2-1-1-انواع شهر……………………………………………………………… 15

 

2-1-2-شهر و فضاهای فرهنگی………………………………………………. 17

 

2-1-3-فضاهای فرهنگی و اوقات فراغت……………………………………… 18

 

2-1-4-فضاهای فرهنگی و نیازهای جامعه…………………………………… 20

 

2-1-5- فعالیتها و نیازهای فرهنگی،ورزشی و تفریحی………………………..22

 

2-2- شهروند…………………………………………………………………… 24

 

2-2-1-حقوق شهروندی……………………………………………………….. 25

 

2-3- مبانی نظری……………………………………………………………… 25

 

2-3-1-نظریه مشارکت اجتماعی…………………………………………….. 26

 

2-3-2-نظریه یادگیری اجتماعی………………………………………………… 27

 

2-3-3- نظریه‌ مبادله اجتماعی…………………………………………………. 28

 

2-3-3- نظریه‌ مبادله اجتماعی……………………………………………………28

 

2-4- نیازسنجی……………………………………………………………….. 29

 

2-4-1-اصول نیازسنجی……………………………………………………….. 30

 

2-4-2- روش ها و ابزارهای سنجش نیازها…………………………………… 34

 

2-4-3- فنون نیازسنجی……………………………………………………….. 35

 

2-5- روش دلفی…………………………………………………………………. 37

 

2-5-1-پیشینه………………………………………………………………….. 37

 

2-5-2-تعاریف و برداشتها……………………………………………………….. 39

 

2-5-3-اهداف و کاربردها……………………………………………………….. 40

 

2-6- پیشینه تجربی……………………………………………………………. 41

 

2-7- نتیجه………………………………………………………………………. 44

 

فصل سوم : شناخت وضع موجود محله‌های تحت پوشش منطقه یك شهرداری………..47

 

3-1- تهران……………………………………………………………………….. 49

 

3-1-1-تاریخچه تهران……………………………………………………….. 50

 

3-1-2-شرایط اقلیمی……………………………………………………….. 53

 

3-1-3- جاذبه های گردشگری…………………………………………………. 55

 

3-1-4- جغرافیای طبیعی……………………………………………………….. 56

 

3-1-5- شبکه حمل و نقل……………………………………………………… 57

 

3-1-6- موقعیت جغرافیایی…………………………………………………….. 60

 

3-1-7- جغرافیای انسانی……………………………………………………….. 60

 

3-2- منطقه یك در یك نگاه……………………………………………………….. 65

 

3-3- تاریخچه منطقه……………………………………………………….. 67

 

3-4- سرانه امكانات اجتماعی- فرهنگی منطقه یك بر حسب محله…………70

 

3-4-1- سرانه آموزشی منطقه یك بر حسب محله‌های مختلف …………….70

 

3-4-2- سرانه ورزشی موجود در منطقه برحسب محله‌های مختلف…………. 73

 

3-4-3- سرانه تفریحی منطقه یك بر حسب محله‌های مختلف………………….76

 

3-4-4- سرانه فضای سبز منطقه یك بر حسب محله‌های مختلف……………… 79

 

فصل چهارم : یافته های تحقیق……………………………………………………85

 

4-1-روش شناسی یا متدولوژی……………………………………………………. 87

 

۴-1-۱- روش تجربی……………………………………………………………….. 88

 

 

۴-2-۱- روش استنتاجی………………………………………………………….. 88

 

4-2-روش ahp………………………………………………………………………

 

۴-3- مشخصات جمعیت شناختی ساکنین نمونه محله‌های منطقه یک شهرداری تهران…..90

 

۴-3-1- سمت پاسخگو در خانوار…………………………………………………. 90

 

۴-3-2- ترکیب جنسی……………………………………………………………. 90

 

۴-3-3- ترکیب سنی…………………………………………………………… 90

 

۴-3-4-وضع سواد و میزان تحصیل………………………………………………. 91

 

۴-3-5- وضع فعالیت…………………………………………………………….92

 

4-3-6- وضع تاهل…………………………………………………………….. 92

 

4-3-7- مدت زمان سکونت در محله…………………………………………… 93

 

۴-1-8– احساس تعلق به محله……………………………………………….. 93

 

۴-1-9- علت عدم احساس تعلق و دلبستگی به محله…………………….. 94

 

۴-4- بررسی نظرات ساکنین محله……………………………………………… 95

 

۴-4-1- مرجع تعیین نیازهای محله………………………………………………95

 

۴-4-2- لزوم مشارکت ساکنین محله در تعیین نیازهای محله ………………95

 

۴-4-3- علل لزوم مشارکت ساکنین در تعین نیازهای محله……………….. 96

 

