فصل اول:

 

 

 

                                          کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• مقدمه

 

صنعتی شدن جوامع، تأثیرات نامطلوبی در هیدرولوژی حوضه آبریز مربوطه می‌گذارد و موجب تشدید سیلاب‌ها، افزایش آلودگی در قسمت پایاب،کاهش جریان‌های پایه و کاهش تغذیه‌ی آب‌های زیر زمینی می‌گردد (طاهری بهبهانی و همکار،1375). به بیان دیگر، تحولات هیدرولوژیک ناشی از شهر سازی و نحوه کاربری، تغییر در حجم کل رواناب‌ها، میزان تغذیه ناشی از بارش، حداکثر آبدهی (پیک)سیلاب‌ها و کیفیت آب دارند.

 

اکثر شهرهای ایران در خروجی حوضه‌ها بنا شده اند و شهر تبریز نیز از این امر مستثنی نیست، افزایش سطوح نفوذ ناپذیر که ناشی از شهر سازی و احداث ساختمان بر خاك‌های نفوذ پذیر است، طبعأ از سطوح نفوذ پذیر حوضه که قادر به

 جذب بخشی از بارندگی است کاسته و در نتیجه بر حجم کل رواناب شهر افزوده است(بزرگ زاده،1372).بررسی آمار و اطلاعات خسارت ناشی از وقوع سیلاب در ایران و جهان بیانگر گستردگی صدمات ناشی از سیلاب به منابع طبیعی،انسانی و اقتصادی مناطق مختلف می‌باشد (وهابی،1385).

 

روند افزایش سیل در 5 دهه ی گذشته نشان می‌دهد که تعداد وقوع سیل در دهه 80 نسبت به دهه 40 تقریبا 10 برابر شده است و به عبارت دیگر 900 در صد افزایش داشته است (عبدی،1385). مهار طغیان و سیلاب مستلزم آشنایی مطلوب به نحوه عملکرد سیستم هیدرولوژیکی منطقه است (رامشت،1385). پهنه بندی خطر سیل،در واقع ابزاری اساسی برای مدیریت کاهش خطرهای سیل است و وسیله ایقانونی در دست دولت و مسئولان برای کنترل و مدیریت کاربری اراضی و برنامه‌های توسعه‌همزمان با کاهش خطرهای سیل و حفاظت محیط زیست است(تلوری،1376). نهایتاًدر این پژوهش به منظور تعیین محدوده‌های بحرانی و پیش بینی دامنه خسارات ناشی از سیلاب در شرایط مختلف از نظر توجیه اقتصادی و اجتماعی، برنامه‌های کنترل و مهار سیلاب، نقشه پهنه بندی خطر سیلاب تهیه گردید.

 

 

• بیان مسئله

 

موضوع سیلابهای شهری اگر چه همواره یکی از اقدامات مطالعاتی مرتبط با طرح‌های شهرسازی به شمار می‌رود اما غالبا با این موضوع به صورت سطحی و کم اهمیت برخورد شده است.

 

شناخت هر چه بیشتر پدیده‌ها و پارامتر‌های موثر درسیلاب‌های شهری و پیشرفتهای روز افزون که در زمینه ی محاسباتی منجربه تهیه ی نرم افزار‌های متنوعی گردیده است.

 

 

 

 

 

تعداد صفحات: 100

 

 

 

کلید واژه: گردشگری مذهبی، رضایتمندی گردشگر، محصول گردشگری، مدل HOLSAT، شهر تبریز

 

 

 

چکیده:

 

 

 

 

چکیده

 

امروزه گردشگری مذهبی با همه اجزاء و گونه­های مختلف آن به سبب ویژگی­های ساختاری و کارکردی خاص­، توانسته خود را در متن گردشگری جهانی جای دهد­. جاذبه های مذهبی­، زیارتگاه­ها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می­کند­. یکی از مهمترین مسائلی که هر نهاد متولی پذیرش گردشگر یا زائر با آن مواجه است­، شناسائی و ارزیابی رضایت گردشگران از محصول ارائه شده است­. در این مطالعه کلیه اماکن مذهبی عراق که مرقد مطهر شش امام معصوم (ع) در آن کشور قرار داشته به عنوان مقصد گردشگری انتخاب شده است­. هدف از پژوهش حاضر سنجش رضایت گردشگران شهر تبریز از محصول گردشگری کشور عراق با استفاده از مدل HOLSAT  است­. این مدل به ارزیابی رضایت گردشگران از طریق تجزیه و تحلیل انتظارات و عملکرد از مقصد گردشگری می­پردازد. برای دستیابی به هدف، با تنظیم و تهیه پرسشنامه به عنوان ابزار تحقیق و توزیع آن به تعداد 380 پرسشنامه به روش نمونه­گیری در دسترس بین گردشگران در طول 45 روز و پردازش داده­ها در نرم افزار   SPSS انجام شده است، نتایج گویای آن است که محصول گردشگری کشور عراق از جمله جاذبه­های فرهنگی و تاریخی مقصد­، اماکن مذهبی­، امکانات موجود مقصد­، دسترسی مقصد­، خدمات بهداشتی و غذایی مقصد­، برخورد متولیان امر در مقصد­، امنیت در مقصد­، و تصویر از مقصد است­. نتایج حاصل از اندازه­گیری رضایت گردشگران در مدل HOLSAT نیز گویای سطوح متفاوت رضایت گردشگران از ابعاد مختلف محصول گردشگری است­. علاوه بر آن نتایج حاصل از آزمون فرضیات نشان­دهنده رابطه مثبت و معنی­دار بین امكانات و كیفیت خدمات رفاهی و رضایت گردشگران می­باشد. همچنین وجود رابطه مثبت و معنی­دار بین بحرانهای امنیتی و رضایت گردشگران تایید شد. همچنین نتایج بدست آمده از مدل رگرسیونی نشان­دهنده رابطه مثبت و معنی­دار بین برخورد متولیان امر و ضابطین مستقر در پایانه­های مرزی بین دو كشور و رضایت­مندی گردشگران می­باشد.

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

فصل اول:کلیات

 

چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………1

 

1-1- بیان مساله ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………2

 

2-1- ضرورت و اهمیت تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………6

 

3-1- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..8

 

4-1- سوالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

 

5-1-  فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….9

 

6-1- چالش های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………9

 

فصل دوم:اصول و مبانی نظری

 

1-2- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….16

 

2-2-گردشگر……………………………………………………………………………………………………………………………………………………..17

 

3-2- گردشگری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………17

 

4-2- نوع شناسی گردشگری …………………………………………………………………………………………………………………………….19

 

1-4-2- گردشگری درمانی…………………………………………………………………………………………………………………………………22

 

3-4-2-گردشگری فرهنگی…………………………………………………………………………………………………………………………………22

 

4-4-2- گردشگری روستایی ………………………………………………………………………………………………………………………………28  

 

5-4-2- گردشگری شهری………………………………………………………………………………………………………………………………….29

 

6-4-2- گردشگری ماجراجویانه………………………………………………………………………………………………………………………….31

 

7-4-2-گردشگری طبیعت………………………………………………………………………………………………………………………………..33

 

8-4-2- گردشگری آموزشی……………………………………………………………………………………………………………………………….33

 

9-4-2-گردشگری ورزشی…………………………………………………………………………………………………………………………………..34

 

10-4-2- گردشگری اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………….34

 

11-5-2- گردشگری بازرگانی وتجاری………………………………………………………………………………………………………………..35

 

12-4-2-گردشگری مذهبی………………………………………………………………………………………………………………………………..35

 

1-12-4-2-گردشگری مذهبی در جهان…………………………………………………………………………………………………………..36

 

2-12-4-2-گردشگری مذهبی در ایران…………………………………………………………………………………………………………..39

 

3-12-4-2-تقسیم بندی انواع گردشگری مذهبی…………………….…………………………………………………………………….40

 

4-12-4-2- زیارت و زائر…………………….……………………………………………………………………………………………………………41

 

5-12-4-2- زائر و گردشگر…………………….………………………………………………………………………………………………………..42

 

5-2- اثرات گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………..43

 

1-5-2- اثرات فرهنگی- اجتماعی گردشگری.………………………………………………………………………………………………………45

 

3-5-2- اثرات زیست محیطی……………………………………………………………………………………………………………………………………46

 

4-5-2-آثار اقتصادی گردشگری در شهر ………………………………………………………………………………………………………………….48

 

1-4-5-2- گردشگری و درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………….49

 

2-4-5-2-گردشگری و اشتغال زایی…………………………………………………………………………………………………………………………..50

 

9-2- برنامه ریزی گردشگری………………………………………………………………………………………………………………………………………51

 

7-2- رویکرد کیفیت……………………………………………………………………………………………………………………………………………………52

 

8-2-محصول گردشگری……………………………………………………………………………………………………………………………………………..54

 

9-2-رضایت گردشگر…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..63

 

10-2- پیشینه موضوع تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………….65

 

فصل سوم : مواد و روشها

 

1-3- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..70

 

2-3- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….70

 

3-3- ابزارها………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….71

 

4-3- مدل HOLSAT………………………………………………………………………………………………………………………………………………73

 

فصل چهارم: بحث و نتایج

 

1-4-منطقه مورد مطالعه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

1-1-4-موقعیت………………………………………………………………………………………………………………………………………………….76

 

2-1-4-جغرافیای طبیعی…………………………………………………………………………………………………………………………………..76

 

3-1-4- ویژگیهای جمعیتی…………………………………………………………………………………………………………………………………………78

 

4-1-4- اماکن و جاذبه های گردشگری مذهبی منطقه مورد مطالعه……………………………………………………………………79

 

2-4- یافته های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………………………81

 

1-2-4- ویژگی­های دموگرافیکی- اجتماعی پاسخ­دهندگان……………………………………………………………………………………81

 

2-2-4- مشخصات سفر پاسخ دهندگان…………………………………………………………………………………………………………………….85

 

3-4- سنجش رضایت گردشگران با مدلHOLSAT……………………………………………………………………………………………..88

 

4-4- سنجش تاثیرگذاری ابعاد محصول گردشگری مذهبی کشور عراق بر رضایت گردشگران شهر تبریز …………………94

 

5-4- بررسی تمایلات رفتاری آینده گردشگران عتبات عالیات …………………………………………………………………………………….97

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پاسخ به فرضیات

 

1–5–مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….95

 

2–5– آزمون فرضیات……………………………………………………………………………………………………………………………………….95

 

3–5– جمع­بندی و نتیجه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………97

 

4–5–پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………………………………..98

 

منابع و ماخذ

 

فهرست جداول

 

جدول(1-2): تقسیم­بندی انواع گردشگری مذهبی  …………………………………………………………………………………………………41 

 

جدول(2-2): طیف زائر و گردشگر   …………………………………………………………………………………………………………………………  43

 

جدول(3-2): اثرات سیاسی مثبت و منفی توسعة گردشگری     ……………………………………………………………………………..  46

 

جدول (1-4): ویژگی­های دموگرافیکی-اجتماعی پاسخ­دهندگان…………………………………………………………………………….  82

 

جدول (2-4): مشخصات سفر پاسخ­دهندگان…………………………………………………………………………………………………………….  85

 

جدول (3-4):انتظارات­، عملکرد و سطح رضایت از محیط و جاذبه مقصد………………………………………………………………..  86

 

جدول (4-4): انتظارات­، عملکرد و سطح رضایت از دسترسی مقصد………………………………………………………………………..  89

 

جدول (5-4): انتظارات­، عملکرد و سطح رضایت از تسهیلات و خدمات مقصد………………………………………………………..  91

 

  جدول (6-4):انتظارات­، عملکرد و سطح رضایت از تصویر از مقصد…………………………………………………………………………  92

 

 

جدول(7-4­): سنجش رابطه بین امكانات و كیفیت خدمات رفاهی و میزان رضایت­مندی گردشگران…………………….  94

 

جدول(8-4):  بحرانهای امنیتی و وجود درگیری­های ­داخلی بر میزان رضایت­مندی گردشگران ……………………………  94

 

جدول(9-4):  رابطه برخورد متولیان امر مستقر در پایانه­های مرزی و میزان رضایت­مندی گردشگران……………………  94

 

جدول(10-4): سنجش تاثیرگذاری ابعاد محصول گردشگری مذهبی کشور عراق بر رضایت گردشگران…………………  95

 

جدول(11-4): آزمون تاثیرگذاری رضایت بر تمایلات رفتاری آینده گردشگران عتبات عالیات……………………………….  97

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

 

شکل (1-2): چرخه حیات گردشگری ………………………………………………………………………………………………………………….. 24

 

شکل( 2-2):  چهارچوب مخصوص صنعت گردشگری………………………………………………………………………………………..   27

 

شکل (3-2): نواحی کارکردی در شهر توریستی…………………………………………………………………………………………………..  31

 

شکل (4-2): گردشگری ACE…………………………………………………………………………………………………………………………………32   

 

شکل (5-2): کارکرد و ساختار گردشگری­مذهبی و تاثیر آنها در گسترش شهر­نشینی و گردشگری……………………….39

 

شکل (6-2): زنجیره کالا و خدمات در گردشگری……………………………………………………………………………………………………55

 

شکل(7-2): مولفه­های اصلی محصول گردشگر    …………………………………………………………………………………………………..62

 

