بند اول- تعریف مسئولیت پزشک…. 10

 

بند دوم- تعریف: مسئولیت کیفری پزشک…. 10

 

الف- معنای لغوی.. 11

 

ب-معانی اصطلاحی.. 12

 

گفتار سوم – تعریف بیمار. 14

 

مبحث دوم – مسئولیت کیفری پزشک…. 15

 

گفتار اول – مقایسه مسئولیت کیفری پزشک با سایر انواع مسئولیت ها 15

 

بند اول – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت مدنی.. 15

 

الف – تفاوت از نظر تعریف: 17

 

ب – تفاوت از نظر هدف… 17

 

ج – تفاوت از نظر منبع.. 17

 

و – تفاوت از نظر قلمرو. 18

 

ه – تفاوت از نظر آثار و نتایج عمل ارتکابی.. 18

 

ی – تفاوت از نظر آیین دادرسی.. 18

 

بند دوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت اخلاقی.. 19

 

الف- تفاوت از نظر تعریف…. 20

 

ب- تفاوت از نظر عناصر تشکیل دهنده. 20

 

ج- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. 21

 

بند سوم – مقایسه مسئولیت کیفری با مسئولیت انتظامی.. 21

 

الف- تفاوت از نظر تعریف…. 23

 

ب- تفاوت از نظر منبع.. 23

 

ج- تفاوت از نظر آیین دادرسی.. 23

 

و- تفاوت از نظر ضمانت اجراء. 24

 

گفتار دوم – سابقه ی تاریخی مسئولیت کیفری پزشک…. 25

 

گفتار سوم- شرایط تحقق مسئولیت کیفری پزشک…. 27

 

 فصل دوم – مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران.. 31

 

مبحث اول – سابقه تاریخی مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران.. 31

 

گفتار اول – از ایران باستان تا دوران مشروطیت… 32

 

گفتار دوم – از مشروطیت تا تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304.. 33

 

گفتار سوم – از تصویب قانون مجازات عمومی مصوب سال 1304 تا سال 1352.. 33

 

گفتار چهارم – از تصویب قانون مجازات عمومی سال 1352 تا سال 1361.. 33

 

گفتار پنجم – از تصویب قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب سال 1361تا 1392.. 34

 

گفتار ششم – تفاوت مسئولیت پزشک در قوانین 1370 و 1392.. 35

 

مبحث دوم – ارکان تحقق مسئولیت کیفری پزشک در حقوق جزای ایران.. 38

 

گفتار اول – بی احتیاطی در عمل جراحی یا طبی.. 41

 

گفتار دوم – بی مبالاتی در جریان عمل جراحی یا طبی.. 42

 

گفتار سوم – عدم مهارت در جریان عمل جراحی یا طبی.. 43

 

گفتار چهارم – عدم رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی.. 44

 

گفتار پنجم – فقدان ضرورت درمان جراحی و طبی.. 46

 

گفتار ششم – مغایرت عمل جراحی طبی با موازین شرعی.. 51

 

 

گفتار هفتم – عدم رعایت شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها در عمل جراحی یا طبی.. 52

 

گفتار هشتم – عدم رعایت موازین فنی و عملی در جریان عمل جراحی یا طبی.. 53

 

 فصل سوم: شرایط فقدان مسئولیت کیفری پزشک…. 54

 

مبحث اول – شرایط زوال مسئولیت کیفری پزشک…. 54

 

گفتار اول- اجازه قانونی.. 54

 

گفتار دوم – قصد معالجه. 57

 

گفتار سوم – مشروع بودن عملیات پزشک…. 58

 

گفتار چهارم- رعایت موازین پزشکی.. 60

 

گفتار پنجم – برائت… 60

 

مبحث دوم – موارد و شرایط توجیه رفتار پزشک…. 63

 

گفتار اول– موارد و مصادیق توجیه رفتار پزشک…. 63

 

بند اول– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1361.. 64

 

بند دوم– موارد توجیه کننده رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1370.. 64

 

بند سوم– موارد توجیه کننده ی رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392.. 65

 

الف– اعمال جراحی پیوند اعضاء. 68

 

ب – سقط جنین درمانی.. 71

 

ج – قتل از روی ترحم (اوتانازی). 74

 

گفتار دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در حقوق جزای ایران.. 75

 

بند اول – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1361.. 75

 

بند دوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1370.. 76

 

بند سوم – شرایط حاکم بر توجیه رفتار پزشک در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392.. 77

 

الف) مشروع بودن اعمال جراحی یا طبی.. 77

 

ب) اخذ برائت از بیمار یا ولی او. 78

 

ج ) رعایت موازین فنی و علمی در جریان جراحی یا طبی.. 79

 

و ) اخذ رضایت از شخص بیمار یا اولیا یا سرپرستان یا نمایندگان قانونی آنها 80

 

ه ) رعایت نظامات دولتی در جریان عمل جراحی یا طبی.. 83

 

مبحث سوم – مسئولیت کیفری پزشک در فقه امامیه. 83

 

گفتار اول – ضمان طبیب در فقه امامیه. 85

 

