کاربرد گویشها :                                                                                 9

 

1-5- فرضیّه های تحقیق:                                              10

 

1-6 تعریف واژگان کلیدی                                            10

 

فصل دوم : پیشینه تحقیق                                         12

 

2-1 پیشینه تحقیق:                                                        13

 

 

 

فصل سوّم : روش تحقیق                                                  19

 

3-1- روش تحقیق                                                                20

 

3-1-1 : روش تحقیق                                                                         20

 

3-1-2 : ابزارهای گردآوری اطلاعات                                   20

 

3-1-3 : روش تجزیه و تحلیل اطلاعات                                20

 

فصل چهارم : یافته های تحقیق                           21

 

4ـ1 : تعریف اصطلاحات و واژها :                           22

 

4ـ2ـ1 گروه همخوان                                                                        22

 

4ـ1ـ2 جمله                                                                                           22

 

4ـ1ـ3 چاکنایی                                                                                   22

 

4ـ1ـ4 دولبی                                                                                        22

 

4ـ1ـ5 زبان                                                                                           22

 

4ـ1ـ6  واژه مرکب                                                                            23

 

4ـ1ـ7  واژه مشتق                                                                          23

 

4ـ1ـ8  واج                                                                                           23

 

4ـ1ـ9  واژه                                                                                        23

 

4-1-10 اندامهای گفتار                                                               23

 

4ـ1ـ11 آهنگ                                                                                        24

 

4ـ4ـ12  انسدادی                                                                               24

 

4ـ1ـ13 تکواژ                                                                                      24

 

4ـ1ـ14  تکیه :                                                                                  25

 

4ـ2: بررسی آوا شناسی و واج شناسی                   26

 

4-2-1- واکه ها :                                                                            26

 

4-2-1-1- واجهای واکه ای :                                                26

 

4-2-1-2- واجگونه های واکه ای                                       27

 

4-1-1-3-واکه های مرکب (دوگانه)                                  30

 

4-1-1-4- واکه های میانجی                                                  30

 

4-2-2- همخوانها                                                                               31

 

4-2-2-1- واجهای همخوانی                                                     31

 

4-2-2-2- ساختمان هجا                                                             35

 

4-2-2-3- آواهای زبان فارسی  :                                     36

 

4-2-2-4- توازن واجی                                                                37

 

4-2-2-5- دگرگونی همخوان ها                                             37

 

4-2-2-6- تکیه                                                                                 48

 

4-3 : صرف (ساخت واژه)                                               50

 

 

4-3-1- اسم                                                                                             50

 

4-3-1-1-ساده-مرکّب :                                                                50

 

4-3-1-2- جامد – مشتق :                                                        50

 

4-3-1-3- مفرد – جمع                                                                51

 

4-3-1-4- معرفه – نکره                                                           51

 

4-3-2- اضافه                                                                                   52

 

4-3-3 ضمیر                                                                                         54

 

4-3-1-3-1- ضمیر در جایگاههای نحوی جمله :   56

 

1- جایگاههای بنیادین :                                                   56

 

2- جایگاههای توضیحی                                                           58

 

3- جایگاههای وابسته                                                           59

 

3-1- مضاف الیه                                                                         59

 

3-2- بدل                                                                                          60

 

4-3-4- صفت                                                                                     60

 

2- صفت اشاره :                                                                         60

 

3- صفت اشاره تأکیدی                                                           61

 

4- صفت پرسشی                                                                               61

 

5- صفت مبهم                                                                                 61

 

6- صفت تعجّبی                                                                               61

 

7- صفت عددی                                                                                 61

 

4- 3-5- قید                                                                                  62

 

4-3-6-  نقش نماها                                                                 63

 

4-3-7- نشانه ندا                                                                    64

 

4-3-8- نشانه تصغیر                                                               65

 

4-3-9- اصوات                                                                               65

 

4-3-10- فعل                                                                                  66

 

10-1-زمان :                                                                                  66

 

10-1-1- شکل ساخته شده از بن مضارع :                67

 

10-1-2- ماضی (گذشته) :                                                    70

 

10-1-3- ستاک حال                                                                    71

 

10-1-4- ستاک گذشته                                                               71

 

4-3-11- مصدر                                                                               72

 

