مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

 

2-1 دیدگاه های مهم ژئوپلیتیک ……………………………………………………………………………………………………………………. 12

 

2-1-1  الفرد تایر ماهان و نظریه قدرت دریایی …………………………………………………………………………………………….. 12

 

2-1-1-1 عوامل موثر بر قدرت دریایی از نظر آلفرد تایر ماهان ……………………………………………………………………… 13

 

2-1-2  هالفورد مكیندر و نظریه هارتلند ……………………………………………………………………………………………………….. 15

 

2-1-3  اسپایكمن و نظریه ریملند ………………………………………………………………………………………………………………… 16

 

2-2 جایگاه ژئوپلیتیک ایران در نظریات مذكور …………………………………………………………………………………………….. 17

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

2-3 پیشینه تحقیق ( دیدگاهها و نظریات ) …………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-4 تعاریف و مفاهیم ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

 

2-4-1 استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 27

 

2-4-2 مفهوم لغوی استراتژی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 28

 

2-4-3 مفهوم اصطلاحی استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………… 28

 

2-4-4 مفهوم استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………… 28

 

2-4-5 انواع استراتژی ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 29

 

2-4-6 مفهوم امنیت ملی و کاربرد آن در استراتژی امنیت ملی ……………………………………………………………………….. 30

 

2-4-6-1 امنیت …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 31

 

2-4-6-2 امنیتملی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

2-4-6-3 ابعاد امنیت ملی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 32

 

2-4-6-3-1 امنیت اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………………….. 33

 

2-4-6-3-2 امنیت نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

2-4-6-3-3 امنیت اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

2-4-6-3-4 امنیت سیاسی، فرهنگی ……………………………………………………………………………………………………………… 35

 

2-4-6-3-5 امنیت اجتماعی، فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………. 36

 

2-4-6-3-6 امنیت محیط زیست ………………………………………………………………………………………………………………….. 36

 

2-5 مفهوم شناسی تحریم………………………………………………………………………………………………………………………………. 37

 

2-5-1 تحریم های اقتصادی آمریکا علیه جهان……………………………………………………………………………………………….. 38

 

2-5-2 تاریخچه تحریمهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران……………………………………………………………………….. 39

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

2-6 روش ماتریس تحلیل …………………………………………………………………………………………………………………………….. 43

 

فصل سوم (بررسی جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا ) ………………………………………………. 48

 

3-1  کلیاتی درباره ایران ………………………………………………………………………………………………………………………………. 49

 

3-1-1 پرچم جمهوری اسلامی ایران …………………………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-1-2موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران ………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-1-2-1 موقعیت ریاضی……………………………………………………………………………………………………………………………… 51

 

3-1-2-2 موقعیت نسبی………………………………………………………………………………………………………………………………… 51

 

3-2 وسعت جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………………………………… 52

 

 

3-3 شکل کشور جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 52

 

3-3-1 توپوگرافی ………………………………………………………………………………………………………………………………………… 52

 

3-3-2 جمعیت ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 53

 

3-3-3 دین و مذهب ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

 

3-3-4 منابع کشور ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 54

 

3-3-5 حوضه های رودهای جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………………….. 55

 

3-3-5-1 رودخانه های حوضه دریای خزر ……………………………………………………………………………………………………. 55

 

3-3-5-2 حوضه خلیج فارس و دریای عمان …………………………………………………………………………………………………. 56

 

3-3-5-3 حوضه دریاچه ارومیه…………………………………………………………………………………………………………………….. 56

 

3-3-5-4 حوضه مركزی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 56

 

3-3-5-5 حوضه خاوری……………………………………………………………………………………………………………………………….. 56

 

3-4  خلیج فارس …………………………………………………………………………………………………………………………………………. 56

 

3-4-1 جزایرایرانیخلیجفارس ……………………………………………………………………………………………………………………….. 57

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

3-4-2 خطرنیروهاینظامیبیگانهبرایخلیجفارس ………………………………………………………………………………………………… 58

 

3-5 نکتهجغرافیایی ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 58

 

3-6سرزمینایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 60

 

3-6-1 پرچم و نشان ملی ایالات آمریکا ……………………………………………………………………………………………………….. 61

 

3-6-2 نشان ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………………… 61

 

3-6-3 جمعیت ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

 

3-6-4جغرافیای طبیعی ایالات متحده آمریکا………………………………………………………………………………………………….. 62

 

3-7اقتصاد ایالات متحده آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………….. 63

 

3-8 آب و هوای ایالت های آمریکا………………………………………………………………………………………………………………… 64

 

3-9 اهدافاستقرارنیروهاینظامیآمریکادرمنطقه ………………………………………………………………………………………………….. 65

 

3-9-1 نیروهاوپایگاههاینظامیایالات متحده آمریکا …………………………………………………………………………………………. 66

 

3-9-2 نیروهایآمریکاییدراطرافمرزهایایران ……………………………………………………………………………………………………. 69

