2-3-3 شیشه‌گری در دوران هخامنشی ……………………………………………………………………….. 22

 

2-3-4 شیشه‌گری در دوران پارت و ساسانی …………………………………………………………………… 23

 

2-3-5 شیشه گری در دوران اسلامی……………………………………………………………………. 24

 

2-4 زیورها و سایر اشیاء …………………………………………………………………………………… 26

 

2-4-1 مهره های شیشه ای قرن اول تا چهارم ق.م…………………………………………………… 26

 

2-4-2 مهره های شیشه ای قرن اول تا سوم میلادی…………………………………………………….. 28

 

2-5 سازوکار معاصر اقتصاد جهانی هنر………………………………………………………………. 35

 

2-5-1 هنر و اقتصاد……………………………………………………………………………… 35

 

2-5-2 اقتصاد جهانی هنر………………………………………………………………………………… 37

 

2-5-3 هنر و جهانی شدن………………………………………………………………………….. 39

 

2-6  تحلیل بن‌مایه‌های جذاب هنر معاصر ایران…………………………………………………….. 44

 

2-6-1 خاص گرایی…………………………………………………………………………………………….. 44

 

2-6-2 نیوارنیتالیسم در پاسخ به توقع مخاطب غربی………………………………………………….. 46

 

2-6-3 خودنمود در نمایش زندگی زیسته………………………………………………………………. 48

 

2-7 رابطه بازار هنری و اقتصاد بازار…………………………………………………………………. 50

 

2-7-1 ویژگی‌های بازار هنری…………………………………………………………………………… 50

 

2-7-2 نظام تجارت مستقل………………………………………………………………………. 51

 

2-7-3 وظایف بازار…………………………………………………………………………………………….. 51

 

2-7-4 ضرورت سامان بخشیدن به مدیریت بازار هنری…………………………………………………….. 51

 

2-7-5 ساختار نظام حقوقی و مدیریت بازار هنری………………………………………………………………. 52

 

2-8 بسته‌بندی عامل مهم فروش…………………………………………………………………….. 52

 

2-8-1 اهمیت بسته‌بندی………………………………………………………………………………… 55

 

 

2-8-2 فواید بسته‌بندی……………………………………………………………………………………. 56

 

2-8-3 طراحی بسته‌بندی………………………………………………………………………….. 56

 

فصل سوم: تحلیل ساختاری و زیبایی‌شناسی  و تجزیه و تحلیل یافته‌ها…………. 58

 

3-1 ساختار اثر هنری………………………………………………………………………………………….. 59

 

3-1-1 درک اهمیت شکل اثر هنری……………………………………………………………………… 59

 

3-1-2 نسبت شکل و معنا…………………………………………………………………………….. 59

 

3-1-3 ساختارگرایی…………………………………………………………………………………. 60

 

3-2 معنای زیبایی شناسی…………………………………………………………………………….. 60

 

3-2-1 سه کانون تمرکز زیبایی شناسی………………………………………………………………….. 65

 

3-2-2 پنج مسئله در زیبایی شناسی تحلیلی………………………………………………………. 68

 

3-3دسته‌بندی آثار از‌نظر تکنیک و تزئینات، تنوع فرم و‌شکل و طرح و‌تحلیل زیبایی شناسانه‌ آن‌ها 71

 

3-3-1 تکنیک و تزئینات………………………………………………………………………………….. 71

 

3-3-2 تنوع فرم و شکل………………………………………………………………………………………. 83

 

3-3-3 تنوع طرح و نقش…………………………………………………………………………………….. 86

 

3-3-4 موارد مورد استفاده در آثار زیورهای آبگینه معاصر……………………………………………………………. 91

 

3-3-5 کاربرد زیورها……………………………………………………………………………………………. 93

 

3-4 آمار‌گیری و تجزیه و تحلیل یافته‌ها……………………………………………………………………… 94

 

 

2-2-2-4-رویکرد نورمن فرکلاف                                                                                              27

 

2-2-3-نظریه گفتمان لاکلاوموف                                                                                             30

 

2-2-3-1-نظریه اجتماعی در رویکرد لاکلاوموف                                                                            34

 

2-2-3-2-گفتمان عینی، ایدئولوژی، قدرت در رویکرد لاکلاوموف                                                         37

 

2-2-3-3-سوژه، گروه و هویت در رویکرد لاکلاوموف                                                                      39

 

2-2-3-4-غیریت­سازی، هژمونی و موقعیت تحلیل­گرا در رویکرد لاکلاوموف                                               41

 

2-2-4-فرآیند تحلیل گفتمانی                                                                                   42

 

2-2-4-1-تحلیل کلان گفتمانی                                                                                            44

 

2-2-4-1-1-تحلیل گفتمان بر اساس اقناع                                                                                 45

 

2-2-4-1-2-قیاس                                                                                                             45

 

2-2-4-1-3-بحث                                                                                                              47

 

2-2-4-1-4-استعاره                                                                                                           49

 

2-2-4-2-تحلیل گفتمان بر اساس برجسته­سازی و حاشیه­رانی                                                          50

 

2-2-4-3-تحلیل گفتمان بر اساس تحلیل زبان                                                                              54

 

2-2-4-3-1-انسجام متنی                                                                                                     54

 

2-2-4-3-2-شیوه­های نام­گذاری                                                                                              55

 

2-2-4-3-3-گزینش واژگانی                                                                                                   56

 

2-2-4-3-4-بینامتنیت                                                                                                         56

 

2-2-5-سینما و فیلم                                                                                                            57

 

2-2-5-1-تعریف سینما و فیلم                                                                                                 57

 

2-2-5-2-ماهیت سینما                                                                                                        58

 