شکل(8-2):عناصر تشکیل دهنده تصویر از مقصد    ………………………………………………………………………………………………63

 

شکل(1-4): موقعیت محدوده مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………..   79

 

شکل(2-4): موقعیت مرز مهران و محور مهران تا شهر­های زیارتی……………………………………………………………………..80

 

شکل (3-4): پاسخگویان از نظر جنس………………………………………………………………………………………………………………………   81

 

شکل(4-4): پاسخگویان از نظر سن……………………………………………………………………………………………………………………………   82

 

شکل(5-4): اشتغال پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………………………………………   83

 

شکل (6-4): وضعیت تاهل پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………   83

 

شکل(7-4): تحصیلات پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………………   84

 

شکل(8-4): درآمد ماهانه پاسخگویان………………………………………………………………………………………………………………..   84

 

شکل (9-4): تعداد سفر گردشگران…………………………………………………………………………………………………………………….   86

 

شکل (10-4): مدت اقامت گردشگران………………………………………………………………………………………………………………..  6 8

 

شکل(11-4): نوع سفر…………………………………………………………………………………………………………………………………………….   86

 

 شکل(12-4) هدف از سفر..…………………………………………………………………………………………………………………………………..   87

 

شکل(13-4): انتظارات /عملکرد محیط و جاذبه مقصد………………………………………………………………………………………………  89

 

شکل(14-4): انتظارات /عملکرد دسترسی مقصد……………………………………………………………………………………………………….  90

 

شکل(15-4): انتظارات /عملکرد تسهیلات و خدمات مقصد………………………………………………………………………………………  91

 

شکل (16-4): انتظارات /عملکرد تصویر از مقصد……………………………………………………………………………………………..  94

 

شکل(17-4): توزیع تمایلات رفتاری آینده گردشگران عتبات عالیات………………………………………………………………………..  96

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

      گردشگری مذهبی به عنوان یکی از مهمترین زیرمجموعه­های صنعت بزرگ و متنوع گردشگری جهانی از جایگاه ویژه­ای در رشد اقتصادی کشورها برخوردار است.  به طوریکه در دهه­های اخیر گردشگری دینی در اکثر کشورهای جهان در حال افزایش می­باشد و علاقه فراوان مردم به خاطر بازدید از این اماکن به مذاهب و ادیان بیشتر شده است (کاویان­فر،8:1386).

 

      با توجه به تأثیر شگرف گردشگری در زمینه­های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در جوامع امروز، باید با نظری بلند و مدیریتی عالمانه، آگاهانه و با برنامه­ریزی درست، در جهت گسترش آن تلاش کرده و آثار منفی آن را به حداقل رسانید. بنابراین یکی از روشهای سنجش کارایی خدمات و تسهیلات  موجود در یک ناحیه  ارزیابی نظر بهره­برداران و استفاده­کنندگان از این خدمات یا به عبارت بهتر رضایتمندی گردشگران  می­باشد (فنی و همکاران،35:1391).

 

       رضایتمندی گردشگران یكی از مهمترین عوامل رقابتی و بهترین شاخص برای تضمین رشد سودهای آنی محسوب می­شود­. امروزه بسیاری از مراكز­، اركان­ها و سازمان­ها میزان رضایت گردشگران را به عنوان معیاری مهم برای سنجش كیفیت كار خود قلمداد می­كنند و این روند همچنان در حال افزایش است (­قلی­پور سلیمانی­،1387 :3 ).

 

      رضایت گردشگران باعث می­شود تا این احساس رضایت در تمایل آنان به بازگشت و تداوم مسافرت به مقصد، از یک سو و تشویق و ­ترغیب دوستان ­و آشنایان به دیدار از شهر مقصد مؤثر واقع شود و به این ترتیب  موجبات تداوم و پایداری گردشگری و رونق اقتصادی در منطقه مورد­نظر شود (فنی و همکاران،35:1391).

 

       کشور عراق یکی از مهمترین پایگاه­های مذهبی جهان تشیع که دارای توانمندی­های گردشگری با کارکردهای مذهبی _ فرهنگی ارزشمند در سطح ملی و بین­المللی می­باشد­، ورودگردشگران مذهبی ایرانی به کشور عراق می­تواند آثار شگرفی در زمینه­های مختلف از جمله اقتصادی _ اجتماعی از خود به جا گذارد ، اما کسب آثار مثبت و مطلوبیت­ها زمانی امکان­پذیر است که بستر مناسب آن یعنی نهادهای مدنی و زیر ساخت­های اجتماعی نیز فراهم شده باشد. یکی از مهمترین مسائلی که هر نهاد متولی پذیرش گردشگر یا زائر با آن مواجه است­، شناسائی و ارزیابی رضایت گردشگران از محصول ارائه شده است .

 

      بنابراین پژوهش حاضر ضمن تدوین یک چارچوب تئوریک برای ماهیت محصول مقاصد گردشگری در کشور عراق، سنجش رضایت گردشگران از محصول گردشگری کشور عراق را با استفاده از مدل HOLSAT  انجام خواهد داد­.

 

1-1-بیان مسئله

 

  گردشگری یکی از سریعترین صنایع در حال توسعه در اقتصاد جهانی است. اهمیت این صنعت به قدری است که تنها صنعت نفت و صنایع خودرو از آن بالاتر می­باشند (اوبرت ،5:2002). علی­رغم این واقعیت که صنعت گردشگری بخشی از تاریخ بشر است و از دوران  باستان رایج بوده است، پویایی و رشد آن تنها در نیمه دوم قرن بیستم آغاز شده است. در حالی که در دهه 1950 حدود 25 میلیون نفر جزء گردشگری بین­المللی قرار گرفتند در سال 2009  تعداد آنها به بیش از 800 میلیون نفر که در برخی از منابع این آمار 930 ملیون نفرمی­باشد ( ،22:2010).

 

     در واقع صنعت گردشگری به عنوان یکی از مهمترین صنایع جهان که نقش عمده­ای در بهبود وضعیت اقتصادی کشورها و توسعه اقتصادی آنها دارد از سوی کارشناسان­، دانشمندان­، مدیران و برنامه­ریزان اقتصادی کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. صنعت توریسم عمدتاً از دو جهت حائز اهمیت بسیار است. اولا موجبات آشنایی ملل با دیگر فرهنگ­ها­، نژاد­ها­، اقوام­، سرزمین­ها­، گویش­ها را فراهم می­نماید­، و ثانیا دیگر کشورهای مختلف جهان در سایه برخورداری از امکانات گوناگون و جاذبه­های متنوع در صدد جلب گردشگران هستند­ (گوهریان ،1384 :25).

 

      توریسم مذهبی یكی از رایج­ترین اشكال گردشگری در سراسر جهان است كه سابقه­ی آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می­گردد. مدارك و اسناد تاریخی موجود از تمدن­های كهن بین­النهرین­، مصر­، ایران، هند­، چین و غیره نیز آثار و قراین بر جای مانده از روزگار پیش از تاریخ حكایت از سفرهای زیارتی انسان های متعددی دارد كه از دیر­باز به منظور انجام فرایض دینی و مذهبی مسیر های طولانی را جهت زیارت  طی می­كردند. البته منظور این نیست که توریسم مذهبی­_­زیارتی فقط مخصوص مسلمانان و کشور­های اسلامی است­. این نوع گردشگری­، زیارت در تمام ادیان و مذاهب را شامل می­شود­. در کشورهای اسلامی نیز جاذبه­های دیگر گردشگری­، جاذبه­های تاریخی­، فرهنگی­، طبیعی و انسان ساخت وجود دارد و گردشگران مسلمان هم با انگیزه­هایی به جز زیارت سفر می­کنند (­حاج غلامرضایی ،1376: 54-53).

 

     جاذبه­های مذهبی­، زیارتگاهها و اماکن مقدس هر ساله تعداد زیادی از گردشگران را به سوی خود جذب می­کنند­، تاسیسات اقامتی و پذیرایی این نوع از گردشگری مانند مسافرخانه­ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعی­– فرهنگی و عقیدتی گردشگران و جامعه میزبان دارای ویژگی­های خاص خود است که در هر کشوری از تنوع بسیار بالایی برخوردار می­باشد (­رضوانی، 1386 : 19­)

 

     توریستهای مذهبی، گردشگران فرهنگی هستند كه برای زیارت اماكن­، آثار­، یادمان مذهبی­، انجام اعمال مذهبی و دینی، ترویج و آموزش و گذران اوقات فراغت به  مكان­ها و مراكز مذهبی سفر می­كنند. مردم با توجه به مذهبی که دارند به مکانهای مختلف جهت مقاصد زیارتی سفر می­کنند­. امروزه گردشگری مذهبی با همه اجزاء و گونه­های مختلف آن­، به سبب ویژگی­های ساختاری و کارکردی خاص­، توانسته خود را در متن گردشگری جهانی جای دهد و بر اساس برآوردی این نوع گردشگری 26% از کل جریان­های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است (رحیم پور ،1379: 2 ).

 

     نكته  قابل توجه در این زمینه این است كه گردشگری مذهبی تنها شکلی از اشکال گردشگری می­باشد که بر موانع آب و هوایی غلبه می­نماید­. “­سینگ “­یکی از نظریه­پردازان این صنعت در این زمینه می­گوید: “به نظر می­رسد روحیه ادیسه بر موانع آب و هوایی غلبه می­نماید­. بدین ترتیب با تغییرات فصل و تحولات آب و هوایی مشاهده می­شود که تعداد توریسم و بازدید از شهر­ها و مراکز مذهبی دچار تغییر نمی شود.” و اینكه برای این نوع گردشگر، تنها مقصد حائز اهمیت نیست. تجربه او از همان ابتدای ترک مبدا آغاز می­شود و تمام مسیر و وقایعی را که در طول مسیر با آن مواجه می­شود دربر می­گیرد (میرا،11:2004).

 

     از دیدگاه اسلام و قرآن،گردشگری نه تنها برای زیارت و سیاحت بلکه برای مشاهده دیگر جوامع وآشنایی با دیگر فرهنگ­ها و فرهنگ غنی اسلامی اهمیت بسیار زیادی دارد. در خصوص گردشگری دو مساله در اسلام حائز اهمیت است. اولا گردشگری و سیر و سیاحت در پهنه­ی گیتی و مشاهده­ی آثار صنع و آشنا شدن با فرآورده­های جوامع بشری و ملل مختلف که آن هم از آثار صنع الهی محسوب می­شود. ثانیا جلب گردشگران به کشورهای اسلامی موجب می­شود تا از نزدیک با فرهنگ اصیل و تمدن دیر پای اسلامی آشنا شوند .سفرهای زیارتی در بین مسلمانان از اهمیت بیشتری نسبت به سایر مذاهب برخوردار است­. در این مورد سفر به مکه معظمه از دلایل قوی این ادعا است­. همه ساله میلیون­ها مسلمان از کشورهای مختلف دنیا جهت زیارت خانه خدا به مکه سفر می­کنند: سفر های زیارتی به مکه بدون تردید یکی از بزرگترین رخدادها در تاریخ مسلمانان است (معرفت ، 1376 :23 ).

 

     رضایتمندی گردشگران یكی از مهمترین عوامل رقابتی و بهترین شاخص برای تضمین رشد سودهای آنی محسوب می­شود­. امروزه بسیاری از مراكز­، اركان­ها و سازمان­ها میزان رضایت گردشگران را به عنوان معیاری مهم برای سنجش كیفیت كار خود قلمداد می­كنند و این روند همچنان در حال افزایش است. رضایت گردشگران زمانی به دست می­آید كه فرایندهای مناسب به گونه­ای طراحی شوند كه خدمات ارائه شده توقعات و انتظارات گردشگر را بر آورده نماید. در رضایت­مندی گردشگران هماهنگی ادارات و سازمان های متولی و مرتبط با این صنعت برای فراهم نمودن امكانات لازم و جلب رضایت گردشگر به منظور بازدید مجدد است. تحقیقات سازمان جهانی گردشگری و دیگر مطالعات نشان می­دهد كه تبلیغات برای توسعه این صنعت در هر كشور یا منطقه ضروری است یعنی برای جلب گردشگران به یك منطقه باید قابلیت­های گردشگری آن منطقه به افراد شناسانده شود ( قلی­پور سلیمانی­،1387 :3 ).

 

     همچنین محصول گردشگری یک مقصد­، شامل پنج جزء­، محیط و جاذبه­های مقصد­، تسهیلات و خدمات مقصد­، دسترسی مقصد­، تصویر از مقصد و هزینه­های مصرف­کننده است­. کیفیت یک محصول یا کالا از مهمترین عوامل رضایت­مندی مشتریان است که در موسسات خدماتی تحت تاثیر متغییرهای گوناگون قرار می­گیرد (زیویار و همکاران ،1391: 186-173 ).

 

امروزه رضایت مشتری را می­توان به عنوان جوهره موفقیت در جهان رقابتی در­نظر گرفت (­زیویار و همکاران 1391: 186-173­) موضوع افزایش رقابت در صنعت جهانی گردشگری سبب شده است تا از مدیران هتل­ها و ادارات دولتی به دنبال جستجوی راهبردهای جدید برای افزایش گردشگران داخلی و خارجی باشند­. رسیدن به این هدف با بهبود کیفیت که آینده گردشگران در گرو آن است در کانون قلب پایداری جای دارد و بهبود کیفیت می­بایستی در تمام ارکان و عرصه­های صنعت گردشگری مانند بهبود کیفیت حمل و نقل­، میهمان­پذیری و میهمان­داری­، اماکن اقامتی و غیره ایجاد شود­، تا رضایت گردشگر حاصل شود (بارچو و همکاران،1050:2011).

