1

فصل اول. کلیات تحقیق

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

1-2- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………….

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………

1-4- سوال تحقیق………………………………………………………………………………………………………………

1-5- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….

1-6 – اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………

1-7- قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق………………………………………………………………………………………………….

1-7-2- -قلمرو مکانی تحقیق……………………………………………………………………………………………..

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق………………………………………………………………………………………….

1-8- پیشینه ی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………….

1-10- سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………………….

1-11- محدودیتهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….

1-12- تعاریف واژگان تحقیق………………………………………………………………………………………………

1-12-1-منطقه گرایی………………………………………………………………………………………………………….

1-12-2- جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………….

1-12-3- غرب اسیا……………………………………………………………………………………………………………

1-12-4- عوامل ژئوپولیتیک………………………………………………………………………………………………..

فصل دوم:ادبیات تحقیق

2-1- مفهوم منطقه………………………………………………………………………………………………………………

2-1-1- معیار جغرافیایی …………………………………………………………………………………………………….

2-1-2- معیار نظامی سیاسی………………………………………………………………………………………………..

2-1-3- معیار اقتصادی ………………………………………………………………………………………………………

2-1-4- معیار مبادلات…………………………………………………………………………………………………………

2-2- دیدگاههای مختلف درمورد امنیت منطقه ای………………………………………………………………….

2-3- نگرش نوواقع گرایی…………………………………………………………………………………………………..

2-4- منطقه گرایی Regionalism ………………………………………………………………………………………..

2-5- تاریخچه منطقه گرایی…………………………………………………………………………………………………

2 – 5 – 1 منطقه گرایی به سه صورت تجلی می یابد………………………………………………………………

2-6- مفهوم قدرت منطقه ای………………………………………………………………………………………………..

2-6-1- نظم هژمونیك ……………………………………………………………………………………………………….

2-6-2- نظم موازنه ای ……………………………………………………………………………………………………….

2-6-3-نظم كنسرتی……………………………………………………………………………………………………………

2-6-4- نظم امنیت دسته جمعی……………………………………………………………………………………………

2-6-5- نظم جامعه امنیتی تكثرگرا………………………………………………………………………………………..

2-7- مفهوم منطقه‌گرایی در عصر جهانی شدن……………………………………………………………………….

2-8- مفهوم ژئوکالچر(geo culture)………………………………………………………………………………..

2-9-مفهوم ژئوپولتیک……………………………………………………………………………………………………….

2-10-مفهوم ژئواکونومی……………………………………………………………………………………………………..

2-11-مفهوم قدرت و روابط بین‏ الملل در قرن بیست و یكم……………………………………………………

2-12- همگرایی و واگرایی………………………………………………………………………………………………….

2-13- همگرایی منطقه ای……………………………………………………………………………………………………

2-14- درجات همگرایی……………………………………………………………………………………………………..

2-14-1- مشترک المنافع……………………………………………………………………………………………………..

2-14-2- کنفدراسیون…………………………………………………………………………………………………………

2-14-3- فدراسیون…………………………………………………………………………………………………………….

2-14-4- اتحادیه………………………………………………………………………………………………………………..

2-15- سازمان منطقه ای………………………………………………………………………………………………………

2-16- سازمانهای بین المللی………………………………………………………………………………………………..

2-16-1- تعریف سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………………………….

2-16-2- ویژگیهای سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………………………

2-17- شخصیت بین المللی سازمانهای بین المللی …………………………………………………………………

2-18- آثار حقوقی کسب شخصیت بین المللی سازمانها………………………………………………………….

2-19- صلاحیت سازمانهای بین المللی…………………………………………………………………………………

2-19-1- صلاحیت تصریح شده سازمانهای بین المللی…………………………………………………………..

2-19-2- صلاحیت ضمنـِی سازمانهای بین المللی………………………………………………………………….

2-19-3- طریق استخراج صلاحیت ضمنی سازمانهای بین المللی……………………………………………..

2-20- عضویت در سازمانهای بین الملل ………………………………………………………………………………

2-20-1- وضعیت عضویت دولتها سازمانهای بین المللی…………………………………………………………

2-20-2- مزایا و مصونیت های سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………

2-21- طبقه بندی سازمانهای بین المللی………………………………………………………………………………..

2 – 21 – 1 – از نظر جغرافیا……………………………………………………………………………………………….

2 – 21 – 2 – از نظر اهداف………………………………………………………………………………………………..

2 – 21 – 3 از نظر اختیارات………………………………………………………………………………………………..

2 – 21 – 4 از نظر نوع اعضاء………………………………………………………………………………………………

2-22-تقسیم بندی سازمانهای جهانی به سازمان ملل از نظر تخصصی……………………………………….

2-23- سازمانهای خارج از سازمان ملل ………………………………………………………………………………..

2-24- سازمانهای غیر دولتی………………………………………………………………………………………………..

2-25- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی…………………………………………………………………………………

2-25-1- سازمان‌های بین‌المللی بین‌الدولی…………………………………………………………………………….

2-25-2- سازمان‌های بین‌المللی غیر دولتی…………………………………………………………………………….

2-26- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس تعداد اعضا…………………………………………………..

2-26-1- سازمان‌های بین‌المللی جهانی…………………………………………………………………………………

2- 26-2- سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای……………………………………………………………………………..

2-27- اقسام سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای………………………………………………………………………….