2-2-5-3-نظریه فیلم                                                                                                            60

 

2-3-پیشینه پژوهش                                                                                                              61

 

2-3-1-پیشینه تحلیل گفتمان                                                                                                  61

 

2-3-2-تحلیل گفتمان انتقادی                                                                                                  66

 

2-3-3-برخی از پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران ایرانی                                                            69

 

2-3-4-برخی از پژوهش­های انجام شده توسط پژوهشگران غیر ایرانی                                                       74

 

2-3-5-تحلیل مطالعات نشانه­شناختی سینما                                                                                  77

 

2-3-6-مطالعات پیشین پیرامون تحلیل گفتمان/ تحلیل گفتمان انتقادی در سینما                                    84

 

فصل سوم-روش­شناسی پژوهش

 

3-1-مقدمه                                                                                                                        88

 

3-2-روش گردآوری داده­ها                                                                                                      88  

 

3-2-1-معرفی داده­ها                                                                                                             88

 

3-2-2-پیکره­ی زبانی                                                                                                             88

 

 

3-2-3-شیوه گردآوری داده­ها                                                                                                  88

 

3-3-روش پژوهش                                                                                                                89

 

3-4-چارچوب پژوهش                                                                                                            90

 

3-5-شیوه تحلیل داده­ها و مراحل انجام کار                                                                                   90

 

فصل چهارم-تحلیل داده­ها

 

4-1-مقدمه                                                                                                                        92

 

4-2-نگاهی کلی به داستان فیلم                                                                                                92

 

4-3-معرفی شخصیت­ها                                                                                                          94

 

4-4-تحلیل گفتمان­های موجود در فیلم یه­حبه­قند در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاوموف                        100

 

4-4-1-تعارض و تقابل گفتمان­ها                                                                                              100

 

4-5-بررسی تحلیلی فیلم­نامه یه­حبه­قند در نمایی کلی                                                                      155

 

فصل پنجم-نتیجه­گیری و پیشنهادات

 

5-1-مقدمه                                                                                                                    161

 

5-1-1-خلاصه و نتیجه­گیری فصل اول                                                                                     161

 

5-1-2-خلاصه و نتیجه­گیری فصل دوم                                                                                    161

 

5-1-3-خلاصه و نتیجه­گیری فصل سوم                                                                               162

 

5-1-4-خلاصه و نتیجه­گیری فصل چهارم                                                                               162

 

5-2-بررسی فرضیه­های پژوهش                                                                                       162

 

5-3-نتایج پژوهش                                                                                                     163

 

5-4-پیشنهاداتی برای پژوهش­های آتی                                                                          164

 

منابع

 

1-1-مقدمه

 

اصطلاح تحلیل­گفتمان ابتدا در زبانشناسی­ساخت­گرای آمریکا توسط زلیگ­هریس مطرح شد و منظور او از تحلیل­گفتمان، تحلیل­ساختاری بالاتر از سطح جمله بود. اما نادیده انگاشتن بافت کاربرد زبان و توجه صرف به ساختارها بدون توجه به مسائل محیطی موثر بر کاربرد زبان هنگام تحلیل­ساختاری، منجر به پنهان ماندن بخش­های قابل توجهی از جنبه­های ارتباطی و معنایی کاربرد زبان گردید. از این رو عده­ای از زبانشناسان که در چارچوب زبان­شناسی نقش­گرا کار می­کنند، سعی کردند با توجه نمودن به بافت، تحلیل جامع­تری ارائه دهند و در نهایت عده­ای دیگر  از زبان­شناسان که در دانشگاه ایست­انگلیای­انگلستان کار می­کردند تحت تاثیر اندیشه­های متفکرانی فرانسوی چون فوکو و پشو در دهه هفتاد به این نتیجه رسیدند که مفهوم بافت در تحلیل گفتمان نقش­گرا همچنان نارساست و بسیاری از مسائل سیاسی­اجتماعی که بر زبان تاثیرات متقابل دارند ناگفته می­ماند. از این رو این عده با پایه­گذاری زبان­شناسی­انتقادی که خود زمینه پیدایش تحلیل­گفتمان­انتقادی را فراهم آوردند، مفاهیم دیگری چون قدرت و ایدئولوژی را نیز وارد تحلیل انتقادی کردند. بنیاد تحلیل گفتمان انتقادی را می­توان در زبان­شناسی انتقادی، که در اثر پیشرو زبان و کنترل نوشته فاولر، هاج، کرس و ترو شکل یافت، جستجو کرد (سلطانی، 1384: 51).

 

1-2- بیان مسئله

 

تحلیل­گفتمان­انتقادی، گرایشی بین رشته­ای است که از دهه 1960 تا اواسط دهه 1970 طی تغییراتی گسترده در رشته­هایی مانند انسان­شناسی، جامعه­شناسی، روان­شناسی، زبان­شناسی، نشانه­شناسی و غیره که به مطالعات نظام­مند ساختار، کارکرد و فرآیندهای تولید گفتار می­پردازند ظهور کرده­است. به گفته فرکلاف هر چند تحلیل گفتمان در زبان­شناسی رشد یافته­است، اما در زبان­شناسی متوقف نماند و وارد مطالعات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی شد و شکل انتقادی به­خود گرفت. تحلیل گفتمان سعی دارد با مطالعه اثرات ظاهری گفتار، ساختار تولید و زمینه وقوع متن یا گفتار یعنی عوامل بیرون از متن (بافت موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی و غیره) به موضوعاتی دست یابد که رابطه بین تشکیل ایدئولوژی و گفتار را آشکار می­سازد.