 

رضایت گردشگران به عنوان مهمترین منبع مزیت رقابتی در­نظر گرفته می­­شود­. به همین دلیل استراتژی اندازه­گیری و تقویت رضایت گردشگران بسیار مورد توجه قرار می­گیرد­. علاوه بر این محققان عوامل متنوع و مختلف موثر بر رضایت گردشگران را در مقاصد گردشگری مورد مطالعه قرار داده­اند (بارچو و همکاران،1052:2011).     بدین معنی محصول گردشگری مقصد (ترونگ و کینک،530:2009 و وتیتنو و همکاران،1170:2013)،کیفیت خدمات (بوتنارو و میلر،376:2012) ­­، امنیت­، تجربه قبلی­، تصویر از مقصد (وتیتنو و همکاران،1170:2013)، جاذبه (نواسکی،301:2013)، حمل­و­­نقل (تامپسون و سچوفیلد،340:2004)­، هتلداری­، هزینه­ها (کرچز و سچوفیلد، 590:2011) و ویژگی­های دموگرافیکی – اجتماعی به طور مستقیم یا غیر­مستقیم بر رضایت گردشگر موثر هستند ( زینلی و همکاران،80،1393­). با این وجود پژوهشگران تاکید دارند که یافته­های آن­ها به طور جهانی قابل تعمیم نیست چرا که ماهیت عوامل موثر بر رضایت بستگی به ابعاد و ویژگی­های مقاصد مانند تسهیلات­، جاذبه­ها­، هزینه­های صرف شده در مقصد دارد (کرچز و سچوفیلد، 592:2011) ).

 

2-1- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

      با نامگذاری سال2010 میلادی به سال “توریسم اسلامی­” توسط سازمان کنفرانس اسلامی و نیز تبدیل شدن صنعت گردشگری به عامل موثر در تعامل فرهنگها­، گفتگوی تمدن­ها و برقراری انس و الفت بین ملت­ها­، لزوم شناخت و توجه به بخش­های پر­اهمیت این صنعت بویژه گردشگری مذهبی ضروری به نظر می­رسد ( jamejamonline.ir ).

 

     گفته می­شود در ایران خاستگاه گردشگری به سفرهای زیارتی بر­می­گردد كه مردم برای زیارت اماكن مذهبی انجام می­دادند و گردشگری مذهبی شكلی جدید و مدرن از سفرهای زیارتی است (رحیم پور،1379:2­)­. امروزه، در کشور ایران توریسم مذهبی از جمله جاذبه­های گردشگری پر­طرفدار است که با توجه به کشورهای اسلامی مجاور، استقبال خوبی از آن در ایران می­شود. اغلب مردم ایران شیعه­اند و زیارت معصومین (ع) و امام زادگان مورد تاکید مذهب آنان است و تاثیر بسیاری بر کنش آنان دارد که یکی از جلوه های آن حضور سالانه میلیون­ها زائر در مشهد مقدس رضوی است و زیارت امامان شیعه در عراق توسط مردم ایران و سایر شیعیان جهان جلوه­های دیگر آن است­. با وجودیکه فضای معنوی کشورهای مسلمان­، خود دارای جاذبه است و بسیاری از مسلمانان دوست دارند به مناطقی سفر کنند که فرهنگ و ارزش­های اسلامی به آنها حاکم است، رعایت ارزشها و آداب اسلامی از جمله وجود غذاهای حلال و راحتی در انجام فرایض دینی­، احساس امنیت و خاطری آسوده را برای گردشگران مسلمان فراهم می­کند. اما بسیاری از کشورهای اسلامی مانند عراق، علیرغم برخورداری از جاذبه­های گردشگری مذهبی­، تاریخی­، فرهنگی­، و طبیعی­، فاقد زیر ساخت­های مناسب هستند­. کم­توجهی در استفاده از فن­آوری نوین اطلاعاتی ، ضعف برنامه ریزی و مدیریت کارآمد در این صنعت، از جمله دلایل عدم موفقیت کشورهای اسلامی در جلب گردشگر است.

 

      با توجه به شور و اشتیاق مردم ایران برای زیارت اماکن متبرکه کشور عراق از یک سو و نابسامانی خدمات رفاهی و بهداشتی برخی هتل­ها­ی محل اسکان و نبود بهداشت کافی در محیط شهری و کمبود امکانات رفاهی و خدماتی و وجود مشکلات امنیتی و جنگ­های داخلی­ از سوی دیگر برای هموطنان­مان مشکلات زیادی به وجود آمده است. لذا بررسی رضایت گردشگران از اماکن زیارتی کشور عراق توسط زائران ایرانی ضروری بنظر می­رسد. از اینرو، پژوهش سعی دارد رضایت گردشگران شهر تبریز را از محصول توریسم مذهبی کشور عراق بررسی کند.

 

3-1-اهداف تحقیق

 

با توجه به موضوع  و مطالب ارائه شده اهداف پژوهش به دو دسته کلی و جزئی به شرح زیر تقسیم می­شود :

 

هدف کلی:

 

 

• هدف از این تحقیق ارزیابی رضایتمندی گردشگران شهر تبریز از محصول توریسم مذهبی کشور عراق با استفاده از مدلHOLSAT

 

اهداف جزئی :

 

 

• معرفی جاذبه­ها و توانمندی های توریسم مذهبی کشور عراق .

 

• بررسی تاثیر کیفیت خدمات وامکانات رفاهی (­مانند محل اقامت­، وسایل حمل و نقل و غیره­) و محصول گردشگری مذهبی ارائه شده در رضایتمندی گردشگران شهر تبریز .

 

• ارزیابی تاثیر بحران­های امنیتی موجود در کشور عراق در میزان رضایتمندی گردشگران شهر تبریز .

 

• بررسی تاثیر برخورد متولیان امر گردشگری مذهبی دو کشور در میزان رضایتمندی گردشگران شهر تبریز .

 

• ارزیابی و تاثیر­گذاری محصول توریسم مذهبی بر رضایت گردشگران شهر تبریز برای مسافرت مجدد

 

4-1- سوالات تحقیق

 

 

• آیا کیفیت خدمات و امکانات رفاهی کشور عراق با رضایتمندی گردشگران مذهبی شهر تبریز ارتباط دارد؟

 

• آیا بحرانهای امنیتی و درگیری­های داخلی کشور عراق با رضایتمندی گردشگران مذهبی شهر تبریز ارتباطدارد؟

 

• آیا بر خورد متولیان امر و ضابطین مستقر در پایانه­های مرزی ایران و عراق با رضایت­مندی گردشگران مذهبی شهر تبریز ارتباط دارد؟

 

 

 

1-7-3-  نظریه روستا – شهر : 15

 

 

1-7-4-  نوشهر گرایی : 15

 

 

1-7-5-  دیدگاه توسعه پایدار : 15

 

 

1-7-6 دیداه توسعه پایدار شهری ____________________________________________________16

 

 

1-8-    روش‌شناسی : 17

 

 

1-8-1-  مرحله اول : 17

 

 

2-8-1-  مرحله دوم : 17

 

 

3-8-1-  مرحله سوم مدل: 18

 

 

4-8-1-  مشکلات و موانع تحقیق_ 18

 

 

1-8-5- واژگان کلیدی ___________________________________________________________18

 

 

فصل دوم: مفاهیم و دیدگاه­های مرتبط با پژوهش

 

 

2-1-    تعریف مفاهیم: 20

 

 

2-1-1-  مفهوم توسعه پایدار : 20

 

 

2-1-2-  شهر پایدار: 22

 

 

2-1-3-  پایداری شهری: 24

 

 

2-1-4-  تفاوت توسعه پایدار شهری و پایداری شهری: 25

 

 

2-2-    دیدگاه های مرتبط با ردپای بوم شناختی_ 27

 

 

1-2-2شهر سالم : 27

 

 

2-2-2   شهر اکولوژیک: 27

 

 

3-3-2-  شهر سبز: 28

 

 

4-2-2-  ردپای بوم‌شناختی: 29

 

 

2-2-5-  دیدگاه اقتصاد فضا : 31

 

 

2-2-6-  دیدگاه سیستمی : 32

 

 

2-2-7-  دیدگاه توسعه پایدار: 34

 

 

2-2-8-  دیدگاههای مختلف درباره توسعه پایدار: 35

 

 

2-2-8-1-     دیدگاه اقتصاد نئو کلاسیک: 35

 

 

2-2-8-2-     دیدگاه دانشمندان بوم‌شناس: 35

 

 

2-2-8-3-     دیدگاه عدالت بین نسلی: 35

 

 

2-2-8-4-     دیدگاه توازن مواد : 35

 

 

2-2-8-5-     ویژگیهای توسعه پایدار: 36

 

 

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه

 

 

3-1-    برخی از ویژگی های طبیعی محدوده­ی موردمطالعه: 43

 

 

3-1-1-  موقعیت، حدود و وسعت: 43

 

 

3-1-2-  توپوگرافی: 44

 

 

3-1-3-  زمین‌شناسی: 46

 

 

3-1-4-  تکتونیک: 47

 

 

3-1-5-  خاکهای شهرستان اصفهان: 47

 

 

3-1-6-  وضعیت آب و هوایی: 47

 

 

3-1-7-  منابع آب: 51

 

 

3-1-7-1-     آبهای سطحی: 51

 

 

3-1-7-2-     آبهای زیرزمینی: 51

 

 

3-1-8-  پوشش گیاهی: 52

 

 

3-2-    برخی از ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی شهرستان اصفهان: 53

 

 

3-3-    برخی از ویژگیهای کالبدی شهرستان اصفهان  54

 

 

3-3-1   حمل‌ونقل: 54

 

 

3-3-2-  کاربری اراضی شهرستان اصفهان: 54

 

 

4-1-    مقدمه: 59

 

 

4-2-    روشهای ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی و بوم‌شناختی توسعه: 60

 

 

4-3-    روش ارزیابی تداخل آثار بوم‌شناختی: 61

 

 

4-4-    روش ردپای بوم‌شناختی: 62

 

 

4-4-1-  روش محاسبه ردپای بوم‌شناختی: 65

 

 

4-4-2-  اقلام مصرف: 66

 

 

4-5-    مزیتها و معایب روش ردپای بوم‌شناختی: 72

 

 

4-5-1-  مزایای ردپای بوم‌شناختی_ 72

 

 

4-2-5-  معایب روش ردپای بوم‌شناختی: 73

 

 

4-6-    محاسبه ردپای شهرستان اصفهان: 73

 

 

4-6-1-  زمین انرژی: 73

 

 

4-6-2-  زمین کشاورزی_ 78

 

 

4-6-3-  مراتع: 84

 

 

4-6-4-  زمین جنگل: 85

 

 

4-6-5-  زمین دریا: 85

 

 

4-6-6-  زمین‌ساخته شده: 85

 

 

4-7-    محاسبه  ظرفیت زیستی شهرستان اصفهان: 91

 

 

4-8-    محاسبه کسری موازنه: 92

 

 

4-9-    مقایسه ردپای بوم‌شناختی شهرستان اصفهان با ردپای ایران و جهان_ 95

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

 

 

5-1-    مقدمه 100

 

 

5-2-    پاسخ به فرضیه­های تحقیق_ 101

 

 

5-2-1-  فرضیه اول : 101

 

 

5-2-2-  فرضیه دوم: 102

 

 

5-3-    نتیجه­گیری: 103

 

 

5-4-    پیشنهادها و راهکارها : 105

 

 

5-5-    منابع: 108

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                          فهرست جدول ها                                 صفحه

 

 

جدل شماره1: مساحت اختصاص داده شده به هر کدام از بخش های مصرفی شهرستان اصفهان_____________55

 

 

جدول شماره2: حوزه های کاربری__________________________________________________68

 

 

جدل شماره3: نوع زمین، نوع کاربری و سیستم آن برای برآورد ردپای بوم شناختی_____________________69

 

 

جدل شماره4: میزان برق مصرفی در بخش های مختلف شهرستان اصفهان 1390 ______________________74

 

 

جدول شماره5: مصرف انواع فراورده های نفتی شهرستان اصفهان 1390 ___________________________74

 

 

جدل شماره6: مقدار انرژی مصرفی غذا، حمل و نقل _______________________________________75

 

 

جدل شماره7: هزینه و درآمد خانوار شهرستان اصفهان 1390__________________________________76

 

 

جدول شماره8: مقدار انرژی مصرفی حوزه مربوط به کالا و خدمات______________________________77

 

 

جدل شماره9: مقدار تولید هر یک از محصولات گیاهی______________________________________79

 

 

جدل شماره10: مقدار تولید و سرانه مصرف گوشت و شیر به تفکیک دام شهرستان اصفهان 1390 ____________80

 

 

جدول شماره11 : میزان عملکرد هر یک از محصولات در هکتار_________________________________81

 

 

جدل شماره12مقادیر شیر و گوشت مصرف شده گوسفند و بز در شهرستان اصفهان 1390 _________________84

 

 