2-27-1- سازمان‌های منطقه‌ای باز………………………………………………………………………………………..

2-27-2- سازمان‌های منطقه‌ای نیمه باز یا نیمه بسته………………………………………………………………..

2-27-3- سازمان‌های منطقه‌ای بسته……………………………………………………………………………………..

2-28- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس نوع فعالیت…………………………………………………..

2-28-1- سازمان‌های بین‌المللی با صلاحیت عام …………………………………………………………………..

2-28-2- سازمان‌های بین‌المللی با صلاحیت خاص ……………………………………………………………….

2-29- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس هدف…………………………………………………………..

2-29-1- سازمانهای بین‌المللی با هدف همكاری……………………………………………………………………

2-29-2- سازمانهای بین‌المللی با هدف وحدت (فراملی یا فوق‌ملی)…………………………………………

2-29-3- شخصیت حقوقی سازمان‌های بین‌المللی………………………………………………………………….

2-30- سطوح نظام بین الملل……………………………………………………………………………………………….

2-30-1- سطح نظام جهانی…………………………………………………………………………………………………

2- 30-2-سطح نظام مسلط………………………………………………………………………………………………….

2-30-3- سطح نظامهای منطقهای…………………………………………………………………………………………

2-31- انواع نظام های بین المللی………………………………………………………………………………………….

2-32-جایگاه جمعیت در ژئوپلیتیک……………………………………………………………………………………..

2-33-عوامل فرهنگی تاثیر گذار بر روابط بین الملل منطقه ای…………………………………………………..

فصل سوم :مواد و روش ها

3-1- محیط شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………………………..

3-1-1- موقعییت ژئوپلیتیک ایران…………………………………………………………………………………………

3-2- حوزه های ژئوپلیتیك و ژئواكونومیكی مجاور ایران ……………………………………………………….

3-2-1-حوزه ژئوپلیتیك دریای خزر……………………………………………………………………………………..

3-2-2- حوزه ژئوپلیتیك خلیج فارس…………………………………………………………………………………..

3- 2-3- حوزه ژئوپلیتیك قفقاز آناتولی ……………………………………………………………………………….

3-2-4- حوزه ژئوپلیتیك دریای عمان و اقیانوس هند……………………………………………………………..

3-2-5- حوزه ژئوپلیتیك فلات ایران…………………………………………………………………………………….

3-2-6- حوزه ژئوپلیتیك آسیای مركزی ………………………………………………………………………………

3-3- عناصر ژئوپلتیک تاثیرگذار بر سیاست منطقه گرائی جمهوری اسلامی ایران……………………….

3-3-1- جغرافیای طبیعی ……………………………………………………………………………………………………

3-3-2- ژئوكالچر ایران و تاثیر آن در منطقه(ژئوپلیتیك فرهنگی)…………………………………………….

3-3-3- ژئواكونومی ایران و نقش آن در منطقه ……………………………………………………………………..

3-3-4- جایگاه هیرو پولیتیک………………………………………………………………………………………………

3-4- عوامل اجتماعی………………………………………………………………………………………………………….

3-4-1- قومیّت………………………………………………………………………………………………………………….

3-4-2- ساختار قومی و توزیع فضایی جمعیت در ایران………………………………………………………….

3-4-2-1- ایلات بلوچه……………………………………………………………………………………………………..

3-4-2-2- طوایف براهوئی………………………………………………………………………………………………….

3-4-2-3- اقوام ترك………………………………………………………………………………………………………….

3-4-2-4- كردها……………………………………………………………………………………………………………….

3-4-2-5- لرها و لك ها…………………………………………………………………………………………………….

3-4-2-6- ایلات عرب……………………………………………………………………………………………………….

3-5-آذری ها……………………………………………………………………………………………………………………..

3-6-كردها…………………………………………………………………………………………………………………………

3-7-عرب ها……………………………………………………………………………………………………………………..

3-8-بلوچ ها………………………………………………………………………………………………………………………

3-9-ترکمن ها………………………………………………………………………………………………………………….

3-10- تهدیدات ناشی از تنوع و تعدد قومی…………………………………………………………………………..

3-10-1- منازعات قومی……………………………………………………………………………………………………..

3-11- نیروهای همگرایی…………………………………………………………………………………………………….

3-11-1 دفاع وحراست از تمامیت ارضی………………………………………………………………………………

3-12- فرصت های ناشی از تنوع قومی…………………………………………………………………………………

3-12-1- تعدد قومی یا تکثر فرهنگی……………………………………………………………………………………

3-12-2- تنوع قومی و توسعه حوزه تأثیر ملی……………………………………………………………………….

3-12-3- تنوع قومی عامل توزیع فضایی جمعیت…………………………………………………………………..

3-12-4- تنوع قومی عامل رقابت بین اقوام……………………………………………………………………………

3-12-5- قومیت های فرامرزی و قابلیت تعاملات اقتصادی…………………………………………………….

3-13-انطباق حوزه هاى ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک و جایگاه منطقه و ایران………………………….

3-14-قومیت و نژاد در غرب آسیا………………………………………………………………………………………..

3-15- جمعیت ایران در گذر زمان………………………………………………………………………………………..

3-16- زبان‌های ایران………………………………………………………………………………………………………….

3-17-آمارهای زبانی…………………………………………………………………………………………………………..

3-18- تمدن ایرانی و تكثر فرهنگی ……………………………………………………………………………………..