 

گفتمان­کاوان انتقادی توجه را صرفاً به رشته خود و نظریه­ها و الگوهای آن معطوف نمی­دارند، بلکه بیشتر به مسائل مهم اجتماعی می­پردازند. نابرابری­هایی که مبنای جنسیتی، قومی، طبقاتی، مذهبی، زبانی و غیره دارند.

 

فیلم مورد بررسی در این پژوهش، خانواده­ای از طبقه­ی رعیت را به تصویر می­کشد که به مناسبت جشن عروسی فرزند آخر خانواده دور هم جمع شده­اند، مرگ دایی ( بزرگ خانواده ) عروسی را به عزا تبدیل می­کند و در این دو موقعیت متناقض ردیابی تاثیر و نشانه­های فرهنگ، مذهب، موقعیت اجتماعی و به خصوص نسبت خویشاوندی، در گفتار و کارکرد اعضای این خانواده مسئله مورد بحث در این پژوهش می­باشد. در این تحقیق این مسئله مهم است که چگونه این تفاوت­ها و نابرابری­های پنهان به ویژه نابرابری­های طبقاتی و مذهبی (اعتقادی) در بستر فیلم یک حبه قند آشکار می­شود؟

 

1-3-اهمیت پژوهش

 

تحلیل گفتمان انتقادی واکنشی به خلاء موجود در تحقیقات توصیفی زبان است. این نوع تحلیل، دستاوردهای توصیفی تحلیلی گفتمان را هر چند مفید اما کافی نمی­داند و بر این مدعاست که سطوح توصیفی تحلیل گفتمان باید سطوح اولیه­ی چارچوب تحلیل جامعه باشند که اهدافش از بیان خصلت­های صوری یک متن (گفتمان) بسیار فراتر می­رود و به نتیجه­گیری و دریافت­هایی انتزاعی­تر و عمیق­تر می­رسد.

 

در پژوهش حاضر، برخی تفاوت­ها و نابرابری­های مهم اجتماعی مانند نابرابری­های جنسیتی، قومی، مذهبی و غیره در بستر فیلم یه حبه قند آشکار می­شود و مورد بررسی قرار می­گیرد که نباید از نقش سینما در بازتاب این نکات غافل شد. این پژوهش حتی می­تواند در آگاهی بخشی به دست اندرکاران سینما و تلویزیون هم مفید باشد.

 

 

۲-۱-4-1 نظریه زبان فیلم کریستین متز. 25

 

2-1-4-2 مطالعه زبان و معنا در فیلم. 27

 

۲-۱ -5 روان­تحلیلی فیلم. 30

 

۲-1-6 تحلیل فمینیستی فیلم. 31

 

۲-۱ -7 تحلیل فیلم و پساساختارگرایی.. 32

 

۲-1-8 نظریه شناختی و تحلیل فیلم. 32

 

۲-۱ -9 مطالعات فرهنگی فیلم. 34

 

۲-1-10 مطالعه جامعه شناختی فیلم. 35

 

۲-۱ -11 مطالعه انتقادی فیلم. 36

 

۲-1-12 گفتمان اقتصادی فیلم. 37

 

۲-۱ -13 گفتمان سیاسی فیلم. 37

 

۲-1-14 جمع بندی و نتیجه گیری بخش اول فصل دوم. 38

 

۲-2 گفتمان جشنواره­ها 39

 

مقدمه. 39

 

۲-۲-1 مراسم جایزه بزرگ اسکار. ‌39

 

۲-۲-1-1 جایزه آکادمی.. 40

 

۲-۲-1-2 تاریخچه و زمان مراسم. ‌41

 

۲-۲-1-3 قوانین آکادمی اسکار. ‌42

 

۲-۲-2 تاریخچه نهادمندی جشنواره فیلم کن.. ‌44

 

۲-۲-2-1 قوانین جشنواره کن.. ‌45

 

۲-۲-2-2 جایزه جشنواره کن.. 46

 

۲-۲-3 نظام جشنواره­ها و جایزه­ها ‌46

 

۲-۲-4 نگاه هنری جشنواره­ها ‌47

 

۲-۲-5 تقابل جشنواره کن و اسکار. 48

 

۲-۲-6 هالیوود و روند جهانی جشنواره­ها ‌49

 

2-2-7 ایدئولوژی و جهان فیلم. 51

 

۲-2-8 مخاطب جشنواره­ای.. ‌53

 

۲-2-9 اهداف و اهمیت جشنواره­ها ‌54

 

۲-2-10 گفتمان جهانی جشنواره­های فیلم. 55

 

۲-2-11 ایران و جشنواره­های بین­المللی.. ‌55

 

۲-2-12 جمع بندی بخش دوم فصل دوم. ‌57

 

۲-3 پیشینه پژوهش…. ‌58

 

فصل سوم: مبانی نظری و روش تحقیق

 

مقدمه. 61

 

۳-۱ مباحث نظری.. ‌61

 

۳-۱-۱ نشانه و نشانه­شناسی.. ۶2

 

۳-۱-۲ نشانه­شناسی پساساختگرا ۶4

 

۳-۱-۳ نشانه­شناسی اجتماعی.. 66

 

۳-۱-۴ گفتمان و تحلیل گفتمان. ‌67

 

۳-۱-5 تحلیل گفتمان انتقادی.. ‌69

 

 

۳-۲ رویکردهای نظری.. ‌7۱

 

۳-۲-۱ رویکرد نشانه­شناسی بارت… ‌7۲

 

۳-۲-۲ رویکرد تحلیل گفتمان فوکو. 74

 

۳-2-3 تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک… 76

 

۳-3 روش شناسی و الگوها 78

 

۳-3-۱ روش تحلیل رمزگان بارت… ‌78

 

۳-3-۲ الگوی چندروشی پیشنهادی برای تحقیق.. ‌84

 

