پایان نامه ارزیابی توسعه پایدار روستایی با رویکرد سیستمی |
عنوان صفحه
فصل اول : کلیات پژوهش
1-1. مقدمه. 1
1-2 بیان مسئله. 2
1-3. سئوالات تحقیق. 4
1-4. اهمیت و ضرورت تحقیق. 4
1-5پیشینه تحقیق. 6
1-5-2 منابع خارجی 8
1-6. فرضیات تحقیق. 10
1-7. اهداف تحقیق. 10
1-7-1 اهداف کلی 10
1-7-2 اهداف اختصاصی. 10
1-8 مشکلات و محدودیتهای تحقیق. 10
فصل دوم: ادبیات، مفاهیم و مبانی پژوهش
2-1 مقدمه: 12
2-2 تعاریف: 12
2-2-1 تعریف پایداری: 12
2-2-2 توسعه پایدار: 15
2-2-3 مفهوم توسعه پایدار روستایی: 18
2-3 سیر تحول مفهومی و نظری توسعه: 20
2-3-1 تراوش گرایی. 23
2-3-2 نظریه روانشناختی. 23
2-3-3 نظریه دوگانگی. 24
2-3-4 نظریه مراحل رشد 25
2-3-5 نظریههای نو مارکسیستی در تبیین توسعهنیافتگی کشورها 25
2-3-6 نظریه وابستگی. 26
2-3-7 نظریه نیازهای اساسی: 27
2-3-8 نظریه ساختارگرایی: 28
2-4 تاریخچه توسعه پایدار: 28
2-5 اصول توسعه پایدار: 30
2-5-1 کنار گذاشتن تصور انسان بهعنوان مالک محیط: 30
2-5-2 عدالت و برابری.. 31
2-5-3 آشتی توسعه و پایداری.. 31
2-5-4 مشارکت و وفاق. 31
2-5-5 مردم محور بودن. 31
2-5-6 برنامه جامع، چرخهای تلفیقی. 31
2-5-7 دیدی سیستمی و کلگرایانه. 31
2-5-8 ساخت، بر روی آنچه وجود دارد 32
2-5-9 انعطافپذیری.. 32
2-5-10 استفاده عاقلانه از منابع. 32
2-5-11 تفکر جهانی و عمل محلی. 32
2-6 سیر تحول توسعه روستایی: 33
2-6-1 استراتژیهای توسعه روستایی: 35
2-7 ارزیابی توسعه پایدار روستایی: 40
2-8 رویکرد سیستمی در ارزیابی توسعه پایدار روستایی: 45
2-8-1 تعریف رویکرد سیستمی: 45
2-8-2 فرایند رویکرد سیستمی: 46
2-8-3 اجزای سیستم: 47
2-8-4 انواع سیستم: 48
2-8-5 مزیتهای رویکرد سیستمی: 49
52
2-9-1 دلایل استفاده از شبیهسازی: 52
2-9-2 موارد استفاده از شبیهسازی: 53
2-9-3 سیستم داینامیک: 54
2-10 جمعبندی و نتیجهگیری.. 56
فصل سوم: مواد و روشها
3-1 مقدمه: 58
3-2 کلیات روش تحقیق: 58
3-3 عملیاتی نمودن فرضیات: 59
3-4 جامعه آماری و روش نمونهگیری: 63
3-4-1 معرفی منطقه موردمطالعه: 63
3-4-1-1 رودخانه راوند: 65
3-4-2 اطلاعات کلی روستاهای حُمیل: 66
3-4-2-1 کشاورزی منطقه: 68
3-4-2-2 زمینشناسی منطقه: 68
3-4-2-3 ارتفاع: 69
3-4-2-4 شیب: 70
3-4-2-5 اقلیم منطقه: 71
3-4-2-6 بارندگی:………………………………………………………………… 73
3-4-2-7 دما :…………………………………………………………………….. 74
3-5 ابزار و روش گردآوری دادهها: 75
3-6 روش تجزیهوتحلیل دادهها: 75
76
3-7 جمعبندی و نتیجهگیری: 80
تجزیهوتحلیل دادهها
4-1. مقدمه: 82
4-2. یافتههای توصیفی تحقیق: 83
4-2-1 سن پاسخگویان: 83
4-2-2 جنسیت پاسخگویان: 83
4-2-3 وضعیت تحصیلی پاسخگویان: 84
4-3. یافتههای تحلیلی تحقیق: 84
4-3-1 روابط علت و معلولی شاخصهای توسعه پایدار: 84
4-3-2 دیاگرام علت و معلولی بعد زیستمحیطی توسعه پایدار: 84
4-3-3 دیاگرام علت و معلولی بعد اجتماعی توسعه پایدار: 85
4-3-4 دیاگرام علت و معلولی بعد اقتصادی: 87
4-3-5 دیاگرام علت و معلولی کلی توسعه پایدار روستایی: 89
4-3-6 میزان استانداردشده متغیرهای مدل: 91
4-3-7 دیاگرام جریان: 99