3-19- معرفی كوتاه قومیتهای مرزنشین ایران ومیزان مجانست اقوام کشورهای مجاور………………..

3-19-1- آذری ها …………………………………………………………………………………………………………….

3-19-2- كردها………………………………………………………………………………………………………………….

3-19-3- عرب ها………………………………………………………………………………………………………………

3-19-4- بلوچ ها……………………………………………………………………………………………………………….

3-19-5- تركمن ها…………………………………………………………………………………………………………….

3-20- مرزهای سیاسی ایران خشکی و آبی……………………………………………………………………………

3-21- ویژگی های قدرت منطقه ای……………………………………………………………………………………..

101

3-21-1- منابع قدرت…………………………………………………………………………………………………………

101

3-21-2- نفوذ در منطقه………………………………………………………………………………………………………

104

3-21-3-تاثیر گذاری منطقه ای…………………………………………………………………………………………….

107

3-21-4- پذیرش از سوی سایر دولت ها………………………………………………………………………………

108

3-22- موافقت نامه تجارت منطقه ای……………………………………………………………………………………

109

3-22-1- منافع موافقت‌نامه تجاری……………………………………………………………………………………….

109

3-22-2- «هزینه‌های» موافقت‌نامه تجاری………………………………………………………………………………

110

3-23- سودمندی تجارت آزاد با همسایگان و در منطقه…………………………………………………………..

111

3-24- منافع سیاسی- امنیتی تجارت آزاد با همسایگان…………………………………………………………….

113

3-25- روش های پژوهش در علوم رفتاری ………………………………………………………………………….

114

3-25-1 – دسته بندی روش های تحقیق بر اساس هدف…………………………………………………………

114

3-25-1-1- تحقیق بنیادی…………………………………………………………………………………………………..

114

3-25-1-2- تحقیق كاربردی………………………………………………………………………………………………..

114

3-26- دسته بندی روش های تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده ها………………………………………

114

3-26-1 – تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی…………………………………………………………………………….

115

3-26-2- تحقیق پیمایشی (Survey Research)……………………………………………………………………..

115

3-26-2- 1- روش مقطعی (Cross Sectional)…………………………………………………………………….

115

3-26-2- 2- روش طولی (Longitudinal)……………………………………………………………………………

115

3-26-2- 3- روش دلفی (Delphi Technique)…………………………………………………………………….

115

3-27- تحقیق همبستگی (Correlational Research)……………………………………………………………..

115

3-27-1- همبستگی دو متغیری…………………………………………………………………………………………….

116

3-27-2- تحلیل رگرسیون…………………………………………………………………………………………………..

116

3-27-3- تحلیل کوواریانس…………………………………………………………………………………………………

116

3-28- تحقیق پس رویدادی (Ex-Post Facto)……………………………………………………………………

116

3-29- تحقیق آزمایشی………………………………………………………………………………………………………..

116

3-30- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………

117

3-31- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………

3-31-1- متغیر مستقل………………………………………………………………………………………………………..

3-31-2-متغیروابسته…………………………………………………………………………………………………………..

فصل چهارم:یافته های تحقیق

117

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

120

4-2- تجارب همگرایی……………………………………………………………………………………………………….

124

4-2-1-همگرایی در اروپای غربی…………………………………………………………………………………………

124

4-2-2- همگرایی در آسیای جنوب شرقی……………………………………………………………………………..

125

4-3- اهمیت جغرافیای ایران در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………………

125

4-4- ایران پل منطقه ای………………………………………………………………………………………………………

126

4-5- ایران منطقه ای در گذر زمان………………………………………………………………………………………..

128

4-6- غرب آسیا و نقش جغرافیایی ایران در منطقه………………………………………………………………….

129

4-7- جایگاه استراتژیك و ژئواكونومیك ایران………………………………………………………………………..

133

4-7-1- موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه غرب آسیا و جهان بعد از 11 سپتامبر ………………………

136

4-8- دلایل اهمیت ژئواستراتژیک ایران در قرن 21 (هارتلند انرژی)………………………………………….

141

4-9- نظریه بیضی استراتژیک جفری کمپ…………………………………………………………………………….

143

4-10- هلال خصیب…………………………………………………………………………………………………………..

144

4-11- اهمیت ژئوکالچر ایران………………………………………………………………………………………………

144

4-12-تحلیل وضعیت جهان اسلام………………………………………………………………………………………..

145

4-12-1-ریملند شیعی و نقش جمهوری اسلامی ایران در تمدن اسلامی……………………………………

145

4-13- بیداری اسلامی، و تغییر ژئوپلیتیک منطقه…………………………………………………………………….

147

4-13-1- سقوط صدام………………………………………………………………………………………………………..

147

4-13-2- جنگ سی و سه روزه……………………………………………………………………………………………

147

4-13-3- انقلاب در کشورهای عربی……………………………………………………………………………………

148

4-13-4- سناریوهای مربوط به “میدان نبرد تمدنی”……………………………………………………………….

149

4-14- سناریوی “ایران به مثابه قدرت مسلط منطقه ای”(ژئوکالچر)………………………………………….

150

4-15- اكو (ECO)……………………………………………………………………………………………………………..

150

4-16-زمینه‌های همگرایی اقتصادی در اكو……………………………………………………………………………..

151

4-16-1- مشابهت نظامهای اقتصادی…………………………………………………………………………………….

