یکی از ویژگی¬های مهم در خلاقیت از دیدگاه گیلفورد داشتن تفکر واگرا می باشد. گیلفورد (1950 ، 1959 ، 1942) در بیان نظریه ساخت ذهنی خود گفته¬است که ویژگی مهم تفکر آفریننده واگرایی آن است او به طور کلی شیوه تفکر آدمیان را به دو دسته واگرا و همگرا تقسیم کرده¬است. در نظر گیلفورد هم تفکر همگرا و هم تفکر و اگرا در ساخت ذهنی نقش اساسی دارند، اما تفاوت آنها در این است که تفکر همگرا، نتیجه تفکر از قبل معلوم است یعنی همیشه یک جواب «درست» یا «غلط» وجود دارد. اما در تفکر واگرا جواب قطعی وجود ندارد و تعداد زیادی جواب موجود است که از نظر منطقی هر یک از آنها ممکن است درست باشد.
گیلفورد در نظریه خود تفکر واگرا را به سه ویژگی تقسیم کرده¬است:
1-انعطاف¬پذیری یا نرمشی
2-اصالت
3-سیالی مشخص کرده و برای اندازه¬گیری هر یک از آنها آزمونی ساخته¬است. آزمون گیلفورد برای اندازه-گیری انعطاف¬پذیری تفکر یا آزمون استفاده¬های غیر معمول نام دارد. برای مثال به آزمون شونده کلمه آجر داده می¬شود و از او خواسته می¬شود تا در مدت 8 دقیقه تمام موارد استفاده از آجر را نام ببرد (گیلفورد، 1959). پاسخ¬های یکی از دانش¬آموزان از این قرار بوده¬است: ساختن خانه، ساختن طویله، ساختن مدرسه، ساختن کلیسا، ساختن اجاق. چنانچه ملاحظه می¬شود همه این پاسخها به طبقه واحدی از موارد استفاده آجر یعنی ساختن مربوط می¬شود و نشان دهنده واگرایی بیشتر تفکر هستند.
اصالت بوسیله آزمون عنوان داستان (Plot Title Test) گیلفورد اندازه¬گیری می¬شود. در این آزمون داستان کوتاهی به آزمودنی گفته می¬شود و از او خواسته می¬شود تا تمام عنوان¬هایی که برای داستان مناسب تشخیص می¬دهد بگوید. یکی از این داستان¬ها درباره¬ی گرفتار شدن یک مبلغ مذهبی بدست آدم خوارهاست. در این داستان شاهزاده خانم قبیله آدم خوارها به مبلغ مذهبی پیشنهاد می¬کند که با او ازدواج کند تا آزاد شود. مبلغ دو راه بیشتر ندارد یا ازدواج کند یا بمیرد. او از ازدواج سرباز می¬زند و پخته می¬شود.
یکی از دانش آموزان برای داستان بالا این عنوان را گفته است.
شکست شاهزاده خانم خورده شدن به وسیله وحشی¬ها شاهزاده خانم مبلغ مذهبی و پخته شدن بوسیله وحشی¬ها، دانش¬آموزان دیگر عنوان¬های زیر را انتخاب کرده است: داستان دیگ، شام خوشمزه، خورش واعظ، جفتی بدتر از مرگ، او غذا را ول کرد و دیگ را چسبید، پاک ولی مجهول، جایزه¬ای داغ برای آزادی.
گیلفورد پاسخ های دانش¬آموز دوم را اصیل تر از پاسخ¬های دانش¬آموز اول می¬داند. سیالی به تعداد پاسخ¬های مختلفی که آزمودنی به یک سؤال اشاره می¬کند.
در آزمون¬های مخصوص سنجش سیالی، سرعت و تعداد پاسخ¬های داده¬شده ملاک سیالی فکر هستند، گیلفورد مشاهده کرده¬است که بعضی از افراد در دادن پاسخ به سؤالات، مثلاً دادن اطلاعاتی درباره¬ی یک موضوع، از دیگران پاسخ¬های بیشتری می¬دهند، او اظهار می¬دارد که صرف دادن پاسخ¬های بیشتر این احتمال را که بعضی از آن پاسخ¬ها ممکن است و اگرا باشند افزایش می¬دهند. (دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی؛ 1380).