4-4 معادلات مدل توسعه پایدار بخش حمیل: 103
4-5 شبیهسازی: 105
4-6 سیاستگذاری و سناریوسازی: 107
4-7 آزمون فرضیات: 109
4-8 جمعبندی یافتههای تحقیق: 113
فصل پنجم: جمعبندی و نتیجهگیری
114
4-2. پیشنهادات: 116
منابع …………………………………………………………………………………………………………………………….118
فهرست جداول
جدول2-1: خلاصهای از پارادایمها و تجربیات توسعه روستایی از دهه 1960 تا دهه 2000. 34
جدول2- 2: ابعاد و شاخصهای پایداری.. 44
جدول2-3: مقایسه رویکرد سیستمی و رویکرد عقلایی (کلاسیک). 46
جدول 3-1: شاخصها و معرفهای توسعه پایدار روستایی.. 59
جدول3-2: متغیرهای مدل سیستم داینامیک توسعه پایدار. 61
جدول 3-3: اطلاعات کلی از روستاهای بخش حُمیل. 65
جدول 3-4: متوسط بارندگی ماهانه اسلامآباد غرب در دوره زمانی(1385-1393). 72
جدول 3-5: میانگین دمای ماهانه شهرستان اسلامآباد غرب در دوره زمانی(1385-1393). 73
جدول 3-6: نحوه جمعآوری داده برای معرفها 74
جدول 4-1: آمار توصیفی سن پاسخگویان.. 83
جدول 4-2: توزیع فراوانی پاسخگویان برحسب متغیر سطح تحصیلات.. 84
جدول 4-3: مقادیر استانداردشده شاخصهای بعد زیستمحیطی.. 91
جدول 4- 4: مقادیر استانداردشده شاخصهای بعد اقتصادی.. 93
جدول 4-5: مقادیر استاندار شده شاخصهای بعد اجتماعی.. 95
جدول 4-6: ادامه مقادیر استاندارد شده شاخصهای بعد اجتماعی.. 97
جدول 4-7 : معادلات شبیهسازی توسعه پایدار روستایی.. 103
فهرست نقشه
نقشه3-1: موقعیت بخش حُمیل. 63
نقشه3-2: موقعیت روستاهای بخش حُمیل و رودخانه راوند. 64
نقشه3-3: نقشه گسل محدوده موردمطالعه. 68
نقشه3-4: نقشه سطوح ارتفاعی بخش حُمیل. 69
نقشه3-5: شیب بخش حُمیل. 70
نقشه3-6: نقشه تقسیمبندی اقلیم بخش حُمیل. 71
فهرست نمودار
نمودار 3-1: میانگین بارش ماهانه شهرستان اسلامآباد غرب در دوره زمانی(1385-1393). .72
نمودار 3-2: میانگین ماهانه دمای شهرستان اسلامآباد غرب در دوره زمانی(1385-1393). 73
نمودار4-1 : شبیهسازی جمعیت در افق 1404. 105
نمودار4-2 : شبیهسازی اشتغال در افق 1404. 106
نمودار4-3 : شبیهسازی منابع طبیعی در افق 1404. 107
نمودار4-4 : سناریو نرخ مهاجرت در افق 1404. 108
نمودار4-5 : سناریو اشتغالزایی در افق 1404. 109
نمودار4-6 : روند کاهش میزان سه شاخص اشتغال، جمعیت و منابع طبیعی.. 110
فهرست اشکال
شکل 2-1: معیارهای پایداری.. 14
شکل 2-2: معناشناسی توسعه پایدار. 15
شکل 2- 3: محیطها و ابعاد توسعه پایدار. 16
شکل 2-4: روشهای اصلی ارزیابی پایداری.. 43
شکل 2-5: تفاوت دو دیدگاه سیستمی و جزئینگر. 45
.شکل 2-6: اجزای سیستم. 47
شکل 2-7: مراحل مدلسازی در سیستم داینامیک… 54
شکل3-1: فرآیند مدلسازی… 75
شکل3-2: فرایند مدلسازی در پویاییشناسی سیستم. 76
شکل3-3: دو نمایش معادل از ساختار انباشت و جریان. 79
شکل3-4: مدل تحلیلی تحقیق.. 81
شکل4-1: دیاگرام علّی بعد زیستمحیطی توسعه پایدار . 85
شکل4-2: دیاگرام علی بعد اجتماعی توسعه پایدار. 87
شکل4-3: دیاگرام علّی بعد اقتصادی توسعه پایدار. 88
شکل4- 4: دیاگرام علت و معلولی توسعه پایدار روستایی.. 90
شکل4-5: نمودار جریان منابع طبیعی.. 99
شکل4-6: نمودار جریان سرمایهگذاری.. 100