151

4-16-2- مكمّل بودن اقتصاد کشورهای منطقه اكو………………………………………………………………….

152

4-16-3- الگوی تجارت خارجی كشورها……………………………………………………………………………..

152

4-17- بازار مشترك اسلامی خاورمیانه………………………………………………………………………………….

154

4-17-1- زمینه ها………………………………………………………………………………………………………………

154

4-17-1-1- منابع و ذخایر…………………………………………………………………………………………………..

154

4-17-1-2-بازار منطقه ای خاورمیانه و آسیای مركزی…………………………………………………………….

154

4-17-1-3- راههای ارتباطی و حمل و نقل…………………………………………………………………………..

154

4-17-2- مراحل تشكیل بازار مشترك اسلامی در خاورمیانه…………………………………………………….

154

4-17-3- مزایای ایجاد بازار مشترك اسلامی در غرب آسیا………………………………………………………

154

4-18- بررسی موقعیت و چالش ها ی ژئوپلتیک درایران و غرب آسیا……………………………………….

155

4-19- موانع همگرایى جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا و جهان اسلام……………………………..

161

4-19-1- استبداد داخلى…………………………………………………………………………………………………….

161

4-20- اختلافات سیاسى……………………………………………………………………………………………………..

162

4-21- ملى‌گرایی افراطی……………………………………………………………………………………………………..

163

4-22- رقابت‌ به‌جای همکاری……………………………………………………………………………………………..

164

4-23- بى‌ثباتى سیاسى………………………………………………………………………………………………………..

165

4-24- استعمار خارجی……………………………………………………………………………………………………….

166

4-25- صهیونیسم……………………………………………………………………………………………………………….

167

فصل پنجم:تجزیه و تحلیل،ارزیابی فرضیه و نتیجه گیری

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

169

5-2- ارزیابی فرضیه تحقیق………………………………………………………………………………………………….

170

5-2-1- ارزیابی فرضیه اول………………………………………………………………………………………………….

170

5-2-2- ارزیابی فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………

171

5-3- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….

173

5-4- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………

175

5-4-1- پیشنهادات نظری…………………………………………………………………………………………………….

175

5-4-2- پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………..

179

5-5- مقایسه دو تحقیق……………………………………………………………………………………………………….

179

منابع وماخذ

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………..

182

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..

185

منابع اینترنتی……………………………………………………………………………………………………………………….

188

چکیده انگلیسی (Absract) ……………………………………………………………………………………………….

189


فهرست جداول
عنوان	صفحه
3-1- نتایج سرشماری جمعیت1390…………………………………………………………………………………..	89
3 -2- شاخصهای جمعیتی سال 1390…………………………………………………………………………………	90
3-3- ترکیب زبانی مردم ایران2008……………………………………………………………………………………	92
3-4- ترکیب زبانی مردم ایران2006……………………………………………………………………………………	93
3-5- جمعیت استانهای ایران بر پایه سرشماری سال‌های ۱۳۸۵‏، برآورد سال ۱۳۸۹‏و ۱۳۹۰ خورشید…….	94

فهرست نمودارها
عنوان	صفحه
2-1 – سهم جمعیتی هر یک از مناطق جغرافیایی دنیا از کل جمعیت دنیا………………………………….	57
3-1- تولیدات نفتی جهان…………………………………………………………………………………………………..	70
3-2- منابع تامین کننده انرژی جهان…………………………………………………………………………………….	70
3-3- الگوی مصرف انرژی های اولیه در مناطق مختلف…………………………………………………………	71

فهرست تصاویر
عنوان	صفحه
2 – 1 – فرآیندهای همگرایی وواگرایی………………………………………………………………………………….		34
3-1- نقشه سیاسی جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………		61
3 – 2 – نقشه سیاسی آسیا……………………………………………………………………………………………………		62
3-3- نقشه سیاسی جهان……………………………………………………………………………………………………..		63
3-4- نقشه کشورهای غرب آسیا…………………………………………………………………………………………..		64
3 -5- نقشه جغرافیای طبیعی ایران و غرب آسیا……………………………………………………………………..		67
3-6- مسیرهای اصلی حمل و نقل دریایی و زمین………………………………………………………………..		69
3-7- نقشه رودخانه های منطقه…………………………………………………………………………………………….		72
3-8 – محل سکونت اعراب در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………………		99
3-9- محل سکونت فارس ها در منطقه غرب آسیا………………………………………………………………….		100
3-10- محل سکونت ترک زبانها در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………..		100
3-11- محل سکونت کردها در منطقه غرب آسیا…………………………………………………………………….		101

فهرست عکسها
عنوان	صفحه
3-1- جاده پایانه رازی خوی – ایران – ترکیه………………………………………………………………………	98

چکیده:

اساس منطقه گرایی بر این مبنا استوار است که نیل به یک وحدت جهانی در شرایط کنونی مشکل به نظر می رسد و باید با عوامل پیوند دهنده منطقه ای زمینه حصول به آرمان جهانی شدن را فراهم ساخت .جهان گرایان که با این دیدگاه به قضیه منطقه گرایی توجه کرده اند، به این امید دل بسته اندکه پیوندهای منطقه ای که محصول نیاز طبیعی و جغرافیایی باشد می تواند در مراحل تکامل، به یک نظام جهانی بینجامد.مشترکات جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این امکان را به دولت های واقع در یک منطقه جغرافیایی می دهد که از امکانات خود با همکاری مشترک بهره برده و ضمن تامین کمبودهای یکدیگر در زمینه های مختلف به سرما یه گذاری و تولید مشترک بپردازند.

