الف) نفع عقلایی و مشروع.. 5

 

ب) منافع مادی و منافع معنوی.. 7

 

ج) نسبیت نفع.. 8

 

گفتار دوم: قابلیت داد و ستد.. 9

 

گفتار سوم: قابلیت اختصاص یافتن.. 9

 

مبحث دوم: آثار حقوقی تعریف مال.. 10

 

فصل سوم: عطف به ماسبق شدن این قانون (از ابتدای سال 1303).. 12

 

مبحث اول: محدوده قانون در حقوق جزای ماهوی.. 12

 

گفتار نخست: سابقه تاریخی.. 13

 

الف) قاعده عطف به ماسبق نشدن قوانین جزایی در اسلام.. 13

 

ب) قاعده عطف به ماسبق نشدن قوانین جزایی در حقوق موضوعه   14

 

گفتار دوم: اشکالات مرتبط به اصل عطف به ماسبق نشدن قوانین کیفری   17

 

الف) اشکال ناشی از تاریخ قانون.. 17

 

1- قوانین جزایی مصوب مجلس شورای اسلامی.. 17

 

2- قوانینی که در نتیجه اختیارات تصویب می شوند.. 19

 

ب) اشکال مربوط به تعیین تاریخ وقوع جرم.. 20

 

1- جرم ساده و آنی.. 20

 

2- جرم مستمر.. 20

 

3- جرم مرکب.. 21

 

4- جرم به عادت.. 21

 

ج) اشکال مربوط به تشخیص شدت و خفت قوانین جزایی.. 22

 

مبحث دوم: محدوده قانون در حقوق جزای شکلی.. 24

 

گفتار نخست: دلایل عطف به ماسبق شدن قواعد شکلی.. 24

 

گفتار دوم: استثنائات وارده بر این اصل.. 25

 

بخش دوم: ماده 2. 27

 

فصل اول: ضمان.. 27

 

مبحث اول: اوصاف عقد ضمان:.. 27

 

گفتار نخست: ضمان عقد رضایی و سبب انتقال دین است:.. 28

 

گفتار دوم : ضمان عقدی معوض است:.. 28

 

گفتار سوم: ضمان عقد تبعی است:.. 28

 

گفتار چهارم : ضمان از عقود مسامحه است:.. 29

 

گفتار پنجم : ضمان عقدی لازم است:.. 30

 

مبحث دوم: انعقاد ضمان.. 30

 

گفتار نخست: تراضی و اهلیت.. 31

 

الف) لزوم تراضی:.. 31

 

ب) شکل تراضی:.. 31

 

ج) لزوم منجز بودن ضمان:.. 31

 

د) اهلیت ضامن و طلبکار:.. 32

 

گفتار دوم: موضوع ضمان.. 32

 

الف) وجود دین.. 32

 

1- التزام به تأدیه دین آینده:.. 32

 

2- ضمان از دین معلق:.. 33

 

ب) اوصاف دین.. 33

 

1- موضوع دین باید مال باشد:.. 34

 

2- موضوع تعهد باید مال کلی باشد:.. 34

 

3- لزوم مشروع بودن دین:.. 34

 

4- لزوم قابلیت تعیین دین:.. 34

 

مبحث سوم: آثار ضمان.. 35

 

گفتار نخست: اثر ضمان بین ضامن و مضمون له.. 35

 

الف) نقل ذمه (قاعده کلی).. 35

 

ب) ضمان وثیقه ای و تضامنی.. 36

 

گفتار دوم: اثر ضمان بین ضامن و مضمون عنه.. 36

 

الف) شرایط رجوع ضامن به مضمون عنه.. 37

 

1- لزوم اذن:.. 37

 

2- لزوم تأدیه:.. 37

 

ب) زمان ایجاد دین و مطالبه آن.. 38

 

1- زمان ایجاد دین:.. 38

 

2- زمان مطالبه:.. 39

 

1-2- ضمان از دین حال.. 39

 

2-2- ضمان از دین مؤجل.. 39

 

فصل دوم: کفالت.. 40

 

مبحث اول: اوصاف عقد کفالت.. 40

 

مبحث دوم: انعقاد و شرایط صحت کفالت.. 41

 

گفتار نخست: کفالت حکمی و قهری.. 41

 

گفتار دوم: لزوم معلوم و معین بودن مکفول و مکفول له.. 42

 

گفتار سوم: لزوم ثبوت دین.. 42

 

مبحث سوم: آثار کفالت.. 43

 

گفتار نخست: رابطه کفیل و مکفول له.. 43

 

الف) زمان احضار:.. 43

 

1- کفالت مطلق:.. 43

 

2- کفالت مؤجل:.. 44

 

3- کفالت موقت:.. 44

 

ب ) تکرار احضار:.. 44

 

ج ) مکان احضار:.. 45

 

گفتار دوم: رابطه کفیل و مکفول.. 45

 

الف) پرداخت دین به کفیل.. 45

 

1- کفالت به اذن مکفول انجام شده است.. 45

 

2- کفالت بدون اذن مکفول واقع شده است.. 46

 

ب) پرداخت وجه التزام:.. 46

 

مبحث چهارم: پایان کفالت.. 47

 

گفتار نخست: سقوط تعهد کفیل.. 47

 

الف) اجرای تعهد؛ احضار مکفول.. 47

 

ب ) حضور مکفول:.. 47

 

ج )  بری شدن ذمه مکفول:.. 48

 

د )  انتقال حق مکفول له به دیگری:.. 48

 

و ) فوت مکفول:.. 48

 

ه ) فوت کفیل:.. 49

 

گفتار دوم: انحلال و زوال کفالت.. 49

 

الف) فسخ کفالت: شرط خیار.. 49

 

ب) اعسار کفیل:.. 50

 

ج) اقاله کفالت:.. 50

 

فصل سوم : مجوز قانونی (امر آمر قانونی).. 51

 

مبحث اول: شرایط تحقق امر آمر قانونی.. 52

 

گفتار نخست: امر از ناحیه آمر قانونی صادر شده باشد.. 52

 

گفتار دوم: آمر باید در سلسله مراتب اداری قرار گرفته باشد   53

 

گفتار سوم: امر آمر قانونی واجد شرایط کتبی و رسمی باشد.. 53

 

گفتار چهارم: مأمور موظف به اجرای امر باشد.. 53

 

مبحث دوم: حدود مسؤولیت آمر و مأمور در اجرای قانون.. 54

 

گفتار نخست: نظریه کورکورانه.. 54

 

 

گفتار دوم: نظریه «سرنیزه آگاه».. 54

 

گفتار سوم: نظریه بینابین.. 55

 

فصل چهارم : علم (آگاه و عالم بودن به حرمت عمل مجرمانه).. 56

 

مبحث اول: علم به حکم کیفری.. 56

 

مبحث دوم: علم به حکم کیفری که پایه حکم کیفری است.. 57

 

فصل پنجم : انجام عملیات نسبت به مال (بیع، اجاره، قرض، صلح، رهن)   58

 

مبحث اول: بیع.. 58

 

گفتار نخست: مفهوم بیع.. 58

 

گفتار دوم: اوصاف عقد بیع.. 58

 

الف) بیع از عقود تملیکی است.. 59

 

ب) بیع از عقود معوض است.. 59

 

ج) مبیع باید عین باشد.. 59

 

د) عقد بیع لازم است.. 60

 

گفتار سوم: انعقاد بیع.. 60

 

الف) اصل حاکمیت اراده در بیع.. 60

 

ب) وجود و سلامت اراده.. 61

 

مبحث دوم: اجاره.. 61

 

گفتار نخست: مفهوم اجاره.. 61

 

گفتار دوم: اوصاف عقد اجاره.. 62

 

الف ) اجاره عقد تملیکی است.. 62

 

ب) اجاره عقدی است معوض.. 62

 

ج) اجاره عقدی است موقت.. 62

 

گفتار سوم: انعقاد اجاره.. 62

 

الف) وجود و سلامت اراده.. 62

 

ب) اهلیت دو طرف.. 63

 

گفتار چهارم: موضوع عقد اجاره.. 63

 

الف) عین مورد اجاره؛ اجاره مشاع.. 63

 

ب ) شرایط موضوع اجاره.. 63

 

گفتار پنجم: آثار اجاره.. 64

 

الف) اجاره عقدی است لازم.. 64

 

ب) تملیک منفعت و عوض.. 64

 

ج) تعهدهای موجر.. 64

 

د) تعهدهای مستأجر.. 64

 

مبحث سوم: قرض.. 65

 

گفتار نخست: مفهوم قرض.. 65

 

گفتار دوم: اوصاف عقد قرض.. 65

 

گفتار سوم: انعقاد قرض.. 65

 

گفتار چهارم: موضوع قرض.. 66

 

گفتار پنجم: آثار قرض.. 66

 

الف) اثر شرط اجل درعقد.. 66

 

ب) انتقال موضوع قرض:.. 66

 

مبحث چهارم: صلح.. 67

 

گفتار نخست: مفهوم صلح.. 67

 

گفتار دوم: انعقاد صلح.. 67

 

گفتار سوم: موضوع صلح.. 68

 

الف) اثر انتفاء موضوع.. 68

 

ب) بطلان صلح نامشروع.. 68

 

گفتار چهارم: آثار صلح.. 69

 

الف) در رابطه دو طرف.. 69

 

1- اثر ساقط کننده صلح؛ صلح اسقاط:.. 69

 

2- اثر اعلام کننده صلح:.. 69

 

