2-2-2- رئالیسم ساختارگرا 21

 

2-2-2-1- رئالیسم ساختارگرای تدافعی.. 21

 

2-2-2-2- رئالیسم‌ ساختارگرای‌ تـهاجمی.. 23

 

2-2-3- رئالیسم نوکلاسیک… 26

 

2-3- بخش دوم: تاریخچه روابط ایران و روسیه. 30

 

2-3-1- مقدمه. 30

 

2-3-2- زمینه روابط ایران و روسیه. 31

 

2-3-3- پیشینه روابط ایران و روسیه. 32

 

2-3-4- جنگ‌‌های اول ایران و روس و معاهده گلستان. 33

 

2-3-5- جنگ دوم ایران و روس… 34

 

2-3-6- روابط ایران و روسیه تا آغاز انقلاب مشروطیت.. 36

 

2-3-7- روابط خارجی ایران و شوروی در زمان جنگ تحمیلی (بین سال‌‌های 1359 تا 1367)  40

 

2-3-7-1- مقطع اول: بی‌طرفی شوروی در جنگ (سه سال اول جنگ تحمیلی) 40

 

2-3-7-2- مقطع دوم: حمایت شوروی از عراق. 42

 

2-3-7-3- مقطع سوم: حمایت شوروی از عراق ( از زمان گورباچف تا پایان جنگ تحمیلی)  44

 

2-3-8- روابط ایران و روسیه پس از فروپاشی‌ شوروی.. 47

 

2-3-9- روابط ایران و روسیه از سال 2000 تا کنون. 49

 

2-3-9-1- روابط منطقه‌ای ایران و روسیه. 49

 

2-3-9-2- رابطه ایران و روسیه در سطح بین الملل. 57

 

2-3-9-3- موانع و چالش‌های روابط دو کشور در سطوح منطقه‌ای و بین المللی.. 60

 

2-3-9-4- پیشنهادها برای تسهیل و گسترش روابط ایران و روسیه. 61

 

2-3-10- افزایش روابط راهبردی (تثبیت روابط کنونی ایران و روسیه) 63

 

2-3-11- وضعیت کنونی روابط ایران و روسیه در حوزه امنیتی، دفاعی، ژئو پلیتیک و در واقع اقتصادی و غیره 64

 

2-3-12- حوضه ژئوپلیتیک و جهان چند قطبی و حرکت کردن به سمت جهان تک قطبی   64

 

2-3-13- نگاه سیاستگذاران کرملین یا هسته‌ی اصلی سیاست خارجی روسیه به روابط با ایران  65

 

2-3-14- آینده‌ی روابط و نقش متغیرهای دخیل. 65

 

2-4- نتیجه‌گیری.. 66

 

فصل سوم: سیاست خارجی روسیه در مورد مسأله هسته‌ای ایران

 

3-1- مقدمه. 68

 

3-2- عامل ایران در روابط روسیه با آمریکا 69

 

3-3- دو راهی انتخاب ثبات استراتژیک یا رقابت استراتژیک؟. 70

 

3-4- جایگاه ایران در سیاست خارجی روسیه. 73

 

3-5- تأثیر تحولات داخلی روسیه بر پرونده هسته‌ای ایران. 73

 

3-6- نگرانی‌‌های مشترک آمریکا و روسیه. 75

 

3-7- نتیجه گیری.. 77

 

فصل چهارم: چرایی وجود بی اعتمادی در روابط ایران و روسیه

 

4-1- مقدمه. 79

 

4-2- تحلیل عملکرد تاریخی روسیه در قبال ایران. 79

 

4-2-1- تناقض رفتاری.. 79

 

4-2-2- ارتباط دوگانه. 80

 

 

4-2-3- دخالت.. 80

 

4-2-4- حضور نظامی.. 80

 

4-3- تحلیل اصول علمی سیاست خارجی ایران در مورد روسیه. 80

 

4-3-1- مقابله. 80

 

4-3-2- احتیاط.. 81

 

4-3-3- کم اهمیت کردن مسأله. 81

 

4-3-4- تاکید بر بعد حقوقی مسأله. 81

 

4-3-5- ایران از نگاه نخبگان روسی.. 81

 

4-4- محور‌های اصلی روابط ایران و روسیه. 82

 

4-4-1-  دخالت و تأثیرگذاری قدرت ثالث در روابط دو كشور. 83

 

4-4-2- برتری ماهیت ژئوپلتیك بر ماهیت ژئواكونومیك روابط دو كشور. 83

 

4-4-3- تردید نسبت به نهادینه ساختن روابط به دلیل بی‌اعتمادی تاریخی.. 84

 

4-5- علل بی اعتمادی ایران به روسیه. 87

 

4-5-1- علل تاریخی.. 87

 

4-5-1- 1- مقاوله نامه گلستان (1813) 87

 

