2 . روحیه جوانمردی.. 12

 

3 . احترام و تکریم.. 13

 

4 . اطاعت و وجدان کاری.. 13

 

5 . مشارکت.. 13

 

فصل دوم.. 14

 

ادبیات تحقیق.. 14

 

بخش اول مبانی نظری تحقیق: سبک های رهبری.. 15

 

مقدمه.. 15

 

2-1-1- پیشینه رهبری و اهمیت آن:.. 16

 

2-1-2- تعاریف رهبری :.. 17

 

2-1-3- ابعاد رهبری :.. 18

 

2-1-3-1- بعد عقلایی یا شناختی رهبری.. 18

 

2-1-3-2- بعد عاطفی رهبری:.. 19

 

2 -1-3-3- بعد روحانی رهبری:.. 19

 

2-1-3-4- بعد رفتاری رهبری :.. 20

 

2-1-4- وظایف رهبری :.. 20

 

2-1-5- عوامل مؤثر در موقعیت رهبری :.. 20

 

2-1-6- تفاوت رهبری و مدیریت :.. 21

 

2-1-7- نظریه های رهبری :.. 23

 

2-1-7-1. نظریه های خصوصیات شخصی رهبری :.. 23

 

2-1-7-2. نظریه های رفتاری رهبری :.. 24

 

2-1-7-2-1. مطالعات دانشگاه میشیگان :.. 25

 

2-1-7-2-2. مطالعات رهبری ایالت اوهایو :.. 25

 

2-1-7-2-3. شبکه مدیریت :.. 26

 

2-1-7-2-4. نظریه سبک های رهبری لیکرت :.. 28

 

2-1-7-3. نظریه های اقتضایی :.. 30

 

2-1-7-3-1. نظریه اقتضایی فیدلر :.. 30

 

2-1-7-3-2. تئوری مسیر-هدف :.. 32

 

2-1-7-3-3. تئوری رهبری وضعیتی:.. 33

 

2-1-7-3-4- تئوری سه بعدی اثربخشی رهبری :.. 34

 

2-1-7-4. نظریه های نوین رهبری :.. 35

 

2-1-7-4-1- نظریه رهبری تحول آفرین :.. 36

 

2-1-7-4-2- نظریه رهبری فرهمند.. 37

 

2-1-7-4-3-نظریه اسنادی رهبری.. 38

 

بخش دوم مبانی نظری: رفتار شهروندی سازمانی.. 39

 

مقدمه.. 39

 

2-2-1- تاریخچه و تعاریف.. 39

 

2-2-2- انواع رفتار شهروندی سازمانی:.. 46

 

2-2-2-1- اطاعت سازمانی:.. 46

 

2-2-2-2-وفاداری سازمانی:.. 47

 

 

2-2-2-3-مشارکت سازمانی:.. 47

 

2-2-3-ویژگی های رفتار شهروندی سازمانی:.. 48

 

2-2-4-ابعاد رفتار شهروندی سازمانی :.. 49

 

2-2-5- عوامل تأثیر گذار بر بروز رفتار شهروندی سازمانی :.. 54

 

2-2-5-1-ویژگی های فردی کارکنان:.. 54

 

2-2-5-2-عوامل سازمانی:.. 55

 

2-2-5-3- عوامل شغلی:.. 56

 

2-2-5-4-رفتارهای رهبری:.. 57

 

2-2-6-اشکال رفتارهای کارکنان :.. 58

 

2-2-6-1- رفتارهای درون نقش:.. 58

 

2-2-6-2- رفتارهای برون نقش:.. 59

 

2-2-6-2-1-رفتارهای ضد شهروندی:.. 59

 

2-2-6-2-2- رفتار شهروندی و انصاف در زمینه های خدمات مشتری:.. 59

 

2-2-7- سیاست های تشویق رفتار شهروندی سازمـانی :.. 61

 

2-2-7-1- گزینش واستخدام :.. 61

 

2-2-7-2-آموزش و توسعه :.. 61

 

2-2-7-3-ارزیابی عملکرد و جبران خدمات :.. 62

 

2-2-7-4- سیستم های غیر رسمی :.. 62

 

2-3-بخش سوم: پیشینه تحقیق.. 64

 

1-تحقیقات داخلی :.. 64

 

2-تحقیقات خارجی :.. 65

 

2-4-بخش چهارم : معرفی سازمان (سازمان امور مالیاتی شهرستان خوی)   68

 

2-4-1- تاریخچه مالیات و دارایی در ایران :.. 68

 

2-4-2- نقش مالیات در جامعه :.. 70

 

2-4-3- تاریخچه سازمان امور مالیاتی کشور :.. 70

 

2-4-4- مدیریت امور مالیاتی شهرستان خوی :.. 79

 

مقدمه.. 83

 

3-1- روش تحقیق.. 83

 

3-2- ابزار گرد آوری اطلاعات.. 84

 

3-3-اعتبار و پایایی  ابزار سنجش.. 85

 

3-3-1- روایی تحقیق (اعتبار) :.. 85

 

3-3-2- پایایی ابزار سنجش.. 86

 

3-4-  تجزیه  و تحلیل روشهای آماری.. 87

 

3-5- قلمرو تحقیق.. 88

 

3-6- متغیرهای تحقیق :.. 89

 

3-7- جامعه آماری.. 89

 

3 -8- روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه.. 89

 

تجزیه و تحلیل داده ها.. 90

 

4-1)آمار توصیفی.. 91

 

4-2- آمار استنباطی.. 97

 

74.. 99

 

مقدمه.. 110

 

5-1- نتایج.. 110

 

1- نتیجه گیری بر مبنای  آزمون فرض فرعی اول.. 110

 

2- نتیجه گیری بر مبنای آزمون فرض فرعی دوم.. 111

 

3- نتیجه گیری بر مبنای آزمون فرض فرعی سوم.. 111

 

4- نتیجه گیری بر مبنای آزمون فرض فرعی چهارم.. 111

 

تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق.. 111

 

5-2-پیشنهادات.. 112

 

5-2-1- پیشنهادات مبتنی بر یافته های تحقیق.. 112

 

5-2-2- سایر پیشنهادهای پژوهش.. 115

 

5-2-3- پیشنهادهایی برای تحقیقات بعدی.. 115

 

محدودیت های تحقیق.. 116

 

ضمائم تحقیق.. 117

 

منابع و مأخذ فارسی :.. 144

 

منابع و مأخذ انگلیسی :.. 146

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول2-1- مقایسه مدیریت و رهبری ،کاتر،1990.. 22

 

جدول2-2-مشخصه های فردی رهبری،افجه،1386.. 24

 

جدول2-3- اشکال رفتارهای کارکنان،فیلیپ و مک کینزی،1997، 147.. 60

 

جدول2-4- پیشینه تحقیقات گذشته.. 67

 

جدول 3-1- ابعاد پرسشنامه سبک رهبری.. 85

 

جدول3-3- مقادیر آلفای کرونباخ پرسشنامه های تحقیق.. 86

 

4-1-1- جدول بررسی افراد گروه نمونه بر اساس جنس :.. 92

 

4-1-2جدول بررسی افراد گروه نمونه بر اساس تحصیلات :.. 93

 

4-1-3- جدول بررسی افراد گروه نمونه بر اساس رسته شغلی :.. 94

 

4-1-4- جدول بررسی افراد گروه نمونه بر اساس پست ثابت سازمانی :.. 95

 

4-1-5- جدول بررسی افراد گروه نمونه بر اساس پست سابقه خدمت :.. 96

 

جدول 4– 2-1 : جدول مقایسه ای سبک استبدادی-استثماری و رفتار شهروندی سازمانی.. 98

 

جدول4-2-2- جدول مقایسه ای بین سبک رهبری خیرخواهانه و رفتار شهروندی سازمانی.. 99

 

جدول 4–2-3 : جدول مقایسه ای بین  سبک مشاوره ای و رفتار شهروندی سازمانی   100

 

جدول 4–2-4 : جدول مقایسه ای بین  سبک مشارکتی و رفتار شهروندی سازمانی   101

 

4-2-5: جدول مقایسه ای بین سبک رهبری مدیران و رفتار شهروندی کارکنان   102

 

4-2-7-جدول ضریب همبستگی پیرسون برای فرضیه اصلی.. 103

 

جدول4-2-12- آزمون فریدمن.. 108

 

4-2-8- ضریب رگرسیون و مجذور رگرسیون.. 105

 

4-2-9- تجزیه تحلیل واریانس.. 105

 

4-2-10- ضرایب استاندارد و غیر استاندارد مقدار بتا.. 106

 

4-2-11- مولفه هایی كه وارد معادله نشدند… 107

 

فهرست نمودار ها

 

4-1-1:نمودار دایره ای افراد گروه نمونه بر اساس جنس:.. 92

 

4-1-2- نمودار دایره ای افراد گروه نمونه بر اساس تحصیلات:.. 93

 

4-1-3-  نمودار دایره ای افراد گروه نمونه بر اساس رسته شغلی:.. 94

 

4-1-4- نمودار دایره ای افراد گروه نمونه بر اساس پست ثابت سازمانی:   95

 

4-1-5- نمودار دایره ای افراد گروه نمونه بر اساس پست سابقه خدمت   97

 

4-2-6- آمار توصیفی برای فرضیه اصلی.. 102

 

4-2-1- نمودار پراکنش سبک های رهبری و رفتار شهروندی سازمانی.. 104

 

فهرست اشکال

 

شکل 1-1- مدل اجرایی تحقیق.. 8

 

شکل 1-2- مدل تحلیلی تحقیق.. 9

 

شکل2-1- مطالعات اوهایو، گوردن،1987، 397.. 26

 

( منبع : بلیک و موتون ، 1964 ، 136)   27

 

شکل 2-3. دستاوردهای الگوی فیدلر (منبع:رابینز،1380، 228).. 31

 

شکل 2-4. اجزای  متشکله تئوری مسیر-هدف در رهبری (منبع: رابرت هاوس،1971، 321).. 33

 

شکل 2-5-شیوه های چهار گانه مدل رهبری وضعیتی ؛بلانچارد و زیگارمی،1985   34

 

شکل 2-6-الگوی سه بعدی رهبری، ردین ،1967، 17.. 35

 

شکل2-7 – ابعاد رفتار شهروندی سازمانی،  ارگان، 1988.. 53

 

شکل 2-8- عوامل ایجاد کننده رفتار شهروندی ،اسلامی،1387.. 58

 

 

 

 

 

فصل اول

 

 

 

کلیات تحقیق

 

 

 

مقدمه

 

در عصر حاضر تنها به مدد فعالیت اثربخش و کارآی مدیریت است که  مـأموریت و اهداف  سازمانی  تحقق می یابد . امروزه مدیریت باید در همه بخش ها در جستجوی تدابیر و راه حلهایی باشد که تحقق اهداف را به بهترین وجه ممکن سازد .یکی از راهکارهایی که این مهم را عملی می سازد تغییر سبک و نگرش مدیر و شاخص های رفتاری آن است که به کمک آن می توان با بهره جویی از نظرات کارکنان و با اتخاذ یک روش غیر دستوری و انگیزاننده، بازدهی را فزونی بخشید،به رضایت آنان افزود و سازمانی اثربخش و کار آمد به وجود آورد.

 

از آنجایی که مدیر به عنوان نماینده رسمی سازمان برای ایجاد هماهنگی و افزایش بهره وری در رأس سازمان قرار دارد می تواند با اعمال سبکهای رهبری مناسب  باعث بوجود آمدن روحیه و انگیزش قوی در کارکنان شود پس موفقیت سازمانها در تحقق اهداف در گرو چگونگی اعمال مدیریت و سبک های مؤثر رهبری مدیر است و ارائه خدمات اثربخش به جامعه تا حد زیادی به کار گروهی و رفتار کارکنان در سازمان و سبک رهبری مدیران این سازمان ها بستگی دارد.

