از جمله فناوریهای استخراج پروتئین ماهی و تولید فرآوردههای با ارزش افزوده بالا، هیدرولیز پروتئین میباشد. شکسته شدن شیمیایی یا آنزیمی پروتئینها به پپتیدهایی با وزن مولکولی مختلف را هیدرولیز مینامند. به منظور هیدرولیز پروتئین ماهی در گام نخست بایست با استفاده از گرما آنزیمهای درونی ماهی را غیر فعال کرد و سپس شرایط دمایی و pH را با توجه به شرایط فعالیت آنزیم خارجی مورد استفاده در فرایند هیدرولیز آماده کرده و پس از افزودن آنزیم هیدرولیز ادامه مییابد. پس از پایان هیدرولیز پروتئینهای هیدرولیز شده از مواد جامد و نا محلول جدا میشود. پروتئازها مهمترین نوع آنزیمهای هیدرولیز کننده پروتئین ماهی هستند که به دو دسته پروتئینازهای درونی[24] و پپتیدازهای بیرونی[25] دستهبندی میشوند. همچنین برای تولید پروتئین هیدرولیز شدهی ماهی میتوان از فرایند اتولیتیک و آنزیمهای هضم کننده بدن ماهی استفاده نمود (کریستینسون و راسکو، 2000).
1-2-2-4- استفاده از حلالها
در این روش استخراج پروتئین از حلالهای چربی به منظور خارج کردن چربی استفاده میشود. در این راستا چربی به کمک حلال از گوشت خارج میگردد و گوشت باقیمانده خشک شده و بدینگونه پروتئین استخراج شده است. البته حلالهای مورد استفاده بیشتر از گروه الکلها بوده که اتانول، پروپانول و اتیلن کلراید از جمله حلالهای مورد استفاده میباشند و گزینش نوع حلال الکلی مورد استفاده برپایه هزینه و بهای آن میباشد (ویندسور[28]، 2001). روش استخراج پروتئین با حلالهای الکلی متشکل از دورههای مختلف شستشو با الکل و جداسازی آن است بهطوریکه عصارهی نهایی بدست آمده، پروتئینی با چربی بسیار اندک و یا فاقد چربی میباشد (سن[29]، 2005).
1-2-2-5- فرایند گرمادهی سوسپانسیون[30]
به منظور استخراج پروتئین در فرایند گرمادهی سوسپانسیون گوشت چرخ شده با نسبت برابر با آب آمیخته و همگن میشود. سوسپانسیون بدست آمده در دمای 85 درجه به مدت 60 دقیقه همزده میشود و سپس سانتریفوژ شده و فاز جامد بدست آمده جدا میشود. اساس کار این روش دناتوره کردن پروتئینهای سارکوپلاسمی و غیر فعال کردن آنزیمها همراه با خارج کردن چربیِ سوسپانسیون میباشد (ساتیول و همکاران، 2004).
1-2-3- پودر پروتئین ماهی و روشهای تولید آن
پودر پروتئین ماهی[31] محصول پایدار تولید شده از پروتئین ماهی است که میزان پروتئین آن بیش از میزان پروتئین موجود در گوشت ماهی میباشد. پودر پروتئین ماهی دارای میزان پروتئین بالا (حدود 95-60 درصد) میباشد. از جمله مزایای پودر پروتئین ماهی میتوان به قابلیت ماندگاری زیاد (بیش از 6 ماه)، سهولت فرآوری و جابجایی، هزینه کمتر توزیع و پخش، ترکیب آسانتر با سایر مواد اشاره نمود. علاوه بر این به سبب حجم کم، فضای اندکی اشغال کرده و بنابراین انبار کردن آن راحتتر است (نیکی[32] و همکاران، 1992). به طور کلی برای خشک کردن گوشت ماهی و تولید پودر پروتئینی آن از خشک کردن تصعیدی[33]، خشک کردن پاششی[34] و خشک کردن با گرمادهی[35] استفاده میشود.
1-2-3-1- خشک کردن تصعیدی
در این روش ماده در حالت انجماد خشک میشود. در طول فرایند خشک کردن تصعیدی آب موجود در ماده خوراکی از حالت جامد (یخ) به حالت گاز (بخار آب) درآمده و از آن خارج میگردد بدون آنکه هیچگونه مایعی ایجاد شود. فرایند خشک کردن تصعیدی شامل سه مرحله اصلی میباشد: مرحله انجماد سریع ماده خام (که آنرا مرحله آمادهسازی نیز مینامند)، مرحله فراهم کردن گرمای کنترل شده برای تصعید و واجذبی[36] و سرانجام مرحله خارج کردن بخار آزاد شده (رضوی شیرازی، 1380).
1-2-3-2- خشک کردن پاششی
در روش خشک کردن پاششی از یک حجم مایع نسبتا زیاد، ریز قطرهها شکل داده میشوند که سپس رطوبت ریز قطرهها گرفته میشود. برای این منظور فاز مایع به درون محفظه خشککن پاشیده شده و در محفظه گازهای داغ با رطوبت پایین با ریزقطرههای پراکنده شده آمیخته میشود و رطوبت آنها گرفته میشود. این روش خشک کردن بیشتر در صنعت لبنیات مورد استفاده قرار میگیرد (چن و موجومدار[37]، 2008). جهت خشک کردن پروتئین ماهی میبایست نخست گوشت ماهی با آب همراه با محافظت کنندههای دمایی همگن شده و به حالت مایع درآید و سپس در محفظه دستگاه خشککن پاشیده شود تا سطح ویژگیهای کاربردی پودر بدست آمده در حد قابل پذیرش باشد (شویکلو و همکاران، 2010).
1-2-3-3- خشک کردن با گرمادهی
در این روش تنها عامل خشک کردن ماده غذایی حرارت میباشد. برای این منظور ماده خوراکی گرمادهی میشود تا آرام آرام رطوبت آن تبخیر شده و خشک شود. حرارت میتواند به صورت مصنوعی توسط دستگاه گرمکن تهیه شود و یا اینکه حرارت مورد نیاز از نور خورشید تامین شود. خشک کردن ماهی با نور خورشید نخستین روش خشک کردن ماهی بشمار میرود. در روش سنتی خشک کردن زیر نور خورشید فرایند خشک کردن به سبب دمای پایین خورشید، قدری طولانی خواهد بود و همچنین از آنجاکه فضای پیرامون را نمیتوان بطور کامل کنترل کرد خطر رشد انگلها و باکتریها در ماده افزایش یافته و از نظر بهداشتی مشکلاتی ایجاد مینماید (چن و موجومدار، 2008).
1-2-4- فرآوردههای پاستا
پاستا یکی از فرآوردههایی است که پتانسیل بالایی جهت غنی شدن با پودر پروتئین ماهی را داراست. واژه پاستا یک نام عمومی برای کلیه فرآوردههایی از قبیل ماکارونی، اسپاگتی، نودل و غیره میباشد که از جمله محصولات مهم و پر مصرف غلات میباشند که در سالهای اخیر مصرف آنها افزایش یافته است. سرانه مصرف محصولات پاستا در ایران در حدود 5 کیلوگرم برآورد شده است. در حالیکه متوسط سرانه مصرف این محصولات در دنیا در حدود 12-10 کیلوگرم میباشد (پیغمبردوست و اولادغفاری، 1388). پیشرفت صنایع مربوط، سهولت تولید و نگهداری، قیمت تمام شده پایین، مقبولیت حسی بالا و در عین حال کم خطر بودن مصرف پاستا از جمله مهمترین عوامل افزایش مصرف آن میباشند (کروگر[38] و همکاران، 1996).
فرآوردههای پاستا بر اساس شکل و اندازه بسیار متغیر بوده و به امکانات و روشهای تولید و قالبگیری از کشوری به کشور دیگر متفاوت است و تقسیمبندیهای زیادی در این زمینه صورت پذیرفته است. یکی از تقسیمبندیهایی که در اروپا و نیمکره غربی معتبر است فرآوردههای پاستا را بر اساس شکل به چهار دسته دستهبندی کرده است:
اسپاگتی: فرآوردههای با قطر کوچک و رشتههای توپر
ماکارونی: فرآوردههای بلند و توخالی
نودل: فرآوردههای به شکل نوارهای پهن یا بیضوی اکسترود شده
فرآوردههای متفرقه: توسط ماشینهای برش چرخان یا تیغهدار برش داده میشوند.
همچنین فرآوردههای پاستا را بر اساس روش تولید به دو دسته اکسترود شده و فراوردههای غلطکی دستهبندی میکنند.
فرآوردههای اکستروده شده: برای تهیه این فرآوردهها، خمیر تحت فشار قرار گرفته و از قالبهای ویژهای گذر کرده و به صورت رشتهای در میآید. رشتهها پس از عبور از قالب به خشککن منتقل میشوند.
فرآوردههای غلطکی: برای تهیه این محصولات، خمیر از یک سری غلطکها عبور داده شده و بهصورت ورقهای پیوسته و یکنواخت درآمده و بتدریج از ضخامت آن کاسته میشود. در ادامه ورقه به شکل رشته در میآید و میتواند خشک یا سرخ شده و یا به صورت تازه به مصرف برسد (پیغمبردوست و اولاد غفاری، 1388).
1-2-5- غنیسازی فرآوردههای پاستا
فرآوردههای پاستا به طور رایج فرآوردههایی با مقادیر بالای کربوهیدرات (77-74 درصد) هستند. از آنجا که برخی مواد سودمند در ترکیب عمومی پاستا به مقدار کم وجود داشته و یا پاستا فاقد آنها میباشد میتوان پاستا را با افزودن مواد سودمند غنیسازی نمود. غنیسازی با سایر مواد همچنین میتواند با هدف پدید آوردن ویژگیهای دلخواه و جدید در فرآورده انجام شود. به منظور غنیسازی پاستا تاکنون ترکیبات گوناگونی همچون پروتئین سویا (شوگرن[40] و همکاران، 2006)، هیدروکلوییدها و پودر پیاز (راجسواری[41] و همکاران، 2013)، نخود فرنگی (سودها و لیلاواتی[42]، 2012)، پودر انبه (آجیلا[43] و همکاران، 2010)، لوبیا (هرکن[44] و همکاران، 2006)، سیبزمینی شیرین و مخلوط آرد گندم (یاداو[45] و همکاران، 2014)، جلبکهای دریایی (پرابهاسانکار[46] و همکاران، 2009)، نشاسته موز (آگاما[47] و همکاران، 2009)، اسیدهای چرب غیر اشباع امگا-3 (یافلیس[48] و همکاران، 2008)، گوشت چرخ شده و شسته شده ماهی قزلآلا (ستیادی[49] و همکاران، 2007) و بسیاری مواد دیگر بهکار گرفته شدهاند. مواد مورد استفاده میتوانند یا بهصورت پودر در ترکیب با آرد پاستا به فرمولاسیون آن افزوده شوند و یا به صورت تازه با مواد پاستا آمیخته شوند.
1-2-6- تاثیر آنزیم ترانس گلوتامیناز بر کیفیت پاستاهای غنی شده
بهمنظور بهبود فرایند غنیسازی و ارتقای کیفیت فرآورده بهدست آمده میتوان از آنزیمها نیز استفاده کرد. آنزیمها به عنوان بهبود دهندههای غذایی شناخته شدهاند که سالم بوده و در غذاهایی که پخته میشوند آنزیمها غیرفعال میشوند. یکی از آنزیمهایی که کاربرد گسترده در صنعت غذا دارد، آنزیم ترانس گلوتامیناز[50] میباشد. آنزیم ترانس گلوتامیناز به طور صنعتی از روش ارزان کشت دادن نژادی از نوعی باکتری با نام علمی Streptomyces mobaraense بهدست میآید که این آنزیم ترانس گلوتامیناز میکروبی نامیده میشود (ساکاموتو[51] و همکاران، 1995). ترانس گلوتامیناز آنزیمی است که میتواند پیوندهای عرضی کووالانس بین پروتئینها از جمله پپتیدها و آمینهای ابتدایی مختلف برقرار کند. در واقع ترانس گلوتامیناز واکنش میان گروه آمیدیِ پپتید متصل به گلوتامین و گروههای آمین لیزین را کاتالیز میکند (باوور[52] و همکاران، 2003). در پاستاهای غنی شده با پروتئین، افزودن آنزیم ترانس گلوتامیناز به پاستا میتواند اثرات مثبتی به همراه داشته باشد. آنزیم ترانس گلوتامیناز به ویژه در زمانی که یک ماده پروتئینی با میزان اسید آمینه لیزین قابل توجه به پاستا افزوده میشود، میتواند اثرات چشمگیری در کیفیت نهایی آن داشته باشد.
1-2-7- فرضیهها
1- روش بهینهی تولید پودر پروتئین ماهی کیلکای معمولی به لحاظ اقتصادی و امکانپذیری روش حرارتدهی میباشد.
2- پروتئین استخراج شده به روش شستشو کیفیت بهتری نسبت به پروتئین استخراج شده به روش گرمادهی دارد.
3- آنزیم ترانس گلوتامیناز میکروبی میتواند کیفیت پاستای غنیشده با پودر پروتئینی ماهی کیلکای معمولی را بهبود ببخشد.
[1] Lund
[2] HUFA (Highly unsaturated fatty acid)
[3] Khoshkhoo
[4] Park
[5] Shaviklo
[6] Solubility
[7] Functional properties
[8] Sarcoplasmic proteins
[9] Myofibrills
[10] Stroma
[11] Sathivel
[12] Emulsification
[13] Foaming
[14] Water binding capacity
[15] Water holding capacity
[16] Mince washing
[17] Lyoprotectants
[18] Surimi
[19] Jelly-like products
[20] Lee
[21] Rahmanifarah
[22] Hultin and Kelleher
[23] Fish protein hydrolysis
[24] Endoproteinase
[25] Exopeptidase
[26] Kristinsson and Rasco
[27] Solvent extraction method
[28] Windsor
[29] Sen
[30] Suspension heating treatment
[31] Fish protein powder (FPP)
[سه شنبه 1399-10-09] [ 02:01:00 ق.ظ ]
|