4-5-1-2- عهدنامه ترکمانچای (1828) 88

 

4-5-1-3- قرارداد درباره تقسیم عرصه‌های نفوذ روسیه و بریتانیا در ایران. 88

 

4-5-1-4- اشغال ایران در سال 1941 توسط نیروهای شوروی و انگلیسی.. 88

 

4-5-1-5- حزب توده 88

 

4-5-1-6- تلاش برای ملحق کردن آذربایجان به شوروی.. 89

 

4-5-1-7- پشتیبانی از کردهای ایرانی در جمهوری مهاباد. 89

 

4-5-1-8- جنگ افغانی شوروی.. 89

 

4-5-1-9- حمایت از صدام حسین در جنگ ایران و عراق. 90

 

4-5-1-10- تقسیم ناعادلانه دریای خزر. 90

 

4-5-1-11- معامله گور- چرنومیردین.. 91

 

4-5-1-12- علل پنهانی ساخت طولانی نیروگاه اتمی بوشهر. 91

 

4-5-1-13- حمایت روسیه از تحریم‌های ضدایرانی در شورای امنیت سازمان ملل متحد  92

 

4-5-1-14- اس-300 و قراردادهای دیگر. 92

 

4-5-1-15- نفوذ غرب در اقتصاد و سیاست روسیه. 93

 

4-5-2- دلایل سیاسی.. 93

 

4-5-2-1- از بعد اقتصادی.. 94

 

4-5-2-2- چالش‌های منطقه‌ای (روابط سیاسی) 95

 

4-5-2-3- عرصه بین‌المللی.. 97

 

4-5-2-4- مشترک نبودن تهدیدات.. 98

 

4-6- ملاحظات روابط ایران و روسیه. 99

 

4-6-1- واکاوی روابط ایران و روسیه در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی.. 99

 

4-7- اولویت‌های روابط ایران و روسیه. 103

 

4-8- عوامل تغییر سیاست خارجی روسیه در قبال ایران. 104

 

4-9- آسیب‌شناسی روابط ایران و روسیه. 107

 

4-10- ظرفیت‌های همکاری ایران و روسیه. 110

 

4-11- نتیجه‌گیری.. 111

 

فصل پنچم: بحث و نتیجه گیری

 

5-1- نتیجه‌گیری.. 114

 

5-2- راهکار‌ها و پیشنهادات.. 120

 

منابع. 123

 

چکیده:

 

هدف از انجام این پژوهش بررسی علل بی اعتمادی در روابط بین ایران و روسیه از سال 2000 تا کنون   می­باشد. در این پژوهش از روش توصیفی تحلیلی بهره برده شده است که با استفاده از مکتب رئالیسم به توضیح و تحلیل مطالب پرداخته شده است. یافته‌ها حاکی از آن است که ایران نمی‌تواند به کمک روسیه به لغو تحریم‌ها و دستیابی به شکوفایی اقتصادی دست یابد. اختلافات کهنه بین سیاست‌های خارجی جمهوری اسلامی ایران از بُعد تاریخی و همچنین تفاوت در برداشت‌های نظامی، سیاسی و اقتصادی بین این دو کشور همواره باعث گردیده است تا روابط این دو کشور در طول تاریخ با بی اعتمادی همراه باشد. هرچند در طی چند سال گذشته این رابطه به طور چشمگیری افزایش یافته، اما نمی­توان محافظه­کاری­های دو جانبه از طرف این دو کشور را نادیده گرفت. در این پژوهش با بررسی علل تاریخی بی اعتمادی در بین دو کشور از گذشته تا کنون به بررسی بی اعتمادی‌های جدید در روابط حاصله در چند سال اخیر پرداخته می‌شود.

 

کلید واژه ها: سیاست خارجی، روابط خارجی، بی‌اعتمادی (روابط ایران و روسیه)

 

-1- بیان مسأله

 

 

1-11- شرح کامل روش و ابزار گردآوری داده‏ها 12

 

1-12- روش‌ها، ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها 12

 

1-13- سازماندهی تحقیق. 12

 

فصل دوم: چارچوب نظری تحقیق

 

2-1- نظریه نو واقع‌گرایی (با تاکید بر اندیشه کنت والتز) 14

 

فصل سوم: عوامل تاثیرگذار در معادلات منطقه‌ای

 

3-1- تحولات عراق جدید. 19

 

3-2- طرح خاورمیانه بزرگ.. 24

 

3-3- تحولات عربی (بیداری اسلامی) 26

 

3-4- برنامه‌های هسته‌ای ایران. 30

 

3-5- لبنان. 36

 

3-6- تحولات افغانستان. 39

 

3-7- افراط‌گرایی در پاکستان. 42

 

3-8- امنیت خلیج فارس… 47

 

3-9- مسأله فلسطین.. 50

 

3-10- جمع‌بندی.. 56

 

فصل چهارم: بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه‌ای

 

4-1- ویژگی‌های استراتژیکی منطقه خاورمیانه. 59

 

4-2- تقابل ایران و عربستان در معادلات منطقه خاورمیانه. 64

 

4-3- اقدامات رقبای منطقه‌ای ایران برای تضعیف موقعیت و نفوذ این کشور در معادلات منطقه‌ای.. 67

 

4-3-1- ایران هراسی.. 67

 

4-3-2- تلاش آمریکا برای حداقل‌سازی نقش ایران. 68

 

4-3-3- موقعیت آمریکا در قبال تحولات منطقه‌ای.. 69

 

4-3-4- تشدید تعارضات مذهبی در قالب رقابت شیعه و سنی.. 72

 

4-3-4-1- شرایط گذشته. 72

 

4-3-4-2- فعال شدن عنصر شیعی در منطقه. 73

 

4-3-4-3- رویكرد و منافع دولت‌های عربی.. 74

 

4-3-4-4- سطح داخلی.. 75

 

4-3-4-5- سطح منطقه‌ای.. 77

 

4-3-4-6- سطح بین‌المللی.. 78

 

4-4- عوامل زمینه‌ساز قدرت‌گیری ایران در منطقه. 79

 

4-5- عراق نمونه برجسته تاثیرگذار در موقعیت ایران و کشورهای رقیب.. 81

 

4-5-1- تأثیر رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی بر شكل‌گیری تنش در عراق. 81

 

4-6- تقسیم بندی تحولات جهان عرب از لحاط تأثیرگذاری بر منافع و ارزش‌های ایران و رویکرد کشورهای رقیب.. 92

 

 

4-6-1- مصر، لیبی، تونس و یمن.. 93

 

4-6-2- سوریه و اردن. 94

 

4-6-3- بحرین.. 95

 

4-6-4- رویکرد ایران در قبال تحولات بحرین.. 96

 

4-7- جمع‌بندی.. 103

 

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

 

5-1- نتیجه‌گیری.. 105

 

فهرست منابع. 109

 

 

 

فهرست جدول‌ها

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………..   صفحه

 

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

 

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج‌گانه‌ی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران. 33

 

 

 

فهرست شکل‌ها

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

 

شكل 3-1- چشم‌انداز ستیزه‌گری در پاكستان پس از سال 2000. 43

 

فهرست جدول‌ها

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………..   صفحه

 

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

 

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج‌گانه‌ی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران. 33

 

فهرست شکل‌ها

 

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

 

شكل 3-1- چشم‌انداز ستیزه‌گری در پاكستان پس از سال 2000  43

 

چکیده

 

نوشتار حاضر به بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه‌ای می‌پردازد. در این راستا، سوال اصلی این گونه مطرح شده است که معادلات منطقه‌ای چه تاثیری بر موقعیت ایران و کشورهای رقیب داشته است؟ در پاسخ این فرضیه مطرح شده است که معادلات منطقه‌ای زمینه‌ساز ارتقای موقعیت ایران و تضعیف کشورهای رقیب شده است. نوع روش تحقیق نیر توصیفی – تحلیلی می‌باشد. همچنین در جهت حمایت نظری از موضوع از نظریات واقع گرایی، نو واقع‌گرایی، واقع‌گرایی تدافعی و تهاجمی بهره گرفته‌ایم. به طور کلی، منطقه‌ی خاورمیانه به واسطه‌ی تحولاتی همچون بیداری اسلامی، مساله فلسطین، تحولات داخلی لبنان، بحران‌های عراق، سوریه و افغانستان دستخوش بحران‌های بسیاری شده است. این مساله، تنش‌ها و واگرایی موجود میان ایران و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رقیب را بالا برده است. در نتیجه، بحران‌های موجود پیچیده‌تر شده و راه برای ناامنی‌های گسترده باز می‌شود.

 

کلمات کلیدی:

 

 

2-2 بررسی ریشه های منازعه در نظام بین الملل.. 5

 

2-3 بحران.. 5

 

2-4 ویژگی های عمومی بحران ها 5

 

2-4-1 انواع بحران.. 5

 

2-4-2 نظریه های مختلف در مورد بحران : 5

 

2-4-3 ژئوپلتیک و بحران.. 5

 

2-4-4 اقلیت ها و بحران.. 5

 

2-5 ژئوپولیتیک…. 5

 

2-5-1 نظریه های جهانی ژئوپولیتیک : 5

 

2-5-2 اسپایکمن و تئوری ریملند : 5

 

2-5-3 ماینگ و معیارهای انسانی : 5

 

2-5-4 تحولات ژئوپولیتیکی در قرن بیست و یکم : 5

 