بند اول – قاعده اتلاف… 85

 

بند دوم- قاعده لا ضرر. 86

 

گفتار دوم – عدم مهارت پزشک در درمان.. 86

 

گفتار سوم- حرمت شرعی عمل ارتکابی.. 88

 

 

2-2-3-1- از انقلاب مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی…………………………………………….. 17

 

2-2-3-2- از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان حاضر……………………………………………………… 18

 

فصل سوم: مبانی فقهی مسئولیت پزشکان

 

3-1- حالات و فروض مسئولیت پزشکان…………………………………………………………………………………..            21

 

3-1-1- عقدی یا قهری بودن مسئولیت پزشکان…………………………………………………………………………..21

 

3-1-1-1- تلقی فقها از قهری یا قراردادی بودن مسئولیت پزشکان…………………………………………………21

 

3-1-2- نوع عقد میان طبیب، بیمارستان و بیمار……………………………………………………………………………23

 

3-2- مسئولیت پزشک مباشر……………………………………………………………………………………………………..24

 

3-2-1-طبیب جاهل به طبابت……………………………………………………………………………………………………25

 

3-2-2- طبیب حاذق به طبابت………………………………………………………………………………………………….27

 

3-2-2-1- طبیب حاذق مقصر…………………………………………………………………………………………………..27

 

3-2-2-1-1-اثبات ضمان طبیب مقصر با استفاده از ادله ضمان اجیر………………………………………………27

 

3-2-2-1-2-تمسک به قواعد کلی ضمان…………………………………………………………………………………..29

 

3-2-2-1-2-1-اتلاف……………………………………………………………………………………………………………..29

 

3-2-2-1-2-2-لاضرر…………………………………………………………………………………………………………….32

 

3-2-2-1-3-تمسک به قواعد باب دیات……………………………………………………………………………………32

 

3-2-2-1-3-1-آسیب بدنی طبیب حاذق مقصر از روی حق یا ناحق…………………………………………….33

 

3-2-2-1-3-2-آسیب بدنی طبیب داخل در کدام یک از اقسام جنایت است………………………………….33

 

3-2-2-1-3-3-روایت فاصله…………………………………………………………………………………………………..35

 

3-2-2-1-3-3-1-حدیث اول روایت سکونی……………………………………………………………………………35

 

3-2-2-1-3-3-2-حدیث دوم…………………………………………………………………………………………………36

 

3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر ( خطاکار)……………………………………………………………………………..36

 

3-2-2-2-1-راه اول : تمسک به قواعد باب اجاره………………………………………………………………………36

 

3-2-2-2-2-راه دوم : تنسک به قواعد کلی ضمان …………………………………………………………………….41

 

3-2-2-2-3-راه سوم : تمسک به قواعد عام باب دیات……………………………………………………………….44

 

3-2-2-2-4-راه چهارم : تمسک به روایت فاصله……………………………………………………………………….46

 

3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر (خطاکار)……………………………………………………………………………….46

 

3-2-3-موانع موجود بر ضمان طبیب حاذق……………………………………………………………………………..48

 

3-2-3-1-مانع اول: اجازة شرعی، قانونی………………………………………………………………………………..48

 

3-2-3-2- مانع دوم: قاعدة احسان…………………………………………………………………………………………49

 

3-2-3-3-مانع سوم: اذن بیمار……………………………………………………………………………………………….51

 

3-2-3-4- مانع چهارم: ضرورت اجتماعی………………………………………………………………………………53

 

3-2-4-ابراء به عنوان مسقط ضمان…………………………………………………………………………………………53

 

3-2-4-1- ابراء مریض «اسقاط ما لم یجب» …………………………………………………………………………..53

 

3-3- ضمان طبیب غیرمباشر…………………………………………………………………………………………………..56

 

فصل چهارم: مسئولیت کیفری پزشکان در حقوق جزایی ایران

 

4-1- اركان مسئولیت پزشک در اعمال پزشكی…..……..…………………………………………………61               4-1-1- فعل مجرمانه یا خطای پزشكی……………………..……………………………………………..61

 

4-1-1-1- بی احتیاطی62……….…………………………..……………………………………………..62

 

4-1-1-2- بی مبالاتی…..…………..………………………..……………………………………………..63

 

4-1-1-3- عدم مهارت…..………………………………..………………………………………………..66

 

 

4-1-1-4- عدم رعایت نظامات دولتی……………….……..……………………………………………..67

 

4-1-2- نتیجه مجرمانه……………………………………………………………………………………….69

 

4-1-3- رابطه سببیّت….…….…………………………………………………………………………….. 70

 

4-2- سقط جنین……………………….…………………………..………………………………………..76

 

4-2-1- انواع سقط جنین……………….…………………………………………………………………..77

 

4-2-1-1- سقط جنین جنایی…………..………..………………………………………………………..77

 

4-2-1-2- سقط جنین طبی ………………………………..……………………………………………..77

 

4-2-1-3- سقط جنین خود به خودی یا مرضی………….……………………………………………..80

 

4-2-1-4- سقط جنین ضربه ای……………..…………….……………………………………………..80

 