در این فضای نوین،کشور ما نیز در یکی ازحساس ترین موقعیت های ژئوپلتیک جهان قرار گرفته ،به گونه ای که مناطق ژئوپلتیکی فعالی با کارکرد های گسترده و پرشمار گرداگرد آن را فراگرفته و آن را به صورت کانون جاذبه دیپلماسی منطقه ای وجهانی در آورده است.این موقعیت نه تنها باعث تاثیرگذاری ایران بر فرایند تحولات منطقه ای می شودبلکه کارکرد مناطق پیرامونی نیز می تواند مسائل ایران را زیر سایه خود قرار دهد.این پژوهش به بررسی موقعیت جغرافیایی ایران و توان نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا می پردازد همچنین تاثیر منابع انرژی و ویژ گی ژئو کالچرایران بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه بر منطقه گرایی درغرب آسیا می پردازد.این پایان نامه در پنج فصل در پی پاسخ به این سؤال که ژئوپلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در مقیایسه با سایر کشورها در منطقه ی غرب آسیا مؤثراست که مفاهیم آن در فصول پنجگانه به صورت کلیات تحقیق و ادبیات تحقیق و مواد و روش ها و یافته های آن ارائه گردیده که در نهایت تجزیه و تحلیل و ارزیابی فرضیه ها در فصل پنج نیز تهیه شده است.روش تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی می باشد وگرد آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و سایت های اینترنتی استفاده شده است روش تحقیق ژئوپلتیک با استفاده از داده های جغرافیایی و سیاسی در این تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد. مهمترین نتایج تحقیق عبارتند از: با توجه به مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر، ایران می تواند نقش موثری در منطقه گرایی غرب آسیا ایفا کند و همجنین تاثیر رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران به خوبی نمایان شده است و بابرقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و کاهش کشمکش بین دولت ها و بهر مندی از توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت منطقه گرایی گام های مؤثری را برداشت.

کلمات کلیدی: منطقه گرایی ،جمهوری اسلامی ایران،غرب آسیا،عوامل ژئوپولیتیک

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

در دو دهه اخیر منطقه گرایی به یکی از اصلی ترین موضوعات خاص رشته های علوم اجتماعی،سیاست مقایسه ای،اقتصاد بین الملل،روابط بین الملل و اقتصاد سیاسی بین المللی تبدیل شده است. در تعریف مفهوم منطقه گرایی در میان پژوهشگران حوزه های مطالعات منطقه ای و روابط بین الملل اتفاق نظر وجود ندارد.در بیشتر موارد همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایی یکسان بر آورد می شود.شاید یکی از دلایل این مساله آن باشد که همگرایی بسیار ملموس تر و عینی تر در سطح منطقه ملاحظه می شود در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه با فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی یکسان شناخته می شود،که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی وسیاسی میان دولت ها وسایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.عوامل موثر در تحلیل منطقه گرایی بسیار گسترده اند ودر بیشتر موارد منطقه گرایی بر حسب درجه انسجام اجتماعی(زبان،قومیت،نژاد،فرهنگ،مذهب،تاریخ و آگاهی از میراث مشترک)،همگرایی اقتصادی(الگوها و رژیم های تجاری و هم تکمیلی اقتصادی)،یکپارچگی سیاسی(نوع رژیم،ایدئولوژی و زمینه های فرهنگی مشترک) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای)تجزیه و تحلیل می شود.در اصل منطقه به صورت ترکیبی از عواملی مانند نزدیکی جغرافیایی،درجه بالای ارتباطات،چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می شود.با توجه به اینکه مناطق پویایی خاص دارند،ضروری است همکاری های منطقه ای بر اساس رشد تعامل های اقتصادی،سیاسی،اجتماعی وهویتی،میزان جریان های تجاری،ویژگی ها،ارزشها و تجارب مشترک مورد توجه قرار گیرد(الهه کولایی،2:1389)

از زمان پایان یافتن جنگ سرد، بازگشت منطقه گرایی در تمام جهان مشهود شده است. توافقات تجاری منطقه ای نیز از جهت تعداد و نیزاز جهت برجستگی، به گونه قابل توجه رشد و افزایش داشته است. تنها از تاریخ ژوئیه سال 2007، به بعد تعداد 380 توافقات تجاری منطقه ای به اطلاع سازمان تجارت جهانی رسیده است.از این مجموعه 205 توافق در همان تاریخ در حال اجرا بود. فرایند منطقه گرایی، غیر قابل تغییر به نظر میرسد و با انتقاداتی که صرفا یک موج به نظر میرسد کنار گذاشته نخواهد شد. با این وجود چنین گرایشی مسایل اختلاف برانگیز را از قبیل اینکه آیا منطقه گرایی مانع فرایند جهانی شدن است یا سکوی پرتاب برای آن محسوب میشود، به وجود آورده است.تعدادی پروژه های منطقه گرا را به عنوان مانع جهانی شدن اقتصادی می بینند- دیگران آن را به عنوان مسیری به سوی چند جانبه گرایی در نظر میگیرند. آقای هیتن استدلال میکند که منطقه گرایی جدید را نمی توان به سادگی «سکوی پرتاب» در این فرایند طولی در نظر گرفت، اما این ضرورتا به این معنا نیست که منطقه گرایی جلو جهانی شدن مانع ایجاد می کند. (الهه کولایی،6:1389)

