصد …………………………………………………………….. 20

 

2ـ 7ـ 3ـ آشنایی با موضوع اصلی متن ………………………………………………………….. 20

 

2ـ 7ـ 4ـ امانت و بی­طرفی ………………………………………………………………………… 20

 

2ـ 7ـ 5 ـ استفاده کردن از واژگان مأنوس در ترجمه ………………………………………… 21

 

2ـ 7ـ 6 ـ توجه به قواعد دستوری در زبان مبدأ و مقصد ……………………………………. 21

 

2ـ 7ـ 7ـ تسلط به اصطلاحات خاص …………………………………………………………… 21

 

2ـ 8ـ خصوصیات مترجم …………………………………………………………………………… 22

 

2 – 10- فن ترجمه شعر از دیدگاه جاحظ و برخی معاصران ……………………………… 22

 

2- 11- بحثی درباره­ی ترجمه شعر ……………………………………………………………… 23

 

2ـ 12ـ روش­ها­ی ترجمه شعر …………………………………………………………………….. 24

 

فصل سوم: مشکلات ترجمه در اشعار معلقات و صعالیک

 

3ـ 1ـ فصل یا اعتراض ………………………………………………………………………………. 28

 

 

3ـ 2ـ فاصله و ترجمه شعر ………………………………………………………………………… 28

 

3ـ 3ـ انواع فاصله …………………………………………………………………………………….. 28

 

3ـ 3ـ 1ـ فاصله میان فعل و فاعل ………………………………………………………………… 28

 

3ـ 3ـ 2ـ فاصله میان فعل و مفعول ………………………………………………………………. 31

 

3ـ 3ـ 3ـ فاصله میان موصوف و صفت …………………………………………………………. 32

 

3ـ 3ـ 4ـ فاصله بین مبتدا و خبر ………………………………………………………………….. 36

 

3ـ 3ـ 5ـ  فاصله بین اسم و خبر …………………………………………………………………. 38

 

3ـ 4ـ حذف در شعر ………………………………………………………………………………… 41

 

3ـ 5ـ انواع حذف …………………………………………………………………………………….. 42

 

3ـ 5ـ 1ـ حذف حرف ………………………………………………………………………………. 42

 

3ـ 5ـ 2ـ حذف ارکان جمله ……………………………………………………………………….. 43

 

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ حذف مبتدا …………………………………………………………………………… 44

 

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 1ـ حذف مبتدا از آغاز بیت ………………………………………………………. 44

 

3ـ 5ـ 2ـ 1ـ 2ـ حذف مبتدا در میان بیت ……………………………………………………… 49

 

3ـ 5ـ 3ـ حذف موصوف …………………………………………………………………………… 50

 

3ـ 5ـ 4ـ حذف فعل ………………………………………………………………………………… 53

 

3ـ 5ـ 5ـ حذف فعل ناسخه و اسم آن …………………………………………………………… 54

 

3ـ 5ـ 6ـ حذف مفعول ……………………………………………………………………………… 54

 

3ـ 5ـ 7ـ حذف مضاف …………………………………………………………………………….. 54

 

فصل چهارم: نتیجه­گیری

 

نتیجه­پژوهش…………………………………………………………………………………………….. 57

 

پی­نوشت ………………………………………………………………………………………………… 58

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………….. 59

 

چکیده عربی……………………………………………………………………………………………… 63

 

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………. 64

 

مقدمه

 

نیاز بشر به آگاهی از فرهنگ و ادبیات ملت­های دیگر، انسان­ها را بر آن داشت تا به ترجمه­ی کتب اقوام و ملت­های مختلف اهتمام ورزند. مترجمان شروع به ترجمه­ی کتاب در زمینه­های مختلف نمودند و تلاش کردند که از هر خرمنی خوشه­ای بچینند اما اگر به صفحات تاریخ مراجعه کنیم می­بینیم که مترجمان در سرتاسر دنیا، به ترجمه­ی متون ادبی خصوصا شعر توجه کمتری داشتند؛ زیرا آنان می­دانستند که شعر از احساس شاعر سرچشمه می­گیرد و مترجم قادر نخواهد بود همه­ی آن­چه از احساسات شاعر نشات می­گیرد را در قالب ترجمه­ی خویش بگنجاند.