جدل شماره13: : مساحت اختصاص داده شده به هر کدام از بخش های مصرفی شهرستان اصفهان____________86

 

 

جدول شماره14: ردپای بوم شناخنی شهرستان اصفهان ______________________________________87

 

 

جدل شماره15: مساحت کاربری های مختلف شهرستان اصفهان 1390 ____________________________92

 

 

جدل شماره16: فاکتور معادل_____________________________________________________93

 

 

 

جدول شماره:17فاکتور عملکرد____________________________________________________93

 

 

جدل شماره18: کسری موازنه بوم شناختی شهرستان اصفهان__________________________________95

 

 

جدول شماره 19: مقایسه ردپای بوم شناختی شهرستان اصفهان با ایران و جهان

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                          فهرست نمودار ها                               صفحه

 

 

نمودار شماره 1: مقدار ردپای بوم شناختی در بخش زمین انرژی__________________________78

 

 

نمودار شماره 2: ردپای غذا های گیاهی مورد بررسی_________________________________79

 

 

نمودار شماره 3:ردپای غذای حیوانی بخش کشاورزی_________________________________80

 

 

نمودار شماره 4:سهم ردپای بوم شناختی در بخش های مختلف مصرفی______________________95

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    عنوان                                          فهرست نقشه ها                         صفحه

 

 

نقشه شماره1:موقعیت نسبی استان و شهرستان اصفهان____________________________________44

 

 

نقشه شماره:2 توپوگرافی استان و شهرستان اصفهان______________________________________46

 

 

نقشه شماره3: وضعیت اقلیمی استان و شهرستان اصفهان___________________________________48

 

 

نقشه شماره4: کاربری اراضی شهرستان اصفهان________________________________________57

 

 

نقشه شماره5:ردپای بخش غذای مصرفی در شهرستان اصفهان_______________________________88

 

 

نقشه شماره6: ردپای بخش حمل و نقل در شهرستان اصفهان________________________________89

 

 

نقشه شماره7 ردپای بخش کالا و خدمات در شهرستان اصفهان_______________________________90

 

 

نقشه شماره8 ردپای بخش مسکن در شهرستان اصفهان____________________________________91

 

 

نقشه شماره9ردپای کل ساکنین شهرستان اصفهان_______________________________________97

 

 

 

 

 

         عنوان         فهرست شکل­ها                     صفحه

 

 

شکل شماره1: گلبادهای ماهیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان___________________________50

 

 

شکل شماره2: گلبادهای سالیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان___________________________50

 

 

شکل شماره 3: جریان تولید و صادرات و واردات درون یک سیستم___________________________71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- فصل ادمه و کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

فصل  اول:

 

 

مقدمه و کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-   مقدمه:

 

 

امروزه انسان با چالش‌های بی‌سابقه‌ای در عرصه‌های زیست‌محیطی روبه‌روست و در این زمینه ایده‌ی یكسان و همه‌جانبه‌ای میان  صاحب‌نظران زیست‌محیطی وجود دارد كه  اکوسیستم زمین، در سطوح موجود فعالیت‌های اقتصادی و عرصه‌های مادی،دیگر قادر به پایداری نیستند؛ زیرا فشارهای اقتصادی بر منابع طبیعی بیش‌ازپیش رو به افزایش است. رشد شتابان شهرنشینی و توسعه‌ی شهرها در جهان امروز و به‌ویژه در كشورهای روبه‌پیشرفت و پیامدهای آن برای جوامع و ساكنانش، موجب توجه جدی صاحب‌نظران و برنامه ریزان به مفهوم توسعه‌ی پایدار شهری شده است. طی صدسال اخیر، شهرها درصد زیادی از جمعیت جهان را به‌سوی خود جذب کرده‌اند.  بااینکه شهرها تنها حدود 3%  از سطح زمین را اشغال کرده‌اند، اما بیش از نیمی از جمعیت جهان و بیشترین مصرف منابع را به خود اختصاص داده‌اند. هیچ شهری نمی‌تواند بدون اتّكا به منابع و ظرفیت پذیرش ضایعات منطقه‌ی پشتیبانش پایدار باشد. البتّه در مقابل این پشتیبانی، شهر نیز به ارائه‌ی كالا و خدمات و تولید نوآوری و دانش و فن به منطقه‌اش، در روال توسعه‌ای اندام‌وار می‌پردازد تا رابطه‌ای متقابل میان شهر و منطقه برقرار شود. چنین توسعه‌ای ناپایدار نخواهد بود و پایداری شهر در تقابل با پایداری منطقه و در مقیاس گسترده‌تر، در تقابل با پایداری زمین نخواهد بود. برای داشتن توسعه‌ی پایدار، گام اول، اطلاع از وضعیت پایداری منطقه است تا در صورت ناپایدار بودن، برنامه‌ریزی لازم برای توسعه‌ی پایدار آن انجام‌گرفته و اجرا شود. برای انداز ه گیری سطح پایداری، روش‌های كمی و كیفی مختلفی وجود دارد . یكی از این روش‌ها، روش ردپای بوم‌شناختی است. روش ردپای بوم‌شناختی ، یك شاخص پایداری است كه میزان مصرف انسان و اثر این مصرف را بر محیط‌زیست ارزیابی می‌کند. روش ردپای بوم‌شناختی را واكرناگل و ریز  ، اوایل دهه‌ی 1990 در دانشگاه كلمبیا معرفی كردند. روش ردپای بوم‌شناختی یك ابزار محاسبه‌ی محیطی است كه ما را قادر می‌کند تا بر اساس مناطق زمین و آبی كه انسان‌ها صرف تولید می‌کنند، میزان مصرف منابع و جذب پسماندهای آنان را برآورد كنیم. تجربه توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف نشان داده است که همگام با روند رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی کیفیت و کمیت منابع زیست‌محیطی تنزل یافته است. چنان‌که آلودگی هوا، باران‌های اسیدی، تخریب جنگل‌ها، فرسایش خاک آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی از تبعات افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته است. از طرفی دیگر ناکارآمدی اقتصاد در کشورهای درحال‌توسعه، رشد جمعیت، تشدید فقر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع را برای این کشورها، تخریب روزافزون محیط‌زیست را به همراه داشته است. بنابراین، دستیابی به رهیافت‌هایی که ما را از آثار مخرب ناشی از توسعه و چگونگی کاهش آن آگاه سازد، گام مؤثری درحرکت به‌سوی پایداری جوامع خواهد بود. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت موضوع ، پایداری توسعه با روش ردپای بوم‌شناختی، در یكی از شهرستان‌های بزرگ كشور، یعنی شهرستان اصفهان موردبررسی قرار می‌گیرد و درصدد آن است که دریابد، فضا و ظرفیت بوم‌شناختی شهرستان اصفهان توان حمایت و برآوردن و نیازهای ساکنین این شهرستان را دارد؟ . شیوه جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای می‌باشد و برای تحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزار GIS استفاده‌شده است. بر اساس محاسبات صورت گرفته، ردپای بوم‌شناختی مصرف در شهرستان اصفهان 2.4 هکتار به ازای هر نفر محاسبه شد همچنین، ظرفیت زیستی 0.427 هكتار به ازای هر نفر محاسبه شد. با مقایسه ظرفیت زیستی و ردپای بوم شناختی می‌توانیم مشاهده كنیم كه شهرستان اصفهان از كسری موازنه بوم‌شناختی رنج می‌برد. همچنین تحلیل نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد كه شهرستان اصفهان از دیدگاه بوم‌شناختی ناپایدار است و این شهرستان برای تامین نیاز ساکنین خویش فشار فزاینده ای را بر مناطق پشتیبانی خود وارد می نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-   بیان مساله:

 

 

شهرها عامل اصلی ایجادکننده ناپایداری در جهان به شمار می­روند و درواقع پایداری شهری و پایداری جهانی هر دو مفهومی واحد هستند، بر این اساس با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تأثیرگذاری آن‌ها، شناخت عوامل اصلی برای دست‌یابی به پایداری شهری ضروری به نظر می­رسد. با توجه به اینکه پیامد­های زیانبار توسعه، تابعی از متغیر­های جمعیت، سرانه و الگوی مصرف است، شهرنشینان عامل تعیین‌کننده‌ای در این پیامدهای جهانی­اند. امروزه جمعیت شهرنشین جهان از مرز 50 درصد عبور کرده است و سرانه مصرف در شهر به‌مراتب بیش از روستا است. الگوی مصرف شهرنشینان نیز در مقایسه با الگوی مصرف روستاییان با طبیعت سازگار نیست. در حال حاضر حدود 20­درصد جمعیت جهان که در کشورهای توسعه‌یافته زندگی می­کنند، حدود ­80­ ­درصد منابع جهان را مصرف می­کنند. در این کشور­ها 80 درصد جمعیت شهرنشین هستند که این مسئله به معنای مصرف حد­اقل 64 درصد منابع جهان در این شهرهاست. اما در مقابل از حدود 80 درصد جمعیت جهان که در کشورهای توسعه‌نیافته زندگی می­کنند تقریباً 40درصد شهرنشین­اند که سطح آن‌ها تنها به 12­­­درصد منابع جهان می­رسد. با رشد و گسترش بیش‌ازاندازه شهرها و افزایش جمعیت آن‌ها بعد از انقلاب صنعتی، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی نظیر: مشکلات ، آلودگی، فرسایش خاک،  تخریب جنگل­ها، ترافیک،  مسکن نامناسب، فقر، شکاف طبقاتی و… در شهر­ها به وجود آمد. در دهه 1990در واکنش به این مسائل نظریه توسعه پایدار شکل گرفت که بر مواردی نظیر عدالت اجتماعی، بهره­برداری بهینه از مواهب طبیعی برای حال و آینده، جلوگیری از تخریب محیط‌زیست شهری و… تأکید می­کرد. توسعه پایدار شهری نیز به‌عنوان شاخه­ای مهم در این مفهوم پدیده­ای با ابعاد گسترده و پیچیده است که در رشد­ و­ تکوین شهرها، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و اکولوژیکی را موردتوجه قرار می­دهد. موضوع نظریه توسعه پایدار شهری، نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و واردکردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر می­باشد.

 

 

 شهر پایدار یا بوم شهر به دلیل استفاده اقتصادی از منابع، اجتناب از تولید بیش‌ازحد ضایعات و بازیافت آن‌ها تا حد امکان و پذیرش سیاست­های مفید در درازمدت قادر به ادامه حیات است. شهر پایدار در مقابل شهرهای نوگرا است. از ویژگی­های شهر نوگرا حجم زیاد ورودی (انرژی، مصالح و آب) در مقابل حجم زیاد خروجی (ضایعات، آلودگی و پساب) است، اما شهر پایدار دارای ورودی و خروجی با مشخصه فرآیند بازیافت است، به نظر اشمیت دراکسین، در متن جهانی‌شدن، بعید است شهر پایدار موضوعی مستقل باشد. او ضمن تمایز شهر پایدار از شهر­نشینی پایدار، اصطلاح اخیر را سبک زندگی همراه با برخورداری در بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته می­داند، که درنتیجه کار و زندگی افرادی دیگر در کشورهای درحال‌توسعه است، او شهرنشینی پایدار را یک فرایند می­داند(ساسانپور ،97:1390). بر اساس شاخص های پایداری آن چه که یک شهر خوب باید داشته باشد عبارت است از : محل زندگی و کار مناسب، درآمد معقول ،حمل و نقل و ارتباطات و دسترسی به خدمات و تسهیلات و… است یک شهر پایدار شهری است که خوب طراحی شده باشد و از نظر کالبدی قابل تجسم، از نظر زیبایی شناسی مطبوع باشد این شهر عاری از تصادفات بزهکاری و سرو صدا می­باشد(همان:161).

 

 

تا قبل از قرن بیستم به‌ندرت بحثی از شهر با زمینه پایداری می­شد و شهر تنها به‌صورت عاملی دارای سهم در محیط‌زیست مطرح بود. ردپای بوم‌شناختی یکی از نظریاتی بود که پایداری در شهر و منطقه پشتیبانی‌اش را مطرح کرد و ازاین‌پس در ادبیات توسعه پایدار، بحثی از پایداری شهر نیز به میان آمد.

 

 

ردپای بوم‌شناختی یکی از مهم‌ترین ابزار اندازه­گیری پایداری مکان­های خاص یا سبک­های زندگی است که ویلیام ریز استاد دانشگاه بریتیش کلمبیا و شاگردان و دانش‌آموختگان این دانشگاه اجرا کردند. این مدل با تبدیل نیاز به منابع و آلودگی به زمین موردنیاز برای جبران آن‌ها معیاری مناسب برای ارزیابی آثار زندگی مدرن فراهم می­کند. این آثار می­توانند برای افراد شهر، مناطق و کشورها موردمحاسبه قرار گیرد (ارجمند نیا، 1379 : 32 ). ردپای بوم‌شناختی رویکردی است که سنجه­ی مداخله در طبیعت را نشان می­دهد. این روش، به ارزیابی تأثیر انسان بر­ محیط می­پردازد و نشان می­دهد میزان بار و فشار وارده بر طبیعت چقدر است. این روش منطقه پشتیبانی پایداری هر سکونتگاه انسانی را با آن سکونتگاه برآورد می­کند. این برآورد نشان می­دهد که چه مقدار از سطح زمین و دریاها دارای قدرت تولید طبیعی برای پاسخ به نیاز­های حیاتی و سبک زندگی ساکنان آن‌ها، نیاز است (­Wheeler and Beatieey,2004:211­).