شکل4-7 : نمودار جریان هزینه درمان.. 101
شکل4-8 : نمودار جریان جمعیت.. 101
شکل4-9 : نمودار جریان توسعه پایدار روستایی.. 102
شکل4-10 : شبیهسازی کلی مدل توسعه پایدار بخش حُمیل. 112
فصل اول:
کلیات پژوهش
|
1-1 مقدمه
توسعهی پایدار مفهومی است که در سالهای اخیر بهعنوان یک مسئلهی جهانی به آن نگریسته شده است. این مفهوم، از دیدگاههای مختلف موردبررسی قرارگرفته و نهادهای بسیاری کوشیدهاند از آن بهعنوان راهبردی مناسب جهت مقابله با چالشهایی، نظیر افزایش جمعیت، تخریب زیستمحیطی، محدودیت منابع، نابرابری اجتماعی– اقتصادی، بیکاری، فقر و ناهنجاریهای اجتماعی استفاده کنند (صرافی، 1379: 8). به تعبیر سازمان بهرهوری آسیا، توسعه پایدار راهبردی است برای ارتقای بهرهوری و عملکرد زیستمحیطی در راستای توسعه همهجانبه اجتماعی و اقتصادی و هدف آن ارتقای کیفیت زندگی انسان است (APO, 2005). بنابراین توسعه پایدار روستایی رهیافتی برای توسعه است که در آن، کارایی، عدالت و پایداری باهم تلفیقشدهاند، بهگونهای که کارایی متضمن استفاده بهینه از منابع، عدالت متضمن فقرزدایی و کاهش شکاف بین فقرا و ثروتمندان و هدف از پایداری نیز پایداری معیشت با حفظ امرارمعاش آینده از طریق حفظ منابع طبیعی است (Brouwer, 2004: 4). درواقع پایداری نگهداری بدون اضمحلال، پشتیبان و تکیهگاه زندگی میباشد (Gane, 2007: 132). آنچه امروز در مورد توسعهی مناطق روستایی مطرح است، توسعه پایدار روستایی است. توسعهای که بتواند نیازهای کنونی بشر را تأمین کند بدون آنکه توانهای محیطی و زیستی نسلهای آینده را در تأمین نیازهایشان به مخاطره اندازد (بری، 1380: 282).
ارزیابی پایداری توسعه روستاها و سطحبندی آنها جهت شکل دادن سلسله مراتبی از سکونتگاههای روستایی با روابط و کارکرد مطلوب، همواره یکی از دغدغههای برنامهریزان و متولیان امر توسعه روستایی بوده است. اما فقدان رویکرد سیستمی و جامع در نظام برنامهریزی کشور و عدم توجه مسئولین به عوامل تأثیرگذار طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی بهصورت یکپارچه در برنامههای عمرانی، موجب شکلگیری نظام فضایی نامتعادل در عرصههای روستایی شده است. ارزیابی پایداری توسعه و شناخت شاخصهای آن در کنار شناسایی وجوه اصلی ناپایداری میتواند بهعنوان اولین قدم در آسیبشناسی توسعه روستایی و ایجاد برنامهریزی سیستماتیک جهت حرکت روستاها به سمت توسعه پایدار باشد. برای ارزیابی توسعه پایدار باید شاخصهای تعریف شوند. شاخصها بهعنوان واژهای دارای مفهوم ضمنی، وسیلهای هستند که ارزیابی پیشرفتهای آینده را فراهم میآورند و از طرف دیگر مقصد و هدف را بیان میکنند (Patrick, 2002: 5). شاخصها مجموعه دادههای مخصوص یا دگرگونشدهای هستند که اطلاعات ضروری را برای سیاستگذاران و عموم مردم فراهم میآورند(Miranda, 1999: 74) .بنابراین رویکرد انتخابی برای انتخاب شاخصها در ارزیابی پایداری بسیار مهم است. در این تحقیق سعی شده است با رویکرد سیستمی به شناخت و معرفی شاخصهای توسعه پایدار روستایی، ارزیابی پایداری توسعه و همچنین سناریوسازی برای روند توسعه بپردازد. امید است تحقیق حاضر به این مهم دست یافته باشد.