 

موضوع رهبری مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. نتایج این پژوهشها منجر به ارائه و توسعه تئوری های مختلفی در زمینه سبکهای رهبری مدیران شده است. بررسی این تئوریها طیف وسیعی از سبکهای رهبری از سبکهای آمرانه و استبدادی تا سبکهای مشارکتی و تحولگرا را نشان می دهد. از این رو یک مدیر می تواند در موقعیت های گوناگون سبک های متفاوت را برای رهبری کارکنان خود با توجه به فرهنگ حاکم بر سازمان و بلوغ سازمانی کارکنان برگزیند.

 

 

4-2- انواع……………………………………………………………………………………………………19

 

5-2- افسردگی فصلی ………………………………………………………………………………….20

 

6-2-  تعریف اختلال افسردگی اساسی………………………………………………………………21

 

8-2- همه گیر شناسی…………………………………………………………………………………..26

 

9-2- شیوع افسردگی شدید……………………………………………………………………………26

 

10-2- آسیب شناسی ……………………………………………………………………………………..28

 

11-2- نقش خشم و احساس گناه در افسردگی……………………………………………………29

 

12- 2- مروری بر تحقیقات گذشته……………………………………………………………………31

 

13-2- خلاصه فصل ……………………………………………………………………………………..33

 

فصل سوم: روش پژوهش………………………………………………………………………………..35

 

1-3- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………36

 

 

2-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………..36

 

3-3- نمونه تحقیق…………………………………………………………………………………………36

 

4-3- ابزار اندازه گیری اطلاعات…………………………………………………………………………38

 

 

3-4-3- پرسشنامه احساس گناه (3TOSCA- )………………………………………………………………..41

 

5-3- شیوه جمع‌آوری اطلاعات………………………………………………………………………..43

 

6-3- روشهای تجزیه و تحلیل آماری………………………………………………………………..44

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش………………………………………………………………………..45

 

1-4- مقدمه……………………………………………………………………………………………………46

 

2-4- یافته های توصیفی پژوهش………………………………………………………………………47

 

3-4- بررسی فرضیه های پژوهش………………………………………………………………………………..51

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………107

 

3-5- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………….108

 

3-1-5- بحث درباره نتایج مربوط به فرضیه اول ……………………………………………….108

 

2-3-5- بحث درباره نتایج مربوطه به فرضیه دوم ………………………………………………109

 

3-3-5- بحث درباره نتایج مربوطه به فرضیه سوم……………………………………………..109

 

منابع

 

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………..111

 

منابع لاتین………………………………………………………………………………………………….113

 

چکیده :

 

 

چهره و حركات قصه گو………………………………………………………………………………………………………………26

 

قصه و فعالیت ادبی………………………………………………………………………………………………………………………27

 

چگونه قصه بگوییم……………………………………………………………………………………………………………………..27

 

مهمترین وظایف گفتار در قصه…………………………………………………………………………………………………….28

 

راههای کسب مهارت بیشتر در قصه گویی……………………………………………………………………………………..29

 

تفاوت قصه امروز با دیروز……………………………………………………………………………………………………………30

 

علل پیدایش و دلایل نیاز به قصه گویی …………………………………………………………………………………………31

 

چند کارکرد قصه گویی ……………………………………………………………………………………………………………….32

 

مخاطبان برنامه قصه گویی  ………………………………………………………………………………………………………….33

 

قصه گویی در کلاس درس  …………………………………………………………………………………………………………34

 

نکته هایی برای قصه گویی در کلاس درس    ………………………………………………………………………………..35

 

قصه گویی همراه با بازیگران: ………………………………………………………………………………………………………36                                                                                 

 

قصه گویی و برنامۀ آموزشی .. ……………………………………………………………………………………………………..36

 

زمینه های دیگر برنامۀ آموزشی …………………………………………………………………………………………………….38

 

تعاریف هوش……… …………………………………………………………………………………………………………………..39

 

معیارهای مختلف در تعریف هوش  ……………………………………………………………………………………………..41

 

نظریه های هوش…………………………………………………………………………………………………………………………43

 

تفاوتهای فردی و گروهی تواناییهای ذهنی………………………………………………………………………………………46                                                               

 

محیط اطلاعاتی غنی‌تر توان كلامی بیشتر  ……………………………………………………………………………………..50

 

رشد واژگان در کودکان پیش دبستانی ……………………………………………………………………………………………52                                                                     

 

کمک کردن به رشد زبان در اوایل کودکی……………………………………………………………………………………….53                                                              

 

معنی شناسی ………………………………………………………………………………………………………………………………54

 

مهارت های اصلی مورد نیاز در زبان آموزی……………………………………………………………………………………56                                                          

 

پیشینه پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………58

 

جمع بندی  ……………………………………………………………………………………………………………………………….61                                                                                                           

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق  ………………………………………………………………………………………………….62        

 

مقدمه  ………………………………………………………………………………………………………………………………………63                                                                                                             

 

روش تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………………………63                                                                                                   

 

طرح تحقیق .. ……………………………………………………………………………………………………………………………64                                                                                                     

 

جامعه و  نمونه آماری و روش نمونه گیری تحقیق…………………………………………………………………………..66

 

ابزارگرد آوری داده ها………………………………………………………………………………………………………………….66                                                                                                                                                                                                                

 

روش و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها …………………………………………………………………………………………….67                                                                       

 

 

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری……………………………………………………………………………………………….68

 

 

مقدمه فصل چهار……………………………………………………………………………………………………………………….9 6

 

آمار توصیفی………………………………………………………………………………………………………………………………70

 

آمار استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………………..83

 

فصل پنجم: بحث و تقسیر یافته ها…………………………………………………………………………………………………91

 

مقدمه فصل پنجم………………………………………………………………………………………………………………………..92

 