۳-4 جمع بندی فصل سوم. ‌84

 

فصل چهارم: مبانی نظری، تجزیه و تحلیل

 

مقدمه. 8۵

 

۴-1 شیوه تحلیل.. 86

 

۴-۲ فیلم طعم گیلاس عباس کیارستمی.. ‌88

 

۴-2-1 معرفی کارگردان. 88

 

۴-2-2 اهمیت و ویژگی­های فیلم. ‌89

 

۴-2-3 عوامل تولید فیلم. 90

 

۴-2-4 موقعیت زمان و مکان. ‌90

 

۴-2-5 گزیده داستان فیلم. 91

 

۴-2-6 معرفی شخصیت­های فیلم. ‌91

 

۴-3 تحلیل نشانه شناسی فیلم. ‌93

 

۴-3-1 سکانس اول. 93

 

۴-3-2 سکانس گفتگو با سرباز. 9۵

 

۴-3-3 پاساژ (صحنه  بدون گفتگو) ‌99

 

۴-3-4 سکانس گفتگو با طلبه. ‌100

 

۴-3-5 پاساژ دوم. 108

 

۴-3-6 سکانس گفتگو با پیرمرد. ‌۱۱0

 

۴-3-7 سکانس آخر قبل از مؤخره ۱۱6

 

۴-3-8 مؤخره ۱۱۹

 

۴-3-9 نشانه­های مشترک در طول فیلم. ‌۱۲1

 

۴-4 فیلم جدایی نادر از سیمین اصغر فرهادی.. ‌۱۲4

 

۴-4-1 معرفی کارگردان. ‌۱۲4

 

۴-4-2 اهمیت و ویژگی فیلم و کارگردان. ‌۱۲4

 

۴-4-3 عوامل تولید. ‌۱۲۶

 

۴-4-4 موقعیت زمانی و مکانی.. ۱۲۶

 

۴-4-5 خلاصه داستان. ‌۱۲۷

 

۴-4-6 معرفی شخصیت­های فیلم. ۱۲۸

 

۴-5 تحلیل نشانه­شناسی فیلم جدایی.. ۱30

 

4-5-1 سکانس اول (دادگاه) 132

 

۴-5-2 سکانس دوم (منزل نادر و سیمین) 134

 

۴-5-3 سکانس رفتن سیمین و آمدن راضیه. 140

 

۴-5-4 سکانس­ها و صحنه­های منتخب… 141

 

۴-6 نشانه­های مشترک کلی.. ۱۴۰

 

۴-۷ تحلیل گفتمان انتقادی فیلم­ها ۱5۰

 

۴-۷-۱ تحلیل منارعات گفتمانی جامعه در دوران ساخت فیلم. ۱52

 

۴-۷-2 تحلیل گفتمان فیلم طعم گیلاس… ‌۱59

 

۴-۷-3 تحلیل گفتمان فیلم جدایی نادر از سیمین.. ۱6۵

 

۴-7-3-1 گفتمان سیاسی فیلم. 166

 

۴-7-3-2 گفتمان اجتماعی (سنتی و مدرن) ‌۱7۱

 

۴-7-3-3 گفتمان طبقاتی (فرادست و فرودست) ۱73

 

۴-7-3-4 گفتمان جنسیت… 175

 

۴-7-3-5 گفتمان دینی.. ۱77

 

۴-7-3-6 نشانه­های مشترک گفتمانی.. 178

 

۴-8 جمع­بندی و نتیجه گیری فصل چهارم. ‌۱81

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادات‌

 

مقدمه. ‌۱۸4

 

۵-۱ خلاصه و جمع بندی مباحث… 184

 

۵-۲ پاسخ به سؤالات و فرضیه­ها ‌۱۸6

 

۵-2-1 سؤال اصلی.. ‌۱۸6

 

5-2-2 مقایسۀ فیلم طعم گیلاس و جدایی نادر از سیمین…… ‌۱86

 

۵-2-2-1 تفاوت دو فیلم. 187

 

5-2-2-2 مشترکات دو فیلم. 190

 

۵-2-3 پاسخ به سؤالات فرعی و اثبات فرضیه­ها 192

 

۵-۲-3-1 تحلیل گفتمان جشنواره کن و اسکار. ‌193

 

۵-2-3-2 دلایل استقبال مخاطبان داخلی و خارجی.. ‌195

 

5-3 سخن پایانی. 198

 

۵-4 پیشنهاد برای پژوهش­های آینده ‌۱۹۳

 

پیوست­ها ‌201

 

منابع پژوهش…. ‌208

 

چکیده انگلیسی.. 214

 

چکیده:

 