1-2 بیان مسئله:
هر سکونتگاه روستایی از عرصههای گوناگون اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی که هر یک نمایانگر یکی از جنبههای زندگی اجتماعی است، تشکیل میشود. بر این اساس فضای روستایی با توجه به ویژگیهای محیطی و اکولوژیکی و خصوصیات اجتماعی _ اقتصادی خود، دارای ساختار معینی است که گویای توانمندیهای بنیادی و استعدادهای بالقوه و بالفعل آن است (سعیدی، 1377: 19). هرگاه در روند توسعه و تکامل سازمان فضایی سکونتگاهها وقفهای ایجاد شود، در نظام و عملکرد این سازمان نابسامانیهایی به وجود میآید که منجر به ناپایداری سکونتگاه روستایی میشود. در چنین شرایطی دخالت در نظام سکونتگاهی بهمنظور پایدار نمودن و بهینهسازی آن ضروری میباشد(رضوانی، 1376: 40).
باوجود اهمیت رویکرد پایداری و توسعه پایدار و اتفاقنظر روی عناصر اصلی توسعه پایدار، سنجش و ارزیابی وضعیت پایداری با چالش و مشکلات اساسی مواجه است. شاید یکی از دلایل بروز چنین وضعیتی وجود دیدگاهها و نظریههای مختلف باشد، ولی به نظر میرسد نبود معیارهای مشخص جهت تبیین وضعیت پایداری، دلیل قابلقبولتری است. تعیین شاخصهایی که بتواند تمام ابعاد توسعه پایدار را پوشش دهد، برای ارزیابی پایداری امری حیاتی است.ارزیابی وسیلهای برای بررسی ارزش یا میزان یک ایده و وسیلهای برای سنجیدن میباشد.ارزیابی به ما اجازه میدهد تا مروری بر پیشرفت، تخصیص مؤثر منابع، تغییرات ایجادشده و آگاهی از انجام کارها داشته باشیم. ارزیابی میتواند بینشی را آشکار کند که منجر به بالا رفتن آگاهی و درنهایت دگرگونی اجتماعی شود و لذا برای عملیات توسعهی پایدار ضروری است (Tortman, 2005: 4). ارزیابی ما را در تعریف اهداف توسعه پایدار و ارزشیابی پیشرفت در جهت رسیدن به آن اهداف کمک میکند. ارزیابی پایداری در ادبیات و تجربیات توسعه در دو زمینه مختلف استفاده میشود. نخست، اشاره به بررسی پیشرفتها در جهت پایداری دارد، خواه اجتماعی باشد یا سازمانی و دوم اشاره به تلاش برای ارزیابی پایداری پروژهای پیشنهادی، طرحها، رهیافتها یا قوانین تدوینشده قبل از اینکه اجراشده باشند دارد (Emmanuel, 2007: 20).
برای ارزیابی از روشهای متفاوتی استفادهشده است اما رویکرد سیستمی به دلیل دیدگاه کلنگر خود، میتواند در این زمینه به بهترین شکل کمک کند. در این رویکرد، جامعه بهعنوان یک «کلیت»، شامل مجموعهای از اجزا میباشد که در ارتباط متقابل با یکدیگر، زمینه تداوم حیات خویش را فراهم میآورد. بر این اساس در دیدگاه سیستمی، جامعه یک موجودیت کلان و هشیار است که دگرگونی در یک بخش، بر تمامی تغییرات دیگر تأثیر گذاشته، موجب ارتقا و بهبود کارکرد سیستم یا افول آن میشود.
بصیرت حاصل از دیدگاه سیستمی، همین توجه خاص به ارتباط متقابل اجزا و دیدن آنها در ذیل یک مکتب بههمپیوسته و منظم است. همین نگرش را توسعه پایدار به جامعه دارد، به عبارتی توسعه پایدار یک مفهوم سیستمی را مطرح میسازد که «هماهنگی میان سیستمهای انسانی و طبیعی»(Bossel ,1999 به نقل از آقایاری هیر، 1383: 12) از اصول جداییناپذیر آن به شمار میرود. بنابراین یکی از مزیتهای رویکرد سیستمی، همسویی آن با مفهوم توسعه پایدار است. از طرف دیگر در این نگرش، پیچیدگیهای ناشی از چندبعدی بودن توسعه پایدار در ارزیابیها مدنظر قرار میگیرد و روابط متقابل و علت و معلولی میان ابعاد اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی مطرح در توسعه پایدار روستایی بهدرستی مشخص میشود. خلاء این رویکرد در ارزیابیها باعث جزئینگری، عدم تبیین درست روابط علت و معلولی میان شاخصهای توسعه پایدار، در نظر نگرفتن بازخوردها و از همه مهمتر بیتوجهی به پویایی سیستم روستا را در پی دارد. چراکه عناصر تشکیلدهنده سیستم روستا در طول زمان در حال تغییر یا بهعبارتدیگر پویاست. رویکرد سیستمی، با استفاده از مدلسازی و شبیهسازی، میتواند در ارزیابی توسعه پایدار، پویایی سیستم روستا را مدنظر قرار دهد و به نتایج قابلقبولی دست پیدا کند.