 

در میان اشعاری که ترجمه شده­اند، شعر عربی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است، بخصوص اشعار جاهلی. زیرا معلومات زیادی از روزگاران گذشته اعراب، در بردارد تا جائی که آن را «دیوان العرب» نام نهاد­ه­اند. این اشعار یکی از ذخایر گران­سنگ معارف بشری است و با ترجمه نکردن آن، میراث ادبی را از گنجینه­های عظیم محروم می­کنیم (اقبالی، 1388: 15).

 

ترجمه­ی شعر عربی با پیچیدگی­های زیادی همراه است و برخی از فرآیند­های نوشتاری دوران کهن، همچون حذف، تقدیم و تأخیر و فصل، موانع بسیاری را بر سر راه مترجم ایجاد می­کند. علاوه بر این مترجم برای ترجمه اشعار معلقات و صعالیک با دشواری­های زیادی روبروست؛ از جمله معادل یابی واژگان، تفاوت فضای جاهلی با زمان حال، سبک زندگی جاهلی، امثال، حکمتها، تشبیهات و غیره.

 

 

2-7 حیا در فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری.. 28

 

2-8 مفهوم حیا در آثار منثور و منظوم عرفانی.. 30

 

2-8-1 مفهوم حیا در اقوال صوفیه. 31

 

2-8-2 حیا در آثار برجسته منثور عرفانی پیش از مولوی.. 36

 

2-8-3 حیا در اشعار عرفانی.. 42

 

فصل سوم : (شرح احوال، آثار و اندیشه‏ی مولوی)

 

3-1 مقدمه. 48

 

3-2 زندگی نامه مولوی.. 48

 

3-3 مرشدان و  مریدان برجسته مولوی.. 51

 

3-4 جلوه‏های سه‏گانه زندگی مولوی.. 51

 

3-4-1 دوران طلبگی مولوی.. 52

 

3-4-2 مولوی و سلوک عملی.. 53

 

3-4-3 مولوی و ملاقاتش با شمس تبریزی.. 53

 

3-5 جایگاه شعری مولوی.. 54

 

3-6 آثار مولوی.. 55

 

3-6-1 مثنوی معنوی.. 56

 

3-6-2 غزلیات شمس… 58

 

3-6-3 فیه ما فیه. 58

 

3-6-4  مکتوبات.. 59

 

3-6-5 مجالس سبعه. 59

 

3-7 آثار مکتوب‏ در خصوص مولوی.. 59

 

3-8  خاستگاه اندیشه‏ها و باورهای مولوی.. 60

 

3-8-1 عشق (پایه اصلى مسلك و طریقه عرفانى مولوى‏) 60

 

3-8-2 تجلّی از دیدگاه مولوی.. 63

 

3-8-3 وحدت وجود از منظر مولوی.. 64

 

3-8-4 فنا و بقا در نظر مولوی.. 65

 

3-8-5 انسان کامل از دیدگاه مولوی.. 67

 

3-9 آثار و نتایج باورهای مولوی.. 68

 

فصل چهارم : (بررسی مفهوم حیا در اشعار مولوی)

 

4-1 مقدمه. 70

 

4-2 مفهوم حیا در اشعار مولوی.. 71

 

4-3 ویژگی‏های حیا 72

 

4-3-1 پرهیز از غفلت.. 72

 

4-3-2 نسبت بین حیا و اختیار انسانی.. 73

 

4-3-3 حیا و نسبتش با ستاریت الهی.. 74

 

4-3-4  حیای نکوهیده 77

 

4-3-4-1 شرم به جهت نقصان. 78

 

4-3-4-2 شرم از خلق. 80

 

4-3-5  رابطة حیا‏ و افشای سرّ. 81

 

4-4 انواع حیا از منظر مولوی.. 84

 

 

4-4-1 حیای جنایت.. 85

 

4-4-2 حیای از تقصیر. 92

 

4-4-3 حیای ادب.. 98

 

4-4-4  حیای کرم. 101

 

4-4-5  حیای اجلال. 104

 

4-4-6 حیای از هستی.. 107

 

4-5 حیا از اولیای الهی.. 110

 

4-6 حیا در ساحت عاشقی و معشوقی.. 115

 

4-6-1 ساحت حیای معشوقی.. 116

 

4-6-2 حیای کل عالم نسبت به معشوق. 118

 

4-6-3  ساحت حیای عاشق. 120

 

4-6-4 نسبت عشق و حیا 124

 

4-6-5 حیای در وصال. 127

 

فصل پنجم: نتیجه‏گیری و ارائه پیشنهاد

 