4-2-2- اركان تشكیل دهنده سقط جنین عمدی …………….………..………………………………..80

 

4-2-2-1- ركن قانونی….……..……………..…………….……………………………………………..81

 

4-2-2-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………………….82

 

4-2-2-3- ركن معنوی……………………………………………………………………………………………………..84

 

4-2-3- مجازات سقط جنین عمدی……………………………………………………………………………………84

 

4-2-3-1- مجازات سقط جنین عمدی از ناحیه افراد عادی…………………………………………………..84

 

4-2-3-2- مجازات سقط جنین عمدی از ناحیه شاغلین امور پزشكی……………………………………..85

 

4-3- افشاء اسرار بیماران…………………………………………………………………………………….. 87

 

4-3-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 87

 

4-3-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 90

 

4-3-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 90

 

4-3-2-2- وجود سر یا راز…………………………………………………………………………………. 90

 

4-3-2-3- افشاء نمودن سر………………………………………………………………………………… 90

 

4-3-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 91

 

4-3-4- مجازات افشاء اسرار……………………………………………………………………………….. 91

 

4-4- صدور گواهی نامه خلاف واقع………………………………………………………………………. 92

 

4-4-1- عنصر قانونی…………………………………………………………………………………………. 92

 

4-4-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 93

 

4-4-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 93

 

4-4-2-2- خلاف واقع بودن گواهی صادره…………………………………………………………….. 94

 

4-4-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 95

 

4-4-4- مجازات صدور گواهی نامه خلاف واقع………………………………………………………. 95

 

4-5- دخالت غیرمجاز در امور پزشكی……………………………………………………………………. 96

 

4-5-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 96

 

4-5-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 97

 

4-5-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 98

 

4-5-2-2- فعل مرتكب……………………………………………………………………………………… 99

 

4-5-2-3- ركن معنوی………………………………………………………………………………………. 100

 

4-5-2-4- مجازات دخالت غیرمجاز در امور پزشكی………………………………………………… 100

 

4-6- اغفال بیماران…………………………………………………………………………………………….. 101

 

4-6-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 101

 

4-6-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 102

 

4-6-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 102

 

4-6-2-2- فعل مرتكب……………………………………………………………………………………… 102

 

4-6-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 103

 

4-6-4- مجازات اغفال بیماران……………………………………………………………………………… 103

 

4-7- خودداری از كمك به مصدومین…………………………………………………………………….. 104

 

4-7-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 104

 

4-7-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 105

 

4-7-2-1- قرار داشتن اشخاص در معرض خطر جانی………………………………………………. 106

 

4-7-2-2- استمداد مصدوم و یا وجود ضرورت كمك………………………………………………. 107

 

4-7-2-3- عدم توجه به خطر نسبت به كمك كننده و دیگران……………………………………… 107

 

4-7-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 108

 

4-7-4- مجازات خودداری از كمك به مصدومین……………………………………………………… 108

 

4-8- نقد و بررسی مواد قانونی……………………………………………………………………………… 109

 

4-8-1- تحلیل مواد 319، 320 و 321 قانون مجازات اسلامی 1375……………………………………….110

 

4-8-2- نقد قانون مجازات اسلامی 1375       …………………………………………………………………………..111

 

4-8-3- مبنای تقصیر در قانون جدید مجازات اسلامی………………………………………………………….113

 

4-8-4-شرط برائت از ضمان…………………………………………………………………………………………….114

 

4-8-4-1- مفهوم و مستند قانونی شرط………………………………………………………………………………114

 

4-8-4-2- اخذ برائت از ضمان و تقصیر پزشك………………………………………………………………….116

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

نتیجه گیری:……………………………………………………………………………………………………….. 119

 

پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………120

 

منابع و مآخذ:…………………………………………………………………………………………………….. 121

 

چكیده:

 

پزشکی حرفه پرخطری است که با جان آدمیان در ارتباط است و حفظ حیات انسانها نیز مهمترین غرض و غایت دانش پزشکی می باشد.نظام های حقوقی،مسئولیت پزشک را در ابعاد مختلف بررسی کرده اند و به راههایی رفته اند؛ برخی آن را از بعد قراردادی بررسی کرده و برخی دیگر مسئولیت پزشک را قهری و تعهد پزشک به درمان را ناشی از حکم قانون و اخلاق می دانند. با این همه باید دید که در حقوق اسلامی،مسئولیت پزشک از کدام بعد قابل دسترسی است. آیا مسئولیت پزشک قراردادی است یا اینکه پزشک به حکم شرع موظف است بیمار را درمان کند و چنانچه در اثر درمان،خسارتی به بار آید به حکم شرع باید آن را جبران سازد و آیا فقها به طرح و ارائه این گونه مباحث پرداخته اند یا می توان چنین مباحثی را با دیدگاه های آنان منطبق ساخت. بررسی مسئولیت پزشک در نظام حقوق اسلام پیشینه چندانی ندارد و فقط می توان با استفاده از آراء پراکنده فقها در میان کتب فقهی چون دیات و قصاص و…احکامی را بدست آورد. این آراء خود به چند دسته و برداشت تقسیم شده و مبنای مسئولیت پزشک را مشخص می سازند. گروهی کثیر که به ضمان پزشک به طور مطلق قائلند و گروهی دیگر با تمسک به دسته ای از ادله مانند قاعده احسان و برائت پزشک را فاقد مسئولیت فرض می نمایند و گروهی دیگر که قائل به تفصیل میان قصور و غیر آن شده اند. قانون مجازات اسلامی 1392 با تصحیح برخی از مواد قانون مجازات 1375 نظر تعدیل شده ای را ارائه کرده است. این تحقیق ضمن بررسی اقوال فقها مواد قانون مجازات اسلامی و دیگر قوانین مانندقانون آیین دادرسی کیفری و قانون انتظامی پزشکان را مورد شرح و بررسی قرار داده است.