سینما به عنوان هنر هفتم، بخشی از نظام ارتباطات محسوب می شود که همواره بر تولید و تحلیل معانی، نشانه ها و نمادهای هنری و فرهنگی دلالت می کند. سینمای غالب جهان به صورت کلی تحت تأثیر دو جریان قرار دارد: اروپا و آمریکا. نمود بارز تقابل این دو جریان مهم را می توان از منظر تقابل جشنوارۀ فیلم کن  نمایندۀ سینما به مثابه هنر و اسکار نمایندۀ سینما به مثابه صنعت/ تجارت بررسی کرد. گفتمان سینمایی” واقعیت” را بازتولید می کند. به دلیل اینکه این گفتمان ها همزمان هم محصول واقعیت هستند، هم سازنده ی آن، ایدئولوژی را هم بازتاب می دهند، و هم آن را تقویت می کنند، و از این نظر بازتابنده ی مناسبات قدرت هستند. هدف اصلی: شناخت مؤلفه های هنری و فرهنگی مؤثر در موفقیت  فیلمهای ایرانی در جشنواره های معتبر جهانی از جمله کن و اسکار می باشد، تا از این طریق گفتمان جشنواره­های کن و اسکار بررسی شود. برای نیل به این هدف، از تلفیق دو رو یکرد نشانه­شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی استفاده شده است. در این پژوهش در سطح نشانه­شناسی که برای دست­یابی به وجوه هنری و زیباشناختی فیلم­ها بکار گرفته شده، از الگوی رمزگان بارت کمک گرفته شده است. همچنین برای وجوه گفتمانی، تحلیل گفتمان انتقادی ون دایک که نشان می دهد چگونه ایدئولوژی­ها، متون و گفتار روزانۀ ما را تحت تأثیر قرار می­دهد، ارائه گردیده است. در هر دو روش هدف نهایی دست یابی به دلالت های سازنده معانی هستند همان دلالت هایی که در ایجاد یک گفتمان جهانی توسط یک فیلم نقش دارند. در نهایت با توجه به یافته­های تحلیل فیلم طعم گیلاس  عباس کیارستمی به عنوان برگزیدۀ جشنوارۀ کن و فیلم جدایی نادر از سیمین به عنوان برگزیدۀ جشنوارۀ اسکار، به تحلیل گفتمان غالب بر جشنواره­های بزرگ جهان پرداخته شده است. در نتیجه مشخص شد جشنوارۀ کن به وجوه زیبایی شناختی توجه می کند و به مؤلفه­های سینمایی توجه کمتری دارد در مقابل جشنواره اسکار به مؤلفه­های سینمایی توجه دارد. همچنین هر دو جشنواره دارای گفتمان سیاسی نیز هستند ولی این در مورد جشنواره اسکار نمود ظاهری بیشتری دارد.

 

کلید واژه­ها:

 

گفتمان سینمایی، تحلیل گفتمان انتقادی، مطالعات سینمایی، رمزگان بارت، فیلم، اسکار، کن

 

1-1 مقدمه

 

در این فصل کلیاتی که پیش از انجام تحقیق به عنوان زمینه ای برای آغاز کار صورت گرفته، آورده می­شود که شامل بیان مسأله، اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن، هدفهای تحقیق، سوالات یا فرضیه­های تحقیق، چارچوب نظری[1] تحقیق، روش تحقیق، پیشینه پژوهش، روش گردآوری اطلاعات و روش تجزیه[2] و تحلیل اطلاعات، است. در خاتمه تعاریفی از مفاهیم و واژه­های کلیدی تحقیق ارائه خواهد شد. 

 

1-2 بیان مساله تحقیق :

 

سینما به عنوان هنر هفتم، بخشی از نظام ارتباطات محسوب می شود که همواره بر تولید و تحلیل معانی، نشانه[3] ها و نمادهای هنری و فرهنگی دلالت می کند. هنرمند کسی است که با درك صحیح مؤلفه های یادشده و شناخت ساختارهای انتقال معانی در بازتولید رفتارهای معطوف بر هنر کوشش نماید. از سوی دیگر سینما امروزه از نمونه ابزارهای مهم و کارساز در تولید معانی، قادر است به سهولت میراث فرهنگی یک ملت (اعم از تاریخ، دین و ارزشهای اجتماعی) را به مخاطبان خارجی معرفی کند. پس داشتن سینمایی قوی و جذاب برای یک کشور، به معنای برخورداری از قدرت انتقال معانی و اثربخشی بر افکار عمومی در سطح بین المللی است. سینمای غالب جهان به صورت کلی تحت تأثیر دو جریان قرار دارد: اروپا و آمریکا. نمود بارز تقابل این دو جریان مهم را می توان از منظر تقابل جشنوارۀ فیلم کن و اسکار بررسی کرد. اما سؤال این است که “مؤلفه های هنری و فرهنگی که یک فیلم را به قابلیتی می رساند تا مخاطبین جهانی داشته باشد، و در جشنواره های معتبر جایزه کسب نماید، کدامند؟ و چه رابطه معناداری بین مؤلفه های یاد شده با هم و با گفتمان غالب بر جشنواره های جهان وجود دارد؟”  دغدغه محقق دستیابی به مؤلفه های یادشده در چارچوب روش علمی تحقیق است. در این راستا، محقق بر آن است تا فیلم “جدایی نادر از سیمین” ساخته اصغر فرهادی را به عنوان اولین فیلم ایرانی دریافت کننده جایزه اسکار و دیگر جوایز بین المللی، و فیلم “طعم گیلاس” عباس کیارستمی را به عنوان تنها فیلم ایرانی دریافت کننده نخل طلای کن، از حیث یک کار هنری و فرهنگی مورد مطالعه موردی قرار داده و مؤلفه های هنری غیر تکنیکی آن فیلمها که باعث شد تا مخاطبین بین المللی پیدا کنند و قابلیت دریافت جوایز معتبر جهانی را به دست بیاورد، مورد پژوهش قرار دهد؛ مؤلفه هایی که به نظر محقق شناسایی، چگونگی کاربست و تبیین حضورآنها در فیملهای کارگردانان موفق، می تواند برای ساخت فیلمهای موفق در آینده مؤثر باشد. سؤال دیگری که در اینجا مجال پاسخ خواهد یافت این است که، عباس کیارستمی و اصغر فرهادی به عنوان هنرمند چگونه این نشانه ها و نمادهای فرهنگی و هنری را در ساختار تولید معنا[4] در آثار خود به کار بسته اند؟ و چه نوع نشانه هایی را برای برقراری ارتباط با مخاطبین خود بکار گرفته اند؟”

 

 

فصل سوّم: روش تحقیق

 

1-3 پیشگفتار ………………………………………………………………………………………………………………………48

 