 

 

 

 

 

 

1-3-اهداف تحقیق. 7

 

1-3-1هدف اصلی. 7

 

1-3-2-اهداف فرعی. 7

 

1-4-فرضیه های تحقیق. 7

 

1-5- کاربرد های متصور از تحقیق. 8

 

1-6-مشکلات و محدودیت  های تحقیق. 8

 

فصل دوم مبانی نظری و پشینه تحقیق 9

 

مقدمه 10

 

2-1-تعاریف و مفاهیم 10

 

2-1-1-توسعه 10

 

2-1-2 توسعه یافتگی. 11

 

2-1-3- سطح بندی توسعه 12

 

2-1-4-آمایش سرزمین. 12

 

2-1-5-توسعه منطقه‌ای. 12

 

2-1-6-توسعه انسانی. 14

 

2-1-7- توسعه پایدار. 15

 

2-1-8- رتبه بندی. 17

 

2-1-9- برنامه 18

 

2-1-10- برنامه‌ریزی. 18

 

2-1-11-برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 19

 

2-1-12- محلات شهر. 21

 

2-1-13-شهرستان. 23

 

2-2-دیدگاه­ها و نظریات.. 24

 

2-2-1-سابقه برنامه‌ریزی منطقه‌ای. 24

 

2-2-2-نظریات ارائه شده 26

 

2-2-4-نگرش اقتصادى- اجتماعى به توسعه پایدار. 46

 

2-3-پیشینه تحقیق. 47

 

جمع بندی و خلاصة فصل دوم 51

 

فصل سوم محدوده مورد مطالعه و روش تحقیق. 53

 

مقدمه 54

 

3-1-معرفی محدوده مورد مطالعه و روش تحقیق 54

 

3-2-مشخصات جغرافیایی و طبیعی شهرستان‌های استان فارس.. 55

 

3-2-1-آباده 55

 

3-2-2-ارسنجان. 56

 

3-2-3—استهبان. 56

 

3-2-4-اقلید 56

 

3-2-5-بوانات.. 57

 

3-2-6-پاسارگاد 58

 

3-2-7-جهرم 58

 

3-2-8-خرامه 58

 

3-2-9-خرم بید 59

 

3-2-10-خنج. 60

 

3-2-11-داراب.. 60

 

3-2-12-رستم 60

 

3-2-13-زرین دشت.. 61

 

3-2-14-سپیدان. 61

 

3-2-15-سروستان. 62

 

3-2-16-شیراز. 62

 

3-2-17—فراشبند 63

 

3-2-18-فسا 63

 

3-2-19-فیروز آباد 64

 

3-2-20-قیر و کارزین. 64

 

3-2-21-کازرون. 65

 

3-2-22-کوار. 65

 

3-2-23-گراش.. 65

 

3-2-24-لارستان. 66

 

3-2-25-لامرد 66

 

3-2-26-مرودشت.. 67

 

3-2-27- ممسنی. 67

 

3-2-29-نی ریز. 68

 

3-3-ناهمواری های استان. 69

 

3-4-شرایط توپوگرافی و ناهمواری استان فارس.. 71

 

3-5-کوه ها و غارها در استان فارس.. 71

 

3-6-دشت ها 72

 

3-7-بیابان. 74

 

3-8-رودخانه ها، چشمه ها و آبشارهای استان فارس.. 75

 

3-8-1-رودخانه دالكی کازرون. ………………………………………………………………………………………………………………3 3-8-2 رودخانه مهران لارستان ………………………………………………………………………………………………………………77  3-8-3 رودخانه زهره ممسنی…………………………………………………………………………………………………………………77  3-8-4 آبشار مارگون…………………………………………………………………………………………………………………………….78

 

3 – 9 دریاها، جزیره ها و تالاب های استان فارس…………………………………………………………………………………..78  3-10-گنبد نمكی. 79

 

3-11-خاک.. 80

 

3-12-مشکلات خاک در استان………………………………………………………………………………………………………………. 3  3-13- پوشش گیاهی استان فارس………………………………………………………………………………………………………………82

 

3-14-باد و جریانهای هوایی. 82

 

3-15-آب و هوا 84

 

3-16-وجه تسمیه و مختصری از پیشینه تاریخی استان فارس.. 86

 

3-17-جمعیت(تعداد جمعیت و ساختار جنسی آن) 87

 

3-18-ترکیب سنی جمعیت.. 90

 

3-19-تراکم جمعیت و نسبت وابستگی……………………………………………………………………………………………………. 320 نسبت وابستگی………………………………………………………………………………………………………………………………..97

 

3-21-اقتصاد پایه 97

 

3-22-مهاجرت.. 101

 

3-23-مدل ها و روش ها 103

 

3-23-1مدل تاپسیس.. 103

 

3-23-2-تحلیل خوشه ای. 105

 

3-23-3-تحلیل عاملی. 107

 

3-23-4-مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی. 111

 

3-23-5-مدل اسکا لوگرام 120

 

3-23-6-مدل یاگر. 122

 

3-24روش تحقیق. 124

 

3-24-1-روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 124

 

 

3-24-2-روش تجزیه و تحلیل داده ها 124

 

فصل چهارم تجزیه و تحلیل. 125

 

4-1-مقدمه 126

 

4-2-انتخاب شاخص ها 126

 

4-3-شاخص اجتماعی و فرهنگی. 127

 

4-4-بهداشتی –درمانی. 128

 

4-5-آموزشی. 128

 

4-6-صنعت و معدن. 128

 

4-7-مسکن. 129

 

4-8-زیر بنای. 129

 

4-9-اقتصادی. 130

 

4-10-سنجش و ارزیابی. 131

 

4-11- سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتبی(شاخص اقتصاد کشاورزی و مسکن و کالبدی) 158

 

4-12- سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک تاپسیس(شاخص آموزشی) 172

 

4-13-سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک تحلیل عاملی(شاخص‌های فرهنگی –اجتماعی و ارتباطی) 189

 

4-14- سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک تحلیل خوشه ای (شاخص‌های بهداشتی و درمانی-زیربنایی) 198

 

4-15- سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک اسکالوگرام(شاخص اقتصاد بازرگانی) 204

 

4-16-سنجش و ارزیابی توسعه شهرستان‌های استان فارس با استفاده از تکنیک یاگر(شاخص صنعتی ومعدنی).. 209

 

4-17-آزمون فرضیات پژوهش.. 214

 

فصل پنجم جمع بندی و نتیجه گیری. 216

 

5-1-مقدمه 217

 

5-2-جمع بندی و نتیجه گیری. 218

 

5-3-پیشنهادات.. 220

 

منابع و مأخذ 222

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                صفحه

 

جدول شماره(3-1):ایستگاه های هواشناسی………………………………………………………………………………………………….85

 

جدول شماره (3-2):جمعیت و ساختار جنسی آن………………………………………………………………………………………….88

 

جدول شماره(3-3):جمعیت و ساختار جنسی شهرستان های استان فارس به تفکیک مناطق شهری و روستایی سال 1390……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….89

 

جدول شماره (3-4):جمعیت استان فارس و شهرستان های آن بر حسب گروه های عمده سنی…………………………..92

 

جدول شماره (3-5):تراکم حسابی و نسبت وابستگی استان فارس و شهرستان ها………………………………………………96

 

جدول شماره (3-6)درصد شاغلان در استان فارس و شهرستان های آن و ضریب مکانی بخش های اشتغال…………98

 

جدول شماره (3-7):مهاجران وارده شده طی 10سال گذشته (سال 1385)………………………………………………………101

 

جدول(3-8): مقیاس مقایسه دو به دو در AHP…………………………………………………………………………………………..118

 

جدول شماره(4-1):زیرمعیارهای شاخص های توسعه………………………………………………………………………………….132

 

جدول شماره(4-2):میانگین و وزن شاخص های توسعه……………………………………………………………………………….133

 

جدول شماره(4-3):وزن زیر معیارها………………………………………………………………………………………………………….134

 

جدول شماره (4-4):وزن مرکب زیر شاخص ها………………………………………………………………………………………….137

 

جدول شماره (4-5):وزن ریر شاخص ها درهر یک از شهرستان ها……………………………………………………………….141

 

جدول شماره (4-6):رتبه بندی شهرستان ها………………………………………………………………………………………………..156

 

جدول شماره (4-7):زیر معیارهای اقتصاد کشاورزی……………………………………………………………………………………159

 

جدول شماره(4-8):زیر معیارهای مسکن……………………………………………………………………………………………………159

 

جدول شماره (4-9):وزن اولیه شاخص اقتصاد کشاورزی……………………………………………………………………………..159

 

جدول شماره(4-10):وزن اولیه شاخص مسکن…………………………………………………………………………………………..160

 

جدول شماره (4-11)وزن نرمال………………………………………………………………………………………………………………..160

 

جدول شماره(4-12):وزن نرمال………………………………………………………………………………………………………………..161

 

جدول شماره(4-13):وزن هر یک از زیر معیارها در شهرستان ها…………………………………………………………………..161

 

جدول شماره (4-14):وزن هر یک از زیر معیارها در شهرستان ها………………………………………………………………….163

 

جدول شماره (4-15): وزن های مرکب در هر شهرستان………………………………………………………………………………164

 

جدول شماره (4-16):وزن مرکب در هر شهر ستان……………………………………………………………………………………..166

 

جدول شماره (4-17):رتبه بندی شهرستان ها………………………………………………………………………………………………167

 

جدول شماره (4-18):رتبه بندی شهرستان ها………………………………………………………………………………………………169

 

جدول شماره (4-19):ماتریس استاندارد داده ها در مقاطع مختلف تحصیلی……………………………………………………174

 

جدول شماره (4-20):ایده آل مثبت و منفی در مقاطع مختلف تحصیلی………………………………………………………….181

 

جدول شماره (4-21):فاصله از ایده آل مثبت و منفی در مقاطع مختلف تحصیلی…………………………………………….183

 

جدول شماره (4-22):رتبه بندی شهرستان‌ها در شاخص آموزشی مدل تاپسیس………………………………………………186

 

جدول(4-23): دوران عامل ها…………………………………………………………………………………………………………………..192

 

جدول شماره (4-24): معیارها و همبستگی ها در زیر شاخص ها در شاخص ارتباطی……………………………………..193

 

جدول شماره (4-25): معیارها و همبستگی ها در زیر شاخص ها در شاخص فرهنگی و اجتماعی…………………….194

 

جدول شماره(4-26): تعیین فاصله طبقات در شاخص فرهنگی درمدل تحلیل عاملی……………………………………….196

 

جدول شماره (4-27): تعیین فاصله طبقات در شاخص ارتباطی در مدل تحلیل عاملی……………………………………..196

 

جدول شماره(4-28): شهرستان های همگن در شاخص زیر بنای در مدل تحلیل خوشه ای……………………………..200

 

جدول شماره(4-29):شهرستان های همگن در شاخص بهداشتی در مدل تحلیل خوشه ای……………………………….200

 

جدول شماره(4-30):میانگین، انحراف معیار، حد بالا، حد پایین در شاخص اقتصاد بازرگانی……………………………204

 

جدول شماره(4-31): وضعیت 3گانه شاخص های مورد بررسی……………………………………………………………………205

 

جدول شماره (4-32):رتبه بندی شهرستان ها در مدل اسکالوگرام………………………………………………………………….207

 

جدول شماره(4-33): وزن دهی به شاخص های صنعتی و معدنی…………………………………………………………………210

 

جدول شماره (4-34): وزن نهایی، ماتریس تصمیم، رتبه بندی………………………………………………………………………211

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست شکل­ها

 

عنوان                                                                                                     صفحه

 

شکل شماره(3-1)موقعیت استان فارس و شهرستان‌های آن…………………………………………………………………………….55

 

شکل شماره(3-2 )وسعت نواحی بیابانی استان فارس…………………………………………………………………………………….75

 

شکل شماره(3-3)گنبد نمکی در استان فارس(مأخذ:پایگاه داده های علوم زمین………………………………………………..80

 

شکل شماره (4-1):رتبه بندی شهرستان ها در شاخص های توسعه مدل AHP ………………………………………………158

 

شکل شماره (4-2):رتبه بندی شهرستان ها در شاخص اقتصاد کشاورزی با مدل AHP…………………………………….171

 

شکل شماره(4-3):رتبه بندی شهرستان ها در شاخص مسکن و کالبدی با مدل AHP………………………………………171

 

شکل شماره(4-4):رتبه بندی شهرستان ها در شاخص آموزشی با مدل تاپسیس……………………………………………….188

 

شکل شماره(4-5): رتبه بندی شهرستان ها در شاخص ارتباطی در مدل تحلیل عاملی………………………………………197

 

شکل شماره(4-6)رتبه بندی شهرستان ها در شاخص قرهنگی در مدل تحلیل عاملی………………………………………..198

 

شکل شماره(4-7):سطوح همگن شهرستان ها در شاخص زیر بنای……………………………………………………………….201

 

شکل شماره(4-8):سطوح همگن شهرستان ها در شاخص بهداشتی……………………………………………………………….202

 