بخش حمیل نیز مانند اغلب نواحی کشور مورد توجه نبوده و لذا مشکلات عدیدهای در این باب پدید آمده است. حمیل یکی از بخشهای تابعه شهرستان اسلامآبادغرب در استان کرمانشاه است و دارای 3 دهستان با نام دهستان منصوری، هرسم و حیمل میباشد. جمعیت این بخش بر اساس سرشماری نفوس و مسکن سال 1390برابر با 17640 نفر بوده است. آبادیهای این بخش در چند سال اخیر با مشکلات مختلفی ازجمله؛ کاهش آبهای سطحی، برداشت بیرویه از منابع آب زیرزمینی، خشک شدن چاههای آب، بیکاری و درآمد پایین، مهاجرت روستاییان، خالی از سکنه شدن 12 آبادی و … مواجه شده است که مشکلات عوامل گوناگونی ازجمله انجام نشدن طرحهای هادی در اکثر روستاهای این بخش، دید تکبعدی طرحهای انجامشده در روستاهای دارای طرح هادی، چراکه این طرحها بعد کالبدی را بیشتر در نظر گرفته است. اما در کنار تمام این عوامل، فقدان رویکرد سیستمی به فضا مهمترین عامل عدم پایداری روستاهاست. و تا زمانی که این دیدگاه بر مدیریت و برنامههای توسعه روستایی حاکم نشود مشکلات روستا همچنان پابرجاست. روستاهای منطقه موردنظر نیز از این قاعده مستثنی نیست. بنابراین باید سعی شود مشکلات منطقه با نگرشی سیستمی و دیدی ترکیبی شناسایی شوند. این کار زمانی انجام میشود که ارزیابی سیستمی از توسعه منطقه صورت گیرد تا بر اساس نتایج به دست آمد مشکلات روستاها نمایان شوند. علاوه بر این با ارزیابی توسعه پایدار روستاهای منطقه میتوان وضعیت پایداری را برای برنامهریزان و تصمیم گیران جهت ارائه خدمات مناسب و بهموقع به روستاهای بخش حمیل مشخص کرد و همچنین به جهتدهی روستا و حرکت آن به سمت توسعه پایدار کمک کرد.
1-3 سئوالات تحقیق:
با توجه به مسائل و مشکلات مذکور سوالات مطرح شده برای بخش حمیل به صورت زیر خواهد بود:
- عوامل مؤثر بر پایداری توسعه کدامها هستند و روابط آنها به چه شکل خواهد بود؟
- توسعه روستایی منطقه موردمطالعه ازلحاظ پایداری برای ده سال آینده چگونه خواهد بود؟
- کدام سناریو میتواند روند توسعه روستا را به سمت پایداری سوق دهد؟
1-4 اهمیت و ضرورت تحقیق:
روند نزولی وضعیت اقتصادی روستاها، جابجایی و مهاجرت وسیع روستاییان به شهرها، گسترش فقر و بیکاری، نبود امنیت غذایی، قرار گرفتن عمدع جمعیت روستایی در حاشیه و غیره نشان داد که اهاداف حیاتی توسعه یعنی افزایش پایدار درآمد، گسترش اشتغال تولیدی، برقراری متعادلتر منافع ناشی از رشد در مناطق روستایی عملا با شکست روبرو گردیده است. افزایش تولید کشاورزی با استفاده بی رویه از کود شیمیایی و تاکید بر رشد اقتصادی باعث برهم خوردن تعادل اکوسیستمهای طبیعی و زراعی شده و در ضمن کاهش پایداری طبیعت و نظامهای زراعی، باعث تزلزل تعادل اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی جوامع روستایی شده و ناپایداری آنها را رقم میزند.