5-1 نتیجه‏گیری.. 131

 

5-2 ارائه‏ی پیشنهاد. 132

 

فهرست منابع و مآخذ. 133

 

Abstract 139

 

چکیده

 

حیا یکی از مفاهیم بسیار مهم و بنیادی در بحث معارف الهی است و یکی از مباحث کلیدی در سلوک عرفانی به‏شمار می‏آید. حیا در لغت به معنی شرم، آزرم است و در اصطلاح، ترک حیا منجر به سرزنش و ملامت می‏گردد. در این پژوهش پس از بیان دیدگاه قرآن و معصومین‏(ع) در باب حیا، به بررسی سخنان عارفان در مسئله حیا پرداخته شده است. سپس بررسی حیا از منظر فرهنگ‏نامه و کتب تفسیری آمده، همچنین در آثار برجسته منثور عرفانی آمده است. نیز تفسیر بازتاب مفهوم حیا در اشعار تا قبل از مولوی بیان شده است. در نهایت این پژوهش با تحلیل این رویکرد معرفتی در باب حیا در اشعار مولوی به اتمام می‏رسد. هدف از این تحقیق، زمینه‏سازی برای فهم و درک درست‏تر مفهوم حیا در اشعار مولوی است. وی ضمن اثرپذیری از آموزه‏های قرآن و سنّت، و عارفان پیش از خود، چنین به نظر می‏رسد، به صراحت به تعریف عرفانی حیا و ذکر مبانی آن نپرداخته است؛ اما از عنایت و التفات مولوی بدین مضمون همین قدر بس که بسامد قابل توجه‏ای از این واژه و وابسته‏های معنایی آن در مثنوی و غزلیاتش موجود است و افزون بر آن پرداختن مولوی به جنبه‏های خاص حیا و تفاسیر اخلاقی و عرفانی آن، و نیز بعضاً به‏کار گیری روایات اسلامی و اشاره به آیات قرآنی در خصوص حیا و همچنین بهره‏گیری از حکایت‏های نغز و تمثیل‏های پر مغز و دلنشین در این زمینه، به نوعی جلوه‏های گوناگون حیا را تشریح می‏کند.

 

 

 

کلید واژه‏ها: عرفان، مقام، حیا، مثنوی، غزلیات شمس، مولوی

 

مقدمه تحقیق

 

عرفان طریقه‏ شناخت‏ و‏ معرفت نزد آن دسته از صاحبان دانایی و حکمت است که بر خلاف اهل عقل‏ و برهان‏ در مسیر کشف حقیقت  بیشتر به ذوق و اشراقات‏ روحانی‏ تکیه  دارند. این طریقه‏ در میان مسلمانان معمولاً‏ بر روش‏ و منش صوفیه مشهور است. البته‏ در میان سایر اقوام‏ و ملل  بر‏حسب شرایط مکانی و زمانی‏ دارای‏ اسامی متفاوتی است‏. با وجود این،  عموماً آن همه‏ را تحت عنوان معرفت اهل سرّ می‏شناسند.

 

عرفان و تصوف اسلامی خود به دو بخش عرفان عملی یا همان سیر و سلوک و عرفان نظری تقسیم می‌شود. در سیر و سلوک عرفانی، سالک از منازل و مراحل گوناگون می‌گذرد که به این منزل‌ها و مراحل در اصطلاح «مقامات» می‌گویند. یکی از مقامات «حیا» است. به طور کلی، عارفان صفت حیا را از احوال مقربان الهی می‏دانند‏. بدین توصیف که هر قدر تقرب و نزدیکی به درگاه الهی افزایش یابد‏، حیا نیز بیشتر خواهد شد‏. بنابراین، رابطه‏ای دوسویه بین مفهوم حیا و قرب قابل تصوّر است‏. حیا از دو منظر عرفانی قابل تأمّل است‏: نخست از دیدگاه مقامات؛ که حیا به صفت اهل مراقبه اطلاق می‏شود و هنگامی است که قلب بنده از هیبت و خوف اشراف خداوند در نور دیده گردد.

 

بنابراین سالک درگاه حق ظاهر و باطن خویش را از مخالفت احکام الهی به سبب مراقبت نظر حق تعالی‏، محافظت می‏کند‏. این نوع از حیا به دو نحو حیای از معصیت و حیای از تقصیر منقسم می‏گردد‏.