 

واژگان كلیدی: عمل پزشکان،حقوق کیفری،قانون مجازات اسلامی،نظرات فقهی

 

مقدمه:

 

پزشک در برابر بیمار تعهدات مختلفی دارد که برخی از آنها صرفا جنبه اخلاقی دارند(آیین نامه انتظامی) و برخی دیگر که اساسی ترین تعهد پزشک در برابر بیمار است؛ درمان و معالجه اوست. این تعهد پزشک دو جنبه دارد و در نتیجه مسئولیت پزشک از دو جنبه قابل بررسی است:

 

1- از یک سو پزشک متعهد است تلاش کند بیماری شخص را معالجه کرده تا بیمار بهبودی حاصل نماید و هرگاه به رغم تلاش پزشک،بیماری شخص درمان نشود،مسئولیت پزشک نسبت به عدم بهبودی بیمار مطرح می شود و پزشک ممکن است با وجود شرایط،مسئول باشد.مسئولیت پزشک در این دیدگاه در تمام نظام های حقوقی مبتنی بر تقصیر است. اما از آنجا که هرعمل پزشکی،هرچند ساده ممکن است زیان های شدید بر بیمار به دنبال داشته باشد مثل اینکه شخص برای عمل جراحی ساده ای بیهوش شود و هیچگاه به هوش نیاید؛وقوع این نوع زیان ها به رغم پیشرفت علم پزشکی بسیار متداول است. این به دلیل طبیعت عمل پزشکی است که با بدن انسان که از حساسیت زیادی برخوردار است،مرتبط است. بر این اساس،پزشک متعهد است مراقبت نماید و در جریان معالجه زیان جدیدی به بیمار وارد نشود و غالبا هرگاه بحث از مسئولیت پزشک می شود از این دسته از زیان هاست.

 

2-در حقوق ایران در خصوص مسئولیت و حقوق پزشکی به جز قانون و آیین نامه انتظامی،قانون خاصی وجود ندارد و در قانون مجازات اسلامی تنها چند ماده وجود داردکه در خصوص حرفه پزشکی سخن گفته مانند سقط جنین و افشای اسرار بیمار و اعطای گواهی خلاف واقع و درباب مسئولیت پزشکی نیز چند ماده به تقصیر و اخذ برائت و رعایت نظامات اداری وفق مواد 319 و 322 قانون مجازات اسلامی 1375 اشاره داشته اند که با انتقادات شدیدی در نحوه اختصاص جرم و مجازات روبرو بوده و در قانون سال 1392 خصوصا ماده 495 که ماده 322 را نسخ نموده تعدیل نظرات به چشم می خورد.در فقه امامیه درباره مسئولیت پزشک که از آن اجکالا ضمان طبیب نام برده می شود که هم مسئولیت مدنی و هم مسئولیت جزایی را در بردارد عمدتا سه دسته نظرات به چشم می خورد. یک دیدگاه این است که هرگاه پزشک با رضایت بیمار یا ولی او به معالجه بپردازد و در نتیجه آن به بیمار زیانی برسد،مسئول خسارت وارد بر اوست هرچند در کارخود ماهر بوده باشد و تقصیری هم نداشته باشد و اگر قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مقصر نباشد مسئول نیست.نظر دیگر این است که،هرگاه پزشک با اذن بیمار به معالجه او بپردازد و در کارش ماهر باشد و مرتکب تقصیری نشود مسئول زیان وارده بر بیمار نیست.نظریه سوم بین موردی که پزشک مباشر معالجه است و موردی که به طور غیر مستقیم بیمار را معالجه می کند قائل به تفصیل شده است. در این تحقیق ضمن پرداختن به همه این اقوال به شرح و نقد قوانین نیز می پردازیم.