عوامل ذکر شده همرا با خشکسالیهای اخیر باعث شده وضعیت روستاهای ایران و به تبع آن در منطقه مورد مطالعه وخیمتر گردد و نتیجه آن به صورت فقیر شدن بیش از پیش جامعه روستایی، شکاف بیشتر بین شهر و روستا و در نتیجه مهاجرت بیشتر روستاییان به شهرها بروز کند. با بررسی، شناخت و ارزیابی وضعیت توسعه روستاها میتوان مشکلات موجود بر سر راه توسعه را شناسایی کرد و راه حلهایی برای آنها ارائه داد.این راه حلها زمانی موثر و مفید خواهند بود که با رویکرد سیستمی تمام جوانب توسعه پایدار را مدنظر قرار دهیم. رویکرد سیستمی به دلیل دیدگاه کلنگر خود، میتواند در این زمینه به بهترین شکل کمک کند. در این رویکرد، جامعه بهعنوان یک «کلیت»، شامل مجموعهای از اجزا میباشد که در ارتباط متقابل با یکدیگر، زمینه تداوم حیات خویش را فراهم میآورد. بر این اساس در دیدگاه سیستمی، جامعه یک موجودیت کلان و هشیار است که دگرگونی در یک بخش، بر تمامی تغییرات دیگر تأثیر گذاشته، موجب ارتقا و بهبود کارکرد سیستم یا افول آن میشود.
بنابراین ضرورت مییابد برای شناخت و حل مشکلات جامعه روستایی تحقیقی با رویکرد سیستمی که نگاهی کلی و یکجا به مسائل دارد انجام گیرد. چرا که در در مطالعات پیشین در زمینه ارزیابی توسعه پایدار، این نکته که توسعه پایدار به یک نگاه سیستمی نیاز دارد، به ندرت توجه شده است. از کاربردهای دیگر این تحقیق میتوان به موارد ذیل اشاره نمود:
- تعریف شاخصهای توسعه پایدار در سه بعد اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی با رویکرد سیستمی
- شناخت روابط علت و معلولی وهمچنین بازخوردهای هر یک از شاخصها جهت شناسایی و ارزیابی دقیق مشکلات توسعه روستایی بخش حمیل
- مدلسازی از وضعیت توسعه منطقه و پیشنهاد چندین سناریو برای شناخت روند توسعه در آینده، که این امر میتواند باعث افزایش اطلاعات و سطح آگاهی برنامهریزان، تصمیمگیران و مدیران محلی در ارائه راهکارهای مناسب گردد.
- همچنین نتایج این تحقیق میتواند مورد استفاده در سازمانها و اداراتی از جمله استانداری، فرمانداری، اداره جهاد کشاورزی، منابع طبیعی و محیط زیست قرار گیرد.
1-5 پیشینه تحقیق:
یکی از بخشهای مهم تحقیق، بخش مربوط به پیشینه و ادبیات تحقیق است؛ یعنی یکی از کارهای ضروری در هر پژوهشی، مطالعه منابع مربوط به موضوع تحقیق است؛ زیرا سرچشمه علوم را میتوان در پیشینه آنها کاوش کرد (دمپی یر، 1386: 1 .(جان دیوئی اعتقاد دارد مطالعه منابع، به محقق کمک میکند تا بینش عمیقی نسبت به جنبههای مختلف موضوع تحقیق پیدا کند. مطالعه منابع، باید هم از منابعی باشد که بهطور مستقیم، در رابطه با موضوع تحقیق میباشند و هم از منابعی باشند که بهصورت غیرمستقیم با آن موضوع، ارتباط دارند(دلاور، 1383: 182). بررسیها نشان میدهد که منابعی که بهطور مستقیم با موضوع این پژوهش در ارتباط باشد بسیار معدود هستند و درواقع منبعی با موضوع ارزیابی توسعه پایدار روستایی با رویکرد سیستمی یافت نشد. در زیر تعدادی از منابع داخلی و خارجی که درزمینه ارزیابی توسعه روستایی که با روشها و مدلها دیگر انجامگرفته بیانشده است.
1-5-1 منابع داخلی:
آقایاری هیر(1383)، در پایاننامه خود با موضوع سطحبندی پایداری توسعه روستایی بخش هیر با استفاده از GIS به ارزیابی و سطحبندی پایداری توسعه روستاهای بخش هیر پرداخته است. این ارزیابی با نگرش انداموار به توسعه و بر اساس شاخصسازی خصوصیات نظامهای پایدار در قالب ماتریس توسعه پایدار با در نظر گرفتن 89 شاخص و گردآوری اطلاعات ثانویه و همچنین تولید اطلاعات از طریق پرسشنامه صورت گرفته است. نتایج این تحقیق نشاندهنده وضعیت نامطلوب پایداری در منطقه موردمطالعه است و در این میان پایداری نظام محیطی قویتر از پایداری نظامهای اجتماعی و اقتصادی است.