 

اما دیدگاه دوم احوال است که حیا به صفت خاص اهل مشاهده اطلاق می‏گردد و آن هنگامی است که روح سالک از شکوه مشاهده حق تعالی در خویش در نوردیده گردد (کاشانی‏، 1388 :420-422).

 

مولانا جلال‏الدین محمد بلخی در کتاب مثنوی معنوی و غزلیات شمس، تشنه لبان دریای معنوی را به تعمق و تدّبر فرا می‌خواند و از منظر و دیدگاهی که خاص و ویژۀ اوست گاه مفهوم حیا را از جنبه‏های اخلاقی و دینی مورد توجه قرار می‏دهد و گاه جنبه‏ها و گرایشات عرفانی و شهودی را مدنظر قرار می‏دهد که این نوع دیدگاه در مثنوی کاملا مشهود است و اما در غزلیات شمس با زبانی سکر‏آمیز به جنبه‏های شهودی و تجارب عرفانی و معنوی تکیه دارد‏. وی در پاره‌ای از اشعار خویش چنین می‌گوید:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ای عدوی شرم و اندیشه بیا		که دریدم پرده شرم و  حیا
		(مولوی ،‏1383 : 839)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

از عشق شرم دارم اگر گویمش بشر		می‌ترسم از خدای کو گویم که این خداست
		(همان: 206)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

11ـ3ـ دلا جان در ره جانان حجاب است………………………………………………………………………………..28

 

12ـ3ـ یاران همه مخمور و قدح پر می ناب است……………………………………………………………………..30

 

13ـ3ـ این باد کدام است که از کوی شما خاست…………………………………………………………………….32

 

14ـ3ـ باغ و صحرا با سهی سروان نسرین بر خوش است…………………………………………………………….34

 

15ـ3ـ در شب زلف تو مهتابی خوش است……………………………………………………………………………..36

 

16ـ3ـ کفر سر زلف تو ایمان ماست………………………………………………………………………………………38

 

17ـ3ـ عقل مرغی ز آشیانه ی ماست…………………………………………………………………………………….. 40

 

18ـ3ـ چو از بزگ گلش سنبل دمیده است…………………………………………………………………………….. 42

 

19ـ3ـ ای لبت باده فروش و دل من باده پرست…………………………………………………………………………44

 

20ـ3ـ بیش از این بی همدمی در خانه نتوانم نشست…………………………………………………………………..46

 

21ـ3ـ ز عشق غمزه و ابروی آن صنم پبوست…………………………………………………………………………..48

 

22ـ3ـ کدام دل که گرفتار و پای بند تو نیست………………………………………………………………………….50

 

23ـ3ـ گر چه کاری چو عشق بازی نیست……………………………………………………………………………….52

 

24ـ3ـ کاروان خیمه به صحرا زد و محمل بگذشت……………………………………………………………………54

 

25ـ3ـ ای قمر تابی از بناگوشت…………………………………………………………………………………………….56

 

26ـ3ـ سپیده دم که جهان بوی نوبهار گرفت……………………………………………………………………………58

 

27ـ3ـ به جز از کمر ندیدم سر مویی از میانت………………………………………………………………………….60

 

28ـ3ـ پیه سوز چشم من سرشمع ایوان تو باد……………………………………………………………………………62

 

29ـ3ـ تا دلم در خم آن زلف سمن سا افتاد……………………………………………………………………………..64

 

30ـ3ـ بدان ورق که صبا در کف شکوفه نهاد…………………………………………………………………………..66

 

31ـ3ـ دل من زحمت جان برنتابد…………………………………………………………………………………………..68

 

32ـ3ـ چون مرا دبده بر آن آتش رخسار افتد……………………………………………………………………………70

 

33ـ3ـ اگر آن ماه مهربان گردد……………………………………………………………………………………………..72

 

34ـ3ـ نقاش که او صورت ارژنگ نگارد………………………………………………………………………………..74

 

35ـ3ـ پشت بر یار کمان ابروی ما نتوان کرد…………………………………………………………………………….76

 

36ـ3ـ طوطی از پسته ی تنگ تو شکر گرد آورد………………………………………………………………………78

 

37ـ3ـ مرغ در راه او پر اندازد……………………………………………………………………………………………….80

 

38ـ3ـ حدبث آرزومندی جوابی هم نمی ارزد………………………………………………………………………….82

 

39ـ3ـ درد غم عشق را طبیب نباشد………………………………………………………………………………………..84

 