1-2- بیان مسئله

پس از پایان جنگ سرد فکر منطقه گرایی در جهان مشهود می باشد چون یکی از راه های حل بحران های موجود در جهان استفاده از الگوی منطقه گرایی می باشد که وجود منافع مشترک احساس تهدید و دشمن مشترک، وجود زمینه های عینی مشترک نظیر فرهنگ ، امنیت ، سیاست های اقتصادی و رژیم سیاسی و استفاده بیشتر از توان موجود در منطقه و افزایش قدرت و جایگاه در عرصه جهانی که با استفاده از اتحاد و ائتلاف بین چند کشور در منطقه صورت میگیرد خود می تواند عاملی در تشدید فکر منطقه گرایی باشد.

امروزه شتاب و عجله به سوی منطقه گرایی و افزایش توافقات تجارت منطقه ای خود نشانگر میزان این اشتیاق می باشد در این راستا از اتحادیه اروپا می توان یکی از پیشگامان نام برد بطوریکه تشکیل اتحادیه اروپا که ما حصل منطقه گرایی می باشد آن هم بین کشورهایی که ( بعضاً اصلاً همدیگر را قبول نداشته ) نتیجه تصمیمات عاقلانه ای بود که توسط دولتمردان این کشور ها صورت گرفت.

با توجه به پیشینه موجود در زمینه منطقه گرایی اصولاً هر قدر انسجام اجتماعی ( زبان ، قومیت ، فرهنگ ، مذهب ، تاریخ ، آگاهی از میراث گذشته ) و انسجام اقتصادی و یک پارچگی سیاسی تو ام با انسجام سازمانی بیشتر باشد روند منطقه گرایی سریعتر و موثر تر خواهد شد و از طرف دیگر از آنجایی که منطقه عبارتست از گروهی از کشور ها و دولت های مجاور هم که از نظر جغرافیایی معمولا دارای موسسات سیاسی و اقتصادی مشترک باشند لذا منطقه گرایی به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی شان به راحتی شکل می گیرد . بنابراین تلاش برای ایجاد منطقه گرایی باید بین کشورهایی صورت گیرد که این ویژگی را دارند.

منطقه گرایی بر خلاف جهانی سازی خواست و فرایند ارادی می باشد که دولت ها با شناخت ظرفیت های خود و طرف مقابل با ملاحظه نیازها و وابستگی متقابل اقدام به همکاری مشترک در راستای تامین منافع مشترک انجام می دهند با نگرش اجمالی به روند تاریخی منطقه گرایی به راحتی میتوان دید که در روش سنتی کنش گران و نیروهای عملیاتی صرفا در تمایلات دولتی خلاصه می شد ولی در نوع نوین منطقه گرایی کنش گران و نیروهای غیر دولتی نیز در برگرفته می شوند که نسبت به نوع کلاسیک جامع تر و بارزتر است زیرا به رشد یک پارچگی اجتماعی در محدوده یک منطقه و تعاملات اجتماعی بیشتر منتهی می گردد.