شکل شماره(4-9): رتبه بندی شهرستان ها در شاخص بهداشتی با مدل تحلیل خوشه ای…………………………………203

 

شکل شماره (4-10): رتبه بندی شهرستان ها در شاخص زیر بنای با مدل تحلیل خوشه ای………………………………203

 

شکل شماره(4-11):مدل اسکالوگرام………………………………………………………………………………………………………….207

 

شکل شماره (4-12):رتبه بندی شهرستان ها در شاخص اقتصاد بازرگانی در مدل اسکالوگرام……………………………209

 

شکل شماره(4-13): رتبه بندی شهرستان ها در شاخص معدن در مدل یاگر……………………………………………………213

 

شکل شماره(4-14): رتبه بندی شهرستان ها در شاخص صنعت درمدل یاگر…………………………………………………..213

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

مقدمه:

 

در حال حاضر، دست‌یابی به رشد و توسعه پایدار یکی از مباحث عمده کشورها، به ویژه کشورهای در حال توسعه است. کشورهای در حال توسعه به منظور جبران عقب ماندگی‌ها، فرار از فقر سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و غیره و برای نیل به توسعه‌ای متعادل و همه‌جانبه که بتواند به بهبود وضع زندگی همه مردم منجر گردد، نیازمند شناخت صحیح و برنامه‌ریزی‌های مناسب و بهینه در سطح ملی و منطقه‌ای هستند(عمادی،1376 :118-115). یکی از ارکان توسعه، جامعیت و یکپارچه بودن آن در رفع عدم تعادل‌های اقتصادی و اجتماعی مناطق است. وجود نابرابری و ابعاد مختلف آن از نشانه‌های مهم توسعه نیافتگی است که رفع چنین کمبودهای مستلزم نگرش و توجه جدی به نحوه پراکندگی شاخص‌های توسعه در سطوح مختلف است. به منظور حل مسایل ناشی از عدم تعادل‌های منطقه‌ای، گام نخست، شناخت و سطح‌بندی مناطق از نظر برخورداری در زمینه­های مختلف است(زنگی آبادی، علی زاده و احمدیان،69:1390).

 

 

 

1-1-طرح مساله:

 

کانون اصلی استقرار پدیده­های جغرافیایی و افتراق مکانی، ناشی از ساختار، دیدگاه­ها، هدف­ها و تجربه­های مختلف آن‌هاست و همبستگی مکان­ها به­وسیله یک نظام متقابل فضایی امکان­پذیر می­شود. مکان­ها موجودیت تکاملی خود را با تغییرات اجتماعی، فرهنگی و تاریخی با عناصر جدید پذیرا   می­شوند. شناخت مفهوم فرآیند مکانی- فضایی پدیده­­ها دارای اهمیت است و جغرافی­دان به بررسی مطالعه چگونگی آرایش فضایی پدیده­ها(علم فضایی) می­پردازد(اسماعیل‌زاده، 1382: 5). در جغرافیای ناحیه­ای و منطقه­ای توسعه‌یکپارچه و متوازن ناحیه­ای، کاهش نابرابری‌های ناحیه­ای در سطح کلان و آسیب­شناسی ناحیه­ای و برنامه­ریزی برای روند توسعه فراگیر ناحیه­ای از مهم­ترین وظایف برنامه­ریزی ناحیه­ای است(حسین زاده دلیر، 1383: 2). ایجاد تعادل در برنامه­ریزی ایجاب   می­­کند که برنامه­ریزی ملی و منطقه­ای هم­سو و هم­جهت شده و بنا به ضرورت، هر منطقه به­طور مجزا، ولی در راستای برنامه­ریزی ملی تحت نظام برنامه­ریزی قرار گیرد. این مسأله به­خصوص در کشورهای جهان سوم که در حال توسعه و عقب­مانده هستند بیشتر ضروری می­نماید نابسامانی در توزیع امکانات، فعالیت­ها و جمعیت در پهنة سرزمین به طور مشخص موجب ایجاد شکاف هر چه بیشتر در میان مناطق مختلف این کشورها گشته است و نمود آن در اکثر مناطق این کشورها  به راحتی قابل مشاهده می­باشد(اکبری، 1378: 4).

 

توسعه نابرابر مناطق یکی از مسائل و معضلاتی است که همواره ذهن برنامه ریزان و مجریان منطقه‌ای را مشغول نموده ، به طوری که با نگاه به توزیع امکانات و خدمات در مناطق مشخص می‌شود که این فعالیت‌ها به شکل متوازنی توزیع نشده‌اند، چرا که توسعه یافتگی مناطق با توجه به توزیع فضای ناهمگن منابع و همچنین عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و اقلیمی مناطق صورت گرفته است. به عبارت دیگر امکانات بالقوه و بالفعل منطقه‌ای، توسعه یافتگی مناطق یک استان یا یک کشور ممکن است در بخش‌های مختلف صنعتی، کشاورزی و خدمات و غیره با یکدیگر متجانس نباشد و این امر ضرورت مطالعه در این بخش‌ها را اجتناب ناپذیر می‌سازد (محسنی،1:1385).

 

یكی از مشخصه‌های بارز در توسعه فضایی ایران، وجود نابرابری‌های ناحیه‌ای است. برنامه‌ریزی ناحیه‌ای در این میان، می‌تواند پاسخی به نارسایی­ها و کاستی‌ها در سطوح مختلف جغرافیایی باشد سطوح ملی و محلی برنامه‌ریزی به دلیل نوع نگرش آن‌ها به برنامه‌ریزی، نمی‌توانند نگرش جامع به ناحیه به صورت سیستمی داشته باشند، بنابراین، پیوند منافع ملی و محلّی را می‌توان با برنامه‌ریزی ناحیه‌ای، در قالب برنامه‌های ملی و با نگرش سیستمی به برنامه‌های محلی به وجود آورد(زالی،4:1379). بررسی و شناخت وضعیت نواحی، قابلیت‌ها و تنگناهای آن در برنامه‌ریزی

 

ناحیه‌ای از اهمیت بسزایی  برخوردار است. امروزه آگاهی از نقاط قوت و ضعف نواحی نوعی ضرورت، جهت ارایه طرح‌ها و برنامه‌ها محسوب می‌شود. به طوری كه استفاده از شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و غیره می‌تواند معیار مناسب هم برای تعیین جایگاه آن نواحی و همچنین عاملی در جهت رفع مشكلات و نارسایی‌های مبتلا به خود برای نیل به رفاه اقتصادی و سلامت اجتماعی جهت رسیدن به توسعه باشد(موسوی،1:1382).

 

برای شناخت تفاوت سطح توسعه نواحی لازم است ابتدا وضعیت موجود هر ناحیه بررسی شود تا اینکه بتوان بر این اساس در جهت کاهش یا از میان بردن تفاوت‌ها اقدام به برنامه‌ریزی ناحیه‌ای کرد (حسین زاده دلیر، 215:1385). در همین راستا برنامه ریزان به ابداع تکنیک‌ها و روش‌های برای سطح‌بندی نواحی پرداخته‌اند تا از این راه درجه توسعه یافتگی مناطق را در یابند و بتوانند به شناخت و تحلیل علل یا عوامل نابرابری‌ها و تفاوت‌های منطقه‌ای دست یابند (بدری و همکاران،6:1385). اهمیت سطح‌بندی‌ها آن است که با شناخت تنگناها و قابلیت‌ها و سطوح توسعه نواحی می‌توان سطح زندگی مردم یک ناحیه را به خوبی نشان داد و از طرف دیگر به ارائه طرح‌ها و برنامه‌های جهت کاهش محرومیت آن نواحی پرداخت(زیاری،78:1387).

 

میزان برخورداری یا دسترسی به امکانات و خدمات رفاهی و توزیع بهینه آن‌ها در سطح کشور و شهرستان‌ها از ارزش و اهمیت زیادی برخوردار است. در شرایط کنونی، یکی از مسائل و مشکلات اساسی در برنامه‌ریزی‌ها، عدم تعادل ناشی از توزیع نامتعادل امکانات در سطح کشور و استان‌ها می‌باشد. فرایند چنین روندی، شبکه شهری را در عملکرد خود نامتعادل و ناتوان کرده است که نتیجتاً به زیان شهرهای متوسط و کوچک تمام شده است. دسته‌بندی مناطق و یا شهرستان‌ها از لحاظ توسعه یافتگی و یا عدم توسعه یافتگی یکی از ابزارهای مهم برای توسعه می‌باشد. جهت این امر استفاده از شاخص‌های مختلف در هر بخش ضروری است(مؤمنی و قهاری،54:1392). از جمله معیارهای بسیار متداول، در توسعه منطقه­ای و یا ناحیه­ای، طبقه­بندی نواحی استان بر اساس میزان برخورداری از شاخص­های مختلف اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، بهداشتی­ـ­­­­­درمانی، مسکن و کالبدی، آموزشی و زیربنایی است. بر اساس این معیار نواحی یا شهرستان­ها به سه دسته توسعه­یافته یا برخوردار، نیمه توسعه‌یافته یا نیمه برخوردار و محروم یا نا برخوردار سطح­بندی می­شوند(زیاری، 1387: 78).

 

استان فارس به عنوان یکی از پهناورترین و متنوع‌ترین استان‌های کشور دارای قابلیت‌ها و محدودیت‌های زیادی در زمینه‌های مختلف توسعه می‌باشد که پرداختن به میزان توسعه یافتگی شهرستان‌ها و جایگاه شاخص توسعه و توسعه یافتگی آن‌ها به درستی تعیین نشده است و ضرورت پرداختن به این مهم از جمله مسائل اصلی توسعه یافتگی شهرستان‌های استان فارس است.

 

 

 

سؤالات تحقیق:

 

1-توزیع فضایی میزان توسعه یافتگی استان فارس چگونه است ؟

 

2-نقاط قوت و ضعف توسعه یافتگی استان فارس کدامند؟

 

1-2-ضرورت تحقیق:

 

بررسی و شناخت وضعیت مناطق، قابلیت‌ها و تنگناهای آن در برنامه‌ریزی ناحیه‌ای از اهمیت بسزایی برخوردار است، چرا كه آگاهی از نقاط قوت و ضعف نواحی ضرورتی، جهت ارائه طرح‌ها و برنامه‌ها منطقه‌ای محسوب می‌شود. از این رو تشخیص تقسیم‌بندی‌های سرزمینی از نظر برخورداری و الویت بندی آن‌ها برای اقدامات بعدی همواره از مشغولیت‌های ذهنی مسئولان توسعه بوده است(حقی،184:1370). در این بین استفاده از شاخص‌های توسعه (اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی  زیربنایی و غیره) می‌تواند معیار مناسبی هم برای تعیین جایگاه مناطق و هم عاملی در جهت رفع مشكلات و نارسایی‌های مبتلا به آن، برای نیل به رفاه اقتصادی و سلامت اجتماعی جوامع و مناطق جهت رسیدن به توسعه باشد. استفاده از شاخص‌های توسعه و تركیب آن‌ها، مسئولان برنامه‌ریزی را در جهت درك بهتر وضعیت مناطق كمك كرده و آن‌ها را در جریان تصمیم‌گیری یاری خواهد كرد تا اقدامات بعدی آن‌ها در جهت تعادل منطقه‌ای بوده و عدالت اجتماعی را در بین مناطق برقرار سازد (زنگی آبادی، علیزاده، احمدیان،2:11390). بنابراین، اگر برنامه ریزان منطقه‌ای بتوانند عوامل تأثیرگذار بر عملكرد مناسب مناطق را شناسایی كنند آنگاه خواهند توانست هم از تجربیات مدیران بخش‌های مختلف آن مناطق بهره‌مند شوند و هم بودجه موجود را به صورت بهینه تخصص دهند(احمدی،28:1384).