خلاصه ی نتایج پژوهش………………………………………………………………………………………………………………92

 

بحث و تفسیر نتایج……………………………………………………………………………………………………………………..93

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………. 96

 

محدودیت ها………………………………………………………………………………………………………………………………97

 

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………………98

 

منابع………………………………………………………………………………………………………………………………………… 99

 

چکیده:

 

هدف از اجرای این پژوهش بررسی رابطه آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی است. روش مورد استفاده در این نوع پژوهش از نوع شبه آزمایشی با پیش آزمون و پس آزمون و دو گروه آزمایش و کنترل است. جامعه ای که هدف این مطالعه می باشد کودکان پیش دبستانی شهرستان سرپل ذهاب در سال تحصیلی 93-92 می باشد و نمونه های انتخاب شده به تعداد 30 نفر(15نفر در گروه آزمایش و 15 نفر در گروه کنترل) و به صورت نمونه در دسترس انتخاب گردیده اند. مدت زمان اجرای این پژوهش طی هشت هفته جلسه آموزشی است. ابزار پژوهش شامل مقیاس هوشی وکسلر برای کودکان پیش دبستانی مورد استفاده قرار گرفت. پایایی آزمون برای هوش کلامی 086/0گزارش شده است تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده در پژوهش با استفاده از نرم افزارspss  و از روش های آمار توصیفی و در بخش آمار استنباطی از روش تحلیل کواریانس استفاده شد. نتایج حاصله نشان داد که چون Sig بدست آمده از طریق نرم افزار spss (001%) و کمتر از 5% می باشد بنابراین به احتمال 95% بین آموزش به شیوه قصه گویی بر میزان هوش کلامی و گنجینه لغات کودکان پیش دبستانی ارتباط معنادار آماری وجود دارد یعنی فرضیه H0 پذیرفته می شود.

 

کلید واژها: قصه گویی،هوش، هوش کلامی، گنجینه لغات

 

 

 

 

 

فصل یکم

 

کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

• مقدمه:

 

 

2-3-1 دیدگاه مکتب زیست‌گرایی 18

 

2-3-2 دیدگاه مکتب روانکاوی 18

 

2-3-3 از دیدگاه رفتارگرایی 20

 

2-3-4 دیدگاه انسان‌گرایی 20

 

2-3-5 دیدگاه شناختی 22

 

2-3-6 دیدگاه بوم‌‌شناختی 22

 

های زندگی 22

 

2-5 مبنای تئوریکی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی 23

 

2-6 اهمیت مهارت‌های زندگی در سلامت روان 27

 

2-7 ابعاد مهارت‌های زندگی 30

 

2-7-1 مهارت‌های اجتماعی شامل 31

 

2-7-2 مهارت مقابله كه شامل 31

 

2-7-3 مهارت‌ حل مسئله كه شامل 31

 

2-7-4 مهارت‌های آموزش داده شده در كلاس‌های مهارت های زندگی 32

 

2-7-5 برنامه‌ریزی و محتوای برنامه آموزش مهارت‌های زندگی 32

 

2-8 تحقیقات انجام شده در داخل و خارج كشور 32

 

2-8-1 پژوهش‌های داخلی 37

 

2-9 جمع‌بندی 38

 

فصل سوم: روش پژوهش

 

3-1 مقدمه 40

 

3-2 روش پژوهش 40

 

3-3 جامعه آماری 40

 

3-4 نمونه و روش نمونه‌گیری 40

 

3-5 ابزار پژوهش و شیوه ی اجرای آن 41

 

3-6 روش تجزیه و تحلیل آماری 45

 

فصل چهارم: یافته‌های آماری پژوهش

 

4-1 مقدمه 47

 

4-2 آمار توصیفی 47

 

4-3 آمار استنباطی 48

 

4-3-1 فرضیه اول 48

 

4-3-2 فرضیه دوم 49

 

4-3-3 فرضیه سوم 50

 

4-3-4 فرضیه چهارم 51

 

4-3-5 فرضیه پنجم 52

 

فصل پنجم: تبیین یافته‌ها

 

5-1 تبین یافته‌ها 54

 

5-2 محدودیت‌ها 56

 

5-3 پیشنهادات 56

 

پیوست

 

پرسشنامه سلامت عمومی……………………… 59

 

 

منابع

 

فهرست منابع فارسی 63

 

فهرست منابع انگلیسی 65

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                   صفحه

 

جدول 4-1 اطلاعات جمعیت شناسی 47

 

برای مقایسه میانگین دو گروه در متغیر سلامت روان 48

 

برای مقایسه میانگین دو گروه در متغییر نشانه‌های جسمانی 49

 

برای مقایسه میانگین دو گروه در متغیر نشانگان اضطراب 50

 

برای مقایسه میانگین دو گروه در متغیر نارساکنش وری اجتماعی 51

 

برای مقایسه میانگین دو گروه در متغیر افسردگی 52

 

 

 

چكیده

 

انسان با توجه به پیچیدگی‌ها و دشواری‌های زندگی جهت رسیدن به رشد و پیشرفت در جنبه‌های گوناگون می‌بایست از توانایی لازم و كافی جهت مقابله با موقعیت‌های دشوار زندگی و همچنین فراهم نمودن شرایط مناسب به‌منظور پیشرفت همه‌جانبه برخوردار باشد. بنابراین افراد موفق، تكامل‌یافته و دارای سلامت‌روانی كسانی هستند كه توانایی و مهارت كافی را در برخورد با شرایط گوناگون زندگی دارند و همواره درصدد تغییر موقعیت خویش در جهت رشد و تكامل هستند.