 

فصل اول

 

كلیات تحقیق

 

 بیان مسأله

 

 

 

گفتار دوم : مفهوم اصطلاحی مسئولیت کیفری.. 10

 

مبحث دوم : تاریخچه ی مسئولیت کیفری.. 12

 

گفتار اول : مسئولیت کیفری در قدیم الایام. 12

 

بند اول : فقدان عنصر روانی و موضوعی شمردن مسئولیت.. 13

 

بند دوم : تسری مسئولیت به حیوانات، مردگان و اشیاء 13

 

بند سوم : جمعی بودن مسئولیت.. 14

 

گفتار دوم : مسئولیت کیفری در دوران معاصر. 14

 

بند اول : مسئولیت کیفری در غرب معاصر. 15

 

بند دوم : مسئولیت کیفری در ایران معاصر. 15

 

مبحث سوم : شرایط مسئولیت کیفری.. 16

 

گفتار اول :  ارتکاب عمل مجرمانه. 16

 

گفتار دوم : اهلیت جزایی مرتکب.. 17

 

گفتار سوم : فقدان علل خاص… 18

 

مبحث چهارم : تفاوت عوامل مانع مسئولیت کیفری با علل موجه جرم. 19

 

گفتار اول : تفاوت در متعلق. 19

 

گفتار دوم : تفاوت در مفهوم. 19

 

گفتار سوم : تفاوت در مسئولیت.. 19

 

گفتار چهارم : تفاوت در وضع معاون وشریک.. 19

 

گفتار پنجم :  تفاوت در مرتکب.. 20

 

فصل دوم : شروط بلوغ و عقل از عوامل مانع مسئولیت کیفری

 

مبحث اول : شرط بلوغ به عنوان عامل مانع مسئولیت کیفری.. 22

 

گفتار اول : مفهوم و جایگاه بلوغ. 22

 

بند اول :  معنای لغوی بلوغ. 22

 

بند دوم :  معنای اصطلاحی بلوغ. 22

 

بند سوم : مفهوم طبیعی بلوغ. 23

 

گفتار دوم : سیر تاریخی سن مسئولیت کیفری در حقوق ایران. 24

 

بند اول : سن مسئولیت کیفری پیش از انقلاب اسلامی. 24

 

1-1 :  قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 24

 

1-2:  قانون تشکیل دادگاه اطفال مصوب 1338. 25

 

1-3 : قانون مجازات عمومی مصوب 1352. 26

 

بند دوم : سن مسئولیت کیفری پس از انقلاب اسلامی. 26

 

2-1 : قانون تشکیل دادگاه های عمومی مصوب 1358. 27

 

2-2 : قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1361. 27

 

2-3 : قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361. 27

 

2-4 : قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 27

 

2-5 : قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1378. 28

 

2-6 :  لایحه ی رسیدگی به جرایم اطفال و نوجوانان. 28

 

گفتار سوم : بررسی سن مسئولیت کیفری در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 29

 

بند اول : تحلیل ماده 146 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 29

 

بند دوم : تحلیل ماده 147 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 30

 

 

بند سوم : تحلیل ماده 148 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 30

 

مبحث دوم : شرط عقل به عنوان عامل مانع مسئولیت کیفری.. 31

 

گفتار اول : مفهوم و انواع جنون. 31

 

بند اول :  مفهوم جنون. 31

 

1-1: مفهوم لغوی جنون. 31

 

1-2 :مفهوم اصطلاحی جنون. 31

 

بند دوم :  انواع جنون. 34

 

2-1:  انواع جنون از جهت شمول. 34

 

2-2: انواع جنون از جهت ریشه. 35

 

2-3: انواع جنون از جهت زمان. 35

 

گفتار دوم : تاریخچه ی جنون در حقوق ایران. 35

 

بند اول :  جنون در قوانین پیش از انقلاب اسلامی. 36

 

1-1 : قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 36

 

1-2 :  قانون اقدامات تأمینی مصوب 1339. 36

 

1-3 :  قانون مجازات عمومی 1352. 36

 

بند دوم :  جنون در قوانین پس از انقلاب اسلامی. 37

 

1-2 :  قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361. 37

 

2-2 : قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 38

 

گفتار سوم : بررسی جنون در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 38

 

بند اول : تحلیل ماده 149 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 39

 

بند دوم : تحلیل ماده 150 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 39

 

 فصل سوم : شرط اختیار از عوامل مانع مسئولیت کیفری

 

مبحث اول : اضطرار از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 44

 

گفتار اول :  تعریف ، شرایط و ماهیت اضطرار. 44

 

بند اول : تعریف اضطرار. 44

 

1-1: تعریف لغوی اضطرار. 44

 

2-1 : تعریف اصطلاحی اضطرار. 44

 

بند دوم :  شرایط تحقق اضطرار. 45

 

2-1 : شرایط خطر. 45

 

2-2: شرایط رفتار مضطر. 48

 

بند سوم :  ماهیت اضطرار. 50

 

3-1 : اضطرار به عنوان عامل موجه. 50

 

3-2:  اضطرار به عنوان عامل رافع مسئولیت.. 50

 

گفتار دوم :رابطه ی ضرورت و اضطرار. 52

 

بند اول : ترادف ضرورت و اضطرار. 52

 

بند دوم : تفاوت ضرورت و اضطرار. 52

 

بند سوم : ضرورت مقدمه ی اضطرار. 53

 

گفتار سوم :سیر تاریخی اضطرار در قوانین. 54

 

بند اول :  اضطرار در قوانین پیش از انقلاب اسلامی. 55

 

1-1 : قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 55

 

2-2:  قانون مجازات عمومی مصوب 1352. 55

 

بند دوم : اضطرار در قوانین پس از انقلاب اسلامی. 56

 