ارشک(1389)، در پایاننامه خود با عنوان ارزیابی توسعه پایدار روستایی «مطالعه موردی دهستان چرام» از طریق مطالعه تطبیقی، آمار توصیفی(توزیع فراوانیها) با استفاده از ترم افزار Spss و Excel به تجزیهوتحلیل وضعیت توسعه دهستان چرام پرداخته است. نتایج تحقیق نشان میدهد که این دهستان به لحاظ سواد و اشتغال در مسیر توسعه قرار دارد ولی از درآمد و رشد جمعیت ناپایدار است.
شایان و همکاران(1390)، در مقالهای تحت عنوان ارزیابی پایداری توسعه روستایی شهرستان کمیجان، سطح پایداری و عوامل مؤثر بر آن را در 49 سکونتگاه روستایی این شهرستان را با استفاده از روشهای شاخصهای وزنی و آزمونهای مناسب در spss سنجش نموده است. بر اساس نتایج بهدستآمده از آزمون t استیودنت سطح پایداری تمامی سکونتگاهها بهطور معناداری کمتر از حد مورد انتظار بوده همچنین بعد اجتماعی با ضریب752/0 بیشترین تأثیر را بر سطح سکونتگاهها داشته است و بر اساس نتایج فن تحلیل عاملی بهمنظور پایدارسازی سکونتگاههای موردمطالعه، ارتقای مشارکت مردم در تصمیمگیری محلی، سهولت دسترسی به خدمات بهداشتی- درمانی، آموزشی و اقتصادی، مقاومسازی مساکن، ساماندهی دفع زباله، افزایش بازده تولید و سطح اشتغال گریزناپذیر هستند.
خسرو بیگی و همکاران(1390)، در پژوهشی به سنجش و ارزیابی پایداری در مناطق روستایی با استفاده از تکنیک تصمیمگیری چندمتغیره فازی- تاپسیس پرداخته است و هدف آن شناسایی روشهای متعدد ارزیابی پایداری و انتخاب یکی از آن روشها با رویکرد یکپارچه بهمنظور سنجش و ارزیابی پایداری است. در ادامه، روستاهای شهرستان کمیجان بهعنوان مطالعه موردی پژوهش انتخابشده و با استفاده از روش نمونهگیری کوکران از 430 خانوار دادهها جمعآوری گردیده. نتایج این تحقیق نشان میدهد که به ترتیب روستاهای فضلآباد و علیآباد با امتیازهای 696/0 و 666/0 میزان پایداری بالا و روستاهای کسر آصف و چالمیان سطح پایداری کمتری در قیاس با سایر سکونتگاهها دارند.
عنابستانی و خسروبیگی(1390)، در پژوهشی با عنوان سطحبندی پایداری توسعه روستایی با استفاده از فن چندمعیاره برنامهریزی توافقی CP به سطحبندی و ارزیابی روستاهای شهرستان کمیجان پرداخته است. در این مقاله سعی شده است با ارائه چهارچوب و روشی مناسب و جامع شاخصها انتخاب و میزان پایداری روستاها سنجش و ارزیابی شود. سپس با توجه به نتایج ارزیابی به سطحبندی سکونتگاهها جهت دستیابی به سلسلهمراتبی متعادل در نواحی روستایی پرداخته است. تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از روشهای آنتروپی و شانون و تحلیل چند متغیره برنامهریزی توافقی انجامشده است. نتایج این تحقیق نشان میدهد که از بین سکونتگاههای روستایی شهرستان کمیجان، روستاهای خنجین، امام درویشان، سمقاور و محمودآباد در سطوح بالا و روستاهای سلوکر، راستگردان، روشنایی و چالمیان در سطوح پایین پایداری قرارگرفتهاند.
افتخاری و همکاران (1390)، در تحقیقی با عنوان ارزیابی و اولویتبندی پایداری اجتماعی در مناطق روستایی: مطالعه موردی روستاهای شهرستان خرمبید استان فارس، با رویکردی جغرافیای، به بررسی سطح پایداری اجتماعی، نحوه انتخاب شاخصها و ارزیابی روشهای سنجش و اولویتبندی آنها پرداخته است. این پژوهش برای دویست خانوار روستایی مستقر در چهارده مرکز روستایی واقع در شهرستان خرمبید در استان فارس انجامگرفته است و نتایج آن نشان میدهد روستاهای قشلاق و مظفرآباد از بیشترین سطح پایداری اجتماعی برخوردارند. بهطورکلی نتایج اندازهگیری و سطحبندی پایداری اجتماعی در مراکز روستایی در منطقه موردمطالعه، با بهرهگیری از الگوریتم تاپسیس مبین تطبیق کامل این مدل با مشاهدات تجربی است.