4-3-12- اسم مفعول (صفت مفعولی)                              72

 

4-3-13- شخص                                                                                  73

 

4-3-14-جهت (لازم،متعدّی)                                                      73

 

4-3-15- فعل معلوم و مجهول                                            74

 

4-3-16- فعل از نظر ساخت اشتقاقی : (ساختمان)           75

 

4-3-18- پیشوندهای اشتقاقی :                                      78

 

4-3-19- پسوندهای اشتقاقی                                              79

 

4-4 نحو (ساخت جمله) :                                               82

 

4-4-1- نحو :                                                                                       82

 

4-4-2- مطابقه فعل با نهاد در مفرد و جمع             82

 

4-4-3- اقسام جمله                                                                         84

 

4-4-4- اجزای جمله                                                                         86

 

4-4-5- ساختمان و ترتیب اجزای جمله :                        87

 

4-4-5-1- جمله خبری (اخباری التزامی)                    87

 

4-4-5-2- جمله های پرسشی :                                                88

 

4-4-5-3- جمله های امری – ندایی :                             88

 

4-4-5-4- جمله های تعجّبی :                                                89

 

4-4-6- انواع گروه در جمله                                                   89

 

4-4-7- گروه فعلی مرکّب                                                              92

 

4-4-8- تطابق فاعل و فعل از نظر شخص و شمار :  93

 

4-4-9- جمله و اجزاء آن                                                            93

 

4-4-10- حذف در جمله                                                                    94

 

4-4-11- انواع جمله از نظر جایگاههای بنیادی:  97

 

4-4-12- انواع جمله از نظر نوع  فعل                        100

 

4-4-12-1- جمله با فعل اسنادی                                     100

 

4-4-12-2-جمله با فعل غیر اسنادی :                       101

 

4-4-13- مفعول و انواع مفعول :                                      101

 

4-4-13-1-مفعول مستقیم :                                                   102

 

4-4-13-2-مفعول غیر مستقیم :                                        102

 

4-4-14- انواع جمله از نظر تعداد فعل                      104

 

4-4-14-1-جمله ساده :                                                           104

 

4-4-14-2- جمله مرکّب :                                                        104

 

یک- جمله مرکّب همپایه :                                                105

 

دو– جملات مرکب ناهمپایه :                                           105

 

4-4-14-3- جمله شرطی                                                              106

 

4-4-15- انواع جمله از نظر آهنگ :                              107

 

4-4-15-1- افتان                                                                         107

 

4-4-15-2- خیزان                                                                         107

 

4-4-15-3- خیزان افتان                                                        107

 

فصل پنجم : نتیجه گیری                                          108

 

نتیجه گیری :                                                                                    109

 

پیشنهادها :                                                                                       111

 

پیوست                                                                                                               136

 

منابع                                                                                                               144

 

چکیده :

 

زبان فارسی زبان نوشتار ، زبان شعر و ادب و زبان علمی مشترک ماست اما فارسی زبانان در هر گوشه  و کنار این سرزمین به فارسی صحبت می کنند که با وجود اشتراک در اصول و مبانی با فارسی رسمی ، هر یک ویژگی های خاص خود را دارند. این رساله در پنج فصل گرد آوری شده است، فصل اوّل به بیان مسأله و پرسش اصلی تحقیق ، اهداف و فرضیّه تحقیق پرداخته شده است ، در فصل دوّم ، پیشینه تحقیق ، فصل سوّم روش تحقیق آمده است ؛ فصل چهارم ،  به تجزیه و تحلیل تحقیق پرداختم ، که شامل چهار بخش است ؛بخش اوّل آن به تعریف اصطلاحات پرداختم و در بخش دوّم به بررسی آواشناسی و واج شناسی و در بخش سوّم به صرف و در بخش چهارم به نحو پرداخته شده است ؛ فصل پنجم شامل نتیجه گیری و پیشنهاد و فهرست واژه نامه و نشانه ها و نقشه و پیوست  است .