 

 

 

 

1-8-1مفهوم مدیریت شهری.. 9

 

1-8-2 خدمات شهری.. 10

 

1-8-3 مبانی و مفهوم مشارکت.. 10

 

1-8-4 مفهوم شهروندی.. 11

 

1-9 روش شناسی تحقیق. 11

 

1-9-1 ابزارگردآوری داده‌ها 12

 

1-9-2 جامعه آماری، روش نمونه گیری و حجم نمونه. 12

 

1-9-3 موقعیت جغرافیایی شهرستان کوهدشت.. 13

 

1-10 محدودیتهای پژوهش.. 17

 

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

 

2-1مقدمه. 19

 

2-2 مفاهیم نظری.. 20

 

2-2-1 تعریف مدیریت و مدیریت شهری.. 20

 

2-2-2 مفهوم مدیریت شهری.. 20

 

2-3 ارکان مدیریت شهری در ایران. 21

 

2-4  وظایف مدیریت شهری “شهرداریها و شورای شهر” در ایران. 22

 

2-4-1 وظایف سیاستگذاری: 22

 

2-4-2 وظایف برنامهریزی: 22

 

2-4-3 امور اجرایی: 22

 

2-4-4 امور اداری: 22

 

2-5 بررسی نقش سازمانهای مختلف در امر مدیریت شهری در ایران. 23

 

2-5-1 بخش دولتی. 23

 

2-5-1-1 وزارت کشور. 23

 

2-5-1-2 وزارت مسکن و شهرسازی.. 24

 

2-5-1-3 شورای عالی شهرسازی.. 24

 

2-5-1-4 سازمان مدیریت و برنامهریزی.. 25

 

2-5-2 بخش نیمه دولتی(شهرداری) 26

 

2-5-2-1 شخصیت حقوقی شهرداریها 26

 

2-5-2-1-1وظایف و اختیارات شهرداریها 27

 

2-5-2-1-2 وظایف شهرداریها 27

 

2-5-3 سیستم های شهرداری در ایران و جهان. 29

 

2-5-3-3 سیستم شورایی مطلق : 29

 

2-5-4 درآمد های شهرداری.. 30

 

2-5-5 نگرش مردم به وظایف مدیریت شهری در ایران. 31

 

2-5-6 مدیریت اداری شهرداری.. 31

 

2-5-6-1 تعریف.. 31

 

2-5-6-2 اهداف.. 31

 

2-5-6-3 وظایف اصلی مدیریت اداری به شرح زیرمی باشد 32

 

2-6خدمات شهری.. 33

 

2-6-1 خدمات شهری  در ایران را می توان به 4 گروه عمده به شرح زیر تقسیم کرد 33

 

2-7 مفهوم مشارکت و فرهنگ شهروندی در نظام شهری.. 36

 

2-7-1 ارتباطات مردمی در روابط عمومی. 37

 

2-7-2 نظریات موجود پیرامون مشارکت مردمی در مدیریت شهری.. 37

 

2-8 نتایج تحقیقات داخلی. 40

 

2-8-1نتایج تحقیقات خارجی. 41

 

2- 9 دیدگاه های نوین مدیریت شهری پایدار. 41

 

2-9-1 دیدگاه اجتماع گرایی. 43

 

2-9-2 دیدگاه شبکه. 43

 

2-9-3 دیدگاه نهادی.. 44

 

2-9-4 دیدگاه هم افزایی. 44

 

2-10 مدیریت شهری در کشورهای مختلف.. 45

 

2-10-1 مدیریت شهری در آلمان. 45

 

2-10-1-1مشارکت مردم 45

 

2-10-2 مدیریت شهری در ترکیه. 46

 

2-10-3 مدیریت شهری در کلان شهرها (چین) 46

 

2-10-5 مدیریت شهری در دو شهر بزرگ هند 47

 

2-11-1 برنامه هفت ساله اول(1334- 1327) 47

 

2-11-2 برنامه هفت ساله دوم(41-1334) 48

 

2-11-3 برنامه سوم عمرانی(46-1341) 49

 

2-11-4 برنامه چهارم عمرانی(51-1347) 50

 

2-11-5 برنامه عمرانی پنجم (56- 1352) 50

 

2- 12 سیاستهای برنامه های توسعه کشور بعد از انقلاب.. 51

 

2-12-1 برنامهی پنج‌ساله اول(1372-1368) 51

 

2-12-2 سیاستهای کلی برنامه دوم توسعه. 52

 

2-12-3 سیاستهای کلی برنامه سوم توسعه (1383-1379) 53

 

2-12-4  سیاستهای کلی برنامهی چهارم (1388-1384)توسعهی جمهوری اسلامی ایران. 54

 

2-12-4-1 امور اجتماعی ، سیاسی ، دفاعی و امنیتی : 55

 

2-12-4-2 امور مربوط به مناسبت سیاسی و روابط خارجی. 55

 

2-12-4-3 امور اقتصادی.. 55

 

2-12-5  سیاست های کلی برنامه پنجم(1394-1390)توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 56

 

2-12-5-1 امور فرهنگی. 56

 

2-12-5-2 امور علمی و فناوری.. 56

 

2-12-6پیشنهادات برای تدوین سیاست های کلی برنامه ششم توسعه اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. 56

 

2-12-6-1 امور فرهنگی. 56

 

2-12-6-2 امور علمی و فناوری.. 57

 

2-12-6-3 امور اجتماعی. 57

 

2-12-6-4 امور اقتصادی.. 57

 

2-12-6-5 امور سیاسی،دفاعی و امنیتی. 57

 

نتیجه گیری.. 58

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

 

3-1 مقدمه. 60

 

3-2 محدوده مورد مطالعه. 61

 

3-2-1 ویژگیهای طبیعی و موقعیت استان. 61

 

3-2-2 جغرافیای کوهدشت.. 61

 

3-3 بارش.. 63

 

3-3-1 اقلیم 64

 

3- 4 ویژگی های انسانی استان لرستان. 64

 

3-4-1 جمعیت و تقسیمات كشوری.. 64

 

3-4-2 وضعیت اقتصادی و کالبدی شهرستان کوهدشت.. 68

 

3-4-3 ویژگیهای کالبدی شهرستان کوهدشت.. 71

 

3-4-3-1 تقسیمات کالبدی شهرستان کوهدشت.. 71

 

3-4-4 معیشت ساکنان شهرستان کوهدشت و تفاوت محلات از لحاظ معیشت.. 72

 

. 3-4-5 چالشهای اجتماعی – فرهنگی شهرستان کوهدشت.. 73

 

3-5  روش شناسی تحقیق. 73

 

3-6 جامعه آماری،حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 74

 

3-7 ابزار گردآوری اطلاعات.. 74

 

3-8 شیوهی گردآوری اطلاعات.. 75

 

.3-9 روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل. 75

 

 

3-10 تعیین روایی و پایایی. 76

 

نتیجه گیری.. 78

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4-1مقدمه. 80

 

4-2 یافتههای تحقیق. 80

 

4-2-1یافتههای توصیفی. 80

 

4-2-2 یافتههای تحلیلی  (آزمون فرضیهها) 92

 

4-3 یافتههای تحقیق از آزمون  فرید من. 96

 

فصل پنجم: نتایج یافته های و پیشنهادات

 

5-1 مقدمه. 103

 

5-2 آزمون فرضیه ها 104

 

5-3 برای حل معضل سدمعبر راهکارهای زیر پیشنهاد داده می شود: 107

 

منابع و مآخذ: 109

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 2-1 نظریه ها، شیوه ها وابزارهای مربوط به مدیریت شهری.. 39

 

جدول 3-1 جمعیت شهرستان های استان لرستان به تفکیک تعداد بخش،شهرو روستا 66

 

جدول3-2 تغییرات جمعیت شهرستان کوهدشت ازسال 1370تا سال 1394. 67

 

جدول3-3  وضعیت نسبی شهرستان های استان لرستان از حیث میزان توسعه کل(اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی) 70

 

جدول3-4 نمره دهی به سؤالات در طیف لیکرت.. 75

 

جدول 3-5پیش آزمون آلفای کرونباخ. 77

 

جدول 4-1 توزیع فراوانی مربوط به جنسیت پاسخ دهندگان. 82

 

جدول 4-2 توزیع فراوانی مربوط به وضعیت تأهل پاسخ دهندگان. 84

 

جدول 4-3 توزیع فراوانی مربوط به  سن پاسخ دهندگان. 86

 

جدول 4- 4  توزیع فراوانی مربوط به  تحصیلات پاسخ دهندگان. 88

 

جدول 4-5  مربوط به آمارهای توصیفی شاخص های مدیریت شهری و خدمات شهری.. 91

 

جدول 4-6آزمون آلفای کرونباخ برای شاخصهای مدیریت شهری و خدمات شهری.. 94

 

جدول 4-7 نتیجه آزمون فریدمن در شاخص مدیریت شهری (مآخذ: محاسبات نگارنده1394) 97

 

جدول 4-8 نتیجه آزمون فریدمن در شاخص مشارکت شهروندان. 99

 

جدول 4-9 نتیجه آزمون فریدمن در شاخص خدمات شهری.. 100

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه­ها

 

نقشه 1-2 موقعیت استان لرستان و شهرستان کوهدشت در کشور. 12

 

(نقشه 2-1) محدوده تمرکز بار ترافیکی و خدماتی شهرستان. 35

 

نقشه شماره(3-1) موقعیت استان لرستان در کشور ایران. 62

 

نقشه شماره(3-2 ) همبارش استان لرستان. 63

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

شناخت مسائل و مشکلات جهانی که در آن زندگی می­کنیم و کشوری که به آن تعلق داریم و استان و شهر و روستایی که در آن سکونت گزیده­ایم و ارائه راه­حل و پیشنهاد  برای رفع این مشکلات  برای همه ما لازم و ضروری است.

 

برنامه­ریزی شهری و در رأس آن مدیریت شهری که هدف آن تأمین رفاه شهرنشینان و ایجاد محیطی دلپذیر و سالم می­باشد، در شهر­های بزرگ و میلیونی و هم­چنین در شهر­های کوچک با مشکلاتی مواجه است که در این تحقیق با مشکلات مدیریتی در شهرستان کوهدشت آشنا می­شویم.

 

مدیریت شهری زمانی می­تواند در جهت مطلوبیت همه جانبه پیش برود  که بتواند نیازها و راهکارهای مشخص برای تأمین نیازهای خدماتی ساکنان ارائه دهد، لکن به علت نگرش بخشی، ضعف ساختاری مدیریت شهری در شهرستان کوهدشت و فقدن مشارکت مردمی سازمان­های خدمات رسان شهری نتوانستند به صورت کارا به ارائه خدمات بپردازند این پژوهش هدف کلی این است که مشارکت شهروندان در اداره امور شهر بتواند به پیشبرد هر چه بهتر خدمات شهری(سد معبر و رفع سد معبر) کمک ­کند مسیرش را طی کرد.

 

روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است.جامعه آماری شرکت کننده در این پژهش شهروندان شهرستان کوهدشت هستند بخصوص شهروندانی که با معضل سدمعبر دست و پنجه نرم می­کنند و داده های مورد بررسی که در سه شاخص مشارکت شهروندان، مدیریت شهری و خدمات شهری مورد بررسی قرار گرفتند. برای انجام محاسبات از نرم افزار spss  استفاده شده است.حجم نمونه 383 نفر بوده و پرسش نامه توزیع شده در میان گروه نمونه از نظر روایی و پایایی (724/0) آلفای کرونباخ در سطح مناسبی قرار دارند. نتیجه تجزیه و تحلیل پرسش­نامه و آزمون آن­ها با استفاده از آزمون فریدمن مورد محاسبه قرار گرفت. باتوجه به بررسی­ها و پژوهش­ انجام گرفته مبتنی بر نظرسنجی، تحقیق میدانی و رجوع به افراد کارشناس و صاحب­نظر نتیجه می­گیریم که در شهرستان  کوهدشت،  مدیریت شهری  بر اساس اصول و برنامه­ریزی صورت گرفته در شهرهای موفق پیش نمی­رود که عامل­ها و متغییرهایی باعث این عملکرد بوده است.

 

واژگان کلیدی: مدیریت شهری، خدمات شهری، مشارکت شهروندان، شهرستان کوهدشت.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات­ تحقیق

 

 

 

 مقدمه

 

گسترش شهرنشینی و افزایش تعداد شهرها و به دنبال آن مشکلات خاص زندگی شهری بیش از پیش توجه به راهبردها و چاره­های سودمند برای  بهینه سازی زندگی شهروندان را ضروری  ساخته است. علاوه بر موضوعاتی هم­چون محیط زیست شهری، حمل و نقل شهری، برنامه ریزی شهری، یکی از عوامل بسیار مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کننده ای بر عوامل سازنده شهری دارد “مدیریت شهری” است.

 

از نظر دانش اداری شهرداری که مدیریت شهر را به عهده دارد یک سازمان به حساب می­آید و هر سازمان از سه عنصر تشکیل شده است؛ سرمایه، نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات کمبود یا نقص در هر یک  از  این  موارد  می­تواند شهرداری­ها را در رسیدن به هدف خود که همانا خدمت به شهروندان و عمران شهر است با مشکل مواجه سازد.

 

به همین دلیل در این تحقیق؛ مدیریت شهری و مشکلاتی که در راه ارائه­ی خدمات شهری  با آن مواجه هستیم  را مورد بررسی قرار می­دهیم. بررسی مشکلات مدیریتی از این نظر دارای اهمیت است که تقویت مدیریت شهری رفاه، آسایش و دلپسندتر شدن زندگی برای شهروندان را به همراه دارد و  موجب توسعه  پایدار  در  سطح  شهرستان می­گردد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 بیان مسأله

 

یکی از اصلی­ترین موانع فراروی مدیریت شهری چندپارگی مدیریت شهری در عرصه سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی، هدایت و نظارت است. شهر سیستمی باز است که ساختارهای این سیستم  هر کدام دارای  کارکردهای خاص خود هستند. این عملکردها و  کارکردها در پیوستگی زمانی، مکانی و فضایی در حال تغییر، تحول و باز تولیدند.ولی بایستی توجه شود کل سیستم شهر چیزی فراتر از تمام اجزاء، ساختارها، کارکرد و عملکردهای آن است؛ یعنی اگر ساختارها و عملکردهای یک شهر از هم منفک و تجزیه شوند، پیوند دوباره آن­ها دیگر شمایل سیستم شهر را ندارد. به عبارت دیگر شهر سیستمی پویا است که ساختارهای آن، پیوسته با هم تعامل دارند؛ برای تنظیم این روابط و پایداری سیستم، هماهنگی و یکپارچگی در مدیریت آن ضروری است و نمی­توان کارکردهای مختلف شهر را به مدیریت منفک و بدون ارتباط با هم سپرد و انتظار بهبود وضعیت را داشت.

