به اعتقاد روزنبرگ[1]، کاپلان[2] (1985) یک خودپندارۀ خوب شامل اجزا و عناصر گوناگونی است که عبارتند از :

1-عزت­نفس : از عزت نفس به عنوان یک نیروی انگیزشی قوی نام برده می­ شود، این نیروی انگیزشی براساس یک نیاز انسانی به احساس ارزشمند بودن و داشتن خود ارزیابی مثبت قرار دارد و این به معنای داشتن احساس برتری و مافوق دیگران بودن[3]، احساس کامل بودن[4]، احساس خود بسندگی و شایستگی کردن[5] نیست بلکه به معنای یک نوع پذیرش خود[6] یا دوست داشتن خود[7] است. (آوانز[8] و همکاران، 1992 به نقل از نصیری، 1377).

2-اهمیت داشتن : یکی دیگر از اجزای تشکیل دهندۀ خودپنداره است که زیاد مورد توجه و تحقیق قرار نگرفته است، منظور از اهمیت داشتن احساس فرد راجع به میزان پذیرش توسط دیگران و به حساب آوردنش می­ شود. نوجوانانی که فکر می­ کنند برای دیگران اهمیتی ندارند و مهم نیستند به شدت افسرده، ناشاد و غمناک­اند و حالت عاطفی ناخوشایندی از خود نشان می­ دهند. (همان)

3­- هسته کنترل[9]: سومین بعد تشکیل دهندۀ خودپنداره است و منظور از آن انتظاراتی است که فرد از کنترل کننده­ های دورنی و بیرونی دارد که باندورا[10] (1977) به این حالت خودبسندگی[11] و دکارم[12] (1968) به آن علت­یابی شخصی[13] می­گویند.

علی­رغم تفاوت­های موجود در دیدگاه های صاحب نظران و اهل فن در مورد هستۀ کنترل، تعریفی که از آن به عمل آمده­است این است که فرد تا چه اندازه علت بروز رفتارهایش را به عنوان داخلی یا خارجی نسبت می­دهد. به اعتقاد روزنبرگ (1985) هستۀ کنترل در طول دورۀ نوجوانی ثابت می­ماند و با متغییرهایی چون اضطراب[14]، غیر منطقی بودن[15]، و تکانشی بودن[16]، از خود بیگانگی[17]، افسردگی و عزت­نفس پایین ارتباط دارد.

4-آسیب پذیری[18]: خودپنداره هم چنین شامل میزان حساسیت فرد به انتقادات و تعبیر و تفسیرهای منفی دیگران نسبت به خودش نیز است. حساسیت بیش از حد[19]، زودرنجی[20] و خصوصیاتی از این قبیل از مشخصه­های کودکان و نوجوانان آسیب­پذیر است، وقتی این قبیل افراد عزت­نفس­شان مورد تهدید واقع می­گردد بسیار حساس و زودرنج می­گردند رفتارهای منفی دیگری چون عدم توانایی در کنترل خود، برخوردهای نامناسب، پرخاشگری، قضاوت نادرست و ناعادلانه در آن دیده می­ شود که در نهایت به شرمساری و احساس گناه در آن منتهی می­گردد.

طبق مدارک تحقیقاتی موجود بین حساسیت و آسیب پذیری با عزت­نفس رابطۀ منفی وجود دارد اما با اضطراب و افسردگی رابطه مثبت دارد.

[1]. Rosenberg

[2] Kaplan

[3]. Feeling of supdiority

[4]. Feeling of perfection

[5].Feel competence

[6].Self acceptance

[7]. Apersonal linking for oneself

[8]. Arans

[9]. Locus of control

[10]. Bandera

[11]. Self - efficacy

[12]. Dekarm

[13]. Personl causality

[14]. Anxiety

[15]. Irritability

[16]. Impulsivity

[17]. Alientation

[18]. Vulnerability

[19]. Hypersensitivity

[20] .touchiness