3- اثر ایجادکننده حق:.. 70

 

ب) نسبت به اشخاص ثالث.. 70

 

1- اثر نسبی صلح:.. 70

 

2- اثر صلح به نفع شخص ثالث:.. 70

 

3- اثر صلح به زیان اشخاص ثالث:.. 71

 

مبحث پنجم: رهن.. 71

 

گفتار نخست: مفهوم رهن.. 71

 

گفتار دوم: انعقاد رهن.. 71

 

الف) لزوم ایجاب و قبول.. 71

 

ب) لزوم قبض مال مرهون.. 72

 

ج) لزوم وجود و اهلیت دو طرف در زمان قبض.. 72

 

گفتار سوم: مورد رهن.. 72

 

الف) لزوم عین بودن مورد رهن.. 72

 

ب) مورد رهن باید ملک و قابل فروش باشد.. 73

 

1- لزوم این شرط:.. 73

 

2- رهن مال غیر:.. 73

 

گفتار چهارم: آثار رهن.. 74

 

الف) حقوق و تکالیف راهن.. 74

 

ب) حقوق و تکالیف مرتهن.. 74

 

فصل ششم : ماده 238 قانون مجازات عمومی:.. 75

 

مبحث اول: تحلیل ماده.. 75

 

مبحث دوم: نسخ ماده.. 77

 

بخش سوم: جرم معرفی مال غیر به عوض مال خود، جرم در حکم کلاهبرداری   79

 

فصل اول: ماهیت جرم.. 79

 

مبحث اول: طبقه بندی حقوقی جرم.. 79

 

مبحث دوم: طبقه بندی فقهی جرم.. 79

 

فصل دوم: ارکان جرم.. 80

 

مبحث اول: رکن قانونی جرم.. 80

 

مبحث دوم: رکن مادی جرم.. 80

 

گفتار نخست: موضوع جرم.. 80

 

الف) انواع مال.. 80

 

ب) تعلق مال به غیر.. 82

 

1- عدم تعلق مال به شخص معرفی کنند:.. 82

 

2- در مالکیت دیگری بودن.. 82

 

گفتار دوم: عمل مرتکب.. 88

 

گفتار سوم: شرایط لازم برای تحقق جرم.. 88

 

گفتار چهارم: مقید بودن جرم و رابطه علیت.. 88

 

مبحث سوم: رکن روانی.. 89

 

گفتار نخست: علم مرتکب.. 89

 

الف) علم به حکم قانونی:.. 89

 

ب) علم به موضوع حکم:.. 89

 

گفتار دوم: عمد عام.. 90

 

گفتار سوم: عمد خاص.. 90

 

گفتار چهارم: انگیزه.. 90

 

فصل سوم: مجازات.. 92

 

مبحث اول: تعیین مجازات.. 92

 

       مبحث دوم : تعدد اعتباری جرم معرفی مال غیر به عوض مال خود با برخی جرایم.. 93

 

گفتار نخست: تعدد اعتباری با کلاهبرداری.. 94

 

گفتار دوم : تعدد اعتباری با جعل.. 94

 

گفتار سوم : تعدد اعتباری با جرم خیانت در امانت.. 94

 

مبحث سوم: مسائل شکلی.. 95

 

گفتار نخست: غیرقابل گذشت بودن جرم معرفی مال غیر به عوض مال خود   95

 

گفتار دوم: ادله اثبات جرم.. 95

 

گفتار سوم:  دادگاه صلاحیتدار.. 96

 

بخش چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات.. 97

 

فصل اول : نتیجه گیری.. 97

 

فصل دوم :پیشنهادات.. 99

 

منابع :.. 100

 

مقدمه

 

 طرح تحقیق

 

 

 

 

 

 

فصل اول. کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

3

 

 

 

1-2- بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

4

 

 

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق……………………………………………………………………………………………

 

 

7

 

 

 

1-4- سوال تحقیق………………………………………………………………………………………………………………

 

 

7

 

 

 

1-5- فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………….

 

 

8

 

 

 

1-6 – اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………………

 

 

8

 

 

 

1-7- قلمرو تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..

 

 

8

 

 

 

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق………………………………………………………………………………………………….

 

 

8

 

 

 

1-7-2- -قلمرو مکانی تحقیق……………………………………………………………………………………………..

 

 

9

 

 

 

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق………………………………………………………………………………………….

 

 

9

 

 

 

1-8- پیشینه ی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………

 

 

9

 

 

 

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………….

 

 

10

 

 

 

1-10- سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………………….

 

 

10

 

 

 

1-11- محدودیتهای تحقیق………………………………………………………………………………………………….

 

 

11

 

 

 

1-12- تعاریف واژگان تحقیق………………………………………………………………………………………………

 

 

11

 

 

 

1-12-1-منطقه گرایی………………………………………………………………………………………………………….

 

 

11

 

 

 

1-12-2- جمهوری اسلامی ایران………………………………………………………………………………………….

 

 

11

 

 

 

1-12-3- غرب اسیا……………………………………………………………………………………………………………

 

 

12

 

 

 

1-12-4- عوامل ژئوپولیتیک………………………………………………………………………………………………..

 

 

12

 

 

 

فصل دوم:ادبیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

2-1- مفهوم منطقه………………………………………………………………………………………………………………

 

 

14

 

 

 

2-1-1- معیار جغرافیایی …………………………………………………………………………………………………….

 

 

14

 

 

 

2-1-2- معیار نظامی  سیاسی………………………………………………………………………………………………..

 

 

14

 

 

 

2-1-3- معیار اقتصادی ………………………………………………………………………………………………………

 

 

14

 

 

 

2-1-4- معیار مبادلات…………………………………………………………………………………………………………

 

 

15

 

 

 

2-2- دیدگاههای مختلف درمورد امنیت منطقه ای………………………………………………………………….

 

 

15

 

 

 

2-3- نگرش نوواقع گرایی…………………………………………………………………………………………………..

 

 

16

 

 

 

2-4- منطقه گرایی Regionalism ………………………………………………………………………………………..

 

 

17

 

 

 

2-5- تاریخچه منطقه گرایی…………………………………………………………………………………………………

 

 

19

 

 

 

2 – 5 – 1 منطقه گرایی به سه صورت تجلی می یابد………………………………………………………………

 

 

20

 

 

 

2-6- مفهوم قدرت منطقه ای………………………………………………………………………………………………..

 

 

22

 

 

 

2-6-1- نظم هژمونیك ……………………………………………………………………………………………………….

 

 

26

 

 

 

2-6-2- نظم موازنه ای ……………………………………………………………………………………………………….

 

 

26

 

 

 

2-6-3-نظم كنسرتی……………………………………………………………………………………………………………

 

 

26

 

 

 

2-6-4- نظم امنیت دسته جمعی……………………………………………………………………………………………

 

 

26

 

 

 

2-6-5- نظم جامعه امنیتی تكثرگرا………………………………………………………………………………………..

 

 

26

 

 

 

2-7- مفهوم منطقه‌گرایی در عصر جهانی شدن……………………………………………………………………….

 

 

27

 

 

 

2-8- مفهوم ژئوکالچر(geo  culture)………………………………………………………………………………..

 

 

30

 

 

 

2-9-مفهوم ژئوپولتیک……………………………………………………………………………………………………….

 

 

31

 

 

 

2-10-مفهوم ژئواکونومی……………………………………………………………………………………………………..

 

 

32

 

 

 

2-11-مفهوم قدرت و روابط بین‏ الملل در قرن بیست و یكم……………………………………………………

 

 

33

 

 

 

2-12- همگرایی و واگرایی………………………………………………………………………………………………….

 

 

34

 

 

 

2-13- همگرایی منطقه ای……………………………………………………………………………………………………

 

 

35

 

 

 

2-14- درجات همگرایی……………………………………………………………………………………………………..

 

 

37

 

 

 

2-14-1- مشترک المنافع……………………………………………………………………………………………………..

 

 

37

 

 

 

2-14-2- کنفدراسیون…………………………………………………………………………………………………………

 

 

37

 

 

 

2-14-3- فدراسیون…………………………………………………………………………………………………………….

 

 

38

 

 

 

2-14-4- اتحادیه………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

38

 

 

 

2-15- سازمان منطقه ای………………………………………………………………………………………………………

 

 

38

 

 

 

2-16- سازمانهای بین المللی………………………………………………………………………………………………..

 

 

39

 

 

 

2-16-1- تعریف سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………………………….

 

 

39

 

 

 

2-16-2- ویژگیهای سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………………………

 

 

39

 

 

 

2-17- شخصیت بین المللی سازمانهای بین المللی …………………………………………………………………

 

 

40

 

 

 

2-18- آثار حقوقی کسب شخصیت بین المللی سازمانها………………………………………………………….

 

 

40

 

 

 

2-19- صلاحیت سازمانهای بین المللی…………………………………………………………………………………

 

 

40

 

 

 

2-19-1- صلاحیت تصریح شده سازمانهای بین المللی…………………………………………………………..

 

 

40

 

 

 

2-19-2- صلاحیت ضمنـِی سازمانهای بین المللی………………………………………………………………….

 

 

40

 

 

 

2-19-3- طریق استخراج صلاحیت ضمنی سازمانهای بین المللی……………………………………………..