40ـ3ـ هر که او را قدمی هست ز زر نندیشد…………………………………………………………………………….86

 

41ـ3ـ خسرو انجم به گه بام برآمد…………………………………………………………………………………………88

 

42ـ3ـ حدیث عشق ز ما بادگار خواهد ماند……………………………………………………………………………..90

 

43ـ3ـ خورشید را ز مشک زره پوش کرده اند…………………………………………………………………………92

 

44ـ3ـ چون خط سبز تو بر آفتاب بنویسند……………………………………………………………………………….94

 

45ـ3ـ ماه من مشک سیه در دامن گل می کند…………………………………………………………………………96

 

46ـ3ـ سوی دیرم نگذارند که غیرم دانند………………………………………………………………………………..98

 

47ـ3ـ اهل تحقیق چو در کوی خرابات آیند………………………………………………………………………….100

 

48ـ3ـ ترک من گویی که بازش خاطر نخجیر بود…………………………………………………………………..102

 

49ـ3ـ آن زمان کز من دل سوخته آثار نبود……………………………………………………………………………104

 

50ـ آن دم که نه شمع و نه لگن بود……………………………………………………………………………………..106

 

 

51ـ3ـ ای که هر دم عنبرت بر نسترن چنبر شود………………………………………………………………………108

 

52ـ3ـ گرمی خسرو و شیرین به شکر کم نشود…………………………………………………………………….. 110

 

53ـ3ـ چون برقع شبرنگ ز عارض بگشاید……………………………………………………………………………112

 

54ـ3ـ سبزه پیرامن سرچشمه ی نوشش نگرید……………………………………………………………………….114

 

55ـ3ـ چو هست قرب حقیقی چه غم ز بعد مزار…………………………………………………………………….116

 

56ـ3ـ ای خوشا وصل یار و فصل بهار………………………………………………………………………………….118

 

57ـ3ـ حبذا پای گل و صبحدم و فصل بهار…………………………………………………………………………..120

 

58ـ3ـ آشنای تو ز بیگانه و خویشش چه خبر…………………………………………………………………………122

 

59ـ3ـ برگیر دل ز ملک جهان و جهان بگیر………………………………………………………………………….124

 

60ـ3ـ معنی این صورت از صورتگران چین بپرس………………………………………………………………….126

 

61ـ3ـ الوداع ای دلبر نامهربان بدرود باش……………………………………………………………………………..128

 

62ـ3ـ رخت شمع شبستان می نهندش………………………………………………………………………………….130

 

63ـ3ـ گلزار جنت است رخ حور پیکرش…………………………………………………………………………… 132

 

64ـ3ـ ای شبت غالیه آسا و مهت غالیه پوش………………………………………………………………………….134

 

65ـ3ـ شمیم باغ بهشت است یا نسیم عراق…………………………………………………………………………….136

 

66ـ3ـ سری بالعیس اصحابی ولی فی العیس معشوق……………………………………………………………….138

 

67ـ3ـ یک دم ز قال بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………139

 

68ـ3ـ ای ماه تو مهر انور دل………………………………………………………………………………………………141

 

69ـ3ـ هر گه که ز خرگه به چمن بار دهد گل………………………………………………………………………143

 

70ـ3ـ عارض ترکان نگر در چین جعد مشک فام…………………………………………………………………..145

 

71ـ3ـ گر چه من آب رخ از خاک درت یافته ام……………………………………………………………………147

 

72ـ3ـ من ز دست دیده و دل در بلا افتاده ام…………………………………………………………………………149

 

73ـ3ـ چشم پر خواب گشودی و ببستی خوابم………………………………………………………………………151

 

74ـ3ـ رند و دردی کش و مستم چه توان کرد چو هستم……………………………………………………….. 153

 

75ـ3ـ ای تنم کرده ز غم مویی و در مو زده خم…………………………………………………………………….155

 

76ـ3ـ نشان روی تو جستم به هر کجا که رسیدم…………………………………………………………………….157

 

77ـ3ـ به گدایی به سر کوی شما آمده ایم…………………………………………………………………………….159

 

78ـ3ـ ما به نظاره ی رویت به جهان آمده ایم…………………………………………………………………………161

 

79ـ3ـ اشارت کرده بودی تا بیایم………………………………………………………………………………………..163

 

80ـ3ـ داریم دلی پر غم و غمخوار نداریم……………………………………………………………………………..165

 