روند منطقه ای شدن خود مسلزم تغییر وضعیت ناهمگونی به وضعیت همگونی با توجه به ابعاد مختلف نظیر اقتصاد ، امنیت ، سیاست و فرهنگ و رژیم سیاسی موجود می باشد لذا کشور ها تلاش میکنند تا موجودیت و هویت نوینی را خلق کنند و هر کشور از هویت و منافع خود در ارتباط با همبستگی و مشارکت با سایر مجموعه ها دفاع کند و از بعد اخلاق گرایی هنجاری از نظر سیاست منطقه گرایی کشورها در تعامل با یکدیگر ضمن خلق هویت جدید مبتنی بر قالب های ادراکی و رفتاری و هنجارهای مشترک تلاش به ساختار اقتصادی براساس شرایط هم تکمیلی در اولویت کاری قرار می گیرد و در نتیجه زمینه برای شکل گیری و سازمان دهی مجموعه جدید فراهم خواهد شد.مجموعه ای که می تواند تولید اقتصادی را ارتقا دهد و زمینه همکاری اجتماعی را بیش از پیش فراهم آوردو ابزار آلات اقتصادی جایگزین اهداف نظامی شود و ماهیت ژئواکونومی به وجود آمده به خودی خود وسیله اصلی برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی گردد و از طرفی هم در گذشته کسب قدرت با استفاده از عامل نظامی و در راستای آن کشور گشایی بود اما در جهان امروز عامل اقتصادی تجارت جهانی و بازار رقابت جایگزین آن شده است لذا برای افزایش توان اقتصادی و بالا بردن قدرت در سطح بین المللی باید به منطقه گرایی روی آورد . وحدتی که در سایه چنین اتحادی به وجود می آید خود یک نوع وحدت آرمانی بوده که بیشتر از طریق احساس نیاز و همکاری متقابل با رغبت و اراده عقل و تدوین به سوی آن کشیده می شویم . اینک این سوال مطرح می شود : اگر کشورهای اروپایی با آن همه اختلاف سلیقه و داشتن کینه و دشمنی ها بعد از جنگ ها توانسنه اند اتحادیه ایی را تشکیل بدهند که روز به روز بر دامنه اتحاد و یکپارچگی شان بیفزاید ، آیاکشور های منطقه غرب آسیا که به دلایل مسلمان بودن اکثریت آنها و برخورداری از قیودات اخلاقی خصومتی تا آن حد را ندارند، امکان ره یابی به چنین اتحاد منطقه ای را تجربه نخواهند کرد؟ با توجه به تفاوت هایی که در بین کشورها در زمینه های مختلف وجود دارد به نظر می رسد که در عصر ارتباطات وسیعتر و سریعتر نیاز کشورها به همدیگر جهت تکمیل نواقصات خود و ایجاد زمینه داد و ستد بیشتر شده است. اینک این موضوع مطرح می شود از آنجایی که در ژئوپلتیک جهان علاوه بر عوامل طبیعی و انسانی و اقتصادی و امنیتی مسائل ایدئولوژیک نیز می توانند برای یک منطقه و منطقه گرایی مؤثر باشند. روند منطقه گرایی در غرب آسیا از چه روندی باید تبعیت کند. که در این زمینه می توان گفت ایران زیرساخت های لازم منطقه گرایی را در یک میدان کاربردی دارد که نه تنها متضمن منافع ملی خود بلکه منطقه و در نتیجه اقتدار و ارتقاء جایگاه بین المللی را در بر خواهد داشت. زیرا مؤلفه های ژئوپلتیک تأثیرگذار بر نقش آفرینی منطقه گرایی در غرب آسیا را در حد مطلوبی داشته و تمرکز بر منطقه گرایی و گسترش تعاملات در قالب اتحادیه ها و ائتلاف های سیاسی امنیتی، فرهنگی و اقتصادی با ملت ها و دولت های منطقه نه تنها فرصت هایی را برای ایفای نقش و نفوذ ایران در منطقه را فراهم می کند بلکه از خطرات احتمالی امنیتی در آینده نیز پیشگیری بعمل خواهد آورد که سرانجام قدرت بازیگری ایران در سطح روابط با قدرت های بزرگ افزایش خواهد یافت. که از این عوامل تأثیرگذار می توان از موقعیت جغرافیای ایران در غرب آسیا ژئوکالچر و ژئواکونومی و توانمندی منابع انرژی و موقعیت هیرو پولیتیک و مذهب (بخصوص شیعه) و زبان نام برد. که از نظر موقعیت جغرافیای طبیعی، سرزمین ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان دو منطقه تأثیرگذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز و اشراف بر آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز احاطه دارد که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین المللی ویژگی خاصی را به موقعیت ایران داده است. شکل کوه های مرتفع زاگرس و البرز ذخائر عظیم نفتی و گاز، موقعیت ترانزینی ایران، که نزدیک ترین راه منطقه غرب آسیا و جنوب شرق آسیا به اروپا و شمال آفریقا می باشد و علاوه بر آن وسعت ایران در مقایسه با کشورهای منطقه و قرار گرفتن ایران بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب که ایران را در طول حیاتش به یک معبر تجارتی و سیاحتی بین ساکنین دو بخش آسیای مرکزی و شرق از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر تبدیل کرده است.

این موقعیت خاص باعث شده که ایران از تمدن های بزرگ چین و هند و مدنیت های بین النهرینی، مصر و یونان و رم نیز بی نصیب نماند و از نظر ژئوکالچر (ژئوپلتیک فرهنگی) نیز به دلیل همگونی فرهنگی اعم از زبان و مذهب با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی خود از جایگاه ویژه ای برخوردار باشند بسیاری از کشورهای مستقل امروزی نظیر عراق، افغانستان بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از ایران بودند و تاریخ مشترک آنها به عنوان نقطه اتصالی نسل های بشری می تواند در همگرایی نوین مؤثر باشد. شایان ذکر است است از آنجاییکه ایران به دلیل قرار گرفتن در مرکز چند منطقه غنی منابع طبیعی نظیر دریای خزر منطقه آسیای مرکزی از اهمیت خاص ژئواکونومی نیز برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرایی می تواند بیشترین بهره را ببرد و همچنین می تواند از منابع نفتی و فرآورده های آن که مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند و صنعتی جهانی می باشد نام برد که یکی از محورهای اصل بحث ژئواکونومی می باشد و بجز موارد گفته شده مسائلی نظیر جایگاه هیدرولوژیک (نقش آب) که می توان گفت اگرچه ایران جز مناطق کم بارش نسبت به جهان می باشد. اما نسبت به کشورهای حوزه خاورمیانه از جایگاه مطلوبی بهره مند است و به همراه این مزیت از نقطه نظر جمعیتی ایران در بین کشورهای آسیای مرکزیو غرب آسیا و قفقاز و خلیج فارس بیشترین جمعیت را دارد. که خود می تواند مبنای خوبی برای همکاری و منطقه گرایی در غرب آسیا به حساب آید. که در این پایان نامه عوامل ژئوپلتیک به عنوان متغیر ثابت و منطقه گرایی به عنوان متغیری وابسته در محدوده منطقه در غرب آسیا مورد تأکید قرار می‎گیرد. (پیشگاهی فرد،32:1382)