 

 

41

 

 

 

2-20- عضویت در سازمانهای بین الملل ………………………………………………………………………………

 

 

41

 

 

 

2-20-1- وضعیت عضویت دولتها سازمانهای بین المللی…………………………………………………………

 

 

41

 

 

 

2-20-2- مزایا و مصونیت های سازمانهای بین المللی ……………………………………………………………

 

 

41

 

 

 

2-21- طبقه بندی سازمانهای بین المللی………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

2 – 21 – 1 – از نظر جغرافیا……………………………………………………………………………………………….

 

 

42

 

 

 

2 – 21 – 2 – از نظر اهداف………………………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

2 – 21 – 3 از نظر اختیارات………………………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

2 – 21 – 4 از نظر نوع اعضاء………………………………………………………………………………………………

 

 

42

 

 

 

2-22-تقسیم بندی سازمانهای جهانی به سازمان ملل از نظر تخصصی……………………………………….

 

 

42

 

 

 

2-23- سازمانهای خارج از سازمان ملل ………………………………………………………………………………..

 

 

42

 

 

 

2-24- سازمانهای غیر دولتی………………………………………………………………………………………………..

 

 

43

 

 

 

2-25- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی…………………………………………………………………………………

 

 

43

 

 

 

2-25-1- سازمان‌های بین‌المللی بین‌الدولی…………………………………………………………………………….

 

 

43

 

 

 

2-25-2- سازمان‌های بین‌المللی غیر دولتی…………………………………………………………………………….

 

 

44

 

 

 

2-26- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس تعداد اعضا…………………………………………………..

 

 

48

 

 

 

2-26-1- سازمان‌های بین‌المللی جهانی…………………………………………………………………………………

 

 

48

 

 

 

2- 26-2- سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای……………………………………………………………………………..

 

 

48

 

 

 

2-27- اقسام سازمان‌های بین‌المللی منطقه‌ای………………………………………………………………………….

 

 

49

 

 

 

2-27-1- سازمان‌های منطقه‌ای باز………………………………………………………………………………………..

 

 

49

 

 

 

2-27-2- سازمان‌های منطقه‌ای نیمه باز یا نیمه بسته………………………………………………………………..

 

 

49

 

 

 

2-27-3- سازمان‌های منطقه‌ای بسته……………………………………………………………………………………..

 

 

49

 

 

 

2-28- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس نوع فعالیت…………………………………………………..

 

 

50

 

 

 

2-28-1- سازمان‌های بین‌المللی با صلاحیت عام …………………………………………………………………..

 

 

50

 

 

 

2-28-2- سازمان‌های بین‌المللی با صلاحیت خاص ……………………………………………………………….

 

 

50

 

 

 

2-29- طبقه‌بندی سازمان‌های بین‌المللی بر اساس هدف…………………………………………………………..

 

 

50

 

 

 

2-29-1- سازمانهای بین‌المللی با هدف همكاری……………………………………………………………………

 

 

50

 

 

 

2-29-2- سازمانهای بین‌المللی با هدف وحدت (فراملی یا فوق‌ملی)…………………………………………

 

 

51

 

 

 

2-29-3- شخصیت حقوقی سازمان‌های بین‌المللی………………………………………………………………….

 

 

51

 

 

 

2-30- سطوح نظام بین الملل……………………………………………………………………………………………….

 

 

55

 

 

 

2-30-1- سطح نظام جهانی…………………………………………………………………………………………………

 

 

55

 

 

 

2- 30-2-سطح نظام مسلط………………………………………………………………………………………………….

 

 

55

 

 

 

2-30-3- سطح نظام­های منطقه­ای…………………………………………………………………………………………

 

 

55

 

 

 

2-31- انواع نظام های بین المللی………………………………………………………………………………………….

 

 

55

 

 

 

2-32-جایگاه جمعیت در ژئوپلیتیک……………………………………………………………………………………..

 

 

56

 

 

 

2-33-عوامل فرهنگی تاثیر گذار بر روابط بین الملل منطقه ای…………………………………………………..

 

 

57

 

 

 

فصل سوم :مواد و روش ها

 

 

 

 

 

 

3-1- محیط شناسی تحقیق…………………………………………………………………………………………………..

 

 

60

 

 

 

3-1-1- موقعییت ژئوپلیتیک ایران…………………………………………………………………………………………

 

 

60

 

 

 

3-2- حوزه های ژئوپلیتیك و ژئواكونومیكی مجاور ایران ……………………………………………………….

 

 

65

 

 

 

3-2-1-حوزه ژئوپلیتیك دریای خزر……………………………………………………………………………………..

 

 

65

 

 

 

3-2-2- حوزه ژئوپلیتیك خلیج فارس…………………………………………………………………………………..

 

 

65

 

 

 

3- 2-3- حوزه ژئوپلیتیك قفقاز آناتولی ……………………………………………………………………………….

 

 

65

 

 

 

3-2-4- حوزه ژئوپلیتیك دریای عمان و اقیانوس هند……………………………………………………………..

 

 

65

 

 

 

3-2-5- حوزه ژئوپلیتیك فلات ایران…………………………………………………………………………………….

 

 

65

 

 

 

3-2-6-  حوزه ژئوپلیتیك آسیای مركزی ………………………………………………………………………………

 

 

65

 

 

 

3-3- عناصر ژئوپلتیک  تاثیرگذار بر سیاست منطقه گرائی جمهوری اسلامی ایران……………………….

 

 

66

 

 

 

3-3-1- جغرافیای طبیعی ……………………………………………………………………………………………………

 

 

66

 

 

 

3-3-2-  ژئوكالچر ایران و تاثیر آن در منطقه(ژئوپلیتیك فرهنگی)…………………………………………….

 

 

67

 

 

 

3-3-3- ژئواكونومی ایران و نقش آن در منطقه ……………………………………………………………………..

 

 

68

 

 

 

3-3-4- جایگاه هیرو پولیتیک………………………………………………………………………………………………

 

 

71

 

 

 

3-4- عوامل اجتماعی………………………………………………………………………………………………………….

 

 

72

 

 

 

3-4-1- قومیّت………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

72

 

 

 

3-4-2- ساختار قومی و توزیع فضایی جمعیت در ایران………………………………………………………….

 

 

73

 

 

 

3-4-2-1- ایلات بلوچه……………………………………………………………………………………………………..

 

 

74

 

 

 

3-4-2-2- طوایف براهوئی………………………………………………………………………………………………….

 

 

74

 

 

 

3-4-2-3- اقوام ترك………………………………………………………………………………………………………….

 

 

74

 

 

 

3-4-2-4- كردها……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

74

 

 

 

3-4-2-5- لرها و لك ها…………………………………………………………………………………………………….

 

 

75

 

 

 

3-4-2-6- ایلات عرب……………………………………………………………………………………………………….

 

 

75

 

 

 

3-5-آذری ها……………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

75

 

 

 

3-6-كردها…………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

76

 

 

 

3-7-عرب ها……………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

78

 

 

 

3-8-بلوچ ها………………………………………………………………………………………………………………………

 

 

79

 

 

 

3-9-ترکمن ها………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

79

 

 

 

3-10- تهدیدات ناشی از تنوع و تعدد قومی…………………………………………………………………………..

 

 

81

 

 

 

3-10-1- منازعات قومی……………………………………………………………………………………………………..

 

 

81

 

 

 

3-11- نیروهای همگرایی…………………………………………………………………………………………………….

 

 

82

 

 

 

3-11-1 دفاع وحراست از تمامیت ارضی………………………………………………………………………………

 

 

82

 

 

 

3-12- فرصت های ناشی از تنوع قومی…………………………………………………………………………………

 

 

83

 

 

 

3-12-1- تعدد قومی یا تکثر فرهنگی……………………………………………………………………………………

 

 

83

 

 

 

3-12-2- تنوع قومی و توسعه حوزه تأثیر ملی……………………………………………………………………….

 

 

84

 

 

 

3-12-3- تنوع قومی عامل توزیع فضایی جمعیت…………………………………………………………………..

 

 

85

 

 

 

3-12-4- تنوع قومی عامل رقابت بین اقوام……………………………………………………………………………

 

 

85

 

 

 

3-12-5- قومیت های فرامرزی و قابلیت تعاملات اقتصادی…………………………………………………….

 

 

85

 

 

 

3-13-انطباق حوزه هاى ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک و جایگاه منطقه و ایران………………………….

 

 

86

 

 

 

3-14-قومیت و نژاد در غرب آسیا………………………………………………………………………………………..

 

 

88

 

 

 

3-15- جمعیت ایران در گذر زمان………………………………………………………………………………………..

 

 

88

 

 

 

3-16- زبان‌های ایران………………………………………………………………………………………………………….

 

 

90

 

 

 

3-17-آمارهای زبانی…………………………………………………………………………………………………………..

 

 

92

 

 

 

3-18- تمدن ایرانی و تكثر فرهنگی ……………………………………………………………………………………..

 

 

95

 

 

 

3-19- معرفی كوتاه قومیتهای مرزنشین ایران ومیزان مجانست اقوام کشورهای مجاور………………..

 

 

95

 

 

 

3-19-1- آذری ها …………………………………………………………………………………………………………….

 

 

95

 

 

 

3-19-2- كردها………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

96

 

 

 

3-19-3- عرب ها………………………………………………………………………………………………………………

 

 

96

 

 

 

3-19-4- بلوچ ها……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

97

 

 

 

3-19-5- تركمن ها…………………………………………………………………………………………………………….

 

 

98

 

 

 

3-20- مرزهای سیاسی ایران خشکی و آبی……………………………………………………………………………

 

 

98

 

 

 

3-21- ویژگی های قدرت منطقه ای……………………………………………………………………………………..

 

 

101

 

 

 

3-21-1- منابع قدرت…………………………………………………………………………………………………………

 

 

101

 

 

 

3-21-2- نفوذ در منطقه………………………………………………………………………………………………………

 

 

104

 

 

 

3-21-3-تاثیر گذاری منطقه ای…………………………………………………………………………………………….

 

 

107

 

 

 

3-21-4- پذیرش از سوی سایر دولت ها………………………………………………………………………………

 

 

108

 

 

 

3-22- موافقت نامه تجارت منطقه ای……………………………………………………………………………………

 

 

109

 

 

 

3-22-1- منافع موافقت‌نامه تجاری……………………………………………………………………………………….

 

 

109

 

 

 

3-22-2- «هزینه‌های» موافقت‌نامه تجاری………………………………………………………………………………

 

 

110

 

 

 

3-23- سودمندی تجارت آزاد با همسایگان و در منطقه…………………………………………………………..

 

 

111

 

 

 

3-24- منافع سیاسی- امنیتی تجارت آزاد با همسایگان…………………………………………………………….

 

 

113

 

 

 

3-25- روش های پژوهش در علوم رفتاری ………………………………………………………………………….

 

 

114

 

 

 

3-25-1 – دسته بندی روش های تحقیق بر اساس هدف…………………………………………………………

 

 

114

 

 

 

3-25-1-1- تحقیق بنیادی…………………………………………………………………………………………………..

 

 

114

 

 

 

3-25-1-2- تحقیق كاربردی………………………………………………………………………………………………..

 

 

114

 

 

 

3-26- دسته بندی روش های تحقیق بر اساس نحوه گردآوری داده ها………………………………………

 

 

114

 

 

 

3-26-1 – تحقیق توصیفی یا غیر آزمایشی…………………………………………………………………………….

 

 

115

 

 

 

3-26-2- تحقیق پیمایشی (Survey Research)……………………………………………………………………..

 

 

115

 

 

 

3-26-2- 1- روش مقطعی (Cross Sectional)…………………………………………………………………….

 

 

115

 

 

 

3-26-2- 2- روش طولی (Longitudinal)……………………………………………………………………………

 

 

115

 

 

 

3-26-2- 3- روش دلفی (Delphi Technique)…………………………………………………………………….

 

 

115

 

 

 

3-27- تحقیق همبستگی (Correlational Research)……………………………………………………………..

 

 

115

 

 

 

3-27-1- همبستگی دو متغیری…………………………………………………………………………………………….

 

 

116

 

 

 

3-27-2- تحلیل رگرسیون…………………………………………………………………………………………………..

 

 

116

 

 

 

3-27-3- تحلیل کوواریانس…………………………………………………………………………………………………

 

 

116

 

 

 

3-28- تحقیق پس رویدادی (Ex-Post Facto)……………………………………………………………………

 

 

116

 

 

 

3-29- تحقیق آزمایشی………………………………………………………………………………………………………..

 

 

116

 

 

 

3-30- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………

 

 

117

 

 

 

3-31- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………   

 

 

3-31-1- متغیر مستقل………………………………………………………………………………………………………..

 

3-31-2-متغیروابسته…………………………………………………………………………………………………………..

 

فصل چهارم:یافته های تحقیق

 

  117

 

 

  117

 

  117

 

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

120

 

 

 

4-2- تجارب همگرایی……………………………………………………………………………………………………….

 

 

124

 

 

 

4-2-1-همگرایی در اروپای غربی…………………………………………………………………………………………

 

 

124

 

 

 

4-2-2- همگرایی در آسیای جنوب شرقی……………………………………………………………………………..

 

 

125

 

 

 

4-3- اهمیت جغرافیای ایران در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………………

 

 

125

 

 

 

4-4- ایران پل منطقه ای………………………………………………………………………………………………………

 

 

126

 

 

 

4-5- ایران منطقه ای در گذر زمان………………………………………………………………………………………..

 

 

128

 

 

 

4-6- غرب آسیا و نقش جغرافیایی ایران در منطقه………………………………………………………………….

 

 

129

 

 

 

4-7- جایگاه استراتژیك و ژئواكونومیك ایران………………………………………………………………………..

 

 

133

 

 

 

4-7-1- موقعیت ژئوپلیتیک ایران در منطقه غرب آسیا و جهان بعد از 11 سپتامبر ………………………

 

 

136

 

 

 

4-8- دلایل اهمیت ژئواستراتژیک ایران در قرن 21 (هارتلند انرژی)………………………………………….

 

 

141

 

 

 

4-9- نظریه بیضی استراتژیک جفری کمپ…………………………………………………………………………….

 

 

143

 

 

 

4-10- هلال خصیب…………………………………………………………………………………………………………..

 

 

144

 

 

 

4-11- اهمیت ژئوکالچر ایران………………………………………………………………………………………………

 

 

144

 

 

 

4-12-تحلیل وضعیت جهان اسلام………………………………………………………………………………………..

 

 

145

 

 

 

4-12-1-ریملند شیعی و نقش جمهوری اسلامی ایران در تمدن اسلامی……………………………………

 

 

145

 

 

 

4-13- بیداری اسلامی، و تغییر ژئوپلیتیک منطقه…………………………………………………………………….

 

 

147

 

 

 

4-13-1- سقوط صدام………………………………………………………………………………………………………..

 

 

147

 

 

 

4-13-2- جنگ سی و سه روزه……………………………………………………………………………………………

 

 

147

 

 

 

4-13-3- انقلاب در کشورهای عربی……………………………………………………………………………………

 

 

148

 

 

 

4-13-4- سناریوهای مربوط به “میدان نبرد تمدنی”……………………………………………………………….

 

 

149

 

 

 

4-14- سناریوی “ایران به مثابه قدرت مسلط منطقه ای”(ژئوکالچر)………………………………………….

 

 

150

 

 

 

4-15- اكو (ECO)……………………………………………………………………………………………………………..

 

 

150

 

 

 

4-16-زمینه‌های همگرایی اقتصادی در اكو……………………………………………………………………………..

 

 

151

 

 

 

4-16-1- مشابهت نظامهای اقتصادی…………………………………………………………………………………….

 

 

151

 

 

 

4-16-2- مكمّل بودن اقتصاد کشورهای منطقه اكو………………………………………………………………….

 

 

152

 

 

 

4-16-3- الگوی تجارت خارجی كشورها……………………………………………………………………………..

 

 

152

 

 

 

4-17- بازار مشترك اسلامی خاورمیانه………………………………………………………………………………….

 

 

154

 

 

 

4-17-1- زمینه ها………………………………………………………………………………………………………………

 

 

154

 

 

 

4-17-1-1- منابع و ذخایر…………………………………………………………………………………………………..

 

 

154

 

 

 

4-17-1-2-بازار منطقه ای خاورمیانه و آسیای مركزی…………………………………………………………….

 

 

154

 

 

 

4-17-1-3- راههای ارتباطی و حمل و نقل…………………………………………………………………………..

 

 

154

 

 

 

4-17-2- مراحل تشكیل بازار مشترك اسلامی در خاورمیانه…………………………………………………….

 

 

154

 

 

 

4-17-3- مزایای ایجاد بازار مشترك اسلامی در غرب آسیا………………………………………………………

 

 

154

 

 

 

4-18- بررسی موقعیت و چالش ها ی ژئوپلتیک درایران و غرب آسیا……………………………………….

 

 

155

 

 

 

4-19- موانع  همگرایى جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا و جهان اسلام……………………………..

 

 

161

 

 

 

 4-19-1- استبداد داخلى…………………………………………………………………………………………………….

 

 

161

 

 

 

4-20- اختلافات سیاسى……………………………………………………………………………………………………..

 

 

162

 

 

 

4-21- ملى‌گرایی افراطی……………………………………………………………………………………………………..

 

 

163

 

 

 

4-22- رقابت‌ به‌جای همکاری……………………………………………………………………………………………..

 

 

164

 

 

 

4-23- بى‌ثباتى سیاسى………………………………………………………………………………………………………..

 

 

165

 

 

 

4-24- استعمار خارجی……………………………………………………………………………………………………….

 

 

166

 

 

 

4-25- صهیونیسم……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

167

 

 

 

فصل پنجم:تجزیه و تحلیل،ارزیابی فرضیه و نتیجه گیری

 

 

 

 

 

 

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

169

 

 

 

5-2- ارزیابی فرضیه تحقیق………………………………………………………………………………………………….

 

 

170

 

 

 

5-2-1- ارزیابی فرضیه اول………………………………………………………………………………………………….

 

 

170

 

 

 

5-2-2- ارزیابی فرضیه دوم…………………………………………………………………………………………………

 

 

171

 

 

 

5-3- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….

 

 

173

 

 

 

5-4- پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………………………

 

 

175

 

 

 

5-4-1- پیشنهادات نظری…………………………………………………………………………………………………….

 

 

175

 

 

 

5-4-2- پیشنهادات کاربردی………………………………………………………………………………………………..

 

 

179

 

 

 

5-5- مقایسه دو تحقیق……………………………………………………………………………………………………….

 

 

179

 

 

 

منابع وماخذ

 

 

 

 

 

 

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

182

 

 

 

منابع انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

185

 

 

 

منابع اینترنتی……………………………………………………………………………………………………………………….

 

 

188

 

 

 

چکیده انگلیسی (Absract) ……………………………………………………………………………………………….

 

 

189

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول
عنوان	صفحه
3-1- نتایج سرشماری جمعیت1390…………………………………………………………………………………..	89
3 -2- شاخصهای جمعیتی سال 1390…………………………………………………………………………………	90
3-3- ترکیب زبانی مردم ایران2008……………………………………………………………………………………	92
3-4- ترکیب زبانی مردم ایران2006……………………………………………………………………………………	93
3-5- جمعیت استانهای ایران بر پایه سرشماری سال‌های ۱۳۸۵‏، برآورد سال ۱۳۸۹‏و ۱۳۹۰ خورشید…….	94

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها
عنوان	صفحه
2-1 – سهم جمعیتی هر یک از مناطق جغرافیایی دنیا از کل جمعیت دنیا………………………………….	57
3-1- تولیدات نفتی جهان…………………………………………………………………………………………………..	70
3-2- منابع تامین کننده انرژی جهان…………………………………………………………………………………….	70
3-3- الگوی مصرف انرژی های اولیه در مناطق مختلف…………………………………………………………	71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر
عنوان	صفحه
2 – 1 – فرآیندهای همگرایی وواگرایی………………………………………………………………………………….		34
3-1- نقشه سیاسی جمهوری اسلامی ایران ……………………………………………………………………………		61
3 – 2 – نقشه سیاسی آسیا……………………………………………………………………………………………………		62
3-3- نقشه سیاسی جهان……………………………………………………………………………………………………..		63
3-4- نقشه کشورهای غرب آسیا…………………………………………………………………………………………..		64
3 -5- نقشه جغرافیای طبیعی ایران و غرب آسیا……………………………………………………………………..		67
3-6-  مسیرهای اصلی حمل و نقل  دریایی و زمین………………………………………………………………..		69
3-7- نقشه رودخانه های منطقه…………………………………………………………………………………………….		72
3-8 – محل سکونت اعراب  در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………………		99
3-9- محل سکونت فارس ها در منطقه غرب آسیا………………………………………………………………….		100
3-10- محل سکونت ترک زبانها در منطقه غرب آسیا……………………………………………………………..		100
3-11- محل سکونت کردها در منطقه غرب آسیا…………………………………………………………………….		101

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست عکسها
عنوان	صفحه
3-1- جاده پایانه رازی خوی – ایران – ترکیه………………………………………………………………………	98

 

 

 

 

 

چکیده:

 

اساس منطقه گرایی بر این مبنا استوار است که نیل به یک وحدت جهانی در شرایط کنونی مشکل  به نظر می رسد و باید با عوامل پیوند دهنده منطقه ای زمینه حصول به آرمان جهانی شدن را فراهم ساخت .جهان گرایان که با این دیدگاه به قضیه منطقه گرایی توجه کرده اند، به این امید دل بسته اندکه پیوندهای منطقه ای که محصول نیاز طبیعی و جغرافیایی باشد می تواند در مراحل تکامل، به یک نظام جهانی بینجامد.مشترکات جغرافیایی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی این امکان را به دولت های واقع در یک منطقه جغرافیایی می دهد که از امکانات خود با همکاری مشترک بهره برده و ضمن تامین کمبودهای یکدیگر در زمینه های مختلف به سرما یه گذاری و تولید مشترک  بپردازند.

 

در این فضای نوین،کشور ما نیز در یکی ازحساس ترین موقعیت های ژئوپلتیک جهان قرار گرفته ،به گونه ای که مناطق ژئوپلتیکی فعالی با کارکرد های گسترده و پرشمار گرداگرد آن را فراگرفته و آن را به صورت کانون جاذبه دیپلماسی منطقه ای وجهانی در آورده است.این موقعیت نه تنها باعث تاثیرگذاری ایران بر فرایند تحولات منطقه ای می شودبلکه کارکرد مناطق پیرامونی نیز می تواند مسائل ایران را زیر سایه خود قرار دهد.این پژوهش به بررسی موقعیت جغرافیایی  ایران و توان  نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا می پردازد همچنین تاثیر منابع انرژی  و ویژ گی ژئو کالچرایران بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه بر منطقه گرایی  درغرب آسیا می پردازد.این پایان نامه در پنج فصل در پی پاسخ به این سؤال که ژئوپلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران در مقیایسه با سایر کشورها در منطقه ی غرب آسیا مؤثراست که مفاهیم آن در فصول پنجگانه به صورت کلیات تحقیق و ادبیات تحقیق و مواد و روش ها و یافته های آن ارائه گردیده که در نهایت تجزیه و تحلیل و ارزیابی فرضیه ها در فصل پنج نیز تهیه شده است.روش تحقیق حاضر توصیفی – تحلیلی می باشد وگرد آوری اطلاعات از منابع کتابخانه ای و سایت های اینترنتی استفاده شده است روش تحقیق ژئوپلتیک با استفاده از داده های جغرافیایی و سیاسی در این تحقیق مورد استفاده قرار می گیرد. مهمترین نتایج تحقیق عبارتند از:  با توجه به مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر، ایران می تواند نقش موثری در منطقه گرایی غرب آسیا ایفا کند و همجنین تاثیر رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران به خوبی نمایان شده است و بابرقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و  کاهش  کشمکش بین دولت ها و بهر مندی از توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت منطقه گرایی گام های مؤثری را برداشت.

 

کلمات کلیدی: منطقه گرایی ،جمهوری اسلامی ایران،غرب آسیا،عوامل ژئوپولیتیک

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول       کلیات تحقیق

 

 

 

                  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

 

در دو دهه اخیر منطقه گرایی به یکی از اصلی ترین موضوعات خاص رشته های علوم اجتماعی،سیاست مقایسه ای،اقتصاد بین الملل،روابط بین الملل و اقتصاد سیاسی بین المللی تبدیل شده است. در تعریف مفهوم منطقه گرایی در میان پژوهشگران حوزه های مطالعات منطقه ای و روابط بین الملل اتفاق نظر وجود ندارد.در بیشتر موارد همگرایی در سیاست بین الملل با منطقه گرایی یکسان  بر آورد می شود.شاید یکی از دلایل این مساله آن باشد که همگرایی بسیار ملموس تر و عینی تر در سطح منطقه ملاحظه می شود در رویکردی دیگر منطقه گرایی گاه با فرا ملی گرایی یا گرایش های بین حکومتی یکسان شناخته می شود،که به گسترش چشمگیر همکاری های اقتصادی وسیاسی میان دولت ها وسایر کنشگران در مناطق جغرافیایی خاص اشاره دارد.عوامل موثر در تحلیل منطقه گرایی بسیار گسترده اند ودر بیشتر موارد منطقه گرایی بر حسب درجه انسجام اجتماعی(زبان،قومیت،نژاد،فرهنگ،مذهب،تاریخ و آگاهی از میراث مشترک)،همگرایی اقتصادی(الگوها و رژیم های تجاری و هم تکمیلی اقتصادی)،یکپارچگی سیاسی(نوع رژیم،ایدئولوژی و زمینه های فرهنگی مشترک) و انسجام سازمانی (وجود نهادهای رسمی منطقه ای)تجزیه و تحلیل می شود.در اصل منطقه به صورت ترکیبی از عواملی مانند نزدیکی جغرافیایی،درجه بالای ارتباطات،چارچوب های نهادی و هویت های فرهنگی مشترک تعریف می شود.با توجه به اینکه مناطق پویایی خاص دارند،ضروری است همکاری های منطقه ای بر اساس رشد تعامل های اقتصادی،سیاسی،اجتماعی وهویتی،میزان جریان های تجاری،ویژگی ها،ارزشها و تجارب مشترک مورد توجه قرار گیرد(الهه کولایی،2:1389)

 

 از زمان پایان یافتن جنگ سرد، بازگشت منطقه گرایی در تمام جهان مشهود شده است. توافقات تجاری منطقه ای نیز از جهت تعداد و نیزاز جهت برجستگی، به گونه قابل توجه رشد و افزایش داشته است. تنها از تاریخ ژوئیه سال 2007، به بعد تعداد 380 توافقات تجاری منطقه ای به اطلاع سازمان تجارت جهانی رسیده است.از این مجموعه 205 توافق در همان تاریخ در حال اجرا بود. فرایند منطقه گرایی، غیر قابل تغییر به نظر میرسد و با انتقاداتی که صرفا یک موج به نظر میرسد کنار گذاشته نخواهد شد. با این وجود چنین گرایشی مسایل اختلاف برانگیز را  از قبیل اینکه آیا منطقه گرایی مانع  فرایند جهانی شدن است یا سکوی پرتاب برای آن محسوب میشود، به وجود آورده است.تعدادی پروژه های منطقه گرا را به عنوان مانع جهانی شدن اقتصادی می بینند- دیگران آن را به عنوان مسیری به سوی چند جانبه گرایی در نظر میگیرند. آقای هیتن استدلال میکند که منطقه گرایی جدید را نمی توان به سادگی «سکوی پرتاب» در این فرایند طولی در نظر گرفت، اما این ضرورتا به این معنا نیست که منطقه گرایی جلو جهانی شدن مانع  ایجاد می کند. (الهه کولایی،6:1389)

 

1-2- بیان مسئله

 

پس از پایان جنگ سرد فکر منطقه گرایی در جهان مشهود می باشد چون یکی از راه های حل بحران های موجود در جهان استفاده از الگوی منطقه گرایی می باشد که وجود منافع مشترک احساس تهدید و دشمن مشترک، وجود زمینه های عینی مشترک نظیر فرهنگ ، امنیت ، سیاست های اقتصادی و رژیم سیاسی و استفاده بیشتر از توان موجود در منطقه و افزایش قدرت و جایگاه در عرصه جهانی که با استفاده از اتحاد و ائتلاف بین چند کشور در منطقه صورت میگیرد خود می تواند عاملی در تشدید فکر منطقه گرایی باشد.

 

امروزه شتاب و عجله به سوی منطقه گرایی و افزایش توافقات تجارت منطقه ای خود نشانگر میزان این اشتیاق می باشد در این راستا از اتحادیه اروپا می توان یکی از پیشگامان نام برد بطوریکه تشکیل اتحادیه اروپا که ما حصل منطقه گرایی می باشد آن هم بین کشورهایی که ( بعضاً اصلاً همدیگر را قبول نداشته ) نتیجه تصمیمات عاقلانه ای بود که توسط دولتمردان این کشور ها صورت گرفت.

 

با توجه به پیشینه موجود در زمینه منطقه گرایی اصولاً هر قدر انسجام اجتماعی ( زبان ، قومیت ، فرهنگ ، مذهب ، تاریخ ، آگاهی از میراث گذشته ) و انسجام اقتصادی و یک پارچگی سیاسی تو ام با انسجام سازمانی بیشتر باشد روند منطقه گرایی سریعتر و موثر تر خواهد شد و از طرف دیگر از آنجایی که منطقه عبارتست از گروهی از کشور ها و دولت های مجاور هم که از نظر جغرافیایی معمولا دارای موسسات سیاسی و اقتصادی مشترک باشند لذا منطقه گرایی به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی شان به راحتی شکل    می گیرد . بنابراین تلاش برای ایجاد منطقه گرایی باید بین کشورهایی صورت گیرد که این ویژگی را دارند.

 

منطقه گرایی بر خلاف جهانی سازی خواست و فرایند ارادی می باشد که دولت ها با شناخت ظرفیت های خود و طرف مقابل با ملاحظه نیازها و وابستگی متقابل اقدام به همکاری مشترک در راستای تامین منافع مشترک انجام می دهند با نگرش اجمالی به روند تاریخی منطقه گرایی به راحتی میتوان دید که در روش سنتی کنش گران و نیروهای عملیاتی صرفا در تمایلات دولتی خلاصه می شد ولی در نوع نوین منطقه گرایی کنش گران و نیروهای غیر دولتی نیز در برگرفته می شوند که نسبت به نوع کلاسیک جامع تر و بارزتر است زیرا به رشد یک پارچگی اجتماعی در محدوده یک منطقه و تعاملات اجتماعی بیشتر منتهی می گردد.

 

روند منطقه ای شدن خود مسلزم تغییر وضعیت ناهمگونی به وضعیت همگونی با توجه به ابعاد مختلف نظیر اقتصاد ، امنیت ، سیاست و فرهنگ و رژیم سیاسی موجود می باشد لذا کشور ها تلاش میکنند تا موجودیت و هویت نوینی را خلق کنند و هر کشور از هویت و منافع خود در ارتباط با همبستگی و مشارکت با سایر مجموعه ها دفاع کند و از بعد اخلاق گرایی هنجاری از نظر سیاست منطقه گرایی کشورها در تعامل با یکدیگر ضمن خلق هویت جدید مبتنی بر قالب های ادراکی و رفتاری و هنجارهای مشترک تلاش به ساختار اقتصادی براساس شرایط هم تکمیلی در اولویت کاری قرار می گیرد و در نتیجه زمینه برای شکل گیری و سازمان دهی مجموعه جدید فراهم خواهد شد.مجموعه ای که می تواند تولید اقتصادی را ارتقا دهد و زمینه همکاری اجتماعی را بیش از پیش فراهم آوردو ابزار آلات اقتصادی جایگزین اهداف نظامی شود و ماهیت ژئواکونومی به وجود آمده به خودی خود وسیله  اصلی برای تثبیت قدرت و شخصیت وجودی شان در صحنه بین المللی گردد و از طرفی هم در گذشته کسب قدرت با استفاده از عامل نظامی و در راستای آن کشور گشایی بود اما در جهان امروز عامل اقتصادی تجارت جهانی و بازار رقابت جایگزین آن شده است لذا برای افزایش توان اقتصادی و بالا بردن قدرت در سطح بین المللی باید به منطقه گرایی روی آورد . وحدتی که در سایه چنین اتحادی به وجود می آید خود یک نوع وحدت آرمانی بوده که بیشتر از طریق احساس نیاز و همکاری متقابل با رغبت و اراده عقل و تدوین به سوی آن کشیده   می شویم . اینک این سوال مطرح می شود : اگر کشورهای اروپایی با آن همه اختلاف سلیقه و داشتن کینه و دشمنی ها بعد از جنگ ها توانسنه اند اتحادیه ایی را تشکیل بدهند که روز به روز بر دامنه اتحاد و یکپارچگی شان بیفزاید ، آیاکشور های منطقه غرب آسیا که به دلایل مسلمان بودن اکثریت آنها و برخورداری از قیودات اخلاقی خصومتی تا آن حد را ندارند، امکان ره یابی به چنین اتحاد منطقه ای را تجربه نخواهند کرد؟ با توجه به تفاوت هایی که در بین کشورها در زمینه های مختلف وجود دارد به نظر می رسد که در عصر ارتباطات وسیعتر و سریعتر نیاز کشورها به همدیگر جهت تکمیل نواقصات خود و ایجاد زمینه داد و ستد بیشتر شده است. اینک این موضوع مطرح می شود از آنجایی که در ژئوپلتیک جهان علاوه بر عوامل طبیعی و انسانی و اقتصادی و امنیتی مسائل ایدئولوژیک نیز می توانند برای یک منطقه و منطقه گرایی مؤثر باشند. روند منطقه گرایی در غرب آسیا از چه روندی باید تبعیت کند. که در این زمینه می توان گفت ایران زیرساخت های لازم منطقه گرایی را در یک میدان کاربردی دارد که نه تنها متضمن منافع ملی خود بلکه منطقه و در نتیجه اقتدار و ارتقاء جایگاه بین المللی را در بر خواهد داشت. زیرا مؤلفه های ژئوپلتیک تأثیرگذار بر نقش آفرینی منطقه گرایی در غرب آسیا را در حد مطلوبی داشته و تمرکز بر منطقه گرایی و گسترش تعاملات در قالب اتحادیه ها و ائتلاف های سیاسی امنیتی، فرهنگی و اقتصادی با ملت ها و دولت های منطقه نه تنها فرصت هایی را برای ایفای نقش و نفوذ ایران در منطقه را فراهم می کند بلکه از خطرات احتمالی امنیتی در آینده نیز پیشگیری بعمل خواهد آورد که سرانجام قدرت بازیگری ایران در سطح روابط با قدرت های بزرگ افزایش خواهد یافت. که از این عوامل تأثیرگذار می توان از موقعیت جغرافیای ایران در غرب آسیا  ژئوکالچر و ژئواکونومی و توانمندی منابع انرژی و موقعیت هیرو پولیتیک و مذهب (بخصوص شیعه) و زبان نام برد. که از نظر موقعیت جغرافیای طبیعی، سرزمین ایران از شمال به دریای خزر و آسیای مرکزی و قفقاز به عنوان دو منطقه تأثیرگذار و مهم هم مرز است و از جنوب نیز ایران به خلیج فارس و تنگه هرمز و اشراف بر آبهای گرم و آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند نیز احاطه دارد که مناطق مذکور به دلیل حساسیت بین المللی ویژگی خاصی را به موقعیت ایران داده است. شکل کوه های مرتفع زاگرس و البرز ذخائر عظیم نفتی و گاز، موقعیت ترانزینی ایران، که نزدیک ترین راه منطقه غرب آسیا و جنوب شرق آسیا به اروپا و شمال آفریقا می باشد و علاوه بر آن وسعت ایران  در مقایسه با کشورهای منطقه  و قرار گرفتن ایران بین دو منطقه عظیم جمعیتی شرق و غرب که ایران را در طول حیاتش به یک معبر تجارتی و سیاحتی بین ساکنین دو بخش آسیای مرکزی و شرق از یک طرف و آسیای غربی و اروپا از طرف دیگر تبدیل کرده است.