81ـ3ـ ای چشم می پرستت آشوب چشم بندان……………………………………………………………………….167

 

82ـ3ـ ای غمزه ی جادویت افسونگر بیماران………………………………………………………………………….169

 

83ـ3ـ یارب ز باغ بگذر اگر واقفی ز حال…………………………………………………………………………….171

 

84ـ3ـ دلا از جان زبان درکش که جانان……………………………………………………………………………….173

 

85ـ3ـ سخن عشق نشاید بر هر کس گفتن……………………………………………………………………………..175

 

86ـ3ـ دوش چون از لعل میگون تو می گفتم سخن…………………………………………………………………177

 

87ـ3ـ ای هیچ در میان نه ز موی میان تو……………………………………………………………………………….179

 

88ـ3ـ ای چراغ دیده ی جان روی تو…………………………………………………………………………………..181

 

89ـ3ـ ای بو تو مرا پر آب دیده…………………………………………………………………………………………..183

 

90ـ3ـ بساز چاره ی این دردمند بیچاره…………………………………………………………………………………185

 

91ـ3ـ ترک من هر لحظه گیرد با من از سر خرخشه………………………………………………………………..187

 

92ـ3ـ پرده ی ابر سیاه از مه تابان بگشای………………………………………………………………………………189

 

93ـ3ـ از مشک سوده دام بر آتش نهاده ای……………………………………………………………………………191

 

94ـ4ـ در باغ چون بالای تو سروی ندیدم راستی…………………………………………………………………….193

 

95ـ3ـ کجا باز آید آن مرغی که با من همنفس بودی………………………………………………………………195

 

96ـ3ـ گر آن مه در نظر بودی چه بودی………………………………………………………………………………..197

 

97ـ3ـ ای شمع چگل دوش در ایوان که بودی……………………………………………………………………….199

 

98ـ3ـ ای مهر ماه روی. تو را زهره مشتری……………………………………………………………………………201

 

99ـ3ـ چگونه سرو روان گویمت که عین روانی…………………………………………………………………….203

 

100ـ3ـ برخیز که بنشیند فریاد ز هر سویی…………………………………………………………………………….205

 

4ـ فصل چهارم: جداول و نتیجه گیری …………………………………………………………………………………207

 

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………….210

 

چکیده ی انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………….211

 

چکیده:

 

این پایان نامه پژوهشی در مورد « بررسی و تحلیل موسیقی شعر در غزلیات خواجوی کرمانی» است که برای دستیابی به این هدف موسیقی شعر خواجو وچگونگی استفاده از ظرفیت ها و آفرینش های هنری و امکانات ادبی به کار رفته در غزلیات وی مورد بررسی قرارگرفته است. خواجو دارای934 غزل است که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از دیوان او انتخاب گردیده است.

 

این پایان نامه درچهار فصل تدوین شده است. فصل اول مشتمل برکلیات، فصل دوم درباره ی مقدمه و زندگی نامه ی شاعر است؛ درفصل سوم نیز به بررسی و تحلیل موسیقی بیرونی، کناری، درونی و معنوی غزل ها پرداخته شده است و سعی گردیده آثار علم بدیع، نقش آن ها و ابعاد زیبا شناسی، شیوه ها و شگردهای خواجو در پدید آوردن موسیقی شعر نمایان گردد. فصل چهارم جداول آماری و نیز به دستاوردها و نتایج پژوهش اختصاص یافته است که با دقت در اشعار خواجو روشن شدکه به طورکلی از نظر آماری، درصد حضور عوامل موسیقی ساز، درغزل خواجو تقریباً زیاد است به طور مثال آرایه ی سجع بسیار به کار رفته و از میان انواع سجع، سجع مطرف بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. از میان انواع جناس، جناس مذیل بسامد بالایی دارد. در قسمت هم صدایی آنچه که پر تکرار است تکرار مصوت بلند«آ» است و همین امر باعث به وجود آمدن موسیقی خاص در غزلیات شده است. تناسبات بیشتر از نوع مراعات النظیر و تضاد است و ایهام به نسبت دیگر آرایه ها کم تر به کار رفته است. این عناصر در شعر خواجو با هنرمندی و ظرافت به کار رفته اند.

 

کلید واژه ها: بررسی و تحلیل ـ موسیقی شعر ـ غزل ـ خواجوی کرمانی.