۴-4-4- راه‌حل‌های ارائه شده به منظور مشارکت فعالانه ساکنین در تهیه، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه محله…..96

 

4-4-5- امکانات فرهنگی موجود در محله از دیدگاه ساکنین………………….97

 

۴-4-6- امکانات ورزشی موجود در محله از دیدگاه ساکنین…………………..98

 

۴-4-7- امکانات تفریحی موجود در محله از دیدگاه ساکنین…………………. 99

 

۴-4-8- امکانات آموزشی موجود در محله از دیدگاه ساکنین……………….. 100

 

۴-5- نیازهای محلات شهرداری ……………………………………………….. 100

 

4-5-1- نیازهای فرهنگی محله نیاوران……………………………………….. 100

 

4-5-2- نیازهای ورزشی محله نیاوران…………………………………………… 101

 

4-5-3- نیازهای آموزشی محله نیاوران…………………………………………. 101

 

4-5-4- نیازهای فرهنگی حصار بوعلی………………………………………… 101

 

4-5-6- نیازهای ورزشی محله حصار بوعلی…………………………………. 102

 

4-5-7- نیازهای تفریحی حصار بوعلی………………………………………… 102

 

4-5-8- نیازهای آموزشی محله حصار بوعلی………………………………… 102

 

4-5-9- آموزش در زمینه وظایف شهروندی…………………………………….. 103

 

۴-5-10- زمینه‌های آموزش وظایف شهروندی…………………………………. 104

 

۴-5-11- وجود شورایاری در محله……………………………………………….. 105

 

۴-5-12- هدف از ایجاد شورایاری………………………………………………… 106

 

۴-5-13- طرح‌های پیشنهادی به منظور بهبود وضع محله……………………….106

 

۴-5-14- مهمترین مشکلات محله……………………………………………… 107

 

۴-5-15- تمایل ساکنین به مشارکت برای رفع مشکلات محله………………….108

 

۴-6 نیازسنجی و تعیین نیازهای محله‌های نیاوران و حصاربوعلی منطقه یک شهرداری…..109

 

۴-6-1- نیازهای فرهنگی محله……………………………………………………….. 110

 

۴-6-2- نیازهای ورزشی محله……………………………………………………….. 111

 

۴-6-3- نیازهای تفریحی محله……………………………………………………….. 112

 

۴-6-4- نیازهای آموزشی محله……………………………………………………… 113

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و ارائه راه کارها……………………………………………114

 

۵- ۱- نتیجه وخلاصه یافته های تحقیق…………………………………………….. 116

 

۵-2- راه‌کارها و مستندات………………………………………………………. 120

 

کتاب‌نامه………………………………………………………………………………121

 

پیوست‌ها………………………………………………………………………………126

 

چکیده:

 

برخورداری از فضا، امكانات و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی از جمله حقوق شهروندی به‌شمار رفته و در عصری كه از آن تحت عنوان “تمدن فراغت” نام برده می‌شود برنامه‌ریزی به منظور بهینه‌سازی نحوه گذران اوقات فراغت گروه‌ها و قشرهای مختلف مردم امری ضروری و اجتناب ناپذیر محسوب می‌گردد.سنجش نیازهای گروه هدف كه معمولاً از آن تحت عنوان  نیازسنجی، یاد می‌شود یكی از نخستین مراحل در روند برنامه‌ریزی به شمار رفته و فرآیندی است كه فاصله و شكاف بین “وضع موجود” و “وضع مطلوب” را شناسایی نموده و سپس در قالب نیازها اولویت بندی می‌كند. در فرآیند نیازسنجی و تعیین نیازها كلیه گروه‌های ذی‌نفع مشاركت نموده و “برنامه ریزی از پایین به بالا” از قوه به فعل در آمده و جامه عمل می‌پوشد.

 

تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد كه از 1980 میلادی به بعد در برنامه‌های توسعه و همچنین توسعه شهری توجه فزاینده‌ای به رویكرد مشاركتی، صورت گرفته تا جایی كه در حال حاضر مشاركت شهری رمز موفقیت طرح‌های توسعه شهری و یكی از معیارهای عملكرد مدیریت شهری و اركان آن (شهرداری‌ها و شورای شهر) به شمار می‌رود.