2-1: قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361. 56

 

2-2 : قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 56

 

گفتار چهارم : اضطرار در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 57

 

مبحث دوم : اجبار از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 58

 

گفتار اول : تعاریف و انواع اجبار. 59

 

بند اول : تعریف اجبار. 59

 

1-1: تعریف لغوی اجبار. 59

 

2-1 :  تعریف اصطلاحی اجبار. 59

 

بند دوم :  انواع اجبار. 60

 

2-1 : اجبار مادی.. 60

 

2-2: اجبار معنوی.. 61

 

گفتار دوم :  شرایط تحقق اجبار. 62

 

بند اول :  شرایط تحقق اجبار مادی.. 62

 

1-1 : غیر قابل تحمل بودن. 62

 

1-2:  فقدان ارتباط اجبار با رفتار مجبور. 63

 

1-3:  سلب اراده ی مجبور. 63

 

1-4:  تناسب جرم با اجبار. 63

 

بند دوم : شرایط تحقق اجبار معنوی.. 63

 

2-1: وجود خطر یا رفتار تهدید آمیز. 63

 

2-2: غیر قابل تحمل بودن. 63

 

2-3: بالفعل یا قریب الوقوع بودن خطر. 64

 

2-4:  نامشروع بودن تهدید. 64

 

2-5 : امکان تحقق خطر. 64

 

2-6 :  استمرار تهدید. 64

 

گفتار سوم : سیر تاریخی اجبار در قوانین. 64

 

بند اول : اجبار در قوانین پیش از انقلاب اسلامی. 65

 

1-1:  قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 65

 

1-2:  قانون مجازات عممومی مصوب 1352. 65

 

بند دوم :  اجبار در قوانین پس از انقلاب اسلامی. 66

 

2-1 : قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361. 66

 

2-2: قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 66

 

گفتار چهارم : بررسی اجبار در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 67

 

مبحث سوم : اکراه از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 67

 

گفتار اول : تعاریف و انواع اکراه 67

 

بند اول :  تعریف اکراه 67

 

1-1: معنای لغوی اکراه 68

 

1-2: معنای اصطلاحی اکراه 68

 

بند دوم : انواع اکراه 69

 

2-1: از حیث متعلق. 69

 

2-2 : از حیث شدت.. 70

 

گفتار دوم : شرایط تحقق اکراه 71

 

بند اول :  از جهت تهدید. 71

 

1-1:  فعلیت یا قریب الوقوع بودن. 71

 

1-2:  غیر قابل تحمل بودن. 71

 

1-3:  غیر قانونی بودن. 72

 

1-4:  قطعیت در تحقق. 72

 

1-5:  قدرت اکراه کننده بر تحقق. 72

 

بند دوم :  از جهت رفتار مکرَه 72

 

2-1: غیر قابل اجتناب بودن. 72

 

2-2:  تناسب رفتار با تهدید. 72

 

گفتار سوم : اکراه در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 73

 

فصل چهارم : شرط قصد از عوامل مانع مسئولیت کیفری

 

مبحث اول : اشتباه از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 77

 

گفتار اول : تعریف و انواع اشتباه 77

 

بند اول : تعریف اشتباه 77

 

1-1: معنای لغوی اشتباه 77

 

1-2 : معنای اصطلاحی اشتباه 77

 

بند دوم :  انواع اشتباه 78

 

2-1:  اشتباه حکمی. 78

 

2-2 : اشتباه موضوعی. 79

 

گفتار دوم : اشتباه در قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 80

 

مبحث دوم : مستی از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 81

 

گفتار اول : انواع مستی و رابطه آن با انواع جرم و جنایت.. 82

 

بند اول : انواع مستی. 82

 

1-1: مستی ارادی.. 82

 

1-2:  مستی غیر ارادی.. 82

 

1-3 : مستی مزمن. 83

 

بند دوم :  رابطه ی ا نواع مستی با نوع جرم و مجازات.. 83

 

2-1 : عدم تأثیر مستی در مسئولیت.. 83

 

2-2:  تأثیر مستی در مسئولیت.. 83

 

2-3 :  احتمال تأثیر مستی در مسئولیت.. 84

 

گفتار دوم : سیر قانون موضوع مستی در حقوق ایران. 84

 

بند اول :  مستی در قوانین پیش از انقلاب اسلامی. 85

 

1-1:  قانون مجازات عمومی مصوب 1304. 85

 

1-2:  قانون مجازات عمومی مصوب 1352. 85

 

بند دوم :  مستی در قوانین پس از انقلاب اسلامی. 86

 

2-1: قانون راجع به مجازات اسلامی مصوب 1361. 86

 

2-2 : قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 86

 

گفتار سوم :قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 87

 

مبحث سوم : خواب و بیهوشی از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 89

 

گفتار اول : خواب.. 89

 

بند اول : انواع خواب.. 89

 

1-1:خواب طبیعی. 89

 

1-2 : خواب مصنوعی. 90

 

بند اول : مسئولیت نائم در قوانین پیش از انقلاب اسلامی. 90

 