 

فصل اول:کلیات تحقیق

 

بیان مسأله: (تعریف دقیق مسأله، بیان حدود مسأله، تشریح جنبه های مختلف و ابعاد موضوع و ابهامات موردنظر تحقیق).

 

هرشاعرسبک مختص به خود را داراست ویکی ازعوامل تمایزسبکی، موسیقی شعرو کاربرد عناصرموسیقی ساز است.

 

خواجوی کرمانی که به نخلبندشعرای فارسی زبان شهرت دارد ازجمله شاعرانی است که با به کارگیری ردیف ها وقوافی دشوار واوزان متفاوت که دردیوان دیگرشاعران به ندرت مشهود است، توانسته است که موسیقی ویژه ای درغزلیاتش خلق نماید، همچنین به کارگیری ترکیبات ومضامین وآواهای منحصر به فرد که نمونه هایی از آن را شاعرانی همچون مولوی  وحافظ اقتباس کرده اند سبب شده که ازحیث موسیقی تفاوت آشکاری درغزلیات او مشاهده شود. لذا برآنیم که با استفاده از روش سیستماتیک تعداد 100 غزل از مجموعه غزلیات اورا انتخاب نماییم واز حیث انواع موسیقی وعناصرموسیقی ساز همچون وزن، ردیف، قافیه، آرایه های لفظی ومعنوی همانند تکرار، تضاد ومراعات النظیر تحلیل نماییم.

 

تعریف مفاهیم تحقیق

 

«موسیقی شعر، شامل 1- موسیقی بیرونی شعر: منظور از موسیقی بیرونی شعر، جانب عروضی وزن شعر است که بر همه ی شعر هایی که در یک وزن سروده شده اند، قابل تطبیق است. 2- موسیقی کناری شعر: عواملی که در نظام موسیقایی شعر دارای تاثیر است ولی ظهور آن در سراسر بیت و مصراع قابل مشاهده نیست. مانند قافیه و ردیف. 3- موسیقی درونی شعر : هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی(وزن) و کناری (قافیه) نباشد در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار دارد. 4- موسیقی معنوی شعر: همانگونه که تقارن ها و تضادها و تشابهات ، در حوزه ی آواهای زبان ، موسیقی اصوات را پدید می آورد همین تقارن ها و تشابهات و تضادها ، در حوزه ی امور معنایی و ذهنی، موسیقی معنوی را سامان می بخشد». (صفحات393-391 موسیقی شعر، محمد رضا شفیعی کدکنی).

 

سؤال های تحقیق

 

سؤال اصلی: عوامل موسیقی ساز شعر در غزلیات خواجوی کرمانی کدام اند؟

 

سؤال فرعی:

 

فرضیه های تحقیق

 

فرضیه های اصلی: به نظر می رسد که خواجو با به کارگیری اوزان متنوع و ردیف و قافیه های اسمی و فعلی ،  ایهام ، مراعات نظیر و تکرار و تضاد موسیقی دل نواز و زیبایی در غزلیات خود ایجاد کرده است. دراشعار او صنایع لفظی نظیر سجع وجناس بیشمار است.

 

فرضیه های فرعی:

 

سوابق مربوط یا پیشینه تحقیق

 

درباره ی زندگی و احوال و آثار خواجو مقالات و پایان نامه هایی تدوین شده است که البته هیچ کدام از آنها به طور ویژه به بررسی موسیقی شعر در غزلیات وی نپرداخته اند.

 

به عنوان مثال پایان نامه هایی با عناوین زیر مشاهده شد.

 

1ـ تحلیل سبکی 50 غزل خواجوی کرمانی- لیلا کمال خانی، دانشگاه علامه طباطبایی.

 

2ـ تشبیه در غزلیات خواجوی کرمانی- شایسته اق اتابای ، دانشگاه پیام نور تبریز.

 

3ـ شرح لغات و ترکیبات و اصطلاحات دیوان خواجوی کرمانی- محمد مهدی بیرامی ، دانشگاه فردوسی مشهد.

 

4ـ فرهنگ آداب و رسوم و اشارات در دیوان خواجوی کرمانی – احمد رضا گلابی ، دانشگاه کاشان.

 

ضرورت ها و اهداف تحقیق

 

ـکمک به شناخت ویژگی های موسیقی غزلیات خواجوی کرمانی

 

ـکمک به شناخت زیبایی های ادبی وظرفیت های آفرینش هنری شاعر.