2-5-5 عوامل موثر در ژئوپولیتیک : 5

 

2-5-6 ژئواکونومی.. 5

 

2-5-7 قرن بیست و یکم و پدیده ژئو اکونومی : 5

 

2-5-8 قدرتهای سیاسی و ژئواکونومی : 5

 

2-5-9 حدود و وسعت ژئواکونومی : 5

 

2-5-10 ژئواکونومی و ژئوپولیتیک : 5

 

2-6 ژئوکالچر. 5

 

2-6-1 روند تكوین و شكل گیری جغرافیای فرهنگی.. 5

 

2-6-2 منشاء و پراكندگی فرهنگ ها و تمدنها 5

 

2-6-3 اهداف ژئوکالچر. 5

 

2-6-4 شکل نوین قدرت و روابط بین الملل در قرن بیست و یکم : 5

 

2-6-5 مفهوم قدرت… 5

 

2-6-6 تعریف ابر قدرت… 5

 

2-6-7 تعریف قدرت منطقه ای.. 5

 

2-6-8 انواع قدرت منطقه ای.. 5

 

2-6-9 متغیرهای قدرت منطقه ای: 5

 

2-6-10 سرحدات… 5

 

2-6-11 ادعای رهبری منطقه ای.. 5

 

2-6-12 منابع.. 5

 

2-6-13 ارتباط متقابل.. 5

 

2-6-14 تاثیرگذاری منطقه ای.. 5

 

2-6-15 پذیرش قدرت منطقه ای.. 5

 

2-6-16 نمایندگی منافع منطقه ای در اجلاس های بین المللی.. 5

 

2-6-17 علل تطویل اختلافات منطقه ای.. 5

 

3 فصل سوم  ساختار جغرافیایی قره باغ. 5

 

3-1 موقعیت جغرافیایی.. 5

 

3-2 پیشینه قره باغ. 5

 

3-2-1 تحولات منطقه ی قره باغ از انقلاب اکتبر تا روی کار آمدن گورباچف… 5

 

 

3-2-2 بحران قره باغ در دوران پروستریکا 5

 

3-3 عوامل مؤثر بر روند شکل گیری و تداوم بحران قره باغ. 5

 

3-3-1 عامل ژئوپلیتیک…. 5

 

3-3-2 عامل ذهنیت تاریخی.. 5

 

3-4 احزاب و گروه های افراطی.. 5

 

3-5 مواضع طرف‌های درگیردرمناقشه قره باغ. 5

 

3-5-1 موا ضع جمهوری آذربایجان.. 5

 

3-5-2 مواضع جمهوری ارمنستان.. 5

 

3-5-3 مواضع ارامنه قره باغ. 5

 

3-5-4 اهمیت قره باغ از نگاه دو کشور 5

 

3-6 نقش قدرتهای منطقه ایی.. 5

 

3-6-1 روسیه و بحران قره باغ. 5

 

3-6-2 آمریکا و بحران قره باغ. 5

 

3-6-3 رویکرد ترکیه به قفقاز 5

 

3-6-4 رویکرد ناتو به قفقاز 5

 

4 فصل چهارم  یافته های تحقیق.. 5

 

4-1 روابط روسیه با کشورهای منطقه قفقاز 5

 

4-1-1 روسیه و جمهوری ارمنستان.. 5

 

4-1-2 روسیه و جمهوری آذربایجان.. 5

 

4-2 روابط آمریکا با کشورهای منطقه قفقاز 5

 

4-2-1 روابط آمریکا و جمهوری آذربایجان.. 5

 

4-3 اهمیت راهبردی و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی برای روسیه وامریکا 5

 

4-4 اهمیت راهبردی و ژئوپلیتیک قفقاز جنوبی برای روسیه. 5

 

4-5 آمریکا و روسیه در قفقاز جنوبی:رقابت یا همکاری؟. 5

 

4-5-1 رقابت روسیه و آمریکا بر سر مسائل امنیتی در قفقاز جنوبی.. 5

 

4-5-2 رقابت در انرژی و شکل انتقال آن به بازار مصرف… 5

 

5 فصل پنجم  جمع بندی و نتیجه گیری.. 5

 

5-1 جمع بندی.. 5

 

5-2 اثبات فرضییات… 5

 

5-2-1 نتیجه گیری.. 5

 

5-2-2 پیشنها دات… 5

 

6 منابع و ماخذ. 5

 

 

 

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………

 

 

 

عنوان                                                                                      صفحه

 

 

 

موقعیت جغرافیایی………………………………………………………………………………………………….65

 

قره باغ قدیم………………………………………………………………………………………………………….69

 

ژئوپلیتیک قره باغ…………………………………………………………………………………………………..72

 

نقشه قومیت ها………………………………………………………………………………………………………76

 

مواضع جمهوری آذربایجان……………………………………………………………………………………..84

 

مواضع جمهوری ارمنستان……………………………………………………………………………………….88

 

 

1-10.  محدودیت ها و مشکلات تحقیق. 15

 

1-11. نوع تحقیق. 15

 

1-12. روش تحقیق. 16

 

1-13. پیشینه پژوهش… 17

 

1-14. سازماندهی پژوهش… 20

 

 

2. .. 22

 

2-1. مکتب انگلیسی. 22

 

2-1-1. آنارشی و نظم. 23

 

2-1-2. نهادهای بین المللی و همکاری از دید مکتب انگلیسی. 24

 

2-1-3. مفهوم قدرت از نگاه مکتب انگلیسی. 24

 

2-2. نظریه سازه انگاری.. 26

 

2-2-1. روند شکل گیری.. 26

 

2-2-2. تقسیم بندی سازه انگاری.. 27

 

2-2-3. اصول و مفروضات اساسی. 28

 

2-2-4. هویت دولت.. 30

 

2-2-5. مفهوم قدرت از نگاه سازه انگاران. 31

 

2-3. قدرت هنجاری.. 32

 

2-3-1. قدرت مدنی. 33

 

2-3-2. قدرت نظامی. 34

 

2-3-3.  قدرت هنجاری اتحادیه اروپا 35

 

2-3-4. تفاوت قدرت مدنی و قدرت هنجاری.. 39

 

2-4 مدلهای شیمل فنینگ 40

 

2-4-1. مدل مشوقهای خارجی. 42

 

2-4-2. مدل یادگیری اجتماعی. 46

 

2-4-3. مدل طرح درس… 46

 

 

3. . 48

 

3-1. روند شکل گیری اتحادیه اروپا 48

 

 

3-2. اهداف اتحادیه اروپا 52

 

3-3. اتحادیه اروپا و نظام بین الملل. 54

 

3-3-1. جایگاه اقتصادی اتحادیه اروپا 56

 

3-3-2 جایگاه سیاسی و امنیتی اتحادیه اروپا 57

 

3-4. شبه جزیره بالکان. 61

 

3-4-1. موقعیت جغرافیایی. 61

 

3-4-2. پیشینه تاریخی بالکان. 67

 

3-4-3. بحران دهه 90 بالکان. 69

 

3-5. سیاست اتحادیه اروپا نسبت به بالکان غربی. 71

 

3-6. جمهوری صربستان. 75

 

 

4. . 79

 

4-1. قدرت هنجاری اتحادیه اروپا در بالکان غربی. 80

 

4-1-1. هنجارهای اتحادیه اروپا برای بالکان غربی. 80

 

4-1-2. قدرت هنجاری اتحادیه اروپا از منظر سازه انگاری.. 83

 

4-1-3. بررسی روش های مانرز در بالکان غربی. 84

 

4-1-4. مدل شیمل فنینگ و بالکان غربی. 85

 

4-1-5. ابزارهای اتحادیه اروپا برای تاثیرگذاری هنجاری.. 87

 

4-1-6. چالش های فراروی قدرت هنجاری اتحادیه اروپا در بالکان غربی   89

 

4-2. جایگاه هنجاری اتحادیه اروپا در صربستان. 96

 

4-2-1. بررسی نقش هنجاری اتحادیه اروپا در صربستان. 96

 

4-2-2. صربستان و کوزوو. 100

 

4-2-3. گزارش پیشرفت کمیسیون اروپا درباره صربستان. 101

 

 

1-5-7. قومیت.. 9

 

1-6. ادبیات و پیشینه تحقیق و نوآوری آن. 10

 

1-7. روش تحقیق. 12

 

1-8. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 12

 

1-9. روش گردآوری اطلاعات.. 12

 

1-10. چارچوب نظری تحقیق. 12

 

1-11. قلمرو تحقیق. 12

 

1-12. محدودیت‌های تحقیق. 13

 

1-13. سازمان‌دهی تحقیق. 13

 

فصل دوم چارچوب نظری.. 15

 

2-1. روند توسعه و ماهیت حق تعیین سرنوشت.. 16

 

2-1-1. تقابل اصل احترام به تمامیت ارضی و حق تعیین سرنوشت مردم. 20

 

2-1-2. مفهوم واژه مردم. 22

 

2-1-3. آثار حق تعیین سرنوشت.. 23

 

2-1-4. شرایط اعمال حق تعیین سرنوشت.. 24

 

2-2. مفهوم جدایی‌طلبی در حقوق بین‌الملل. 25

 

2-2-1. تبیین نظری جدایی‌طلبی یکجانبه. 27

 

2-2-2. بنیان‌های اخلاقی حق جدایی‌طلبی یا طلاق سیاسی.. 28

 

2-3. رویکرد نظری به ریشه‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی.. 28

 

2-3-1. رویکرد دیرینه‌گرا 31

 

2-3-2. رویکرد ابزارگرا 32

 

2-3-3. رویکرد سازه‌انگارانه. 34

 

فصل سوم پیشینه هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اروپا 40

 

3-1. روند شکل‌گیری و هویت‌شناسی اتحادیه اروپا 41

 

3-1-1. نمایی از ساختار اتحادیه اروپا 42

 

3-2. هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در درون کشورهای عضو اتحادیه اروپا 45

 

3-2-1. روندشناسی جدایی‌طلبی در سراسر جهان. 45

 

3-2-2. تنوع نژادی، قومی، مذهبی و زبانی اروپا 47

 

3-2-2-1. ترکیب متنوع نژادی اروپا 48

 

3-2-2-2. ترکیب متنوع قومی اروپا 49

 

3-2-2-3. ترکیب متنوع زبانی اروپا 51

 

3-2-2-4. ترکیب متنوع مذهبی اروپا 52

 

3-4. جدایی‌‌طلبی؛ اروپا به سوی دولت‌-ملت‌های همگون. 58

 

3-5. رویکرد اتحادیه اروپا در قبال کشورهای نوظهور. 59

 

3-6. از خودگردانی تا جدایی؛ چالش اتحادیه اروپا 61

 

3-7. رویکرد جریان‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی به هویت اروپایی.. 68

 

3-8. تنوع فرهنگی و مطالبات اقلیت‌ها از دولت‌های اروپایی.. 71

 

فصل چهارم هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در داخل اسپانیا 74

 

4-1. نمایه‌ تاریخی اسپانیا 75

 

4-2. دین و فرهنگ در اسپانیا 83

 

 

4-3. ماهیت‌شناسی هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اسپانیا 86

 

4-4. هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی کاتالان‌ها و باسک‌ها 94

 

4-5. رویکرد قانون اساسی اسپانیا به فرهنگ، قومیت، زبان، مذهب و خودمختاری.. 96

 

4-5-1. همه‌پرسی کاتالونیا از منظر قانون اساسی اسپانیا 105

 

4-6. الهام‌بخشی همه‌پرسی اسقلال اسکاتلند 2014 برای کاتالونیا 107

 

4-7. تاثیر جریان‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی بر یکپارچگی اسپانیا 108

 

فصل پنجم تاثیر جریان‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی بر یکپارچگی اتحادیه اروپا 110

 

5-1. ملی‌گرایی در اروپا 111

 

5-1-1. تعریف ملی‌گرایی.. 111

 

5-1-2. تقسیم‌بندی تاریخی روند‌ ملی‌گرایی در اروپا 111

 

5-1-3. گونه‌شناسی ملی‌گرایی در اروپا 113

 

5-1-3-1. ملی‌گرایی کشوری یا دولتی.. 113

 

5-1-3-2. فراملی‌گرایی در قالب اتحادیه اروپا 114

 

5-1-3-3. ملی‌گرایی هویت‌طلب و جدایی‌‌طلب.. 114

 

5-1-3-4. نوملی‌گرایی (ملی‌گرایی احزاب) 115

 

5-2. تشدید ملی‌گرایی؛ واگرایی در اتحادیه اروپا 117

 

5-3. شک‌گرایی به اتحادیه اروپا؛ واگرایی در اتحادیه اروپا 119

 

5-4. دولت‌های ملی و مساله اقلیت‌های ملی در اروپا 122

 

5-5. سیاست چندفرهنگی‌گرایی اتحادیه اروپا در قبال اقلیت‌های ملی و قومی.. 125

 

نتیجه‌گیری.. 131

 

ضمائم. 139

 

منابع و مآخذ. 174

 

فهرست جدول‌ها

 

جدول 1 درگیری دو کشور با یک جنبش واحد. 57

 

جدول 2 جنبش‌های جدایی‌طلب و هویت‌طلب درون یک کشور. 57

 

فهرست نقشه‌ها

 

نقشه 1 پراکندی جغرافیایی جنبش‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اروپا 56

 

مقدمه

 

هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی کانون بسیاری از مناقشات و کشمکش‌های بین‌المللی بوده است. کشورهای نوظهور ناشی از جدایی‌طلبی، ضرورت بررسی روند تاریخی اصل حق تعیین سرنوشت را معین می‌کند. در سراسر جهان هویت‌طلبی و گرایش به تشکیل دولت-ملت‌های مستقل در دوران مدرن و به ویژه به دلیل افزایش موج جهانی شدن شدت گرفته که در شکل‌های خشونت‌آمیز و بی‌خشونت هویدا شده است.