 

این ویژگی‌ها نشانگر برخورداری اینگونه افراد از مهارت‌های زندگی می‌باشد. درحالی كه افراد ناموفق و كسانی كه به رشد و پیشرفت متعادل در جنبه‌های گوناگون زندگی دست نیافته‌اند از سلامت روانی كمتری برخوردارند و همچنین توانایی حل مؤثر مشكلات و مسائل زندگی را ندارند می‌توان گفت كه فاقد مهارت‌های زندگی كافی هستند وبدین ترتیب برخورداری از مهارت‌های زندگی و به‌كارگیری آن جهت دستیابی به رشد و كمال می‌تواند بسیاری از مشكلات، ناكامی‌ها و ناهنجاری‌‌ها را رفع نماید و در عوض یك زندگی بانشاط، پرتلاش، روبه پیشرفت و كمال را به ارمغان آورد.

 

 

 

فصل اول:

 

 

چارچوب كلی پژوهش

 

 

 

1-1 مقدمه

 

پیشرفت‌های علمی و تكنولوژی در سال‌های اخیر، انسان‌ها را با انبوهی فزاینده از مسائل گوناگون مواجه ساخته است. كار، تحصیل و فشارهای روانی- اجتماعی از جمله مسائلی هستند كه اغلب نوجوانان و جوانان با آن‌ها روبرو هستند. توانایی حل مؤثر مسائل مذكور و مشكلات مشابه از جمله مهارت‌های مهم و مفیدی هستند كه نقش تعیین‌كننده‌ای در تأمین سلامت روانی و موفقیت فرد و در نتیجه زندگی سالم و اثربخش دارند و همه انسان‌ها به‌طور فطری توانایی حل مشكلات زندگی را دارند، ولیكن این توانایی باید مطابق با شرایط و موقعیت فرد پرورش یابد به‌طوری كه به عنوان مهارت‌های كارآمد در آنان درونی شود. متأسفانه طبق بررسی‌های انجام شده توانایی‌ها و مهارت‌های علمی و سازشی بسیاری از نوجوانان و جوانان كشور ما برای حل مؤثر مسائل زندگی فردی و اجتماعی آنان كفایت نمی‌كند. بنابراین آموزش مهارت‌های زندگی با تأكید بر مهمترین مسائل فردی و اجتماعی نوجوانان به عنوان اصل مهم و انكارناپذیر است كه تاكنون علیرغم توجه خاص بسیاری از كشورهای جهان و تأكید خاص«سازمان بهداشت جهانی» جای آن در برنامه‌های تحصیلی مدارس كشورمان خالی مانده است. البته اخیراً گام‌های برداشته شده است كه نیازمند توجه علمی و تخصصی بیشتر می‌باشد.(سازمان بهداشت جهانی،1997)

 

روانشناسان در دهه‌های اخیر در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات به این نتیجه رسیده‌اند كه بسیاری از اختلالات و آسیب‌ها در ناتوانی افراد در تحصیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش، عدم احساس كنترل و كفایت شخصی جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار و عدم آمادگی برای حل مشكلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب، ریشه دارد. بنابراین با توجه به تغییرات و پیچیدگی‌های روزافزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی،آماده‌سازی افراد به خصوص نسل جوان جهت رویارویی با موقعیت‌های دشوار امری ضروری به نظر می‌رسد. در همین راستا روان‌شناسان با حمایت سازمان‌های ملی و بین‌المللی، جهت پیشگیری از بیماری‌های روانی و ناهنجاری‌های اجتماعی آموزش مهارت‌های زندگی را در سراسر جهان و در سطح مدارس آغاز نموده‌اند.(طارمیان و همكاران، 1378)

 

آنچه امروزه تحت عنوان مهارت‌های زندگی مشهود است تنها حاصل كار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلكه از این مهارت‌ها در لابلای تعالیم الهی بخصوص در قرآن و احادیث معصومین بیان شده است. به‌طوری كه تلاش برای برقراری ارتباط مفید و مؤثر با دیگران، خودشناسی و توجه به ارزش‌ها كه از فصول اساسی درس مهارت‌های زندگی است به كرات در قرآن، نهج‌البلاغه، و صحیفه سجادیه و احادیث منقول از سایر معصومین مورد تأكید قرار گرفته است.(طارمیان و همكاران،1378)

 

هدف اصلی سازمان بهداشت جهانی از ایجاد طرح مهارت‌های زندگی در زمینه بهداشت روانی این است كه جوامع مختلف در سطوح جهان نسبت به گسترش، به كارگیری و ارزیابی برنامه آموزش مهارت‌های زندگی را متمركز بر رشد تونائی‌های روانی مانند حل مسئله، مقابله با هیجانات، خودآگاهی، سازگاری اجنماعی و كنترل استرس بین كودكان و نوجوانان اقدام نمایند.(ناستاسیا،1998)

 

با توجه به نقش مهم مدارس در تأمین بهداشت روانی دانش‌آموزان،برنامه آموزش مهارت‌های زندگی روش مؤثری در جهت رشد شخصیت سالم دانش‌آموزان و تأمین و حفظ بهداشت روانی دانش‌آموزان تلقی می‌شود. به این ترتیب مدارس به جای این كه تنها بر افزایش عملكرد تحصیلی دانش‌آموزان تمركز نمایند باید بر تأمین و حفظ روان آنان نیز تأكید نمایند و اقدامات لازم را به‌منظور تحقیق هدف مذكور انجام دهند چرا كه اگر هدف فوق تحقق یابد بسیاری از مشكلات تحصیلی و آموزشگاهی نیز خود به خود كاهش می‌یابد.(ناستاسیا،1998)

 

1-2 بیان مسئله

 

رشد انسان در زمینه‌های روانی، اجتماعی، جسمانی، جنسی، شغلی، شناختی، الگو«خود» اخلاقی و عاطفی صورت می‌گیرد هریك از زمینه‌ها نیازمند مهارت و توانایی می‌باشد. در واقع می‌توان گفت كه تكامل مراحل رشدی وابسته به مهارت‌های زندگی است. زمانی كه افراد مهارت‌های زندگی اساسی را كسب نمایند در عملكرد بهینه خود پیشرفت می‌كنند. آموزش مهارت‌های زندگی نقش اساسی را در بهداشت روانی ایفا می‌كند و البته زمانی كه در یك مقطع رشدی مناسب ارائه شود نقش برجسته‌تری خواهد داشت. به‌طور تعیین می‌توان گفت كه بسیاری از نوروزها و سایكوزها ناشی از نقص در رشد مهارت‌های زندگی اساسی است. درواقع آموزش مهارت‌های زندگی نقش درمانی دارد.(گینتر، گازداوداران،1996)

 

همان‌گونه كه بروكز اشاره كرده است رویكرد مهارت‌های زندگی یك چارچوب سازمان‌یافته‌ای را برای مراكز مشاوره و بهداشت روانی فراهم می‌كند و یك عنصر آموزشی و یكسوی و مهم برای مدارس ابتدایی و دبیرستان می‌باشد.(بروكز،1984)

 

سازمان بهداشت جهانی«WHO» به‌منظور افزایش سطح بهداشت روانی و پیشگیری از آسیب‌های روانی- اجتماعی، برنامه‌ای تحت‌عنوان آموزش مهارت‌های زندگی تدارك دیده و در سال 1993 در«یونیسف» (صندوق كودكان سازمان ملل متحد)مطرح نمود.(سازمان بهداشت جهانی،1377)

 

 

فصل سوم :بازتاب عاشورا در اشعار دوره ی صفویه(شاعران برجسته )

 

1-3. ویژگی های شعر در دوره ی صفویه……………………………………………………………………………………41

 

2-3. سبک شعر در دوره ی صفویه……………………………………………………………………………………………..44

 

3-3. شاعران عاشورایی دوره ی صفویه……………………………………………………………………………………..48

 

الف)محتشم کاشانی ………………………………………………………………………………………………………………….48

 

ب)وحشی بافقی ………………………………………………………………………………………………………………………64

 

ج)صائب تبریزی……………………………………………………………………………………………………………………….70

 

د)نظیری نیشابوری…………………………………………………………………………………………………………………….74

 

ه) بابا فغانی شیرازی………………………………………………………………………………………………………………….77

 

فصل چهارم :اشعار عاشورایی از نگاه بدیع

 

بدیع………………………………………………………………………………………………………………………………………82

 

الف-بدیع لفظی………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

ب-بدیع معنوی ……………………………………………………………………………………………………………………….82

 

1-جناس………………………………………………………………………………………………………………………………….82

 

الف)جناس تام …………………………………………………………………………………………………………………………82

 

ب)جناس زاید………………………………………………………………………………………………………………………….83

 

ج)جناس اختلافی……………………………………………………………………………………………………………………..85

 

د)جناس اشتقاقی……………………………………………………………………………………………………………………….94

 

ه)جناس قلب …………………………………………………………………………………………………………………………..95

 

و)جناس مکرر………………………………………………………………………………………………………………………….95

 

ی)جناس ناقص………………………………………………………………………………………………………………………..95

 

 

2. واج آرایی…………………………………………………………………………………………………………………………….96

 

2. تناسب……………………………………………………………………………………………………………………………….103

 

2. مطابقه(تضاد)………………………………………………………………………………………………………………………112

 

2. تلمیح…………………………………………………………………………………………………………………………………115

 

2. تجرید………………………………………………………………………………………………………………………………..116

 

2. تجاهل العارف ……………………………………………………………………………………………………………………117

 

2. مبالغه ………………………………………………………………………………………………………………………………..117

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………….120

 

منابع ومآخذ …………………………………………………………………………………………………………………………..121

 

 

 

 

 

چکیده

 

 

 

با توجه به اهمیت عاشورا و همچنین تقدیس و تکریم دلاوریهای آقا ابا عبدالله الحسین و یاران باوفایش در سرزمین کربلا، شعر عاشورایی و همچنین شاعرانی که در این وادی قلم رانده اند دارای جایگاه ویژه ای در شعر و ادب فارسی هستند.

 

پروژه پیش رو با موضوع بازتاب عاشورا در شعر شاعران عاشورایی در دوره صفویه در چهار فصل تدوین شده است پس از مقدمه فصل اول گنجانده شده که شامل کلیات می باشد در فصل دوم شعر عاشورایی در گذر زمان مورد بررسی قرار گرفته که در این فصل گزیده ای از اشعار عاشورایی از آغاز تاکنون مورد بررسی قرار گرفته است .در فصل سوم که هدف اصلی پروژه می باشد به بازتاب عاشورا در شعر شاعران در دوره صفویه پرداخته شده که در این فصل اشعار عاشورایی شاعرانی چون محتشم کاشانی ، صائب تبریزی، نظیری نیشابوری، وحشی بافقی و بابا فغانی شیرازی استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است .در فصل چهارم این پژوهش اشعار عاشورایی شاعران مورد بحث را از نگاه بدیع سنجیده و صناعات بدیع موجود در اشعار را از جمله جناس ، واج آرایی ، تناسب و…رااز ابیات استخراج کرده و در این فصل گنجانده شده است .

 

با توجه به بررسی های انجام شده به این نتیجه رسیده ام که در دوره های نخستین به دلیل سختگیری های حاکمان ، از سه قرن اولیه شعر فارسی ، اشعاری که به صراحت درباره قیام عاشورا باشد نمی توانیم استخراج کنیم .

 

به نظر می رسد قدیمی ترین مرثیه در سوگ شهیدان کربلا توسط کسایی مروزی در قرن چهارم سروده شده باشد .

 

واژه های کلیدی : شعر زبان فارسی ، شعر دوره صفویه ، عاشورا ، شاعران عاشورایی

 

 

 

 

 

 

پیشگفتار

 

قیام عاشورا یکی از مهم ترین حوادث تاریخ اسلام بلکه تاریخ بشر است. هر چند این واقعه از نظر گسترده در مقایسه با رخدادهای دیگر تاریخ چندان بزرگ نیست اما از جهت عمق و عظمت بی نظیر است. در طی هزار و چهارصد سالی که از واقعه ی عاشورا می گذرد به خوبی بازتاب آن واقعه را در شعر و ادب به شکل چشم گیری می توان ملاحظه کرد.

 

ناگفته پیداست بسیاری از شاعران ادب فارسی شالوده ی کار خود را مرثیه بر امام حسین (ع) و بزرگداشت عاشورا قرار داده اند.

 

با توجه به اینکه در قرن چهارم یعنی ادوار صفویه مذهب تشیع به شکل رسمی درآمد و به دلیل حمایت فرمانروایان از شعرا بسیاری از شاعران در این راه همت خود را مصروف داشته و شروع به سرودن اشعار عاشورایی کردند، و از آن جمله می توان از محتشم کاشانی، صائب تبریزی و دیگر شعرا یاد کرد.

 

بی گمان نهضت عاشورا تأثیر بی پایانی بر جانهای مؤمنان دارد. چنانکه هیچگاه این تأثیر کهنه و این حرارت سرد نمی شود. کربلا تجلی گاه عشق و محبت است و عاشورا فصل سبز مشتاقی، عشق به پروردگار، محبت به اولیاء الله و اشتیاق به شهادت. سوگ مندی عاشورا آنچنان سترگ و سنگین است که بیش از تمام دیگر وجوه آن بر شاعران عاشورایی مؤثر بوده است. شاید بتوان پیوند این وجه با بعد عاطفی شاعران را که از ارکان اصلی شعر محسوب می شود دلیل این تأثیر دانست. شعرا در حقیقت با سرودن اشعار سوگوارانه مخاطبان خود را به اشکی دعوت می کنند که ترجمان مظلومیت است و آشکار کننده ی ظلم و ظالمان در طول تاریخ و در هر مکان که «کل یوم عاشورا و کل ارض کربلا».

 

بدون شک واقعه جانسوز عاشورا از جمله واقعیتهایی است که ذهن هر پرسشگری را به خود معطوف می کند. ابعاد و گستره ی این حادثه ی نیم روزه آنچنان ژرف و سترگ است که با وجود گذشت سالیان متمادی اثری شگفت و ستودنی بر جامعه و علی الخصوص آثار ادبی و هنری بر جای گذاشته است.

 

بدون اغراق باید گفت کمتر کسی است که ایام محرم بی تفاوت از کنار یک هیئت عبور کند و در درونش یک آذرخش نجوشد و دانه های الماس از چشمه ی چشمش جاری نشود. این احساس شگرف و عاشقانه در درون می جوشد و نمود بیرونی آن ریختن اشک به یاد آقا ابا عبدا… الحسین است و این همان عشق است.

 

به هر ترتیب در ایام محرم مردم به هر وسیله سعی می کنند احساس وفاداری خود را به خاندان امام حسین (ع) به نمایش بگذارند و چه زیباست که این احساس همیشگی باشد و منحصر به روز عاشورا و ایام محرم نباشد.

 

حقیقت این است که واقعه ای که پس از گذشت بیش از هزار و چهار صد سال همچنان شعله ور است بعد از این هم نه تنها خاموش نخواهد ماند بلکه بی شک فروزان تر خواهد درخشید.

 

در این عرصه شعر، رساترین زبان است در بیان فاجعه و کارسازترین وسیله است در تبلیغ واقعه. شعر تمام عیار، بجز لطافت خیال، استواری اندیشه را نیز با خود دارد. لذا از طرفی جذب قلوب می شود و از طرفی دیگر جلب قلوب می کند و بدین سان ایمان می آفریند و سپس عمل.

 

در نگاهی به تاریخ، اولین مرثیه ساز و مرثیه خوان  سید شهیدان را داغداترین از آن مصیبت، یعنی مادر بزرگوار مرضیه اش، حضرت فاطمه ی زهرا (س) می یابیم.

 

کربلاء یا کربلاء یا کربلاء                                      کربلا لا زلت کرباً و بلاء[1]

 

و سپس داغداران دیگر از اولاد معصوم آن حضرت، بشارت دهندگان و تشویق کنندگان و صله پردازان مرثیه گویان[2].

 

گمان نمی رود شاعری شیعی بوده باشد که بر مصیبت سیدالشهداء شعر نسروده باشد، چرا که هر غیر شیعه ی صاحب اندک دلی نیز بر او باید گریسته باشد، تا چه رسد به شیعه ی محب آل الله. تفاوت عمده ی شاعران با غیر شاعران در این است که آنان بنابر تواناییشان در سرودن، مکنونات قبلی خود را می توانند کلمه کرده و به شعر بسرایند. پس چگونه ممکن است شاعری شیعی، شعری در رثای بزرگترین مصیبت محبوبترین خود و خدایش نسروده باشد[3].

 

عشق به حسین بهترین بهانه است که از او بگویی و بسرایی. اینکه من از میان هزاران موضوع ادبی دیگر موضوع عاشورا را برای پایان نامه ام برگزیده ام نه به خاطر این است که با کمبود موضوع مواجه شده ام و نه از روی ناچاری چنین موضوعی را انتخاب کرده ام. بدون تظاهر باید اعتراف کنم سالیان متمادی است با شنیدن نام حسین درونم می لرزد و سالهاست که از این محرم تا محرم سال بعد منتظر شنیدن صدای دسته های هیئت عزادارانی هستم که با عشق می سرایند.  عشق به سید و سالار شهیدان امام حسین (ع)  که در روز عاشورا در سرزمین کربلا ماجرایی شگفت در تاریخ به یادگار گذاشت که او را تبدیل به یک اسطوره کرده است و ننگ آن رسوایی تا ابد بر پیشانی شیطان و همراهانش باقی خواهد ماند.

 

پایان نامه ی پیش رو شامل چهار فصل می باشد که فصل اول کلیاتیست که شامل پیشینه ی تحقیق، اهداف تحقیق، بیان مسأله، پرسشهای تحقیق و ضرورت انجام تحقیق می باشد.

 

در فصل دوم به شعر عاشورایی در گذر زمان پرداخته شده است. اسامی شاعران نام آوری که در طول تاریخ بر مصیبت سید و سالار شهیدان مرثیه سرایی کرده اند همراه با ابیات برگزیده ای از آنان و همچنین نام اولین شاعرانی که بر فاجعه ی کربلا مرثیه سروده اند در این فصل گنجانده شده است. علاوه بر آن در چند بند سبکهای شعر عاشورایی شرح داده شده است و از هر سبک همراه با ذکر مثال ابیاتی از شاعرانی که در آن سبک ،شعر عاشورایی سروده اند بیان شده است.

 

از آنجا که در این پروژه سعی بر آن داشته ام شعر شاعران برجسته عاشورایی را صرفاً در زمان صفویه مورد بررسی قرار دهم کاملاً طبیعی است که حجم بیشتری از این کار را به فصل سوم اختصاص داده باشم، لذا از میان خیل کثیر شاعران در دوره ی صفویه سعی بر آن داشته ام از شاعرانی یاد کنم که در این وادی بیشتر قلم فرسوده و در این راه نام و آوازه ای کسب کرده اند .(شاعرانی از جمله: محتشم کاشانی،  صائب تبریزی، وحشی بافقی، نظیری نیشابوری وبابافغانی شیرازی).

 

در میان دیوان های منتشر شده از این شعرا منابع زیر را برگزیده ام :

 

1.دیوان وحشی بافقی با سعی و اهتمام مرحوم محمد رضا افشاری ،نشر پیمان

 

2.دیوان نظیری نیشابوری با تصحیح و تحقیقات محمدرضا طاهری ، انتشارات رهام

 

3.کلیات محتشم کاشانی با تصحیح و حواشی مصطفی فیض کاشانی ، انتشارات سوره مهر

 

4.دیوان بابا فغانی شیرازی (سهیل خوانساری)انتشارات کتابخانه علمیه اسلامی

 

 

5. دیوان صائب تبریزی به اهتمام جهانگیر منصور ، انتشارات نگاه

 

5. دیوان صائب با مقدمه امیری فیروز کوهی ، انتشارات انجمن آثار ملی ایران .

 

پس از مطالعه و بررسی دیوان های مذکور اشعار عاشورایی این شعرا را استخراج کرده و مورد تحلیل و بررسی قرار داده ام .

 

علاوه بر اشعار عاشورایی این شاعران چکیده ای از زندگی نامه و شرح حال این شاعران نیز آورده شده که سبب آشنایی بیشتر عزیزان با این شعرا باشد.

 

در ابتدای همین فصل که فصل اصلی پایان نامه محسوب می شود زمینه ای ایجاد شده تا دوستان با سبک شعر در دوره ی صفویه و همچنین ویژگی های شعر در این دوره آشنا شوند.

 

در فصل چهارم اشعار عاشورایی شاعران مورد بحث را از نگاه بدیع مورد بررسی قرار داده ام و صناعات بدیع از جمله جناس ، واج آرایی ، تضاد و…را از ابیات استخراج کرده ام در ادامه با نتیجه گیری و فهرست منابع ، پروژه را به پایان برده ام.

 

هر چند یقین دارم با جمع آوری این پروژه حق مطلب را ادا نکرده ام، اما امید دارم پس از این دانشجویان عزیز با اشتیاق و انگیزه ی فراوان از عاشورا و شیدایی آقا ابا عبدالله الحسین بگویند و بنویسند و بسرایند.

 

 

 

فصل اول: کلیات

 

 

• . موضوع تحقیق

 

از دیر باز تاکنون بیان غم و اندوه گذشتگان مضمون مورد علاقه ی شاعران بوده است. تقریباً تمام شعرا مرثیه هایی را به مناسبت زمان و موقعیتها سروده اند. در ادبیات جهان کمتر زبانی را می توان یافت که به وفور زبان فارسی مرثیه داشته باشد.

 

با توجه به اینکه در زمان صفویه مذهب تشیع رسمیت یافت، درباریان توجه فراوانی به شعرا و اشعار آنها نشان داده اند. لذا با توجه به گستردگی شاعران عاشورایی بر آن شدم شعر عاشورایی را صرفاً در زمان صفویه مورد بررسی قرار دهم.

 

در این پژوهش سعی بر آن شده شعر شاعران برجسته ی زمان صفویه را که در عزای امام حسین و یارانش سروده اند را مورد  بررسی قرار دهیم.

 

2-1. بیان مسأله

 

در ادب و شعر فارسی توجه به موضوعات و مفاهیم دینی و مذهبی جایگاه قابل توجهی داشته و دارد. شاعران ایرانی از همان آغازین دوره های پذیرش دین مبین اسلام، می کوشیدند تا در کنار سایر مضامین و مفاهیم شعری به مناسبتهای گوناگون از مفاهیم و موضوعات دینی و مذهبی نیز بهره مند شوند. یکی از رویدادهای مهم تاریخ ساز دین اسلام، ایستادگی و جانفشانی حضرت امام حسین (ع) در مقابل بیدادگران و ستم پیشگان بود که دین اسلام را دستاویز جباریها و ستمگریها و دنیا جوییهای خود قرار داده بودند. این رویداد عظیم که از آن به عاشورا یاد می کنیم از همان آغازین دوره ی شکل گیری شعر دری مورد توجه شاعران بوده است. شاعرانی از جمله  صائب تبریزی و محتشم کاشانی در این باب اشعاری سروده اند.

 

و نیز شاعر شیعی مذهب قرن چهارم کسائی مروزی در قصیده هایی به خوبی این رویداد را تقریر نموده است. در دوره ی صفویه با توجه به رسمیت یافتن مذهب شیعه به عنوان مذهب رسمی کشور و حمایت حاکمان و فرمانروایان از شاعرانی که در شعر خود بیشتر به موضوعات و شخصیتهای مذهبی پرداختند. رویداد مهم «عاشورا» در شعر اغلب شاعران مورد توجه قرار گرفت.