2-3 تحقیق كیفی………………………………………………………………………………………………………………….49

 

3-3 میدان مطالعه…………………………………………………………………………………………………………………51 

 

4-3 حجم نمونه…………………………………………………………………………………………………………………….52

 

5-3 شیوه نمونه گیری…………………………………………………………………………………………………………..52

 

فصل چهارم: یافته‌های تحقیق

 

1-4 پیشگفتار………………………………………………………………………………………………………………………..53

 

2-4 تاریخچه سینمای دینی خواهی در ایران…………………………………………………. ……………………….54

 

 

3-4 مولفه های سینمای دینی…………………………………………………………………………………………………59

 

4-4 ملک سلیمان ، بید مجنون………………………………………………………………………………………………69

 

5-4 گونه(ژانر)………………………………………………………………………………………………………………………72

 

 1-5-4: معرفی گونه (ژانر)ها ……………………………………………………………………………………76

 

  2-5-4: ژانر فیلمها …………………………………………………………………………………………………80

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری

 

1-5 نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………….83

 

منابع …………………………………………………………………………………………………………………………..88

 

مقدمه :

 

فهرست مطالب

 

 

 

 

 

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

1-1- تعریف مسئله

 

 

1

 

 

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

 

2

 

 

 

1-3- سوال‌های تحقیق

 

 

1-4- فرضیات تحقیق

 

1-5- اهداف اصلی و فرعی

 

1-6- روش تحقیق و روش جمع‌آوری اطلاعات

 

1-7- کاربرد تحقیق

 

3

 

 

3

 

3

 

4

 

4

 

 

1-8- پیشینه تحقیق

 

 

5

 

 

 

فصل دوم: تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان

 

 

 

 

 

 

2-1- مقدمه

 

 

7

 

 

 

2-2- نشانه و معنا در گذر از نشانه‌شناسی ساختارگرا به نشانه-معناشناسی گفتمانی

 

 

8

 

 

 

2-2-1- نشانه  نزد سوسور

 

 

 

2-2-2- نشانه از نظر یلمسلف

 

2-2-3- نشانه از نظر پیرس

 

2-2-4- نشانه از نظر گرمس

 

2-2-5- مربع نشانه‌شناسی گرماس

 

2-2-6- نشانه در نگاه گفتمانی

 

2-3- تعامل نشانه‌شناسی و پدیدارشناسی

 

2-3-1- پدیدارشناسی هوسرل

 

2-3-2- مرلوپونتی و ادراک حسی

 

2-4- نشانه-معناشناسی سیال

 

2-5- گفتمان

 

2-5-1- تاریخچه گفتمان

 

2-5-2- نظریه‌های گفتمان

 

2-6- تجزیه و تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان

 

2-7- عملیات زبانی و شاخص‌های اصلی گفتمان

 

2-7-1- موضع‌گیری گفتمان

 

2-7-2- اتصال و انفصال گفتمانی

 

2-8- طرحواره‌های فرایندی گفتمان

 

2-8-1- طرحواره‌ی فرایندی افت یا تنزل تنش

 

2-8-2- طرحواره‌ی فرایندی افزایش یا اوج فشاره‌ی عاطفی

 

2-8-3- طرحواره‌ی فرایندی افزایش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

 

2-8-4- طرحواره‌ی فرایندی کاهش هم زمان قدرت فشاره‌ها و گستره‌ها

 

2-9- بعد شناختی گفتمان

 

2-9-1- بازی‌های شناختی: مجابی و تفسیری

 

2-9-2- زاویه دید و شناخت

 

2-10- بعد حسی- ادراکی گفتمان

 

2-11- بعد عاطفی گفتمان

 

2-11-1- فشاره‌های عاطفی

 

2-11-2- گستره‌های عاطفی

 

فصل سوم : تحلیل نشانه-معنا‌شناسی گفتمان قرآن (سوره الرحمن)

 

3-1- زبان قرآن و ویژگی‌های آن

 

3-2- سیمای سوره الرحمن

 

3-2-1- سوره الرحمن از دیدگاه مفسران

 

3-3- بررسی عملیات زبانی گفتمان در سوره الرحمن

 

3-3-1- گفتمان

 

3-3-2- گفته‌پرداز

 

3-3-3- گفته‌یاب (گفته‌خوان)

 

3-3-4- گفته

 

3-3-5- گفته‌پردازی

 

3-3-6- حضور

 

3-4- شاخص‌های اصلی در گفتمان سوره الرحمن

 

3-4-1- موضع­گیری گفتمان

 

الف) تبادل برونه‌ها و درونه‌ها

 

ب) حاضرسازی (حضور)

 

ج) جسمار (جسمانه)

 

3-4-2- دلالت مستقیم و ضمنی در سوره الرحمن

 

3-4-3- مفهوم‌سازی درون متنی و ساختار زیربنایی گفتمان در سوره الرحمن

 

3-4-4- اتصال و انفصال گفتمانی در سوره الرحمن

 

الف) اتصال (قبض یا فشاره) در سوره الرحمن

 

ب) انفصال (بسط یا گستره) در سوره الرحمن

 

3-4-5- زوایه دید در سوره الرحمن

 

3-4-6-گونه‌های مجابی و تفسیری در سوره الرحمن

 

3-4-7- عاطفه در اتصال و انفصال گفتمانی

 

3-4-8- تکرار در سوره الرحمن

 

3-4-9- نقش آهنگ و نمود در گفتمان

 

3-4-10- تنش در سوره الرحمن

 

3-4-11- الگوهای تنشی آیات سوره الرحمن

 

3-4-12- الگوی تنشی سوره بر اساس تقسیم بندی ارائه شده

 