 

فصل چهارم (تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق) ………………………………………………………………………………. 70

 

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 71

 

4-1 ژئوپلیتیكایرانونظامامنیتمنطقهای ……………………………………………………………………………………………………………… 72

 

4-2 نقش منطقه خلیج فارس و جمهوری اسلامی ایران در چشم انداز ژئوپلیتیک انرژی……………………………………. 72

 

4-3 جمهوری اسلامی ایرانیكبازیگرتعادلبخشوسازنده……………………………………………………………………………………… 73

 

4-4 سابقهینقشآفرینیسازنده‌یایران ………………………………………………………………………………………………………………….. 73

 

4-5 منطق تلاش ایران برای كسب نقش بیشتر ………………………………………………………………………………………………. 74

 

4-5-1  امنیت سازی …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 74

 

4-5-2  فرصت سازی در سطح منطقه ای ………………………………………………………………………………………………………. 75

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

4-6 آثار علائق ژئوپلیتیک در رفتار ایالات متحده امریكا نسبت به ایران ………………………………………………………….. 76

 

4-7خاستگاهواهدافایالات متحده آمریکا از تقابل با جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………. 78

 

4-7-1 امپریالیسم قدرت مسلط……………………………………………………………………………………………………………………… 78

 

4-7-2 پیروزی انقلاب اسلامی و تغییر ساختار قدرت…………………………………………………………………………………….. 79

 

4-8 اهداف آمریكا در جلوگیری از افزایش نقش ایران …………………………………………………………………………………… 80

 

4-8-1  مقابله با برنامه ی هسته ای ایران ……………………………………………………………………………………………………….. 80

 

4-8-2  مسئله ی تروریسم…………………………………………………………………………………………………………………………….. 81

 

4-8-3  مقابله با حضور و نفوذ ایران در كشورهای منطقه ………………………………………………………………………………. 82

 

4-9 تأثیرات تقابل میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی (ج ا ا ) ………………………… 83

 

4-9-1  چالش‌های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………… 83

 

4-9-1-1  چالش‌های نظامی …………………………………………………………………………………………………………………………. 83

 

4-9-1-2  چالش‌های سیاسی ………………………………………………………………………………………………………………………… 84

 

4-9-1-3  چالش‌های اقتصادی ……………………………………………………………………………………………………………………… 85

 

4-9-1-4  چالش‌های هویتی …………………………………………………………………………………………………………………………. 86

 

4-9-2  فرصت‌های امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

4-9-2-1  فرصت‌های ملی …………………………………………………………………………………………………………………………… 87

 

4-9-2-2  فرصت‌های منطقه‌ای …………………………………………………………………………………………………………………….. 88

 

فصل پنجم ( بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات ) ……………………………………………………………………………………………… 96

 

مقدمه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

5-1 جمع بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

5-2 آزمون فرضیات …………………………………………………………………………………………………………………………………….. 99

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

5-3 نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………… 104

 

5-4 پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 107

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جدولها

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

 

 

جدول 2-1 تاریخ، دلایل و دامنه ی مهم ترین تحریم های اعمال شده علیه جمهوری اسلامی ایران………………………………… 41

 

جدول 2-2 ماتریس زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدید …………………………………………………………………………. 44

 

جدول  2-3 ماتریس ارزیابی احتمال خطر  ……………………………………………………………………………………………………. 45

 

جدول  2-4 احتمالات تهدیدات امنیت ملی ………………………………………………………………………………………………….. 46

 

جدول 2-5 احتمال استراتژیک تهدیدات………………………………………………………………………………………………………… 46

 

جدول 4-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 90

 

جدول 4-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 90

 

جدول 4-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 91

 

جدول 4-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 91

 

جدول 5-1 ماتریس تحلیل زمان هشدار و توان آسیب رسانی تهدیدات ………………………………………………………….. 100

 

جدول 5-2 ماتریس ارزیابی احتمال خطر ……………………………………………………………………………………………………… 100

 

جدول 5-3 رویکرد محاسبه احتمال تهدیدات ……………………………………………………………………………………………….. 101

 

جدول 5-4 تعیین احتمال استراتژیک تهدیدات ……………………………………………………………………………………………… 101

 

 

 

 

 

فهرست شکلها

 

عنوان                                                                                                                                        صفحه

 

شکل 3-1 نقشهجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 50

 

شکل 3-2پرچمجمهوریاسلامیایران…………………………………………………………………………………………………………………. 51

 

شکل 3-3پرچم ایالات متحده آمریکا ……………………………………………………………………………………………………………. 61

 

شکل 3-4نشان ملی ایالات متحده آمریکا ………………………………………………………………………………………………………. 61

 

                                              

 

 

 

چکیده

 