 

گردآوری گویش های محلّی و پژوهش در آنها از دیدگاه تاریخ و مردم شناسی هم اهمّیّت دارد زیرا به وسیله بررسی واژگان می توان نقطه های مبهم و تاریک سرگذشت یک قوم را روشن و خط سیر اقوام گذشته را مشخص کرد و اطلاعات سودمندی را جهت تحقیقات فراهم کرد و راهنمای ما در شناخت تار و پود فرهنگی ، اجتماعی  و آداب زندگی مردم صاحب آن گویش شود و آن گاه در بررسی تاریخ و ادبیات و برقراری روابط می توانیم از موضعی آگاهانه برخورد کنیم.

 

در این رساله به بررسی زبان شناختی گونه زبانی رفسنجان پرداخته می شود که استخراج
واژه های گویشی و توصیف آنها و بررسی دگرگونی ها و قواعد دستوری ساخت شناسی و ساختار (صرف و نحو) مقایسه و تطبیق موارد اختلاف و اشتراک آن قواعد دستوری گونه رفسنجانی با فارسی معیار نشان داده شده است. و واژه گویشی مستقیما از زبان گویشوران گردآوری و با آوای آن ثبت شد و گفتگوی مستقیم ثبت مکالمات ، افسانه ها ، داستان ها ،
مثل ها ، شعرها دعاها و … فرهنگ و آداب و رسوم می توان به گونه زبانی رفسنجان پی برد.

 

 

 

کلید واژه: رفسنجان ، لهجه ، گویش ، زبان ، فرهنگ و آداب و رسوم

 

 

 

مقدمه:

 

زبان یک نهاد اجتماعی است و در جوامع بشری به عنوان یک ابزار برای برقراری ارتباط به کار میرود، تحوّل بر اساس بنیادهای جامعه، سیاست، مذهب، آداب و اصول و مشاغل می باشد، در دستور زبان هم تحوّل ایجاد میشود، زبان به جامعه وابسته است و به طبع با تحّول که در جامعه رخ میدهد زبان هم تحّول میگیرد و واژگان که افراد در جامعه به کار می برند بیش از هر چیزی دگرگونیهایی اجتماعی را در جامعه باعث میشود.

 

آشنایی با گویشهای محلّی و منطقه ای یک محدوده سرزمینی از جمله رفسنجان به عنوان یکی از راههای شناخت آداب و رسوم و خلقیّاتی یک قوم و یک گروه محسوب میشود.

 

گاه با شناخت گویشها، اصطلاحات، ضرب المثلهای یک منطقه نحوه نگرش رفتار اجتماعی آن منطقه به عنوان آداب و رسوم آن خطه خودنمایی میکند.

 

گویش شناسی یکی از شاخه های علمی زبان شناسی است که هدف آن گردآوری گویشها و توصیف علمی آنها می باشد، گویشها و زبانهای محلی منبع بسیار غنی برای پژوهشهای زبانی، ادبیّات، جامعه شناسی و مردم شناسی و تاریخی می باشند استفاده از دستور و واژگان بسیاری از نکات مبهم و زیان هنگفتی که متوجه تاریخ زبانهای ایران در نتیجه تاریخ زبان فارسی خواهد شد را دریافت.در بررسی زبان شناختی پژوهشگر باید از هر دو علم زبان شناسی و دستور زبان یاری بجوید و به گفته خطیب رهبر دستور زبان فارسی از قاعده هایی که برگرفته از زبان است و درست گفتن و درست نوشتن را در بیان فکر و مطلب به ما می آموزد فراهم آمده است.

 

فکر و اندیشه در قالبی ریخته می شود که به آن جمله گویند، جمله هم از اجزایی ساخته می شود که کلمه نام دارد و هر کلمه از حرف ترکیب می شود و حرف از صوت که در هر گونه زبانی به شیوه خاص تلفظ می شود.

 

هدف زبان شناختی یک گونه زبانی نیز بررسی واژگان از نظر ساختار و ساخت شناسی
می باشد. (خطیب رهبر، 1381: 9)

 

این پژوهش شامل پنج فصل می باشد فصل اوّل  کلیّات طرح تحقیق فصل دوم پیشینه تحقیق و فصل سوّم روش تحقیق و فصل چهارم یافته های تحقیق و فصل پنجم نتیجه گیری، پیشنهاد ها و واژه نامه می باشد.موقعّیت تاریخی، جغرافیایی و طبیعی استان کرمان و شهرستان رفسنجان :

 

استان کرمان :