فصل چهارم : تحلیل نشانه-معناشناسی گفتمان یک نگاره ایرانی-اسلامی

 

10

 

 

11

 

12

 

13

 

14

 

14

 

15

 

18

 

19

 

23

 

27

 

29

 

32

 

37

 

43

 

44

 

45

 

46

 

47

 

48

 

48

 

49

 

49

 

50

 

50

 

52

 

54

 

54

 

55

 

 

 

56

 

62

 

62

 

65

 

65

 

66

 

66

 

67

 

68

 

68

 

69

 

69

 

69

 

69

 

70

 

70

 

71

 

77

 

77

 

79

 

80

 

81

 

82

 

83

 

85

 

86

 

87

 

94

 

 

 

 

4-1- خوانش گفتمانی نگاره یوسف و زلیخا اثر کمال الدین بهزاد

 

 

4-2- ویژگی‌های نگاره گریز یوسف از زلیخا

 

4-2-1- ویژگی بینشی نگاره

 

4-2-2- ویژگی مضمونی نگاره

 

4-2-3- ویژگی ساختاری نگاره

 

الف) پلان و تناسبات در نگاره

 

ب) رنگ در نگاره

 

4-3- گفتمان نگاره گریز یوسف از زلیخا

 

4-3-1- نظام تنشی نگاره

 

الف) قبض و بسط عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

 

ب) زاویه دید و جهت‌مندی عناصر در نگاره و رابطه آن با فضای تنشی

 

ج) عامل حضور(پیکره ها) در نگاره و رابطه آن با نظام تنشی

 

د) کارکرد رنگ در فضای تنشی نگاره

 

4-3-2- نظام ارزشی نگاره

 

الف) کارکرد رنگ در نظام ارزشی نگاره

 

4-4- طرحواره‌ی فرایند تنشی نگاره

 

4-5- بازخوانی فرایند گفتمانی (تنشی و ارزشی) نگاره بر اساس مربع معناشناسی گرماس

 

فصل پنجم : پروژه عملی

 

5-1- چگونگی انجام پروژه عملی

 

نتیجه‌گیری و پیشنهادات

 

96

 

 

97

 

98

 

98

 

100

 

101

 

104

 

106

 

106

 

107

 

108

 

110

 

110

 

111

 

112

 

112

 

113

 

 

 

115

 

120

 

 

مراجع

 

 

122

 

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

1-1-تعریف مسئله:

 

قرآن کریم آخرین کتاب آسمانی است و برای هدایت نوع بشر و همه اعصار و ملل فرستاده شده است، لذا منطق حکم می‌کند که خداوند حکیم و توانا زبانی را به کار گرفته باشد که قابل فهم برای تمام انسان‌هایی باشد که قرار است مورد هدایت واقع شوند. رسالت قرآن هدایت انسان است و از آنجا که از طرف قدرت مطلق فرستاده شده است باید به گونه‌ای باشد که رسالت خود را به نحو احسن انجام دهد و از آنجا که برای انذار بشر زبانی قدرتمند و الفاظی گیرا نیاز است، لذا زبان قرآنی باید حاوی قدرتی باشد که مخاطب را تحت تاثیر خویش قرار داده موجب گردن نهادن به دستورات و مقررات دینی شود.

 

امروزه توجه به زبان و گفتمان قرآن مورد توجه پژوهشگران زیادی قرار گفته است و در این بین دانش‌های زبان‌شناسی و نشانه‌شناسی از جمله دانش‌های جدید و موثری در حیطه‌ی مطالعه زبان قرآن مطرح شده‌اند.

 

نشانه‌شناسی ساختگرا متکی بر رابطه‌ای تقابلی بود. این رابطه‌ها ما را با نظام‌های بسته و مکانیکی در حوزة معنا مواجه می‌ساختند. چرا که اغلب آنها قطب‌های معنایی از پیش تعیین شده بودند که به نوعی به اثبات آنها در متن مورد مطالعه پرداخته می‌شد، اما نشانه‌-معناشناسی پساگرمسی معنا را جریانی سیال می‌داند که بر اساس رابطه‌ای تنشی تعریف می‌گردد. بر این اساس نشانه پدیده‌ای است که می‌تواند از صفر تا بی‌نهایت در نوسان باشد. چنین رابطة سیالی که از تلاقی دو محور کمی و کیفی شکل می‌گیرد ارزش‌ها معنایی جدیدی را نیز تولید می‌کند. ارجاع به دیدگاه پدیدارشناختی در مطالعات مربوط به نشانه از آنجا ناشی می‌شود که نشانه-معناشناسان فرانسوی در دهة هشتاد به این موضوع بسیار مهم پی بردند که دیگر صورت‌گرایی محض و یا رابطة صرف مکانیکی بین دال و مدلول نمی‌تواند پاسخگوی بسیاری از مسایل دخیل در بررسی ساز و کارهای مربوط به دنیای نشانه-معناها[6] باشد. چرا که بدون در نظر گرفتن “موقعیت انسانی”، جنبة وجودی نشانه، ارتباط حسی-ادراکی با چیزها، به ویژه تجربة زیستی و منحصر به فردی که در تلاقی با هر نشانه شکل می‌گیرد و ضامن سیالیت معناست، نمی‌توان به بررسی نظام‌های گفتمانی پرداخت.

 

در نگاه پدیداری، دیگر معنا جریانی از پیش تعیین شده، تثبیت یافته و قطعی نیست. چرا كه تجربة زیستی و شهودی سبب می‌گردد تا معنا در شرایط مختلف و با توجه به نوع رابطه‌ای كه با چیزها برقرار می‌كنیم، متفاوت باشد. با توجه به همین ویژگی‌های ناپایدار معنایی است که رابطة تقابلی جای خود را به رابطه‌ای سیال می‌دهد.