 

در چند سال گذشته در محافل علمی  و اجرایی کشور ما در مقابل مسائل و مشکلات پیش روی مدیریت شهری، مفهوم مدیریت یکپارچه ،هماهنگ و یا واحد شهری مطرح شده است.(کاظمیان و میر عابدینی،2،1391).

 

همان­طوری که می­دانیم هر فعالیت  اجتماعی بدون وجود  مدیریت سازمان یافته ای که  اهداف و ابزار رسیدن به آن­ها را مشخص کند و فعالیت­ها را هماهنگ سازد، از هم می­پاشد و به بی­نظمی می­گراید. شهرها نیز به عنوان یک سامانه ((system نیازمند مدیریتی می­باشند که به تعیین اهداف و برنامه ها پرداخته و فعالیت  عناصر مختلف شهری را هماهنگ سازند. (سعیدنیا،1379،صفحه 5).

 

متأسفانه مدیریت شهری در چارچوب منابع مالی و وضعیت نیروی انسانی شاغل در شهرداری نتوانسته است هماهنگی لازم را با سازمان ها و نهادهای ذیربط در ارائه­ی خدمات شهری داشته باشد و این شهرستان با مشکلات متعددی در زمینه­ خدمات شهری از جمله سدمعبر مواجه است. حتی یکی از دغدغه­های اصلی کسبه وجود ماشین­های سیار و دستفروشان در حاشیه بازار هاست، جمع­آوری این دستفروش­ها  و ماشین­ها از وظایف شهرداری هاست که متأسفانه در طی این یک سال اخیر ارگان­های مدیریت شهری هیچ نگاهی به این مسئله نداشته­اند.

 

در مدیریت مدرن مشارکت مردم در کار شهرداری­ها حرف اول را می­زند. با تحقیق و پژوهشی که در باب مشارکت شهروندی در شهرهایی که از ظرفیت تمرکز  وجوه حاصل از دریافت­های مردمی که در راستای خدمت­رسانی هر چه بهتر به شهر استفاده کرده اند می­توانیم دلایلی را که شهرداری کوهدشت نتوانسته به این مهم دست پیدا کند را از جمله عدم تبیین، تشریح و فواید عوارض شهری از سوی شهرداری از یک سو، فقر محسوس وملموس مالی مردمان این خطه و این دیار، نبود ساختار واحد و منسجم هزینه و عملکرد و فقدان برنامه محوری اشاره کرد.

 

1-2 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

1-2-1 چالش­های مدیریت شهری در ایران

 

مدیریت شهری در ایران با محدودیت­ها و چالش­های عمده­ای روبرو است این محدودیت­ها از سویی با رشد جمعیت شهری (مطلق و نسبی) و افزایش نرخ شهرنشینی و شهرگرایی همراه است و از دیگر سو با ساختار سنتی نهادهای محلی مواجه است که هنوز آمادگی تحولی ساختاری را در خود پیدا نکرده­اند.(کلیچ،1391،صفحه 2).

 

از عمده­ترین چالش­هایی که در حال حاضر؛ مدیریت شهری در شهرهای ایران با آن مواجه می­باشند می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

 

1- گستردگی وظایف محوله به مدیریت شهری در اداره­ی شهر و خدمت رسانی به مردم .

 

2- کمبود پرسنل زبده ، متخصص و متعهد در مجموعه­ی سیستم مدیریت شهری .

 

3- اطلاع رسانی ناقص و عدم آشنایی شهروندان با حقوق و وظایف خود .

 

4- کاهش درآمد و منابع درآمدی مدیریت شهری .(پرهیزکار و  فیروز بخت،1390، 56)

 

در حال حاضر یکی از موانع رشد اقتصادی کشور ساختار اداری ناکارآمد می­باشد که قدرت هرگونه پیشرفت و نوآوری را سلب نموده است و علاوه برآن  به دلیل فساد اداری  بسیاری از امور شهری با هزینه­های بالاتری همراه شده است. بنابراین شهرداری­ها نیازمند ساختاری قوی و پویا در چارچوب اداری می­باشند و علاوه بر آن پرسنلی کارآزموده که توان تطبیق با شرایط جدید را داشته باشند و این امر را می­توان در نظام مطلوب مدیریت شهری دنبال نمود که همان مدیریت شهری واحد می­باشد که در عمل به دلیل سازمان­هایی که در فرآیند مدیریت شهری دارای نقش و اثر هستند عملاً اداره ی شهر با هماهنگی لازم صورت نمی­گیرد، هر چند خود شهرداری­ها برای این فرآیند هنوز آمادگی لازم را ندارند و نیازمند یک خانه تکانی جدید در درون خود هستند. ( کلیچ ، 1391،صفحه 3 ).

 

محدود بودن  امکانات و منابع، نامحدود بودن نیازها و انتظارات مردم، دولتمردان و چاره اندیشان را بر آن داشت تا برای حداکثر استفاده از امکانات و سرمایه ها، یک سری از نیازها و خواسته­ها را طوری طراحی کنند که عموم مردم بتوانند بخشی از نیازهای خود را از طریق این امکانات رفع کنند.

 

رویکرد فعلی بسیاری از شهرداری­ها در منطقه پیرامون ما و از جمله در کشور ما با ساختار و قدرت اجرایی شهرداری­ها در کشورهای توسعه­یافته بسیار متفاوت است . با نگاهی گذرا در می­یابیم که در کشورمان اداره­ی شهر فاصله­ی بسیار زیادی با حکومت شهری (مدیریت جامع شهری) دارد. حتی حضور تعدادی از نمایندگان منتخب مردم در شوراهای شهر نمی­تواند شهرداری­ها را به سمت مدیریت جامع شهری برساند چرا که مدیریت شهری قادر و یا اصولاً مجاز به مدیریت چرخه­ی حیات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و امنیتی شهر نمی­باشد.

 

شهرستان کوهدشت از نظر نیروی انسانی کارآزموده توانمندی­های بالایی دارد  اما  مشکلات و مسائل فراوانی وجود دارد که این مشکلات در شهرستانی چون کوهدشت چشمگیر می باشد؛ از مهم­ترین این مشکلات عدم همکاری لازم  برخی مسئولین شهری در اداره امور شهر می­باشدو همین­طور از لحاظ ناوگان خدمات شهری ضعیف می­باشیم و اگر شهرداری توان پاسخ گویی به نیازهای شهروندان را  نداشته باشد  مشکلات و معضلات دو چندان می­شود و شهروندان هم از وظایف خود که مشارکت در امور شهری می­باشد سر باز می­زنند. همان­طور که می­دانیم در نظام مدیریت مردمی هدف این است که همه حضور داشته باشند و همه­ی عناصری که در مدیریت شهری مؤثر هستند باید بتوانند به سهم خود در این امر مشارکت کنند از جمله عناصر دولتی، محلی، بخش خصوصی و… .

 

به این منظور باید شرایط زیر محیا گردد:

 

 

• مشروعیت مدیریت شهری، 2- شفافیت و پاسخگویی، 3- محاسبه پذیری و ارائه­ی گزارش عملکرد فصلی و سالیانه.(تیموری،1385).

 

غالباً بررسی مسائل مدیریتی شهرهای کوچک عمدتاً در قالب گزارش­ها و مصاحبه­های تخصصی بوده است، در این گزارش ها به مشکلاتی مانند بیکاری، نبود منابع مالی پایدار و مهاجرت اشاره شده است.(معصوم ،1380).

 

1-4 جنبه جدید بودن ونوآوری درتحقیق

 

مدیریت شهری به لحاظ اجرا یک مؤسسه وسیع و بزرگی محسوب می گردد که در آن مشکلات و موانع بسیار متنوع و گسترده بوده که شهرداری یک جزء از عناصر مهم و مدیریتی آن محسوب می شود . لذا سیستم مدیریت شهری به جهت ماهیت متنوع و چند عملکردی آن باید به نحوی طراحی و اجرا شود که تمام عناصر و وظایف امور اجرایی روزمره و بسیار جزئی تا برنامه ریزی ها و سیاست گذاری های کلان را مورد توجه قرار داده و در ارتقا جایگاه توسعه شهری موثر باشند.

 

امروزه پدیده ناهنجار سد معبر یکی از مشکلات لاینحل شهرداری­ها محسوب می‌گردد. هر روزه افراد بسیاری با استفاده نامتعارف معابر عمومی مانع از احقاق حق عمومی می‌گردند که شهرداری و مأموران آن مکلف به رسیدگی و جلوگیری از انسداد معبر و رفع سد معبر می‌باشند. لیکن انجام این تکلیف قانونی همواره با مشکلات زیادی روبرو بوده است و ما هر روز شاهد درگیری میان  مأموران شهرداری و افراد متخلف می‌باشیم، چرا که به نظر می‌رسد ضمانت اجرایی کافی جهت ارتکاب این تخلف در قانون موجود نمی‌باشد.

 

سد­ معبر دارای اشکال گوناگونی است. از مصادیق سد معبر می توان از سد معابر توسط دست فروشان، نصب دکه های غیر مجاز، تخلیه نخاله، ریختن مصالح آجر و سیمان  در  معابر عمومی بدون مجوز شهرداری، توقف  اتومبیل  در مکان­های غیر مجاز، وسایل نقلیه جهت فروش کالا، اشغال پیاده روها و میادین توسط افرادی که از آن­جا به عنوان محل سکونت استفاده می­کنند نام برد. این­گونه تخلفات می­تواند موجبات سد معابر عمومی، اشغال پیاده روها و استفاده غیر مجاز از آن ها و میادین و پارک ها و باغ های عمومی را فراهم آورد.

 

با توجه به بررسی­های انجام گرفته، بر روی سد معبر خیابان­های اصلی این شهرستان مطالعات منسجمی صورت نگرفته است. بنابراین اگر مدیریت شهری همسو با تغییرات جمعیتی، ساخت وساز و نیازهای افراد شهر؛ خدمات رسانی خود را به صورت برنامه­ریزی آینده نگر و پایش منطقه بروز رسانی کند این مشکل حل خواهد شد.

 

1-5 اهداف تحقیق

 

هدف کلی این تحقیق این است که مشارکت شهروندان در اداره امور شهر به پیشبرد هر چه بهتر خدمات شهری(سد معبر و رفع سد معبر) کمک کند.

 

اهداف ذیل در این تحقیق مورد بررسی قرار می گیرند:

 

 1- شناخت وتحلیل تنگناهای موجود در خدمات شهری کوهدشت.

 

2- جلب مشارکت عموم مردم برای مدیریت شهرستان.

 

3-  شناخت  مشکلات و محدودیتهای مدیریت شهری  و ارائه­ی راه حل­ها و پیشنهادهایی  برای بهبود و رفع این مشکلات

 

1-6 سؤالات تحقیق

 

1- آیا مدیریت شهری کوهدشت در ساماندهی خدمات شهری توان تخصصی و منابع مالی لازم را در اختیار دارد؟

 

2- آیا مدیریت شهری کوهدشت توان برنامه ریزی و آینده نگری در پیشبرد اهداف خود را دارد؟

 

3- آیا تعدد کارکنان شهرداری کوهدشت در بهبود خدمات رسانی به شهروندان مؤثر بوده است؟

 

1- 7 فرضیه‏های تحقیق:

 

 

• به نظر می­رسد مدیریت شهری کوهدشت در ارائه خدمات شهری با مشکلات و تنگناهای متعددی مواجه است.

 

• فرض بر این است که مجموعه ی مدیریت شهری کوهدشت توان رسیدن به سطح مطلوبی از ارائه­ی خدمت و رضایتمندی شهروندان را دارا می­باشد.

 

• به نظر می­رسد با توجه به افزایش کارکنان و پرسنل تخصصی شهرداری به همین نسبت میزان رضایتمندی ارباب رجوع فراهم می­گردد.

 

1-8 تعریف واژه‏ها  و اصطلاحات فنی و تخصصی (به صورت مفهومی و عملیاتی)

 

1-8-1مفهوم مدیریت شهری

 

گستردگی و پیچیدگی مسائل شهری، رشد و توسعه روزافزون شهرها، مدیریت امور شهر را به وظیفه­ای دشوار تبدیل نموده است. علاوه بر موضوعاتی هم­چون محیط زیست، ایمنی، حمل و نقل و برنامه­ریزی شهری یکی از عوامل مهمی که تأثیر فزاینده و تعیین کننده­ای بر عوامل سازنده­ی شهری دارد،  مدیریت شهری است. اگر  شهر  هم­چون سازمانی در نظر گرفته  شود  لازم است که در رأس آن عنصری برای برنامه ریزی آینده و اداره­ی امور کنونی قرار گیرد. این عنصر را می­توان مدیریت شهر نامید. مسائل بسیاری در شهرها وجود دارد که برای حل آن­ها و پاسخ به درخواست­های موجود در عرصه­های زندگی شهری وجود مدیریت شهری ضروری است. بدین­سان مدیریت شهری عبارت است از سازماندهی عوامل و منابع برای پاسخگویی به نیازهای ساکنان شهر است. و شامل کارکردهای برنامه­ریزی، اجراء، نظارت، هدایت و کنترل است که برای اعمال قدرت باید برآمده از اراده­ی شهروندان و قراردادهای اجتماعی باشد.(صرافی و عبدالهی،121،1387)