 

قبل از جنگ جهانی اول بسیاری از ملی‌گرایان استدلال می‌کردند حقوق آنها بدون جدایی از طریق ایجاد حقوق فدرال و منطقه‌ای در درون کشورها یا به شکل استقلال فرهنگی تحقق یابد، اما پس از جنگ جهانی اول، گرایش به جدایی‌طلبی و حق تعیین سرنوشت به گونه‌ای روزافزون شدت گرفت. در آن زمان و طبق اعلامیه 14 ماده‌ای ویلسون این اصل یکی از بنیادی‌ترین اصول حاکم بر نظام بین‌الملل شد؛ به گونه‌ای که آشکارا با مد نظر قرار دادن آن در رفتار کشورها (و بعدها در متن منشور ملل متحد) به جلوه‌های آن پدیدار شد. پس از جنگ جهانی اول، این امید وجود داشت که حقوق بین‌الملل، گسترش دموکراسی و پیروزی اصل «حق تعیین سرنوشت» می تواند به درگیری بین کشورها پایان دهد.

 

اصل «حق تعیین سرنوشت» بعد از جنگ اول و شاید به طور ناگهانی به معیار جدیدی برای قضاوت در مورد مشروعیت قدرت در صحنه بین‌المللی تبدیل شد. این اصل به قلب ترتیبات سنتی اصابت کرد و اصل حاکمیت سرزمینی را نیز مورد هدف قرار داد و در پرتو شکل‌گیری موجودیت‌های بین‌المللی با تکیه بر آرمان‌های آزاد جمعیت ذی‌نفع، برای امپراتوری‌های چندملیتی یک طوفان سهمگین به ارمغان آورد (کاسسه، 1388: 200). با در نظر گرفتن اینکه شناسایی چنین حقی و به کارگیری آن برای تجزیه اطریش، آلمان و امپراتوری عثمانی مناسب بود، توزیع مجدد قدرت در اجتماع بین‌المللی نیز در پرتو آن فراهم شد و عامل فوق‌العاده پویا برای تغییراتی شد که عمیقا به وضع موجود آسیب زد. اما آغاز و انجام جنگ جهانی دوم، تشکیل سازمان ملل متحد و گنجاندن اصل تعیین سرنوشت در منشور تاسیسی آن، تصویب قطعنامه‌ها و صدور بیانیه‌ها در مورد «اصل تعیین سرنوشت» به همراه اوج فعالیت‌های ملل متحد در دهه 1960 به منظور قانون‌گذاری در مورد مفهوم و توسعه کاربرد آن و در بستر استعمارزدایی نه تنها قلمروی حقوقی برای این اصل متصور شد، بلکه آن را در جامعه جهانی و عرصه نظام بین‌الملل به عنوان یکی از اصول ناظر بر روابط میان دولت‌ها و داخل کشورها (در قالب احترام به حقوق بشر) به رسمیت شناخت.

 

لایه‌های هویتی و متکثر اروپا نیز گرایش‌های هویت‌طلبی دارند و قاعده «حق تعیین سرنوشت» مستثنی نبوده است. اروپا با روند چالش‌برانگیز جدایی‌طلبی رو به روست و برآورد شده احتمالا در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان‌های جدایی‌طلب مواجه شود. از سال 2000 تاکنون جریان‌های جدایی‌طلب مانند کوزوو و کریمه در اروپا از دولت مرکزی خود مستقل شده‌اند. مبنای چنین گرایش‌های واگرایانه‌ای عوامل قومی، زبانی و احساس محرومیت نسبی است. به طور کلی، گسل‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اروپا فعال شده و یکپارچگی اتحادیه اروپا از جمله در بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا را با چالش رو به رو کرده که آخرین نمود آن همه‌پرسی استقلال اسکاتلند و برگزاری همه‌پرسی نمادین در کاتالونیا در اسپانیا بوده است. این پژوهش از این جهت حائز اهمیت به نظر می‌رسد که این جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب برای بسیاری از جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب در خاورمیانه نیز الهام‌بخش هستند.

 

پس از پایان حاکمیت کمونیستی در اروپای شرقی و اتحاد شوروی در اواخر دهه 1980، تمایلات ناسیونالیستی برای خودمختاری و استقلال که سالیان مدیدی سرکوب شده بود، خود را آشکار کرد. در حال حاضر، اگرچه ظاهرا پروژه همگرایی نهادی در اتحادیه اروپا به سرعت پیش می‌رود، اما جنبش‌های ناسیونالیستی قومی نیز در حال رشد هستند. رشد ملی‌گرایی در اروپا در دو دهه گذشته فرضیه‌های بسیاری را در مورد آینده این جریان و قدرت ایجاد تحول آن در بطن اتحادیه اروپا برانگیخته است. برخلاف تصور برخی که انترناسیونالیسم را پایانی بر ملی‌گرایی می‌دانستند، پویایی خاص این جریان در عصر حاضر، مانع از محدودیت آن به مطالعات تاریخی صرف می‌گردد. این جریان، به رغم اشکال متفاوت و تحولات بسیاری که در بطن خود با آن مواجه است، همچنان نقشی اساسی در تبیین هویت افراد ایفا می‌کند. ضمن اینکه بحران در منطقه یورو و مشکلات ناشی از آن، طی دهه اخیر موجب رشد و شدت انواع جدیدی از ملی‌گرایی در کشورهای عضو اتحادیه اروپا شد. در حال حاضر، در اروپا چهار نوع ملی‌گرایی، یعنی ملی‌گرایی دولتی یا کشوری، فراملی‌گرایی در قالب اتحادیه اروپا، ملی‌گرایی جدایی‌طلب و نوملی‌گرایی یا ملی‌گرایی احزاب را می‌توان گونه‌شناسی کرد.