 

این پژوهش نیز روش نشانه-معناشناسی گفتمانی و الگو‌های تنشی را برای مطالعات گفتمان قرآن مد نظر قرار داده است. در اینجا مستقیما به متن قرآن پرداخته می‌شود تا از منظری مدرن تعریفی جدید از گفتمان قرآنی ارائه دهد و با تأکید بر ساختار و زبان قرآن، به بیان طرح کلی گفتمان قرآنی برای بشر بپردازد و مهم‌ترین ویژگی‌های آن و تاثیر و تاثر این گفتمان بخصوص گفتمان سوره الرحمن و ایجاد انگیزش در کنار ایجاد معرفت و شناخت در این گفتمان را بیان کند.

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق :

 

لزوم بررسی گفتمان قرآنی از نگاهی نو و بررسی آن به عنوان یک ضرورت در پژوهش‌های نوین قرآنی تبیین شده است. عملیات زبانی گفتمان که در بطن الگوی “نشانه-معناشناختی”  قرار می­گیرد، دیدگاه تازه­ای است که می­تواند پژوهشگران را وا­ دارد تا به­ گونه­ای دیگر قرآن و خالق آن را بنگرد. عملیات زبانی گفتمان چشمان پژوهشگران را بر زاویه­های جدید می­گشاید تا خواننده را با خوانشی دیگر از قرآن مواجه سازد.

 

در خصوص اهمیت پژوهش‌های زبان‌شناسی قرآن، باید گفت این بحث، بحث علمی پرچالشی است و از این رو که برای پژوهگشران ما، عرصه‌ای نو و جدید است که در این رابطه مباحث بسیاری مطرح می‌شود که باید به ابعاد آن به درستی توجه کرد و مباحث، در قالب نقدهای علمی، بررسی شود. شكی نیست كه تحقیق و پژوهش علمی در اسلام اهمیت بسیار فراوانی دارد و پر واضح است كه افكار، اندیشه‌ها و آثار محققان و پژوهشگران هر جامعه زیر ساخت‌های علمی آن جامعه را تشكیل داده، بناهای علمی و نتایج عملی و تجربی فراوانی به همراه دارد. از این رو، اگر محققان و پژوهشگران ارزش‌های خوب و پسندیده اخلاقی را با مسائل پژوهشی خود همراه كنند؛ زیر ساخت‌های علمی جامعه اثرات و نتایج مثبت و همیشگی خواهند داشت.

 

 تدبر و تفکر در قرآن، فهم روشمند و هماهنگ ظاهر قرآن کریم است. توصیه‌های قرآنی و روایی مبنی بر التزام به “تدبر در قرآن” و ضرورت بهره‌مندی از قرآن به عنوان کتاب اعجاز و غیر قابل تحریف، اهمیت پرداخت به این موضوع را نشان می‌دهد.

 

چرا نظریه‌ی تنشی امروزه در مطالعات مربوط به نشانه-معناها و گفتمان از اهمیت زیادی برخوردار است پرسشی‌است که پاسخ به آن را باید در بعد پدیداری و وجودی نشانه یافت. بررسی تنشی آیات قرآن (مطالعه موردی آیات سوره الرحمن) نشان داد که دیگر نمی‌توان نشانه‌ها را گونه‌هایی مکانیکی، کلیشه‌ای و دارای معناهای تثبیت شده دانست. بلکه با فرآیندی مواجه هستیم که ما را با تجربة ناب کنش‌گر و جریان زندة شکل‌گیری ارزش‌ها مواجه می‌سازد. این همان چیزی است که ما آن را بعد پدیداری نشانه نامیدیم. این مطالعه نشان داد که جریان معناسازی جریانی پویا و سیال است و راه نشانه‌راهی بی‌پایان.

 

فرآیند تنشی نیز به نوبة خود جریان‌هایی گستره‌ای (کمی و شناختی)، فشاره‌ای (کیفی و عاطفی)،  هم‌سو و ناهم‌سو را می‌آفریند و بالاخره همین جریان‌ها هستند که سبب تولید ارزش‌هایی می‌گردند. فرآیند تنشی گفتمان سیالیت معنا را در پی دارد و سیالیت معنا سبب سیالیت ارزش می‌شود. مهمترین دستاورد نظام تنشی و ارزشی گفتمان این است که معنا را مبتنی بر رابطه‌های صرف مفهومی و انتزاعی نمی‌داند. بلکه آن را جریانی می‌داند که بر اساس تجربة زیستی و پدیداری کنش‌گران در فرآیندی پویا و سیال بدست می‌آید. به همین دلیل است که در چنین نظامی ما با جریان معناسازی مواجه هستیم که بر اساس تجربة شهودی، حضور حسی- ادراکی، بافت، موقعیت، فرهنگ، جهت‌مندی، و موضع‌گیری کنشی در گفتمان حاصل می‌گردد.         

 

1-3- سوال‌های تحقیق

 

سوالاتی که در خصوص تحلیل گفتمان قرآن و مطالعه نشانه-معناشناختی و نظام تنشی و ارزشی این آیات پیش می‌آید عبارتند از: عناصر و اجزای تشکیل‌دهندة گفتمان قرآن کدامند؟ نقش واسطه‌ای گفتمان در تولید معنا در سوره الرحمن چیست؟ به راستی، فرایند تنشی در سوره الرحمن چگونه عمل کرده و در نهایت وجه انگیزشی و معرفتی قرآن چگونه در تعامل با هم معنا تولید می‌کنند؟

 

همچنین، گفتمان و فضای تنشی و ارزشی در گفتمان دیداری چگونه عمل می‎کنند؟

 

1-4- فرضیات تحقیق