 

این موقعیت خاص باعث شده که ایران از تمدن های بزرگ چین و هند و مدنیت های بین النهرینی، مصر و یونان و رم نیز بی نصیب نماند و از نظر ژئوکالچر (ژئوپلتیک فرهنگی) نیز به دلیل همگونی فرهنگی اعم از زبان و مذهب با کشورهای همجوار مستقر در چهار سوی خود از جایگاه ویژه ای برخوردار باشند بسیاری از کشورهای مستقل امروزی نظیر عراق، افغانستان بخشی از قفقاز جنوبی و آسیای میانه جزئی از ایران بودند و تاریخ مشترک آنها به عنوان نقطه اتصالی نسل های بشری می تواند در همگرایی نوین مؤثر باشد. شایان ذکر است است از آنجاییکه ایران به دلیل قرار گرفتن در مرکز چند منطقه غنی منابع طبیعی نظیر دریای خزر منطقه آسیای مرکزی از اهمیت خاص ژئواکونومی نیز برخوردار است که از این اهرم در راستای سیاست منطقه گرایی می تواند بیشترین بهره را ببرد و همچنین می تواند از منابع نفتی و فرآورده های آن که مبنای توسعه صنعتی کشورهای قدرتمند و صنعتی جهانی می باشد نام برد که یکی از محورهای اصل بحث ژئواکونومی می باشد و بجز موارد گفته شده مسائلی نظیر جایگاه هیدرولوژیک (نقش آب) که می توان گفت اگرچه ایران جز مناطق کم بارش نسبت به جهان می باشد. اما نسبت به کشورهای حوزه خاورمیانه از جایگاه مطلوبی بهره مند است و به همراه این مزیت از نقطه نظر جمعیتی ایران در بین کشورهای آسیای مرکزیو غرب آسیا و قفقاز و خلیج فارس بیشترین جمعیت را دارد. که خود می تواند مبنای خوبی برای همکاری و منطقه گرایی در غرب آسیا به حساب آید. که در این پایان نامه عوامل ژئوپلتیک به عنوان متغیر ثابت و منطقه گرایی به عنوان متغیری وابسته در محدوده منطقه  در غرب آسیا مورد تأکید قرار می‎گیرد. (پیشگاهی فرد،32:1382)

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

ماهیت نظام بین الملل در دنیای امروز به گونه­ای است که به همان اندازه که دامنه­های نقش و نفوذ و منافع ملی قدرت ها در دنیا افزایش می یابد به همان اندازه نیز ضرورت گسترش تعامل و همکاری و نیاز به ائتلاف ها و تمرکز بر منطقه گرایی نیز گسترش می یابد. به عنوان نمونه حضور آمریکا درمناطق مختلف جهان زمانی اتفاق افتاد که منافع آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم به عنوان یک ابرقدرت در مناطق مختلف جهان گسترش یافت و به تبع نیاز به شناخت ملت­ها و ائتلاف با دولت­های جهان در مناطق مختلف یک امر اجتناب ناپذیر گردید. درسال 2009 نیز همزمان با شکست استراتژی بوش در ایجاد یک دنیای تک قطبی به رهبری آمریکا، دولت اوباما استراتژی جدید آمریکا را مبتنی بر ایجاد همکاری و ائتلا ف با دولت ها و ملت ها­ی دوست و رقیب برای حل مسائل جهانی و منطقه­ای و به عبارت دیگر تمرکز بر نوعی منطقه گرایی قرار داده است.

 

ایران نیز به دلیل ژئوپلتیک حساس خود از جمله قرارگرفتن در بین بحران­های منطقه­ای عراق و افغانستان و همچنین ماهیت مسایل سیاسی – امنیتی که با آن­ها روبرو است، از جمله برنامه هسته­ای، به نوعی با مسایل نظام امنیت بین الملل درارتباط مستقیم است. گسترش نقش و دامنه­های منافع سیاسی- امنیتی و اقتصادی ایران درسطح منطقه­ای و جهانی با نیاز به تعامل و شناخت بیشتر از مناطق مختلف جهان به خصوص منطقه خاورمیانه و غرب آسیا افزایش یافته است. حضور فعال ایران درمناطق مختلف جهان تا جایی­ که با اهداف اقتصادی و سیاسی – امنیتی و استراتژیک ایران هماهنگ باشد به نفع یک قدرت درحال رشد مانند ایران است. منطق روابط بین الملل در دنیا­ی امروز به گونه­ای است که وجود تعامل، ائتلاف و اتحاد را یک امر ضروری می سازد. دستیابی به چنین امری بدون یک سیاست خارجی فعال امکان پذیر نیست. از آنجا که مسایل ایران با مسایل جهانی در ارتباط هستند، تقویت منطقه گرایی و افزایش دامنه های نقش و نفوذ ایران می تواند درخدمت اهداف توسعه­ای و رفع تهدیدات امنیتی  و رشد اقتصادی کشور قرارگیرد.

 

1-4-سؤ ال تحقیق

 

ژئو پلیتیک چگونه بر نقش آفرینی منطقه ای جمهوری اسلامی ایران موثراست ؟

 

1-5- فرضیات تحقیق

 

تحقیق پیش رو دارای دو  فرضیه می باشد:

 

1- موقعیت جغرافیایی  ایران می تواند بر نقش آفرینی منطقه ای ایران در غرب آسیا موثر باشد.

 

2- منابع انرژی و ویژ گی ژئو کالچرمی تواند بر نقش آفرینی ایران نسبت به سایر کشورهای منطقه در منطقه گرایی غرب آسیا مؤثر باشد.

 

1-6 – اهداف تحقیق

 

اهداف تحقیق بصورت زیر می باشد

 

 

• تبیین و شناخت مؤلفه های اثربخش ایران در زمینه انرژی و ژئوکالچر بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

• تحلیل توانمندی های ایران بر نقش آفرینی منطقه گرایی ایران

 

• -بررسی محدوده واقعی نفوذ جمهوری اسلامی ایران در غرب آسیا

 

• نشان دادن اینکه برقراری صلح و ثبات در منطقه از راه منطقه گرایی واتحاد منطقه ای و کاهش کشمکش بین دولت ها صورت می گیرد  و توانمندی های اثربخش ایران برای تقویت این منطقه گرایی می تواند نقش مؤثری داشته باشد.

 

• تحلیل رشد و توسعه منطقه گرایی و اثرات آن بر رشد موقعیت اقتصاد در ایران . 

 

1-7- قلمرو تحقیق

 

1-7-1-قلمرو زمانی تحقیق  

 

قلمرو زمانی در این پایان نامه از سال1357الی 1394یعنی زمانی است که جمهوری اسلامی ایران ظاهر می شود وتا امروز که نقش یک قدرت منطقه ای را بازی می کند.

 

 

 

 

 

1-7-2- قلمرو مکانی تحقیق                                                                                                                                                           

 

قلمرومکانی تحقیق حاضرغرب آسیا یا جنوب غربی آسیا منطقه‌ای در آسیا است که با جنوب خاور اروپا و شمال خاور آفریقا همسایه است. ایران هم به لحاظ این تقسیمات در غرب آسیا واقع شده است.

 

غرب آسیا شامل کشورهای ایران،ارمنستان،جمهوری آذربایجان،بحرین،قبرس،گرجستان،عراق، اردن،کویت،لبنان،عمان،فلسطین،قطر،عربستان سعودی،سوریه،ترکیه،امارات متحده عربی،یمن می باشد.از نظر محدوده زمانی دو دهه اخیر می باشد.

 

1-7-3- قلمرو مو ضوعی تحقیق

 

این تحقیق مقایسه تطبیقی تاثیر گذاری مولفه های ژئوپولیتیک بر منطقه گرایی جمهوری اسلامی

 

ایران را مورد مطالعه قرار میدهد.

 

1-8- پیشینه ی تحقیق

 

1-در سال 1380،دکتر عزت الله عزتی در کتاب ژئوپلتیک در قرن بیست و یکم ژئوپلتیک را تکیه گاه واقعیت ها دانسته و از طرفی هم برای ورود به صحنه سیاسی بین المللی اتکاء به قدرتی را که دارای منبع و منشأ جغرافیایی یعنی در حقیقت حیطه ژئوپلتیکی باشد را ضروری قلمداد نموده است.  واز موقعییت جغرافیایی وانسان بعنوان دو عامل  مهم ثابت ومتغیردرژئو پلیتیک ودو قطب اصلی اشاره نموده است

 

2- در سال 1385،دکتر عمران علیزاده در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود از عوامل ژئوپلتیک تأثیرگذار بر همگرایی های منطقه ای اشاره نموده که در آن محوریت جمهوری اسلامی ایران را با بیان مشترکاتی نظیر قومیت، زبان و خط، دین و مذهب و فرهنگ و تاریخ میراث مشترک مورد تأکید قرار داده و این تشابهات را موجب تقویت در همگرایی برای منطقه گرایی را متذکر شده اند .

 

 

 

 

2-4. کوههای گیلان. 13

 

2-5. ویژگیهای اقلیمی استان گیلان. 13

 

2-6. برنامه ریزی فضاهای آموزش.. 13

 

2-7. تأمین منابع وامکانات مادی وتکنولوژیک.. 14

 

2-8. فضاهای آموزشی. 15

 

2-8-1. مطلوبیت زمین مدرسه 15

 

2-9. مدارس استان گیلان با تکیه بر بخش کوچصفهان. 16

 

2-10. چگونگی پراکندگی مدارس ابتدائی بخش کوچصفهان بر اساس توپوگرافی منطقه 18

 

2-11. بررسی وضعیت مدارس ابتدائی بخش کوچصفهان از نظر مصالح وعمر ساختمان. 19

 

2-12. ساختمان مدرسه 20

 

2-13. ویژگیهای کلاس درس.. 21

 

2-13-1. بررسی نور طبیعی کلاس.. 21

 

2-13-2. رنگ.. 21

 

2-13-3. جایگاه معلم 21

 

2-13-4. میز ونیمکت.. 21

 

2-14. تابلوها وکتیبه ها 22

 

2-15. درب ورودی. 22

 

2-16. ضوابط مکان یابی وساختن محیط های آموزشی. 22

 

2-16-1. دسترسی. 22

 

2-16-2. آسایش محیطی. 22

 

2-16-3. نور. 23

 

2-17. نگاهی به ویژگیهای اقلیمی منطقه مورد مطالعه ورابطه آن با موضوع تحقیق. 24

 

2-17-1. نحوه تأثیر عوامل اقلیمی در رابطه با ساختار فضاهای آموزش.. 24

 

2-17-2. نحوه تأثیر عوامل اقلیمی در تعیین جهت ساختمان 24

 

2-17-3. ویژگیهای معماری بومی مناطق معتدل مرطوب.. 24

 

2-17-4. ساختمان در رابطه با اقلیم 26

 