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

ماهیت نظام بین الملل در دنیای امروز به گونهای است که به همان اندازه که دامنههای نقش و نفوذ و منافع ملی قدرت ها در دنیا افزایش می یابد به همان اندازه نیز ضرورت گسترش تعامل و همکاری و نیاز به ائتلاف ها و تمرکز بر منطقه گرایی نیز گسترش می یابد. به عنوان نمونه حضور آمریکا درمناطق مختلف جهان زمانی اتفاق افتاد که منافع آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان یک ابرقدرت در مناطق مختلف جهان گسترش یافت و به تبع نیاز به شناخت ملتها و ائتلاف با دولتهای جهان در مناطق مختلف یک امر اجتناب ناپذیر گردید. درسال 2009 نیز همزمان با شکست استراتژی بوش در ایجاد یک دنیای تک قطبی به رهبری آمریکا، دولت اوباما استراتژی جدید آمریکا را مبتنی بر ایجاد همکاری و ائتلا ف با دولت ها و ملت های دوست و رقیب برای حل مسائل جهانی و منطقهای و به عبارت دیگر تمرکز بر نوعی منطقه گرایی قرار داده است.

ایران نیز به دلیل ژئوپلتیک حساس خود از جمله قرارگرفتن در بین بحرانهای منطقهای عراق و افغانستان و همچنین ماهیت مسایل سیاسی – امنیتی که با آنها روبرو است، از جمله برنامه هستهای، به نوعی با مسایل نظام امنیت بین الملل درارتباط مستقیم است. گسترش نقش و دامنههای منافع سیاسی- امنیتی و اقتصادی ایران درسطح منطقهای و جهانی با نیاز به تعامل و شناخت بیشتر از مناطق مختلف جهان به خصوص منطقه خاورمیانه و غرب آسیا افزایش یافته است. حضور فعال ایران درمناطق مختلف جهان تا جایی که با اهداف اقتصادی و سیاسی – امنیتی و استراتژیک ایران هماهنگ باشد به نفع یک قدرت درحال رشد مانند ایران است. منطق روابط بین الملل در دنیای امروز به گونهای است که وجود تعامل، ائتلاف و اتحاد را یک امر ضروری می سازد. دستیابی به چنین امری بدون یک سیاست خارجی فعال امکان پذیر نیست. از آنجا که مسایل ایران با مسایل جهانی در ارتباط هستند، تقویت منطقه گرایی و افزایش دامنه های نقش و نفوذ ایران می تواند درخدمت اهداف توسعهای و رفع تهدیدات امنیتی و رشد اقتصادی کشور قرارگیرد.

1-4-سؤ ال تحقیق

ژئو پلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران موثراست ؟

1-5- فرضیات تحقیق

تحقیق پیش رو دارای دو فرضیه می باشد:

1- موقعیت جغرافیایی ایران می تواند بر نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا موثر باشد.

2- منابع انرژی و ویژ گی ژئو کالچرمی تواند بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه در منطقه گرایی غرب آسیا مؤثر باشد.

1-6 – اهداف تحقیق

اهداف تحقیق بصورت زیر می باشد

تبیین و شناخت مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

تحلیل توانمندی های ایران بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

-بررسی محدوده واقعی نفوذ جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا

نشان دادن اینکه برقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و کاهش کشمکش بین دولت ها صورت می گیرد و توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت این منطقه گرایی می تواند نقش مؤثری داشته باشد.

تحلیل رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران .

1-7- قلمرو تحقیق

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق

قلمرو زمانی در این پایان نامه از سال1357الی 1394یعنی زمانی است که جمهوری اسلامی ایران ظاهر می شود وتا امروز که نقش یک قدرت منطقه ای را بازی می کند.

1-7-2- قلمرو مکانی تحقیق

قلمرومکانی تحقیق حاضرغرب آسیا یا جنوب غربی آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است.

غرب آسیا شامل کشورهای ایران،ارمنستان،جمهوری آذربایجان،بحرین،قبرس،گرجستان،عراق، اردن،کویت،لبنان،عمان،فلسطین،قطر،عربستان سعودی،سوریه،ترکیه،امارات متحده عربی،یمن می باشد.از نظر محدوده زمانی دو دهه اخیر می باشد.

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق

این تحقیق مقایسه تطبیقی تاثیر گذاری مولفه های ژئوپولیتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی

ایران را مورد مطالعه قرار میدهد.

1-8- پیشینه ی تحقیق

1-در سال 1380،دکتر عزت الله عزتی در کتاب ژئوپلتیک در قرن بیست و یکم ژئوپلتیک را تکیه گاه واقعیت ها دانسته و از طرفی هم برای ورود به صحنه سیاسی بین المللی اتکاء به قدرتی را که دارای منبع و منشأ جغرافیایی یعنی در حقیقت حیطه ژئوپلتیکی باشد را ضروری قلمداد نموده است. واز موقعییت جغرافیایی وانسان بعنوان دو عامل مهم ثابت ومتغیردرژئو پلیتیک ودو قطب اصلی اشاره نموده است

2- در سال 1385،دکتر عمران علیزاده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود از عوامل ژئوپلتیک تأثیرگذار بر همگرایی های منطقه ای اشاره نموده که در آن محوریت جمهوری اسلامی ایران را با بیان مشترکاتی نظیر قومیت، زبان و خط، دین و مذهب و فرهنگ و تاریخ میراث مشترک مورد تأکید قرار داده و این تشابهات را موجب تقویت در همگرایی برای منطقه گرایی را متذکر شده اند .

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب