2-2-3- ایران معاصر……………………………………………………………………………………………… 17

 

2-2-3-1- از انقلاب مشروطیت تا پیروزی انقلاب اسلامی…………………………………………….. 17

 

2-2-3-2- از پیروزی انقلاب اسلامی تا زمان حاضر……………………………………………………… 18

 

فصل سوم: مبانی فقهی مسئولیت پزشکان

 

3-1- حالات و فروض مسئولیت پزشکان…………………………………………………………………………………..            21

 

3-1-1- عقدی یا قهری بودن مسئولیت پزشکان…………………………………………………………………………..21

 

3-1-1-1- تلقی فقها از قهری یا قراردادی بودن مسئولیت پزشکان…………………………………………………21

 

3-1-2- نوع عقد میان طبیب، بیمارستان و بیمار……………………………………………………………………………23

 

3-2- مسئولیت پزشک مباشر……………………………………………………………………………………………………..24

 

3-2-1-طبیب جاهل به طبابت……………………………………………………………………………………………………25

 

3-2-2- طبیب حاذق به طبابت………………………………………………………………………………………………….27

 

3-2-2-1- طبیب حاذق مقصر…………………………………………………………………………………………………..27

 

3-2-2-1-1-اثبات ضمان طبیب مقصر با استفاده از ادله ضمان اجیر………………………………………………27

 

3-2-2-1-2-تمسک به قواعد کلی ضمان…………………………………………………………………………………..29

 

3-2-2-1-2-1-اتلاف……………………………………………………………………………………………………………..29

 

3-2-2-1-2-2-لاضرر…………………………………………………………………………………………………………….32

 

3-2-2-1-3-تمسک به قواعد باب دیات……………………………………………………………………………………32

 

3-2-2-1-3-1-آسیب بدنی طبیب حاذق مقصر از روی حق یا ناحق…………………………………………….33

 

3-2-2-1-3-2-آسیب بدنی طبیب داخل در کدام یک از اقسام جنایت است………………………………….33

 

3-2-2-1-3-3-روایت فاصله…………………………………………………………………………………………………..35

 

3-2-2-1-3-3-1-حدیث اول روایت سکونی……………………………………………………………………………35

 

3-2-2-1-3-3-2-حدیث دوم…………………………………………………………………………………………………36

 

3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر ( خطاکار)……………………………………………………………………………..36

 

3-2-2-2-1-راه اول : تمسک به قواعد باب اجاره………………………………………………………………………36

 

3-2-2-2-2-راه دوم : تنسک به قواعد کلی ضمان …………………………………………………………………….41

 

3-2-2-2-3-راه سوم : تمسک به قواعد عام باب دیات……………………………………………………………….44

 

3-2-2-2-4-راه چهارم : تمسک به روایت فاصله……………………………………………………………………….46

 

3-2-2-2-طبیب حاذق غیر مقصر (خطاکار)……………………………………………………………………………….46

 

3-2-3-موانع موجود بر ضمان طبیب حاذق……………………………………………………………………………..48

 

3-2-3-1-مانع اول: اجازة شرعی، قانونی………………………………………………………………………………..48

 

3-2-3-2- مانع دوم: قاعدة احسان…………………………………………………………………………………………49

 

3-2-3-3-مانع سوم: اذن بیمار……………………………………………………………………………………………….51

 

3-2-3-4- مانع چهارم: ضرورت اجتماعی………………………………………………………………………………53

 

3-2-4-ابراء به عنوان مسقط ضمان…………………………………………………………………………………………53

 

3-2-4-1- ابراء مریض «اسقاط ما لم یجب» …………………………………………………………………………..53

 

3-3- ضمان طبیب غیرمباشر…………………………………………………………………………………………………..56

 

فصل چهارم: مسئولیت کیفری پزشکان در حقوق جزایی ایران

 

4-1- اركان مسئولیت پزشک در اعمال پزشكی…..……..…………………………………………………61               4-1-1- فعل مجرمانه یا خطای پزشكی……………………..……………………………………………..61

 

4-1-1-1- بی احتیاطی62……….…………………………..……………………………………………..62

 

4-1-1-2- بی مبالاتی…..…………..………………………..……………………………………………..63

 

4-1-1-3- عدم مهارت…..………………………………..………………………………………………..66

 

 

4-1-1-4- عدم رعایت نظامات دولتی……………….……..……………………………………………..67

 

4-1-2- نتیجه مجرمانه……………………………………………………………………………………….69

 

4-1-3- رابطه سببیّت….…….…………………………………………………………………………….. 70

 

4-2- سقط جنین……………………….…………………………..………………………………………..76

 

4-2-1- انواع سقط جنین……………….…………………………………………………………………..77

 

4-2-1-1- سقط جنین جنایی…………..………..………………………………………………………..77

 

4-2-1-2- سقط جنین طبی ………………………………..……………………………………………..77

 

4-2-1-3- سقط جنین خود به خودی یا مرضی………….……………………………………………..80

 

4-2-1-4- سقط جنین ضربه ای……………..…………….……………………………………………..80

 

4-2-2- اركان تشكیل دهنده سقط جنین عمدی …………….………..………………………………..80

 

4-2-2-1- ركن قانونی….……..……………..…………….……………………………………………..81

 

4-2-2-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………………….82

 

4-2-2-3- ركن معنوی……………………………………………………………………………………………………..84

 

4-2-3- مجازات سقط جنین عمدی……………………………………………………………………………………84

 

4-2-3-1- مجازات سقط جنین عمدی از ناحیه افراد عادی…………………………………………………..84

 

4-2-3-2- مجازات سقط جنین عمدی از ناحیه شاغلین امور پزشكی……………………………………..85

 

4-3- افشاء اسرار بیماران…………………………………………………………………………………….. 87

 

4-3-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 87

 

4-3-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 90

 

4-3-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 90

 

4-3-2-2- وجود سر یا راز…………………………………………………………………………………. 90

 

4-3-2-3- افشاء نمودن سر………………………………………………………………………………… 90

 

4-3-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 91

 

4-3-4- مجازات افشاء اسرار……………………………………………………………………………….. 91

 

4-4- صدور گواهی نامه خلاف واقع………………………………………………………………………. 92

 

4-4-1- عنصر قانونی…………………………………………………………………………………………. 92

 

4-4-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 93

 

4-4-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 93

 

4-4-2-2- خلاف واقع بودن گواهی صادره…………………………………………………………….. 94

 

4-4-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 95

 

4-4-4- مجازات صدور گواهی نامه خلاف واقع………………………………………………………. 95

 

4-5- دخالت غیرمجاز در امور پزشكی……………………………………………………………………. 96

 

4-5-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 96

 

4-5-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 97

 

4-5-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 98

 

4-5-2-2- فعل مرتكب……………………………………………………………………………………… 99

 

4-5-2-3- ركن معنوی………………………………………………………………………………………. 100

 

4-5-2-4- مجازات دخالت غیرمجاز در امور پزشكی………………………………………………… 100

 

4-6- اغفال بیماران…………………………………………………………………………………………….. 101

 

4-6-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 101

 

4-6-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 102

 

4-6-2-1- شخصیت مرتكب……………………………………………………………………………….. 102

 

4-6-2-2- فعل مرتكب……………………………………………………………………………………… 102

 

4-6-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 103

 

4-6-4- مجازات اغفال بیماران……………………………………………………………………………… 103

 

4-7- خودداری از كمك به مصدومین…………………………………………………………………….. 104

 

4-7-1- ركن قانونی…………………………………………………………………………………………… 104

 

4-7-2- ركن مادی……………………………………………………………………………………………. 105

 

4-7-2-1- قرار داشتن اشخاص در معرض خطر جانی………………………………………………. 106

 

4-7-2-2- استمداد مصدوم و یا وجود ضرورت كمك………………………………………………. 107

 

4-7-2-3- عدم توجه به خطر نسبت به كمك كننده و دیگران……………………………………… 107

 

4-7-3- ركن معنوی…………………………………………………………………………………………… 108

 

4-7-4- مجازات خودداری از كمك به مصدومین……………………………………………………… 108

 

4-8- نقد و بررسی مواد قانونی……………………………………………………………………………… 109

 

4-8-1- تحلیل مواد 319، 320 و 321 قانون مجازات اسلامی 1375……………………………………….110

 

4-8-2- نقد قانون مجازات اسلامی 1375       …………………………………………………………………………..111

 

4-8-3- مبنای تقصیر در قانون جدید مجازات اسلامی………………………………………………………….113

 

4-8-4-شرط برائت از ضمان…………………………………………………………………………………………….114

 

4-8-4-1- مفهوم و مستند قانونی شرط………………………………………………………………………………114

 

4-8-4-2- اخذ برائت از ضمان و تقصیر پزشك………………………………………………………………….116

 

فصل پنجم: نتیجه گیری

 

نتیجه گیری:……………………………………………………………………………………………………….. 119

 

پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………………120

 

منابع و مآخذ:…………………………………………………………………………………………………….. 121

 

چكیده:

 

پزشکی حرفه پرخطری است که با جان آدمیان در ارتباط است و حفظ حیات انسانها نیز مهمترین غرض و غایت دانش پزشکی می باشد.نظام های حقوقی،مسئولیت پزشک را در ابعاد مختلف بررسی کرده اند و به راههایی رفته اند؛ برخی آن را از بعد قراردادی بررسی کرده و برخی دیگر مسئولیت پزشک را قهری و تعهد پزشک به درمان را ناشی از حکم قانون و اخلاق می دانند. با این همه باید دید که در حقوق اسلامی،مسئولیت پزشک از کدام بعد قابل دسترسی است. آیا مسئولیت پزشک قراردادی است یا اینکه پزشک به حکم شرع موظف است بیمار را درمان کند و چنانچه در اثر درمان،خسارتی به بار آید به حکم شرع باید آن را جبران سازد و آیا فقها به طرح و ارائه این گونه مباحث پرداخته اند یا می توان چنین مباحثی را با دیدگاه های آنان منطبق ساخت. بررسی مسئولیت پزشک در نظام حقوق اسلام پیشینه چندانی ندارد و فقط می توان با استفاده از آراء پراکنده فقها در میان کتب فقهی چون دیات و قصاص و…احکامی را بدست آورد. این آراء خود به چند دسته و برداشت تقسیم شده و مبنای مسئولیت پزشک را مشخص می سازند. گروهی کثیر که به ضمان پزشک به طور مطلق قائلند و گروهی دیگر با تمسک به دسته ای از ادله مانند قاعده احسان و برائت پزشک را فاقد مسئولیت فرض می نمایند و گروهی دیگر که قائل به تفصیل میان قصور و غیر آن شده اند. قانون مجازات اسلامی 1392 با تصحیح برخی از مواد قانون مجازات 1375 نظر تعدیل شده ای را ارائه کرده است. این تحقیق ضمن بررسی اقوال فقها مواد قانون مجازات اسلامی و دیگر قوانین مانندقانون آیین دادرسی کیفری و قانون انتظامی پزشکان را مورد شرح و بررسی قرار داده است.

 

واژگان كلیدی: عمل پزشکان،حقوق کیفری،قانون مجازات اسلامی،نظرات فقهی

 

مقدمه:

 

پزشک در برابر بیمار تعهدات مختلفی دارد که برخی از آنها صرفا جنبه اخلاقی دارند(آیین نامه انتظامی) و برخی دیگر که اساسی ترین تعهد پزشک در برابر بیمار است؛ درمان و معالجه اوست. این تعهد پزشک دو جنبه دارد و در نتیجه مسئولیت پزشک از دو جنبه قابل بررسی است:

 

1- از یک سو پزشک متعهد است تلاش کند بیماری شخص را معالجه کرده تا بیمار بهبودی حاصل نماید و هرگاه به رغم تلاش پزشک،بیماری شخص درمان نشود،مسئولیت پزشک نسبت به عدم بهبودی بیمار مطرح می شود و پزشک ممکن است با وجود شرایط،مسئول باشد.مسئولیت پزشک در این دیدگاه در تمام نظام های حقوقی مبتنی بر تقصیر است. اما از آنجا که هرعمل پزشکی،هرچند ساده ممکن است زیان های شدید بر بیمار به دنبال داشته باشد مثل اینکه شخص برای عمل جراحی ساده ای بیهوش شود و هیچگاه به هوش نیاید؛وقوع این نوع زیان ها به رغم پیشرفت علم پزشکی بسیار متداول است. این به دلیل طبیعت عمل پزشکی است که با بدن انسان که از حساسیت زیادی برخوردار است،مرتبط است. بر این اساس،پزشک متعهد است مراقبت نماید و در جریان معالجه زیان جدیدی به بیمار وارد نشود و غالبا هرگاه بحث از مسئولیت پزشک می شود از این دسته از زیان هاست.

 

2-در حقوق ایران در خصوص مسئولیت و حقوق پزشکی به جز قانون و آیین نامه انتظامی،قانون خاصی وجود ندارد و در قانون مجازات اسلامی تنها چند ماده وجود داردکه در خصوص حرفه پزشکی سخن گفته مانند سقط جنین و افشای اسرار بیمار و اعطای گواهی خلاف واقع و درباب مسئولیت پزشکی نیز چند ماده به تقصیر و اخذ برائت و رعایت نظامات اداری وفق مواد 319 و 322 قانون مجازات اسلامی 1375 اشاره داشته اند که با انتقادات شدیدی در نحوه اختصاص جرم و مجازات روبرو بوده و در قانون سال 1392 خصوصا ماده 495 که ماده 322 را نسخ نموده تعدیل نظرات به چشم می خورد.در فقه امامیه درباره مسئولیت پزشک که از آن اجکالا ضمان طبیب نام برده می شود که هم مسئولیت مدنی و هم مسئولیت جزایی را در بردارد عمدتا سه دسته نظرات به چشم می خورد. یک دیدگاه این است که هرگاه پزشک با رضایت بیمار یا ولی او به معالجه بپردازد و در نتیجه آن به بیمار زیانی برسد،مسئول خسارت وارد بر اوست هرچند در کارخود ماهر بوده باشد و تقصیری هم نداشته باشد و اگر قبل از معالجه برائت گرفته باشد و مقصر نباشد مسئول نیست.نظر دیگر این است که،هرگاه پزشک با اذن بیمار به معالجه او بپردازد و در کارش ماهر باشد و مرتکب تقصیری نشود مسئول زیان وارده بر بیمار نیست.نظریه سوم بین موردی که پزشک مباشر معالجه است و موردی که به طور غیر مستقیم بیمار را معالجه می کند قائل به تفصیل شده است. در این تحقیق ضمن پرداختن به همه این اقوال به شرح و نقد قوانین نیز می پردازیم.

 

فصل اول

 

كلیات تحقیق

 

 بیان مسأله