کیانی(1393)، در پژوهشی با عنوان بررسی چالشهای توسعه در ناحیه روستایی- ساحلی شهرستان رشت به شناسایی چالشهای عمده توسعه پایدار روستایی پرداخته است و مدعی است عدم وجود استراتژی مناسب برای مدیریت توسعه، سبب ایجاد چالشهایی در روستاهای ساحلی شده است و تنها راه برونرفت از این چالشها را شناخت مشکلات اساسی مربوط به سواحل و برنامهریزی بر اساس منطق آمایش سرزمین و اصول توسعه پایدار میداند. در این تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بررسی منابع کتابخانهای، بررسیهای میدانی و تکمیل پرسشنامه اطلاعات جمعآوری گردیده و با استفاده از مدل (AHP) و آزمون ضریب همبستگی کندال (Kendalls) در نرمافزار SPSS مورد ارزیابی قرارگرفته است.
1-5-2 منابع خارجی:
Bossel (1999) ، در کتاب خود تحت عنوان «شاخصهای برای توسعه پایدار، نظریه، روش، نرمافزار» به تعریف مفهوم توسعه پایدار، جستجو و شناسایی جنبههای حیاتی توسعه پایدار و تعیین شاخصهای مرتبط با آن پرداخته است. برای تعیین شاخصها در سیستمهای داینامیکی در یک محیط پویا از رویکردی سیستمی استفاده نموده و پایداری توسعه را با روش کمی و رویکردی انداموار انجام داده است. همچنین در تعیین شاخصهای برای ارزیابی به نقش کارشناسان و فرایند مشارکت توجه داشته و شاخصهای برای سطوح شهرستان، دولت، کشور و یک منطقه جهانی مشخص کرده است. در این کتاب روشهای مختلفی مبتنی بر سیستم شرح دادهشده و توسعه پایدار بهعنوان یک فرایند تعاملی و سیستماتیک مطرح میشود و اولین وظیفه برای جستجو مناسب مجموعهای از شاخصها را شناسایی سیستمها و زیر سیستمهای آن، تجزیهوتحلیل و تعریف ساختار سیستم مربوطه میداند.
Roldan و همکاران (2002)، پژوهشی با عنوان پیشنهاد و استفاده از شاخصهای توسعه پایدار انجام دادهاند که در آن شاخصهای توسعه پایدار (SDI) و کاربرد آن در منطقه حوضه رودخانه کاتراکالوس بررسی و مطرحشده است. این منطقه یکی از مناطق صنعتی مکزیک است و در ایالت وراکروز در حدود 800 کیلومتری جنوب شرقی مکزیکوسیتی واقعشده است. شاخصهای مطرحشده در چهارچوب نیروهای محرک، دولت، پاسخگویی و فلسفه مطرحشدهاند. این چهارچوب در حال حاضر شامل یک شاخص کلی در مورد حسابداری محیطزیست بهمنظور تعیین ارزش پولی ناشی از تخریب منابع طبیعی است. در این مقاله با استفاده از تئوری تصمیمگیری چندمعیاره و 21 شاخص که این شاخصها بهطور خاص برای این کار طراحیشدهاند به بررسی ویژگیهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی منطقه پرداخته است. همچنین با استفاده از توابع نرمافزاری ایجادشده مناطق محدوده موردمطالعه برای هر شاخص سطحبندی شده است. شاخصهای توسعه پایدار طراحیشده در مورد هفت شهرداری به کار گرفته شد و با استفاده از آن رتبه عملکرد هر شهرداری نسبت به توسعه پایدار مشخص شد. در پایان این پژوهش مشکلات منطقه تجزیهوتحلیل، شناسایی و اولویتبندی شده است و پیشنهاد گردیده که بهمنظور بهبود توسعه منطقه باید مشکلات توسط شهرداریها حل شود و مدیریت منابع مطابق با اصول پایداری صورت بگیرد.
Purvis وهمکاران (2004) در این اثر نویسنده به تفضیل درباره مقیاس فضایی تعاملات فضایی در توسعه پایدار، جغرافیا و توسعه پایدار، کشاورزی پایدار برای قرن 21، تغییر جو و انرژی در توسعه پایدار و دیدگاههای توسعه پایدار به بحث میپردازد.
فرم در حال بارگذاری ...
[یکشنبه 1399-10-07] [ 08:44:00 ب.ظ ]
|