بند دوم : مسئولیت نائم در قوانین پس از انقلاب سالامی. 90

 

2-1 :  قانون حدود و قصاص و قانون دیات مصوب 1361. 90

 

2-2 : قانون مجازات اسلامی مصوب 1370. 91

 

گفتار دوم : بیهوشی. 91

 

گفتار سوم : قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 92

 

 فصل پنجم : دفاع مشروع و امر آمر قانونی از عوامل مانع مسئولیت کیفری

 

مبحث اول : دفاع مشروع از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 94

 

گفتار اول : تعریف و شرایط دفاع مشروع. 94

 

بند اول : تعریف دفاع مشروع. 95

 

. 95

 

فعلیت داشتن یا قریب‌الوقوع بودن آن. 95

 

غیرقابل دفع بودن تجاوز. 96

 

غیرقانونی و غیرعادلانه بودن تجاوز. 96

 

فقدان تحریک قبل از تجاوز. 97

 

گفتار دوم : قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 97

 

بند اول : تحلیل ماده 156 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 97

 

بند دوم : تحلیل ماده 157 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 106

 

مبحث دوم : امر آمر قانونی از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 107

 

گفتار اول : نظریه ها و شرایط تحقق امر آمر قانونی از عوامل مانع مسئولیت کیفری.. 107

 

بند اول : نظریه ها 107

 

… 107

 

. 108

 

. 109

 

. 109

 

. 109

 

. 110

 

. 110

 

. 111

 

. 111

 

گفتار دوم : قانون جدید مجازات اسلامی مصوب 1392. 112

 

بند اول : تحلیل ماده 158 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392. 112

 

بند دوم : تحلیل ماده 159 قانون مجازات جدید مصوب 1392. 115

 

نتیجه گیری : 116

 

منابع : 118

 

 چکیده :

 

 

1-7-2- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 11

 

1-7-3- سازماندهی تحقیق. 11

 

1-8- تعاریف عملیاتی.. 12

 

مقدمه. 14

 

2- 1- ضرورت محبت و ابراز علاقه در روابط زوجین. 15

 

۲-2- جلوه‌های کلامی.. 16

 

۲-2- 1-گفتگو و تعامل همراه با درک و محبت.. 16

 

۲-2- 2- بیان نمودن علاقه و محبت.. 18

 

۲-2- 3- توجه به ویژگی‌های مثبت همسر و تکریم او. 19

 

۲-2-4- نام آوری دلنشین در خطاب همسر. 19

 

۲-2-5- در نظر گرفتن حساسیت‌های همسر. 20

 

۲-2-6- پاسخ دادن به محبت همسر. 21

 

2-3- جلوه‌های رفتاری.. 21

 

2-3-1-  هدیه دادن. 21

 

2-3-2-  غذا خوردن با خانواده و به میل آنان. 22

 

2-3-3-  استقبال از همسر. 22

 

2-3-4- درک شرایط روحی همسر. 23

 

2-3-5- اختصاص وقت معین به همسر. 24

 

2-4- تامین نیازهای زیبایی دوستی.. 24

 

2-4-1- آراستگی زن و مرد در محیط خانه. 25

 

2-4-2- توجه به علایق همسر. 26

 

2-5- توجه به اقتضائات جنسیتی.. 28

 

2-5-1-  نقش متناسب با جنسیت در عین یگانگی وظیفه. 28

 

2-5-2- بستر گرم زناشویی.. 30

 

2-6- همکاری زن و مرد در منزل. 32

 

2-7- همراهی زن و شوهر در مسائل اقتصادی.. 34

 

2-9- روابط عاطفی و جنسی.. 35

 

2-9- اهداف قرآن از طرح روابط عاطفی و جنسی زوجین. 36

 

2-9-1-  ارضاء مشروع نیازهای عاطفی و جنسی زوجین. 36

 

2-9-2- آرامش روانی زوجین. 36

 

2-9-3-  سلامت یابی زوجین. 37

 

2-9-4- رشد و تکامل شخصیت زوجین. 39

 

2-9-5- تربیت فرزند. 39

 

2-10- روابط عاطفی و جنسی و نقش آن در استحکام خانواده 40

 

2-11- قرآن و شیوه های درمانی.. 41

 

2-12- قرآن و درمان نشوز زن و مرد. 43

 

مقدمه. 49

 

3-1- حوزه معنایی عرف.. 49

 

3-2- مفهوم حسن معاشرت به معروف.. 52

 

3-3- نگاهی به اصل معروف در سیره نبوی.. 53

 

 

3-4- جایگاه حسن معاشرت در روابط زناشویى در قرآن کریم. 55

 

3-5- معیارهای مؤثر در حسن معاشرت زوجین از منظر قرآن. 56

 

3-5-۱-  خدا محوری.. 56

 

3-5-۲-  دست یافتن به تقوا 58

 

3-5-۳-  دستیابی به حیات طیبه. 59

 

3-6- جلوه‌های رفتاری همسران اسوه‌ی قرآنی.. 62

 

3-6-۱-  بیان زیبا 62

 

3-6-۲-  برخورد با تنگناهای زندگی.. 63

 