خلیج فارس یکی از نقاط استراتژیک و حیاتی از نقطه نظر سیاست بین الملل می باشد. علاوه بر اهمیت کشتی رانی، کشف و استخراج منابع عظیم نفت، گاز و وابستگی شدید کشورها به این مواد به عنوان مواد حیاتی برای صنعت، اهمیت ژئوپلیتیک این منطقه را بیشتر نموده است. به گونه ای که در هیچ برهه ای از مطامع قدرتهای بزرگ خالی نبوده است. پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع شدن منافع ایالات متحده در این کشور و تلاش روز افزون این کشور جهت مقابله با ایران از طریق حضور نظامی و یا ایجاد پایگاههای نظامی و تحریک کشورهای منطقه و نفاق افکنی، موجبات تقابل بیشتر ایران و ایالات متحده آمریکا را فراهم ساخته است. ادامه این روند منافع حیاتی دو طرف را می تواند تهدید کند و یا حداقل بسیاری از ظرفیت های موجود جهت توسعه و ترقی را از بین ببرد. در این پژوهش ضمن تبیین موقعیت ممتاز جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس به مباحث مربوط به امنیت ملی این کشور پرداخته شده است. و این موضوع مورد توجه بوده که جمهوری اسلامی ایران جهت تامین امنیت ملی خود با چه چالشهایی مواجه بوده و منافع متضاد این کشور با ایالات متحده آمریکا تا چه اندازه می تواند برای کشور تهدید آمیز باشد و یا چگونه می توان این تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود.

 

این مطالعه از نوع توصیفی و کتابخانه ای می باشد، که با استفاده از روش ماتریس تحلیل بررسی شد. نتایج نشان داد که تقابل ژئوپلیتیک جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تاثیر گذار است.

 

کلید واژگان: امنیت ملی، جمهوری اسلامی ایران، ایالات متحده آمریکا، تقابل ژئوپلیتیک

 

 

 

مقدمه

 

یكی از اساسی ترین مفاهیم و و اژه های مطرح در چگونگیبرقراری روابط میانکشورها، «امنیت ملی[1]» می باشد. تعاریف مختلف و متنوعی از این واژه ارائه شده است، اندیشمندان تلاش زیادی برای ارائه تعاریف جامع و مانع از امنیت ملی و خارج ساختن آن از ابعاد نظامی و تعمیم آن به سایر ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و امنیتی، مصروف داشته اند كه نتیجه آن، رویكردهای نوین به مفهوم «امنیت ملی» است.

 

«زبیگنوبرژینسكی[2]» در مورد امنیت ملی گفته است : منظور من از امنیت ملی یعنی جنبه ی محدود آن، امنیت نظامی صرف نیست. گرچه قدرت نظامی یكی از ابعاد مهم …….، در عوض معتقدم كه امنیت ملی ملاحظات بیشتری را در بر می گیرد. از جمله زمامداری سیاسی، قدرت اقتصادی، نوآوری فناوری، حیات ایدئولوژیكی[3] و غیره، تلاش برای نیل به امنیت ملی، بدون عنایت به چنین ملاحظاتی چندان موثر نخواهدبود و احتمالاً به شكست می انجامد(خلیلی،1369:ص3).

 

در مفهوم كلاسیك، «امنیت ملی» به معنای صیانت از مردم و سرزمین یك كشور در مواجهه با تهاجمات نظامی بیگانگان بوده است لیكن، رویكرد نوین به این واژه، حفاظت و صیانت از منافع و مصالح حیاتی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و فقدان تهدید ارزشهای بنیادین و حیاتی نسبت به یك واحد سیاسی و ملت متبوع آن، «امنیت ملی» آن كشور تلقی می گردد.

 

بسیاری از اندیشمندان سیاسی، فقدان تهدید نسبت به منافع و ارزشهای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را در كنار فقدان تهدید نظامی، از عوامل و عناصر مقوم امنیت ملی میدانند، لیكن در تبیین و تفسیر مفهوم امنیت ملی، شرایط، فضای عمومی، شرایط جغرافیایی و …هركشورراتعیینكنندهمیدانند .

 

جنگ جهانی دوم یک جنگ فراگیر بین سپتامبر ۱۹۳۹ تا اوت ۱۹۴۵ بود. این جنگ بسیاری از کشورهای جهان را درگیر کرد تا جایی که دو دسته از کشورهای مختلف به نام‌های متّحدین و متّفقین به وجود آمد.

 

ایالات متحده آمریکا در فاصله بین دو جنگ جهانی یعنی ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۹ در یک بحران فزاینده اقتصادی به سر می‌برد، اما دولت آمریکا و صاحبان صنایع این کشور چرخ صنایع خود را در مسیر تولید صنایع نظامی به حرکت درآوردند، به طوری که درطول جنگ دوم جهانی در اروپا، مصرف سلاح‌های آمریکایی مانند هواپیما، کشتی جنگی و تجارتی، توپ و تانک درجنگ باعث رونق صنایع و اقتصاد آمریکا شد.