د : قصاص…………………………………………………………………………………………………………18 

 

ه : عفو ………………………………………………………………………………………………………….21

 

مبحث دوم : مبانی……………………………………………………………………………………………….24 

 

گفتار نخست : مبانی شرعی……………………………………………………………………………………24 

 

الف ـ آیات………………………………………………………………………………………………………….24 

 

ب ـروایات…………………………………………………………………………………………………………25 

 

گفتار دوم : مبانی قانونی…………………………………………………………………………………………27 

 

الف ـ قانون حدود و قصاص………………………………………………………………………………..27 

 

ب ـ قانون مجازات اسلامی 1370 ……………………………………………………………………….29

 

ج ـ قانون مجازات اسلامی 1392 ……………………………………………………………………..30

 

گفتار سوم : مبانی جرم شناختی………………………………………………………………………..30 

 

الف ـ جلوه های ترمیمی…………………………………………………………………………………..31 

 

ب ـ جلوه های بزه دیده مداری…………………………………………………………………………..33 

 

مبحث سوم : تشخیص و اقسام کلی اولیاء دم……………………………………………………..36 

 

گفتار نخست : تشخیص اولیاء دم …………………………………………………………………………..36

 

الف ـ دیدگاههای فقهی…………………………………………………………………………………….36 

 

ب ـ رویکرد قانونگذار……………………………………………………………………………………42 

 

گفتار دوم : اقسام اولیاء دم………………………………………………………………………………….43 

 

الف ـ اولیاء دم واحد………………………………………………………………………………………..43 

 

1 ـ ولی دم صغیر……………………………………………………………………………………………43 

 

2 ـ ولی دم کبیر………………………………………………………………………………………………45 

 

ب ـ اولیاء دم متعدد ……………………………………………………………………………………………..45

 

1 ـ همگی کبیر…………………………………………………………………………………………………45 

 

2 ـ همگی صغیر…………………………………………………………………………………………………..46 

 

3 ـ برخی کبیر و برخی صغیر……………………………………………………………………………….50 

 

فصل دوم : رویکردها و ملاحظات عملی اولیاء دم واحد و متعدد………………………………..54

 

مبحث نخست: ولی دم واحد………………………………………………………………………………….55 

 

گفتار نخست : ولی دم صغیر………………………………………………………………………………55 

 

الف ـ رویکردهای فقهی………………………………………………………………………………………. 55

 

ب ـ تحولات تقنینی تا قانون جدید…………………………………………………………………….57 

 

ج ـ رویکرد قانون مجازات 1392 …………………………………………………………………….63

 

گفتار دوم : ولی دم کبیر…………………………………………………………………………………….63 

 

الف ـ حالات مختلف تقاضای اولیاء دم…………………………………………………………………..63 

 

1 ـ عدم تقاضای قصاص به وسیله اولیای دم…………………………………………………………64

 

2 ـ اجرای قصاص بدون اذن ولی دم………………………………………………………………………68

 

 

ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………75 

 

مبحث دوم : ولی دم متعدد…………………………………………………………………………………….76 

 

گفتار اول : در حالت کبیر بودن همگی……………………………………………………………………76 

 

الف ـ درخواست های متفاوت اولیاء دم …………………………………………………………….76

 

1 ـ استقلال یا عدم استقلال اولیا در استیفای قصاص …………………………………………….77

 

2 ـ تقاضای قصاص با عفو یا اخذ دیه برخی از اولیاء ……………………………………………79

 

ب ـ رویکرد تقنینی ………………………………………………………………………………………….84

 

گفتار دوم : در حالت برخی کبیر و برخی صغیر…………………………………………………… 85

 

الف ـ رویکردهای فقهی……………………………………………………………………………………… 85

 

ب ـ تحولات تقنینی…………………………………………………………………………………………….. 94

 

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………..96 

 

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………..98 

 

فهرست منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………100

 

الف ـ کتاب ها ……………………………………………………………………………………………….100

 

1 ـ کتاب های فارسی………………………………………………………………………………………….100

 

2- کتابهای عربی……………………………………………………………………………………………………………..102 

 

ب ـ مقالات ، جزوات و پایان نامه ها……………………………………………………………………………. 104

 

     چکیده به زبان انگلیسی……………………………………………………………………………………………………..107

 

چکیده

 

در حقوق کیفری اسلام و ایران، قتل عمد از جمله جرایم حق الناسی است که اعمال کیفر قصاص در مورد آن منوط به درخواست و تقاضای ولی یا اولیاء دم است. البته فقهای عظام در زمینه لزوم اذن ولی دم در قصاص فتاوی متفاوت ابراز داشته اند. همچنین ولی دم ممکن است یک نفر یا بیشتر باشد و تقاضای قصاص در صورت وحدت یا تعدد اولیاء دم در حالت های متعددی قابل بحث است ؛ زیرا ممکن است ولی دم حاضر یا غایب، عاقل یا مجنون و بالغ یا صغیر باشد و در عمل با حالات مختلف تعدد اولیاء ‌دم مواجهیم ؛ زیرا اگر مقتول دارای چند ولی‌دم باشد ممکن است به اعتبار حضور و غیبتشان، همگی یا برخی حاضر یا غائب، به اعتبار سنشان، همگی یا برخی صغیر یا بالغ و به اعتبار عقلشان همگی یا برخی عاقل و یا مجنون باشند. حتی چنآن چه همگی حاضر بوده و واجد شرایط عامه تکلیف باشند، ممکن است برخی در قضیه قصاص سکوت اختیار نمایند. همچنین ممکن است در کنار یک یا چند ولی‌دم، حملی نیز موجود باشد و  در این پآیان نامه این موارد و سیر تحولات قانونگذاری در مورد اولیاء دم مورد پژوهش قرار می گیرد. همچنین در پاره ای موارد در قانون نیز خلاء و ابهام وجود دارد که در این رساله سعی شده به مطالب فوق پرداخته شود تا در موارد خلاء و ابهام و تفاوت آراء به نتیجه گیری مطلوب برسیم. روش پژوهش کتابخانه ای است و سعی گردیده با توجه به کتب و مقالات موضوع تحقیق شکل مطلوب و در حد توان تبیین گردد.

 

       واژگان کلیدی: ولی دم ـ قصاص ـ صغیر ـ مجنون ـ ورثه

 

مقدمه

 

مال، جان، ناموس و آبروی همه انسآن ها ـ نه فقط مسلمین ـ از نظر شرع اسلام، محترم است. هیچکس حق تعدّی به حریم دیگران را ندارد و تجاوز به حقوق مشروع هیچکس و به هیچ وجه پذیرفته نیست.

 

اسلام برای تضمین احکام خود در درجه اول بر ایمان و اعتقاد پیروان پافشاری می کند و با تسخیر دلهای آن ها نیرومندترین ضمانت اجرایی را در جامعه ایجاد می کند. تکیه اسلام در کاهش جرم و بزهکاری در جامعه، بیش از هر چیز بر تکامل روحی، تعالی اخلاقی و تقویت ایمان و اعتقاد مسلمآنان است و در این راه از هر مکتب دیگری موفق‏تر بوده است.

 

مسلمان،خداوند را همیشه و در همه‏جا، ناظر می‏داند و به خود اجازه نمی‏دهد در حضور خدا از قانون او سربرتابد. اعتقاد به معاد و کیفر و پاداش همه اعمال نیک و بد انسان، جرم و خیانت را در جامعه به حداقل می‏رساند و اسلام، شدیدترین عذابها و مجازاتهای اخروی را درباره تجاوز به حقوق دیگران ذکر کرده است.