3-6-۳-  برخورد با خطاهای همسر. 65

 

3-6-۴-  ایثار و گذشت.. 66

 

3-6-۵-  اتحاد و همبستگی.. 67

 

3-7- نمودهای حسن معاشرت.. 68

 

3-7-۱- خوش خلقی.. 68

 

3-7-2- پرهیز از آزردن شوهر. 69

 

3-7-3- مهربانی و محبت.. 69

 

3-8- مرز میان حسن‌معاشرت و سوءمعاشرت.. 73

 

3-9- مبنای حسن معاشرت در نظام حقوقی خانواده 74

 

3-10- حقوق متقابل زوجین در اسلام. 77

 

3-11-  روابط مالی زن و شوهر. 79

 

3-11-1- وظایف اختصاصی مرد در خانواده (حقوق زن بر شوهر) 84

 

3-11-2- ریاست خانواده (قوامیت) 86

 

3-11-3- فلسفه ریاست شوهر بر خانواده 86

 

3-11-4- حدود ریاست شوهر. 90

 

3-11-5-  از دیگر وظایف اختصاصی مرد در قبال همسرش «مضاجعت، بیتوته یا قسم» است. 92

 

3-11-6- وظایف اختصاصی زن در خانواده (حقوق شوهر بر زن) 92

 

3-12- حسن معاشرت از منظر حقوقی مدنی (وظایف مشترک زوجین) 95

 

4-۱- فرضیه اول. 100

 

4-2- فرضیه دوم. 101

 

4-2-1- حسن سلوك با همسر. 101

 

4-2-2- استقبال از پیشنهاد همسر. 101

 

4-2-3- سازگاری با همسر. 102

 

4-2-4- تواضع در برابر همسر. 103

 

4-2-5- تشویق همسر به اتیان خیرات.. 103

 

4-2-6- حفظ مراتب حجاب.. 104

 

4-2-7- حمایت از همسر. 104

 

4-2-8- ابراز محبت به همسر. 105

 

4-2-9- آراستن ظاهر و باطن برای همسر. 107

 

4-2-10- صبر و بردباری.. 108

 

4-3- فرضیه سوم. 108

 

4-4- محدودیت‌های پژوهشی.. 110

 

4-5-پیشنهادات پژوهش… 110

 

4-6- پیشنهادات کاربردی.. 110

 

منابع. 112

 

کلیات پژوهش

 

 

مقدمه

 

 

بند چهارم: دلایل جایگزینی یاتا با اتحادیه ترافیک هوایی………………………………….. 43

 

گفتار دوم: کمیته­های یاتا………………………………………………………………….. 43

 

بند اول: زیرمجموعه­های قاره­ای یاتا……………………………………………………….. 45

 

گفتار سوم: نقش یاتا در مبادله حقوق و آزادی­های هوائی…………………………………. 45

 

فصل چهارم: نقش و جایگاه یاتا در توسعه حقوق حمل و نقل هوایی……………………… 49

 

گفتار اول: حقوق مسافر هوایی……………………………………………………………. 50

 

بند اول: احتیاط­های لازم در مسافرتهای هوایی و دستورالعمل­های یاتا…………………….. 50

 

بند دوم: نقش یاتا و ایکائو………………………………………………………………… 52

 

گفتار دوم: حقوق حمل و نقل هوایی……………………………………………………… 53

 

بند اول: بررسی حقوق حمل و نقل هوایی و سیر تحول آن………………………………… 53

 

بند دوم: معاهدات بین­المللی در حمل و نقل بین­المللی هوایی…………………………….. 54

 

بند سوم: نقش تقصیر یا عمد در مسئولیت و معافیت متصدی حمل و نقل بین­المللی هوایی.. 55

 

بند چهارم: مفهوم حادثه در حقوق حمل و نقل هوایی…………………………………….. 56

 

بند پنجم: بررسی تطبیقی معافیتهای غیرقراردادی متصدی حمل و نقل هوایی در مقررات بین­المللی        57

 

الف: موارد معافیت متصدی حمل و نقل هوایی از مسئولیت……………………………….. 57

 

 

ب: مسئولیت مدنی متصدی حمل و نقل هوایی……………………………………………. 59

 

گفتار سوم: نقش و جایگاه یاتا در توسعه حقوق حمل و نقل هوایی……………………….. 59

 

بند اول: تأثیرات یاتا در توسعه حقوق حمل و نقل هوایی………………………………….. 59

 

بند دوم: تسهیلات یاتا برای گسترش توریسم……………………………………………… 60

 

بند سوم: بررسی کنوانسیونهای منعقده یاتا…………………………………………………. 61

 

فصل پنجم: ایران و یاتا……………………………………………………………………. 62

 

بند اول: جایگاه یاتا در سلسله مراتب قوانین و مقررات حمل و نقل هوایی ایران………….. 63

 

بند دوم: کیفیت همکاری ایران با یاتا………………………………………………………. 64

 

بند سوم: ارزیابی موارد ضعف زیرساختی،  اجرایی و مقرراتی صنعت حمل و نقل هوایی ایران در مقایسه با قواعد و مقررات یاتا………………………………………………………………………………………… 65