2-4-3  رولان بارت………………………………………………………………..22

 

2-4-4  تزوتان تودوروف………………………………………………………………..24

 

2- 5 گذر از ساختارگرایی به سوی پسا ساختارگرایی ………………………………..25

 

فصل سوم:روایت ……………………………………………………………………………………….27

 

3-1 جهان بی روایت؛ ممکن یا ناممکن؟……………………………………………………..28

 

3-2 اَشکال اولیه روایت………………………………………………………………………………….33

 

3-3 روایت؛ چند تعریف………………………………………………………………….35

 

3-4 نظریه های روایت…………………………………………………………..36

 

3-5 ویژگی های روایت ……………………………………………………….48

 

3-6 عناصر روایت ………………………………………………………………………….49

 

3-7 روایت در گذر زمان …………………………………………………………………..51

 

3-7-1 جهان کلاسیک و روایت کلاسیک………………………………………………………51

 

3-7-2 جهان مدرن و روایت مدرن………………………………………………………52

 

3-7-3 جهان پست مدرن و روایت پست مدرن……………………………………………………53

 

3-8 رویدادهای روایی؛ گذشته و حال ………………………………………………………………..54

 

3-9 پیکر بندی ساختار روایت……………………………………………………………..52

 

3-10 زاویه دید/ نظرگاه……………………………………………………………………….57

 

3-11 کانونی سازی……………………………………………………………………………………60

 

فصل چهارم: بوطیقای جاناتان کالر ……………………………………………………………..59

 

4-1 بوطیقا و ارسطو………………………………………………………………………………60

 

4-2 بوطیقا؛ امروز ……………………………………………………………………………………..62

 

4-3 بوطیقای ساختار گرا ………………………………………………………………………66

 

4-5  بوطیقا؛ جاناتان کالر……………………………………………………………………….67

 

4-6 روایت از دیدگاه کالر……………………………………………………………………………………70

 

4-7 کالر؛ سطوح واقعی نمایی ………………………………………………………………………………….73

 

فصل پنجم: بررسی آثار نمایشی میرزا فتحعلی آخوندزاده از نگاه جاناتان کالر……………………………………78

 

5-1 میرزا فتحعلی آخوندزاده؛ شرح حال …………………………………………………………………..79

 

5-2 نمایشنامه ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر…………………………………………………………..80

 

5-2-1 بررسی سطوح واقعی نمایی در نمایشنامه ملا ابراهیم خلیل کیمیاگر…………………………………..82

 

5-3 نمایشنامه موسی ژوردان………………………………………………………………..85

 

5-3-1  بررسی نمایشنامه موسی ژوردان………………………………………………………….86

 

5-4 نمایشنامه سرگذشت وزیر خان لنکران……………………………………………………………90

 

5-4–1 بررسی نمایش نامه سرگذشت وزیر خان لنکران ………………………………………..92

 

5-5 نمایشنامه خرس قولدور باسان …………………………………………………………………….97

 

5-5-1 بررسی نمایشنامه خرس قولدور باسان……………………………………………98

 

5-6 نمایشنامه مردِ خسیس………………………………………………………………………….99

 

5-6 -1  بررسی نمایشنامه مردِ خسیس……………………………………………………..101

 

5-7 نمایشنامه وکلای مرافعه………………………………………………………………………103        

 

5-7-1 بررسی نمایشنامه وکلای مرافعه ……………………………………………………………105

 

نتیجه ی پژوهش………………………………………………………………………………………..108

 

فهرست منابع………………………………………………………………………………………….. 110

 

 

بخش عملی؛ نگارش نمایشنامه مالیخولیا…………………………………………………113

 

مقدمه

 

ساختار گرایی به اندیشه فرانسوی دهه ی شصت اطلاق می شود. ساختار گرایی با نام متفکرانی چون کلود لوی استروس⁽¹⁾، رولان بارت⁽²⁾، میشل فوکو⁽³⁾، ژرار ژنت⁽⁴⁾، لویی آلتوسر⁽⁵⁾، ژاک لاکان⁽⁶⁾ درآمیخته است. ساختار گرایی به منزله ی مرحله ای فراسوی انسانگرایی و پدیدار شناسی، به بررسی روابط درونی ای پدیده ها می پردازد که زبان و نیز تمامی نظام های نمادین یا گفتمانی را برمی سازد. روایت شناسی مجموعه ای از احکام کلی درباره ژانر های روایی، نظام های حاکم بر روایت (داستان گویی) و ساختار پی رنگ است. تاریخ روایت شناسی را می توان به سه دوره تقسیم کرد: دوره پیش ساختار گرا (تا1960)، دوره ساختار گرا(1960 تا 1980)، دوره ی پسا ساختارگرا. (که نه تنها تحولات بعدی ساختار گرایی از جمله واسازی را در بر می گیرد، بلکه تحولات اخیر روایت شناسی به سوی یک فعالیت میان رشته ای را نیز شامل می شود).

 

جاناتان کالر⁽⁷⁾ در بوطیقای ساختارگرا (1975) می کوشد تا با طرح و بسط بوطیقایی که شرایط تفسیر را تعیین می کند، نقد را از نقش تفسیری ای که در چهار چوب نقد نو دارد «برهاند».

 

کالر با استفاده از مدل زبان شناسی ساختاری، ادبیات را نظام نشانه ای «ثانوی» می انگارد که از زبان بهره می گیرد تا معنای ادبی را خلق کند و ناظر بر آن باشد. بنا براین نویسندگان، متون و خوانندگان، همگی در چهارچوب یک نظام دلالتی ادبی جای می گیرند.

 

میرزا فتحعلی آخوندزاده ⁽⁸⁾ از آغازگران نمایش نامه نویسی در ایران به شمار می آید و آثار او به دلیل پرداختن به مساله آدم ایرانی مبدع نوع جدید از ادبیات در ایران محسوب می شود. نمایشنامه های او که مضامینی انتقادی – اجتماعی دارد از طنزی دلچسب و همه پسند برخوردار است. غالبا متضمن نتایج تربیتی و مواعظ اخلاقی است. در این نمایشنامه ها حیات اجتماعی مردم ایران به تصویر کشیده شده است.

 

 (1) Claude Levi – Strauss (27 Feb 1829 – 26 Sep 1902)       

 

 (2)  Roland Barthes (12 Nov 1915 – 26 Mar 1980)                

 

 (3)  Michel Foucault ( 15 Oct 1926 – 25 Jun 1984)               

 

 (4) Gerard Genette (1930 – )  

 

 (5) Louis Althusser (16 Oct 1918 – 22 Oct 1990)

 

 (6)Jacques Lacan (13 Apr 1901 – 9 Sep 1981)  

 

 (7) Jonathan Culler (1944 – )

 

Mirza Fatali Akhundov (1812 – 1878)  (8)   

 

اولین جرقه برای تمرکز بر روی آثار آخوندزاده توسط استاد عزیز جناب آقای دکتر فرهاد مهندس پور زده شد، ایشان با بیان این که کار بر روی آثار آخوندزاده کمتر صورت گرفته، بنده را تشویق به بررسی در این زمینه کردند. در پی راهنمایی های استاد گرانقدر جناب آقای دکتر سعید اسدی تمایل به کار روی آثار آخوندزاده بیشتر شد و پس از صحبت های نهایی با جناب آقای دکتر فارِس باقری، نهایتا موضوع فوق انتخاب شد. لازم به ذکر است که مطالبی که در متن در داخل قلاب آورده شده، نظرات نگارنده است که در ارجاعات متنی لحاظ شده است.

 

در به اتمام رسانیدن این پژوهش استاد راهنمای عزیز جناب آقای دکتر فارِس باقری بیش از یک استاد راهنما یار و یاور من بودند و هیچ وقت سعه ی صدر و بزرگ منشی ایشان را از یاد نخواهم برد. مطالبی که از ایشان آموختم من را نسبت به کم دانشی خودم آگاه تر نمود.

 

در پایان لازم می دانم از جناب آقای فرزاد معافی که در راه انجام این پژوهش، بزرگوارانه از هیچ کمکی دریغ نکردند تشکر ویژه ای داشته باشم.

 

تصور پشت سر گذاشتن این راه پر نشیب و فراز بدون همراهی خانواده ام و علی الخصوص همسرم، محال بود.

 

 

 

1-2  بیان مساله

 

میرزا فتحعلی آخوندزاده به عنوان اولین نمایشنامه نویس ایرانی(که البته نمایشنامه هایش به ترکی نگاشته شده است) به عنوان یکی از آغازگران تجدد و نوخواهی در ایران مطرح می شود که البته با وجود اینکه وفات وی بیست و هشت سال قبل از پیروزی انقلاب مشروطه اتفاق می افتد، برای وی نقش بی بدیلی را در تاریخ تف-جحکر معاصر ایرانی در نظر گرفت.

 

با ظهور آخوندزاده شکل بسیار جدیدی از ادبیات –  یعنی نمایشنامه نویسی- وارد زبان و ادب فارسی شد. این شکل از ادبیات با توجه به وجه کاربردی اش به سرعت مشتاقان زیادی را به دور خود جمع کرد. مشتاقانی که پس از مدتی به منابع دست اولی از این نوع دست پیدا کردند. با ترجمه نمایشنامه های مولیر⁽¹⁾، پوشکین⁽²⁾، گوگول⁽³⁾ و … این قبیل آثار به مثابه مراجع قابل استنادی در دسترس نمایشنامه نویسان قرار گرفت و از این به بعد بود که ادبیات نمایشی در شکل جدید خود، رشد و نمو پیدا کرد.

 

بررسی روایت در آثار نمایشی آخوندزاده از چند حیث اهمیت پیدا می کند. اول به دلیل اینکه او اولین کسی است که بر طبق متد نمایشنامه نویسی غربی دست به این کار می زند. در واقع پیشگام بودن وی به عنوان کسی که جرات پیدا می کند تا گونه ای از ادبیات را – هر چند نه چندان پخته و کامل – را اشاعه و ترویج کند اهمیت بیش از پیش پیدا می کند.

 

دلیل دوم این است که او انسان ایرانی را برای اولین بار در قالب همین گونه ی جدید معرفی می کند و رابطه ای که انسان ایرانی با همنوع خودش  و در سطحی کلان با جامعه اش دارد را به شکلی بازنمایی می کند و ارائه می دهد.

 

سومین نکته این است که آخوندزاده با توجه به دوری خودخواسته ای که از ایران دارد باز هم دلمشغولی هایی درباره ی انسان ایرانی دارد.

 

 

 

(1) Jean Baptiste Poquelin(15 Jan 1622 – 17 Feb 1673)

 

(2) Alexander Pushkin (6 Jun 1799 – 10 Feb 1837)

 

(3) Nikolai Gogol (13 Mar 1809 – 4 Mar 1852)

 

1-3 ضرورت و اهداف پژوهش