خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 26
فصل سوم: پیشینه نظری پژوهش
مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 28
3-1- تعریف اعتماد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 29
3-2- انواع اعتماد-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 32
3-2-1- اعتماد بنیادین—————- 32
3-2-2- اعتماد بین شخصی———— 34
3-2-2-1- جانسون—————- 34
3-2-2-2- کلمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 35
3-2-3 اعتماد اجتماعی—————- 37
3-2-3-1- پاتنام-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 38
3-2-3-2- اینگلهارت————— 40
3-2-4- اعتماد نهادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 42
3-2-4-1- گیدنز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 43
3-2-4-2- افه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 44
3-2-4-3- زتومکا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 47
3-3 – مسائلی پیرامون رسانههای جمعی——– 49
3-3-1- مفهوم و اهمیت رسانههای جمعی——– 49
3-3-2- کارکردهای رسانههای جمعی————– 50
3-3-3- دورهبندی نظریات مربوط به تأثیرات رسانههای جمعیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 53
3-4- نظریات مربوط به تأثیر رسانههای جمعی بر اعتمادبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 54
3-4-1- پاتنام-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 54
3-4-2- اوسلنر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 55
3-4-3- زتومکا-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 56
3-4-4- کلمن-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 56
3-4-5- گیدنز-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 57
3-5- چارچوب نظری پژوهش— 57
3-6- مدل تحلیلی پژوهش——- 66
3-7- فرضیات پژوهش———— 67
خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 68
فصل چهارم: روش شناسی
مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 70
4-1- روش پژوهش-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 71
4-2- جامعه ی آماری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 71
4-3- حجم نمونه ی آماری————— 72
4-4- روش نمونه گیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 73
4-5- فرایند گردآوری داده ها————- 74
4-6- ابزار پژوهش-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 74
4-7- متغیرهای مستقل، واسط و وابسته پژوهش—– 74
4-8- تعریف مفاهیم-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 75
4-8-1- تعاریف نظری مفاهیم———– 75
4-8-1-1- اعتماد بین شخصی——— 75
4-8-1-2- اعتماد اجتماعی———– 75
4-8-1-3- اعتماد نهادی————- 76
4-8-1-4- مصرف رسانه های جمعی– 76
4-8-1-5- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه—– 76
4-8-1-6- هنجار معامله متقابل——– 76
4-8-1-7- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 77
4-8-1-8- احساس عدالت———– 77
4-8-1-9- فرصت طلبی————- 77
4-8-1-10- ویژگی های فردی پاسخگویان———— 77
4-8-2- تعریف عملیاتی مفاهیم و شاخص ها—— 78
4-8-2-1- اعتماد بین شخصی——— 78
4-8-2-2- اعتماد اجتماعی———– 79
4-8-2-3- اعتماد نهادی————- 80
4-8-2-4- مصرف رسانه ای———- 81
4-8-2-5- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه— 82
4-8-2-6- هنجار معاملهی متقابل- 83
4-8-2-7- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 83
4-8-2-8- احساس عدالت———– 84
4-8-2-9- فرصت طلبی————- 86
4-8-2-10- مشخصات فردی یا متغیرهای زمینه ای- 87
4-9- اعتبار و پایایی ابزار سنجش- 88
4-9-1- اعتبار پژوهش—————- 88
4-9-2- پایایی پژوهش—————- 88
4-10- واحد تحلیل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 90
4-11- تکنیک های تجزیه و تحلیل داده ها——– 90
4-12- استاندارد سازی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 90
4-13- تغییر شکل مقیاس ها برای معنا کردن حد بالا و پایین مقیاسبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 91
خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 92
فصل پنجم: توصیف داده ها
مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 94
5-1- توصیف متغیرهای زمینه ای— 95
5-1-1- توزیع پاسخ گویان بر حسب جنسیت——- 95
5-1-2- توزیع پاسخ گویان بر حسب گروه های سنیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———– 96
5-1-3- توزیع پاسخ گویان بر حسب وضعیت تأهل به تفکیک جنسیت———— 97
5-1-4- توزیع پاسخ گویان بر حسب مقطع تحصیلی به تفکیک جنسیت——— 97
5-1-5- توزیع پاسخ گویان بر حسب دانشکده به تفکیک جنسیت ————— 98
5-1-6- توزیع پاسخ گویان بر حسب معدل——— 99
5-1-7- توزیع پاسخگویان بر حسب محل تولد—– 99
5-1-8- توزیع پاسخگویان بر حسب محل سکونت فعلی به تفکیک جنسیت——– 100
5-1-9- توزیع پاسخگویان بر حسب پایگاه اقتصادی- اجتماعی والدین————– 101
5-1-10- توزیع پاسخگویان بر حسب محل سکونتوالدینبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 102
5-2- توصیف متغیرهای مستقل– 103
5-2-1- مصرف تلویزیون داخلی ——– 103
5-2-2- مصرف تلویزیون ماهواره ای —– 107
5-3- توصیف متغیرهای واسط———— 111
5-3-1- میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه——— 111
5-3-2- هنجار معامله متقابل———— 114
5-3-3- نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون————- 117
5-3-4- احساس عدالت ————– 119
5-3-5- میزان فرصت طلبی———— 121
5-4- توصیفانواعاعتماد—————- 123
5-4-1- اعتماد اجتماعی(متغیر وابسته)————– 123
5-4-2- اعتماد بین شخصی———— 126
5-4-3- اعتماد نهادی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 129
خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 132
فصل ششم: تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 134
6-1- بررسی رابطه بین متغیرهای زمینه ای با متغیرهای مستقل، واسط و انواع اعتماد—- 135
6-1-1- مقایسه میانگین میزان تماشای تلویزیون برحسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 135
6-1-2- مقایسه میانگین انواع اعتماد بر حسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 135
6-1-3- مقایسه میانگین متغیرهای واسط برحسب جنسیتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 137
6-1-4- رابطه سن و میزان تماشای تلویزیون——— 138
6-1-5- رابطه سن و انواع اعتماد——- 138
6-1-6- رابطه ی سن و متغیرهای واسط———— 139
6-1-7- رابطهی مقطع تحصیلی و میزان تماشای تلویزیونبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——- 139
6-1-8- رابطه ی مقطع تحصیلی و انواع اعتماد——- 140
6-1-9- رابطهی مقطع تحصیلی و متغیرهای واسط- 141
6-1-10- مقایسه میانگین میزان تماشای تلویزیون برحسب محل سکونت والدین—– 142
6-1-11- مقایسه میانگین انواع اعتماد برحسب محل سکونت والدین————– 143
6-1-12- مقایسه میانگین متغیرهای واسط برحسب محل سکونت والدین——— 144
6-1-13- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و میزان تماشای تلویزیون————— 145
6-1-14- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و انواع اعتمادبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 145
6-1-15- رابطه پایگاه اقتصادی- اجتماعی و متغیرهای واسطبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 146
6-2- بررسی رابطه متغیرهای مستقل و واسط با اعتماد نهادیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 147
6-2-1- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب تماشای تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)—– 147
6-2-2- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)—– 148
6-2-2-1- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون داخلی——- 148
6-2-2-2- مقایسه میانگین اعتماد نهادی بر حسب انواع برنامه های تلویزیون ماهواره ای—– 149
6-2-3- بررسی رابطه بین میزان تماشای تلویزیون(داخلی/ماهواره ای)با اعتماد نهادی——- 149
6-2-4- بررسی رابطه متغیرهای واسط با اعتماد نهادی- 150
6-3- آزمون فرضیات-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 151
6-4- ماتریس همبستگی————-156
6-5- تحلیل رگرسیونی متغیرهای پیش بینی کننده اعتماد اجتماعی————– 159
6-5-1- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 159
6-5-2- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر هنجار معامله متقابلبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 163
6-5-3- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون——- 164
6-5-4- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر احساس عدالتبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 165
6-5-5- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر میزان فرصت طلبیبلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 166
6-5-6- تحلیل رگرسیونی عوامل مؤثر بر میزان فعالیت در انجمن های داوطلبانه—— 167
6-6- تحلیل مسیر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 168
خلاصه فصل-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 171
فصل هفتم: نتیجه گیری
مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد————- 174
7-1- نتایج عمده پژوهش—————- 174
7-2- بحث و نتیجهگیری—————- 179
7-3- ارائه پیشنهادها وراهکارهای اجرایی و پژوهشی—- 185
7-3-1- پیشنهادهای اجرایی———— 185
7-3-2- پیشنهادهای پژوهشی———– 186
فهرست منابع-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 187
ضمائم-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———— 197
چکیده:
اعتماد همواره یكی از مهمترین موضوعات در تحقیقات سرمایه اجتماعی محسوب میشود و اهمیت آن به طور گستردهای از سوی نظریهپردازان سیاسی و اجتماعی از لاك و توكویل تا پاتنام و نظریهپردازان جامعه مدنی مورد تأكید قرار میگیرد. در این پژوهش تأثیر مصرف رسانهای بر اعتماد اجتماعی با تأكید بر تلویزیون داخلی و ماهوارهای مورد بررسی و آزمون تجربی قرار گرفته است.
این پژوهش با روش پیمایش انجام شده است و در آن، دانشجویان دانشگاه مازندران در سال تحصیلی 92-91 به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شدند و تعداد 400 نفر بر اساس نمونهگیری طبقهای متناسب انتخاب و پرسشنامهها بین آنها توزیع شد. سپس اطلاعات جمعآوری شده به كمك نرمافزار SPSS و با استفاده از روشهای آماری توصیفی و استنباطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.
یافتههای پژوهش حاكی از آن است كه بین میزان تماشای تلویزیون داخلی با اعتماد اجتماعی رابطه معنا داری وجود ندارد، اما میزان تماشای تلویزیون ماهوارهای با اعتماد اجتماعی دارای رابطه معكوس میباشد. میزان تماشای تلویزیون داخلی با میزان فعالیت در انجمنهای داوطلبانه، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت رابطه مثبت دارد، اما میزان تماشای تلویزیون ماهوارهای با میزان فعالیت در انجمنهای داوطلبانه، هنجار معامله متقابل و احساس عدالت، رابطه منفی و با فرصت طلبی رابطه مثبت دارد.
هم چنین، متغیرهای میزان فعالیت در انجمنهای داوطلبانه، هنجار معامله متقابل، نگرش مثبت نسبت به اجرای قانون و احساس عدالت با اعتماد اجتماعی، رابطه مثبت و فرصتطلبی با اعتماد اجتماعی رابطه معكوس دارند.
به علاوه، نتایج تحلیل رگرسیونی نشان میدهد كه در جامعه آماری ما متغیر احساس عدالت دارای بیشترین تأثیر معنادار بر اعتماد اجتماعی می باشد و سپس متغیرهای هنجار معامله متقابل و فرصت طلبی در رتبههای دوم و سوم قرار میگیرند.
مقدمه:
امروزه و در پرتو گسترش پروسه جهانی شدن مدرنیته، بیشتر کشورهای جهان سوم و از جمله ایران در وضعیت عدم امکان بازگشت تاریخی قرار گرفته اند؛ بدین معنا که نمیتوانند به جای حرکت رو به جلو در این مسیر، بایستند و یا به عقب برگردند. به ویژه اینکه در طول این سالها، حکومتهای مختلف در ایران به طور صریح و یا تلویحی مظاهر مادی توسعه و تمدن غربی را پذیرفته و گامهایی هر چند ناقص و توأم با اشکال در جهت گسترش آن برداشته اند که از آن جمله میتوان به نظام تعلیم و تربیت، نظام ارتش، نظام اداری، قانون اساسی، مجلس قانونگذاری، کابینه و… اشاره کرد.
اما آنچه که همگام با این تحولات مادی باید مد نظر قرار گیرد، ملزومات فرامادی آنها میباشد، چرا که هر واقعیت اجتماعی هم دارای جنبه مادی و هم جنبه معنایی (سایر، 1388) است که توسعه نیز از این قاعده مستثنی نمیباشد. توجه صرف به راه حلهای سخت و دستوری و نادیده انگاشتن راه حلهای نرم و فرهنگی در مسیر توسعه کشور بعضاً موجبات عقبگردهایی در آن شده است که جبران آن با توجه به روند سریع تحولات جهانی تقریباً ناممکن میباشد.
«کارشناسان و صاحبنظران امور اقتصادی و اجتماعی به خوبی به این نکته واقف اند که برنامههای توسعه کشور، دیگر نمیتوانند فقط به بعد مادی یا رشد کلان اقتصادی توجه داشته باشند؛ زیرا این روند، در چند دهه گذشته مشکلات اجتماعی و فرهنگی را نادیده گرفته است که در میانمدت و درازمدت حاصلی جز زیان و در نهایت ایجاد موانع در راه پیشرفت همهجانبه و توسعه پایدار در کشور نخواهد داشت» (تاجبخش و دیگران، 1382: 156-155).
اعتماد اجتماعی و نیز اعتماد نهادی از جمله مهمترین ملزومات توسعه (اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی) میباشند امری که در طول این سالها مورد غفلت واقع شده و حتی گاهی آگاهانه و یا غیر آگاهانه موجبات فرسایش آن فراهم گشته است.
انتشار یافتههای پیمایش ملی ارزشها و نگرشها که در سال 1380 و تحت سرپرستی دفتر طرحهای ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در 28 استان کشور صورت گرفته است، حاکی از نگرش منفی شهروندان کشور نسبت به وضعیت ارزشهای حاکم بر جامعه است. یگانه ارزش مثبتی که اکثریت مردم به غالب بودنش در جامعه اذعان داشته اند، تلاش و جدیت بوده است. به طور حتم، باور به رایج بودن ضد ارزش
هایی نظیر دورویی و تظاهر، تقلب و کلاهبرداری، تملق و چاپلوسی و در مقابل، عدم اعتقاد افراد به فرادستی ارزشهایی از قبیل گذشت، انصاف، امانتداری، خیرخواهی و کمک، صداقت و پایبندی به قول و قرار از این امر حکایت میکند که اعتماد اجتماعی در سطح نازلی در کشور برقرار است. در زمینه اعتماد به اقشار و اصناف (اعتماد نهادی) نیز به جز معلمان، تقریباً تمامی گروههای مهم و تأثیرگذار و صاحبنفوذ در جامعه دارای اعتماد کم یا متوسط بوده اند (همان: 163-161).
علاوه بر این، توجه به آمار مربوط به جرایمی نظیر اختلاس و ارتشا، چک بلامحل، تخلفات رانندگی، و… نشان دهنده کمبود سرمایهاجتماعی در کشور و از جمله اعتماد میباشد (سیاهپوش، 1387: 117-116).
بدین ترتیب، با توجه به نقش مثبتی که اعتماد خصوصاً نسبت به افراد غریبه و سازمانها و نهادها و اقشار و اصناف در جریان زندگی فردی و جمعی بشر دارد، بررسی عواملی که میتوانند در افزایش و یا کاهش آن نقش مؤثری را ایفا کنند از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد. برخی از صاحبنظران و پژوهشگران- که از رابرت پاتنام میتوان به عنوان یکی از شناختهشدهترین آنها یاد کرد- در کنار سایر عوامل، به نقش رسانههای جمعی نیز در کاهش و یا افزایش اعتماد اجتماعی توجه داشتهاند و بر این باورند که رسانههای جمعی
میتوانند با تغییراتی در جریان عینی و ذهنی زندگی افراد سطح اعتماد آنان را تحت تأثیر قرار دهند.
همچنین با توجه به نقشی که جوانان و به ویژه دانشجویان هر کشور به عنوان سرمایه انسانی آن در روند توسعه خواهند داشت در این پژوهش بر آن شدیم که تأثیر رسانههای جمعی بر اعتماد اجتماعی را در میان دانشجویان دانشگاه مازندران مورد بررسی قرار دهیم.
پژوهش حاضر شامل هفت فصل میباشد. در فصل اول (كلیات پژوهش)، مسئله اصلی پژوهش، اهمیت و ضرورت و همچنین اهداف پژوهش مطرح میگردند. در فصل دوم (پیشینه تجربی پژوهش)، پژوهشهای داخلی و خارجی انجام شده كه مرتبط با موضوع تحقیق حاضر میباشند، مرور میگردند. فصل سوم (پیشینه نظری پژوهش)، اختصاص به بررسی مفاهیم و نظریات و انتخاب چارچوب نظری و تعیین فرضیات تحقیق دارد. در فصل چهارم (روششناسی)، فرایند روششناختی پژوهش تشریح میگردد. فصل پنجم (توصیف دادهها)، اختصاص به توصیف متغیرهای مستقل، واسط و انواع اعتماد دارد. در فصل ششم (تجزیه و تحلیل دادهها)، دادههای حاصل از پژوهش مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و فرضیات پژوهش نیز مورد آزمون قرار میگیرند. فصل هفتم (نتیجه گیری) نیز به بحث نظری پیرامون نتایج حاصل از تحقیق و همچنین مقایسه نتایج حاصل از این پژوهش با تحقیقات انجام شده پیشین اختصاص دارد.
فصل اول: کلیات پژوهش
1-1- بیان مسأله
برخی از ویژگیهای جامعهی معاصر سبب شده که اعتماد[1] اهمیت ویژه ای پیدا کند. اول اینکه یکی از ویژگیهای جامعهی امروز، عدم یقین و عدم قطعیت است. به تعبیر لوهمان[2]، ما در دورهای زندگی میکنیم که میزان وابستگی آیندهی جامعه به تصمیمگیری، افزایش یافته است. ما دیگر در جامعهی مبتنی بر تقدیر نیستیم بلکه در جامعهی مبتنی بر کنش هدفمند انسانی، زندگی میکنیم. برای اینکه با آینده برخورد فعالانه و سازنده داشته باشیم، نیاز به اعتماد داریم.
دوم اینکه، جهان ما به شدت به هم وابسته است. در درون هر جامعه ای، تمایز و تخصص نقشها، کارکردها، مشاغل، سلائق و سبکهای زندگی، بسیار زیاد شده است. یعنی بیش از هر زمان دیگری به تعبیر دورکیم[3] به انسجام ارگانیکی دست یافته ایم. تقسیم کار شدید دارای این ویژگی است که آسیب پذیری فرد را در مقابل قصور دیگران برای انجام مسئولیتهایشان زیاد میکند. هر چقدر وابستگی انسانها به هم بیشتر باشد، اهمیت اعتماد بیشتر میشود. به همین جهت میزتال[4] معتقد است که به هموابستگی سبب شده نیاز به اعتماد بیشتر شود (شارعپور، 1388: 3-2).
سوم اینکه، زندگی اجتماعی ما مملو از تهدیدات و مخاطراتی است که ساختهی دست ما انسانها هستند. هر قدر تکنولوژی در جامعه بیشتر باشد، زندگی ما پیشبینیناپذیرتر میشود یعنی پیامدهای ناخواستهی بیشتری پدید میآید. به همین سان لوهمان معتقد است که تکنولوژی باعث افزایش پیچیدگی در زندگی شده است و انسانها برای تحمل این پیچیدگی، روز به روز به اعتماد بیشتری نیاز دارند (همان: 3).
اعتماد، باور كنشگر به این امر است كه در بدترین حالت دیگران آگاهانه و یا از روی میل و رغبت به او آسیبی نخواهند رساند و در بهترین حالت بر طبق منافع او عمل خواهند كرد (نیوتن، 2001: 202).
مفهوم اعتماد به طور گستردهای از سنت نظریهی اجتماعی توكویل[5] و جان استوارت میل[6] نشأت
میگیرد و بر این اساس منبع اصلی اعتماد در شبكهی وسیع، عمیق و متراكم انجمنهای داوطلبانه[7] و سازمانهای میانجی كه جامعهی مدنی[8] را تشكیل میدهند، نهفته است (نیوتن، 2001: 234). نظریه پردازان کلاسیک از زمان توکویل معتقد بودند که انجمنهای داوطلبانه با گردهمآوردن انسانهای مختلف برای انجام کار مشترک به آنها اعتماد و همکاری را آموزش میدهند (شارعپور، 1388: 5). از نظر توكویل اصل دموكراسی نوین همانا نفع است و نه فضیلت. اما میان نفع كه اصل دموكراسیهای نوین است و فضیلت كه اصل جمهوریهای باستانی است، عناصر مشتركی وجود دارد و آن، این كه در هر دو مورد شهروندان باید از انضباطی اخلاقی پیروی كنند و ثبات دولت بر پایه تأثیر مسلط و حاكم رسوم و اعتقادات بر رفتار افراد بنا شده است (آرون، 1370: 254).
به لحاظ نظری باید گفت كه مفهوم اعتماد به عنوان مهمترین بعد سرمایهی اجتماعی[9] به صورت مستقیم یا غیر مستقیم، از زمان شكلگیری جامعهشناسی مورد توجه بوده كه خود بیشتر ناشی از توجه به مسئلهی نظم اجتماعی[10] بوده است. به اعتقاد آیزنشتات[11] مهمترین مسئلهی نظم اجتماعی از نظر دوركیم و تا حدودی تونیس[12] اعتماد و همبستگی اجتماعی است، یعنی این كه بدون انسجام و نوعی اعتماد پدیداری نظم اجتماعی ممكن نیست (چلبی، 1375: 12). به عقیده دوركیم در جامعهی رقابتی مدرن، جامعهی مبتنی بر قرارداد ممكن نیست مگر این كه مردم در مورد این كه هموطنانشان به انجام قراردادشان پایبند باشند، اعتماد داشته باشند. وی وجود ساختهای جدید (گروههای حرفه ای) را كه باید در جهت جلوگیری از نابسامانی ظهورنمایند، ضروری میدید (بیگلی و ترنر، 1384: 391). به اعتقاد او هر قدر به حجم جوامع افزوده
میشود، وجدان جمعی گسترده تر و انتزاعی تر شده و حوزهی اخلاقی فرد از سطح محلی و درونگروهی به سطح عام و برونگروهی توسعه مییابد و از تعداد غریبههایی كه نمیتوان به آنها اعتماد كرد كاسته
میشود و از این طریق راه برای همكاری وسیع در سطح ملی هموار میگردد (افشانی و دیگران، 1389: 195 به نقل از پنجه بند، 1385: 44). تونیس نیز به تقابل دو نوع زندگی اجتماعی پرداخت: «اجتماع»[13] كه ویژگی تجمعات كوچك است و «جامعه»[14] كه ویژگی شهرهای بزرگ است. به اعتقاد او در روستا زندگی اجتماعی شبیه به یك ارگانیسم زنده است كه در آن مردم دارای اخلاق مشتركی بوده و پیوندهای شدیدی بین آنان وجود دارد، اما در شهر زندگی اجتماعی به صورت یك تجمع مكانیكی مملو از فردگرایی، خودپرستی و حتی خصومت است (شارعپور، 1387: 111). بر اساس منطق تونیس، روابط مبتنی بر اعتماد تنها در اجتماع وجود دارد. یك فرد به اعضای خانواده و دوستانش اعتماد میورزد، چرا كه احساس او بر اساس مشابهت ها، فهم و تأیید متقابل است و این فرایند به طور دائمی به كمك فعالیتها و تجارب مشترك تقویت
میگردد. بنابراین، اعتماد نمیتواند به طور مصنوعی ایجاد گردد. اعتماد به طور اخص مبنای انسجام اجتماعی است كه از سوی ارزشهای دین و اخلاق تقویت میشود و آن نیز به نوبهی خود روابط مبتنی بر اعتماد را تسهیل كرده و به افزایش چسبندگی اجتماعی كمك میكند. در مقابل، افراد خودمحور و حسابگر جامعهی مدرن، نمی توانند مورد اعتماد قرار گیرند و آنها نیز نمیتوانند به دیگری اعتماد داشته باشند. چه، برای رفع نیازها هر شخصی به داراییهای دیگری نیاز دارد كه این امر به فریبكاری و ابزاری بودن رابطه میانجامد (میزتال، 1380: 59).
اعتماد و معتمد بودن اغلب به عنوان نوعی گریس اجتماعی در نظر گرفته شدهاند که چرخهای تبادلات اجتماعی و اقتصادی متنوع را روغنکاری می کنند و در صورت عدم وجود آن این تبادلات بسیار هزینهبر، بروکراتیک و زمانبر خواهد شد (فیلد، 1386: 104). هر چند خود اعتماد نمیتواند حالت كالا به خود بگیرد یا مبادله شود اما سرمایه ای معنوی برای جلب حمایت، حسن نیت، زمان و پول به شمار میرود. این نكته در تعاریف مختلف از اعتماد به عنوان «روغن» تسهیل كننده اقدام (لومان، 1988)، نوعی «اعتبار نمادین» (سلیگمن، 1977) یا شكلی از «سرمایهی اجتماعی» كه به تأمین نتایج مشخص كمك كند، تجلی یافته است (پاسی و تونكیس، 1387: 45).
اعتماد به سه صورت خود را نشان میدهد یا به عبارتی دارای سه نوع است:
1.اعتماد بین فردی[15] یا اعتماد به افراد آشنا،
- اعتماد اجتماعی[16] یا اعتماد تعمیم یافته[17] یا اعتماد به بیگانگان،
- اعتماد مدنی[18] یا اعتماد به سازمان ها و نهاد ها (شارعپور، 1380: 74).
البته، از میان انواع اعتماد، آنچه که لازمه همکاری و مشارکت میلیونها شهوندی است که جوامع پیچیده و مدرن امروزی را تشکیل میدهند، علاوه بر اعتماد مدنی یا نهادی، اعتماد اجتماعی یا اعتماد تعمیمیافته
میباشد (اجاقلو و زاهدی، 1384: 103-102). پژوهشهای انجام شده نشان میدهند كه در شكلگیری و تقویت اعتماد اجتماعی عوامل مختلف فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در سطوح خرد و كلان از جمله درآمد، پایگاه اجتماعی، رضایت شغلی و رضایت از زندگی، احساس شادمانی و غرور ملی (دلهی و نیوتن، 2003؛ نیوتن، 2001)، خانواده، مدرسه و شبكهی دوستان (عبد الرحمانی، 1384؛ دلهی و نیوتن، 2003) میزان مشاركت مدنی و عضویت در انجمنهای داوطلبانه، همبستگی اجتماعی و امنیت عمومی (قدیمی، 1386؛ نیوتن، 2001؛ ران و ترنزو، 1998)، اثربخشی و سودمندی دولت، احزاب سیاسی و آزادی سیاسی (عباسزاده، 1383؛ هرروز و كریادو، 2008؛ دلهی و نیوتن، 2003) نقش مهم و تعیین كننده ای را ایفا میكنند. در كنار عوامل مذكور، برخی از پژوهشگران بر این باورند كه رسانههای جمعی[19] هم میتوانند بر اعتماد اجتماعی تأثیر بگذارند (جعفرینیا، 1389؛ جواهری و بالاخانی، 1385؛ گراس و دیگران، 2004؛ موی و شوفل، 2000). رسانهها به عنوان منبع مهم اطلاعات و هم چنین یكی از عوامل اصلی فرایند جامعه پذیری نقش مؤثری در فرایند اعتمادسازی و یا اعتمادسوزی بازی میكنند. بنابر نظر صاحبنظران، رسانهها به تصورات افراد از محیط شكل میدهند، آنها میتوانند با ارائه تصویری زشت و یا زیبا از جامعه میزان اعتماد در بین مخاطبان خود را افزایش و یا كاهش دهند. رسانهها به شكلگیری الگوهای كنش در بین مخاطبان كمك میكنند. این الگوهای كنش به افراد كمك میكنند تا در موقعیتهای مختلف دست به كنش بزنند. رسانههای جمعی از طریق تحرك روانی امكان تعاملات اجتماعی را در بین مخاطبان خود افزایش میدهند. رسانههای جمعی میتوانند زمینههای دسترسی به نهادهای انتزاعی و تخصصی را برای مخاطبان خود فراهم كرده و در نتیجه موجب اعتماد و یا بیاعتمادی به این نهادها – در بین مخاطبان خود- شوند (بالاخانی، 1384: 16). هم چنین، ذکر انواع انحرافات از طریق رسانه ها و اعلام رشد سرسام آور آن منجر به ایجاد روحیه سوء ظن و شک نسبت به سایر افراد جامعه می شود و احتمال وقوع این انحرافات را از سوی تک تک اعضای جامعه تقویت کرده و روحیه اعتماد عمومی را تضعیف می نماید (خالصی، 1388: 275).
در میان رسانه های جمعی مختلف، نفوذ و جاذبه تلویزیون در دنیای کنونی امری بدیهی به نظر می رسد و نقش آن در آموزش، هدایت، جهت دهی و قالب سازی افکار عمومی جامعه انکار ناپذیر است؛ به همین دلیل، تلویزیون به عنوان یکی از ابزار های اصلی نفوذ در افکار عمومی مورد استفاده قرار گرفته و توسط دولت ها یا بخش خصوصی در جهت اهداف مورد نظر به کار برده می شود. ضمن اینکه، اختراع ماهواره های مخابراتی نیز تأثیر گذاری تلویزیون را از مرز های ملی عبور داده و به امری فراملی و جهانی تبدیل کرده است. کشور های قدرتمند با تکیه بر امکانات قوی ارتباطی و ماهواره ای در صددند تا سراسر جهان را به عرصه تاخت و تاز امواج تصویری خود تبدیل کرده و به طور یک جانبه و یک سویه افکار جهانیان را در جهت افکار و امیال خود سوق دهند و بدین گونه این کشور ها بر آن اند که از تلویزیون به عنوان جعبه جادویی برای یکسان سازی افکار عمومی جهانیان و تشکیل دهکده واحد جهانی بهره برداری نمایند (همان: 276). لذا، چنین به نظر می رسد که در میان رسانه های جمعی مختلف، تلویزیون (داخلی/ ماهواره ای) دارای نقش ویژه ای در افزایش و یا کاهش اعتماد (به ویژه اعتماد اجتماعی) باشد.
البته باید خاطرنشان ساخت كه بر طبق پژوهشهای صورت گرفته، تأثیر برنامههای مختلف در این زمینه یكسان نبوده و برای مثال برنامههای خبری به ویژه اخبار مربوط به حوادث و جرایم و دنیای سیاست (سلمی و دیگران، 2007؛ ایوری، 2009) نقش فعال تری در فرایند اعتمادسازی و یا اعتماد سوزی مخاطبان خود ایفا میكنند.