 

اطلاعات موجود از آن حكایت دارد كه در گذشته بسیاری از طرح‌های توسعه محله‌ای بدون انجام پروژه‌های نیازسنجی و مشاركت صاحبنظران و ساكنین محله در تعیین نیازهای محله، تهیه و به مورد اجرا گذاشته شده و نتیجه حاصله از آن موازی كاری، ایجاد فرصت‌های دسترسی ناعادلانه به امكانات و فضاهای اجتماعی، فرهنگی در سطح محله‌های مختلف و بالاخره تهیه و اجرای طرح‌های توسعه ناسازگار با مقتضیات و ملاحظات فرهنگی- اجتماعی محله بوده كه معمولاً مورد استقبال ساكنین محله قرار نمی‌گرفت. آینده‌نگری و پیش بینی تحولات از نیازهای اساسی برنامه ریزان و مدیران است. ساکنین مورد مصاحبه مهمترین فایده و نتیجه حاصل از مشارکت ساکنین در اجرای پروژه‌های نیازسنجی و تعیین نیازهای محله را افزایش نرخ مشارکت محله‌ای و تقویت احساس تعلق به محله و بالاخره تهیه طرح‌های محله بر اساس نیازهای واقعی ذکر نموده‌اند.

 

به اعتقاد آنان مشارکت فعالانه ساکنین در فرایند تهیه، اجرا و بهره‌برداری از طرح‌های توسعه محله، مستلزم جلب اعتماد ساکنین محله از طریق عمل کردن به وعده‌های داده شده می‌باشد و تحقق وعده‌های داده شده اعتماد ساکنین محله را به سازمان‌های دست اندرکار تهیه و اجرای طرح‌های توسعه محله جلب نموده و جلب اعتماد ساکنین به مشارکت خودانگیخته مردمی در سطح محله منجر می‌گردد.

 

فصل اول: کلیات

 

1-1- طرح و بیان مسأله

 

برخورداری از فضا، امكانات و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی از جمله حقوق شهروندی به‌شمار رفته و در عصری كه از آن تحت عنوان “تمدن فراغت” نام برده می‌شود برنامه‌ریزی به منظور بهینه‌سازی نحوه گذران اوقات فراغت گروه‌ها و قشرهای مختلف مردم امری ضروری و اجتناب ناپذیر محسوب می‌گردد.

 

برنامه‌ریزی جهت برخورداری و بهبود بخشیدن به شاخص‌ها و سرانه‌های فرهنگی، تفریحی و ورزشی و بهینه سازی نحوه گذران اوقات فراغت مستلزم شناخت وضع موجود امكانات و سرانه های فرهنگی، تفریحی و ورزشی در هر محله و نیازسنجی و تعیین نیازهای فرهنگی، تفریحی و ورزشی محله‌های مختلف می‌باشد.

 

سنجش نیازهای گروه هدف كه معمولاً از آن تحت عنوان  نیازسنجی[1]، یاد می‌شود یكی از نخستین مراحل در روند برنامه‌ریزی به شمار رفته و فرآیندی است كه فاصله و شكاف بین “وضع موجود” و “وضع مطلوب” را شناسایی نموده و سپس در قالب نیازها اولویت بندی می‌كند. در فرآیند نیازسنجی و تعیین نیازها كلیه گروه‌های ذی‌نفع مشاركت نموده و “برنامه ریزی از پایین به بالا” از قوه به فعل در آمده و جامه عمل می‌پوشد.

 

بدین ترتیب روی آوری سازمان‌های دست اندركار تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری به نیازسنجی و تعیین نیازهای مردم نخستین گام در جهت جلب مشاركت مردمی و دگرگونی در رویكرد برنامه‌ریزی از “برنامه‌ریزی برای مردم” به “برنامه‌ریزی با مردم” و به بیان ساده‌تر توجه به مهمترین عنصر توسعه یعنی انسان در فرآیند تهیه و اجرای طرح‌های توسعه شهری به شمار می‌رود. به همین سبب در ادبیات جدید توسعه با توجه به اهمیت نقش مردم در جامعه از “مردم” به عنوان ثروت واقعی جامعه یاد شده و اصطلاح تخصصی “توسعه از پایین به بالا” نیز ناظر به نقش مشاركتی مردم در فرآیند توسعه می‌باشد.

 

تجربه‌های جهانی نشان می‌دهد كه از 1980 میلادی به بعد در برنامه‌های توسعه و همچنین توسعه شهری توجه فزاینده‌ای به رویكرد مشاركتی[2]، صورت گرفته تا جایی كه در حال حاضر مشاركت شهری رمز موفقیت طرح‌های توسعه شهری و یكی از معیارهای عملكرد مدیریت شهری و اركان آن (شهرداری‌ها و شورای شهر) به شمار می‌رود.

 

عمده‌ترین نتایج و پی‌آمدهای مشاركت شهری عبارتند از:

 

– آگاهی مردم از مهارت‌ها و توانایی‌های خود

 

– تقویت حس اعتماد و اطمینان نسبت به مدیران شهری

 

– تقویت حس همكاری میان شهروندان و مدیران شهری

 

– بروز خلاقیت‌های شهروندان و ارائه طرح‌ها و پیشنهادات

 

– احساس تعلق بیشتر به جامعه شهری