 

-1. طرح مساله

 

هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی کانون بسیاری از مناقشات و کشمکش‌های بین‌المللی بوده است. افزایش 54 عضو ملل متحد در سال 1945 به 149 عضو در سال 1984 اساسا به دلیل سیاست استعمارزدایی بوده و افزایش آن از 151 عضو در سال 1990 به 192 عضو تا به امروز، به طور کلی به دلیل جدایی رخ داده است. ظهور کشورهای جدید ناشی از جدایی، ضرورت بررسی روند تاریخی اصل حق تعیین سرنوشت را معین می‌کند.

 

در سراسر جهان هویت‌طلبی و گرایش به تشکیل دولت-ملت‌های مستقل در دوران مدرن شدت گرفته و در قرن‌های‌ بیستم و بیست و یکم به ویژه افزایش موج جهانی شدن شاهد شدت‌گیری آن بوده‌ایم که در گوشه و کنار دنیا مقابله با این پدیده در شکل‌های خشونت‌آمیز و بی‌خشونت هویدا شده است. لایه‌های هویتی و متکثر اروپا نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. اروپا با روند چالش‌برانگیز جدایی‌طلبی رو به روست و برآورد شده احتمالا در قرن بیست و یکم این قاره با ظهور 10 کشور از درون این جریان‌های جدایی‌طلب مواجه شود. از سال 2000 تاکنون جریان‌های جدایی‌طلب مانند کوزوو و کریمه در اروپا از دولت مرکزی خود مستقل شده‌اند. به منظور ارائه تصویری واضح‌تر از گسل‌های هویت‌طلبی و جدایی‌‌طلبی در اروپا کافی است، نگاهی اجمالی به مهم‌ترین آنها بیاندازیم: بریتانیا (اسکاتلند، ایرلند شمالی، ولز)، اسپانیا (کاتالونیا، باسک)، ایتالیا (شمال و جنوب ایتالیا و ونتو در ونیز)، لهستان (سیلسیای علیا)، سوئیس (ژورا)، رومانی (ترانسیلوانیا، ژکلی‌لند)، مونته‌نگرو (ساندژاک)، لتونی (ساماگیتیا)، سوئد (ساکانیا)، بلژیک (فلاندر شمالی، والونیای جنوبی، اتریش (کارینتیا)، فرانسه (بریتانی)، هلند و آلمان (فریسیا)، جمهوری چک (موراویا)، اسلواکی (منطقه مجارستان خودمختار اسلواکی)، قبرس (بخش ترک‌نشین شمال قبرس)، دانمارک (جزایر فاروئه، شلزویگ شمالی)، بوسنی و هرزگوین (جمهوری صربسکا)، چهار کشور نروژ، سوئد، فنلاند و روسیه (ساپمی)، پرتغال و آلبانی. این تصویر کلی نشان می‌دهد که هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی تا چه حد جدی است و اتحادیه اروپا از آن نگرانی دارد. مبنای چنین گرایش‌های واگرایانه‌ای عوامل قومی، زبانی و احساس محرومیت نسبی است. به طور کلی، گسل‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اروپا فعال شده و یکپارچگی اتحادیه اروپا از جمله در بریتانیا، اسپانیا و ایتالیا را با چالش رو به رو کرده است. این پژوهش در پی پاسخ به این سئوال است که جریان‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی چه تاثیری بر یکپارچگی اتحادیه اروپا دارند؟

 

1-2. اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آندر سال‌های اخیر گسل‌های هویت‌طلبی و جدایی‌طلبی در اروپا و به ویژه اتحادیه اروپا فعال شده که آخرین نمود آن همه‌پرسی استقلال اسکاتلند و تلاش کاتالونیا در اسپانیا برای برگزاری چنین همه‌پرسی بوده است. این پژوهش از این جهت حائز اهمیت به نظر می‌رسد که این جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب برای بسیاری از جریان‌های هویت‌طلب و جدایی‌طلب در خاورمیانه نیز الهام‌بخش هستند.