2-17-5. تابش آفتاب حرارت.. 26

 

2-17-5-1. تشخیص مواقع گرم وسرد یک محل. 26

 

2-17-6. گرمای خورشید جذب شده در حوار ساختمان در مواقع گرم وسرد 26

 

2-17-7. تأثیر سایه بان ها 27

 

2-17-8. باد 27

 

2-18. تهویه مورد نیاز در اقلیم معتدل ومرطوب.. 28

 

2-19. بارندگی رطوبت. 28

 

2-19-1. راههای نفوذ رطوبت به ساختمان. 29

 

2-19-2. نفوذ آب باران. 29

 

2-19-3. تعرق. 29

 

2-19-4. تابش آفتاب.. 30

 

2-19-5. فشار هوا 31

 

2-19-6. باد 31

 

2-19-7. دما 31

 

2-19-8. رطوبت نسبی. 32

 

2-19-9. نزولات جوی. 33

 

2-19-9-1. رطوبت نسبی.. 34

 

2-19-10. طبقه بندی اقلیمی. 35

 

2-19-11. خاک وکاربری اراضی. 35

 

2-19-12. زمین شناسی. 36

 

فصل سوم: مواد و روش

 

3-1. داده ها وروش ها 38

 

3-2. داده ها 38

 

3-3. روش کار. 39

 

3-4. روش ماهونی. 39

 

3-5. روش زیست اقلیم اولگی. 41

 

3-6. روش بیوکلیماتیک ساختمانی گیونی. 41

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

4-1. نگاهی اجمالی به آموزش وپرورش گیلان. 44

 

4-1-1. تغییروتحولات جمعیت دانش آموزان کوچصفهان. 44

 

4-1-2. پراکندگی فضای آموزشی کوچصفهان براساس توپوگرافی. 45

 

4-1-2-1. طبقه بندی به روش دومارتن.. 47

 

4-1-2-2. طبقه بندی به روش کلیماتیک آمبرژه 47

 

4-1-2-3. روشها وتقسیمات اقلیمی در طراحی ساختمان.. 48

 

4-1-2-4. روش اولگی.. 48

 

4-1-2-5. روش گیونی.. 50

 

4-1-2-6. معیارماهانی.. 52

 

4-1-2-7. روش لنکستر –کارستن.. 57

 

4-1-2-8. بارندگی.. 57

 

4-1-2-9. دما 61

 

4-1-2-10. رطوبت نسبی.. 64

 

4-1-2-11. ساعات آفتابی وابرناکی.. 65

 

4-1-2-12. مدت روشنایی.. 66

 

4-1-2-13. زاویه تابش مدار میل ومقدار انرژی دریافتی.. 68

 

4-1-2-14. باد. 70

 

4-1-2-15. عرض کلاس به متر. 72

 

4-1-2-16. طول کلاس به متر. 72

 

4-1-2-17. آلودگی صوتی برای کلاس… 73

 

4-1-2-18. تعداد کلاسهای دارای پنچره نامناسب.. 75

 

4-1-2-19. تعداد کلاسهایی که درمعرض مستقیم نورآفتاب.. 76

 

4-1-2-20. کلاسهایی که باد عامل مزاحم تدریس… 77

 

4-1-2-21. تعداد طبقات.. 78

 

4-1-2-22. سال تأسیس آموزشگاهها 78

 

4-1-2-23. مواد ومصالح تشکیل دهنده بنا 80

 

4-1-2-24. پوشش ومصالح سربندی.. 81

 

4-1-2-25. کیفیت بنا 82

 

4-1-2-26. ارتفاع ساختمان.. 83

 

4-1-2-27. مصالح نمای مدارس… 84

 

4-1-2-28. رنگ… 85

 

4-1-2-29. ارزیابی سیستم سرمایش وگرمایش مدارس ابتدائی کوچصفهان.. 86

 

4-1-2-30. میزان استفاده از نور غیر طبیعی در فصل پاییز وزمستان.. 87

 

4-1-2-31. نوع سیستم گرمایشی درمدارس ابتدائی کوچصفهان.. 88

 

4-1-2-32. نوع سیستم سرمایشی درمدارس ابتدائی کوچصفهان.. 89

 

4-1-2-33. سیستم نورگیری ساختمان مدارس ابتدائی کوچصفهان.. 90

 

4-1-2-34. میزان رده خوری مدارس ابتدائی کوچصفهان.. 92

 

 

4-1-2-35. رطوبت در دیواره های داخلی.. 94

 

4-1-2-36. عناصر پیرامون محیط آموزش ابتدائی.. 95

 

4-1-2-37. جهت گیری ساختمان مدرسه. 96

 

4-1-2-38. رنگ پرده های کلاس… 97

 

4-1-2-39. مساحت ساختمان فضاهای آموزشی( مدارس ابتدائی). 98

 

4-1-2-40. مساحت عرصه یا فضای باز. 99

 

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1. نتیجه گیری. 107

 

5-2. آزمون فرضیات.. 110

 

5-3. پیشنهادات.. 111

 

5-3-1. پیشنهادات کلی. 111

 

5-3-2. پیشنهادات تفضیلی( جزئی) 112

 

منابع ومأخذ. 113

 

پیوست.. 115

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                      صفحه

 

جدول شماره (2-1 ) جایگاه جمعیت بخش کوچصفهان به شهرستان رشت( 1390) 9

 

جدول شماره (2-2)  ترکیب جنسی جمعیت بخش کوچصفهان. 9

 

جدول شماره (2-3)  جمعیت شش ساله وبیشتر وبا سواد 9

 

جدول شماره (2-4) جمعیت شهری وروستایی کوچصفهان. 10

 

جدول شماره (2-5) محصولات کشاورزی کوچصفهان. 11

 

جدول شماره (2-6) جمعیت بر حسب گروههای عمده سنی به تفکیک جنس.. 12

 

جدول. شماره (2-7) تعدادکلاس وفضاهای آموزش ودانش آموزان مقطع ابتدائی استان گیلان. 18

 

جدول شماره (2-8) تعداد کلاس وفضاهای آموزشی و دانش آموزان مقطع ابتدائی کوچصفهان. 18

 

جدول شماره (2-9) پراکندگی مدارس ودانش آموزان ابتدائی بخش کوچصفهان بر حسب وضعیت توپوگرافی. 19

 

جدول شماره (2-10) مقایسه شدت روشنایی مورد نیاز در عملکردهای مختلف( بر حسب L ux) 23

 

جدول شماره (2-11) اصول رعایت شده ودر معماری بومی مناطق معتدل مرطوب.. 25

 

جدول شماره (2-12) میزان تعرق نسبت به دمای محیط وفعالیت های انسانی. 30

 

جدول شماره (2-13) روند تغییرات دمای ماهانه در ایستگاه رشت( میانگین 10ساله 1382-1392) 32

 

جدول شماره (2-14) دمای متوسط ماهانه در ایستگاه رشت دوره آماری( 1382-1392) 32

 

جدول شماره (2-15) درصد رطوبت نسبی ماهانه در ایستگاه رشت( میانگین 10ساله) 33

 

جدول شماره (2-16) نوسانات درجه حرارت ماهیانه در منطقه مورد مطالعه 33

 

جدول شماره (2-17) متوسط حداقل وحداکثر، درجه حرارت.. 33

 

جدول شماره (2-18) میزان ماهانه وسالانه بارندگی ایستگاه رشت به میلیمتر. 34

 

جدول شماره (2-19) میزان رطوبت نسبی در ایستگاه مورد مطالعه واحد درصد 34

 

جدول شماره (2-20) طبقه بندی اقلیمی ایستگاه  رشت.. 35

 

جدول شماره (3-1) آمار میانگین ماهانه پارامترهای اقلیمی ایستگاه رشت( 1383-1392) 39

 

جدول شماره (3-2) ماهونی منطقه آسایش شب و روز. 40

 

جدول شماره (3-3) مشخصات جغرافیایی ایستگاه منطقه مورد مطالعه 41

 

جدول شماره (4-1) تعداد دانش آموزان استان گیلان( 83-92) 44

 

جدول شماره (4-2) جمعیت دانش آموزی بخش کوچصفهان سالهای( 1383-1392) 45

 

جدول شماره( 4-3) پراکندگی فضای آموزشی براساس ارتفاع. 45

 

جدول شماره( 4-4) پراکندگی فضای آموزشی درسطح کوچصفهان. 46

 

جدول شماره( 4-5) تعیین نوع اقلیم براساس روش دمارتن. 47

 

جدول شماره (4-6) میانگین دمای روزانه ودرصد رطوبت نسبی رشت( 1383-1392) 49

 

جدول شماره( 4-7) حداقل وحداکثر دماودرصد رطوبت نسبی ایستگاه رشت( 1383-1392) 51

 

جدول شماره (4-8) مفهوم شاخص ها 53

 

جدول شماره (4-9) ارزیابی ماهونی( تعیین شاخص گرمایی) درایستگاه رشت.. 54

 

جدول شماره (4-10) پیشنهادهای مقدماتی معماری. 55

 

جدول شماره (4-11) میانگین دما روزانه، درصد رطوبت نسبی رشت( 1383-1392) 57

 

جدول شماره (4-12) بارندگی ماهانه ایستگاه رشت( 1383-1392) 58

 

جدول شماره( 4-13) درصد بارندگی فصلی ایستگاه رشت.. 59

 

جدول شماره (4-14) رژیم درازمدت دمای ماهانی سالهای آماری( 1383-1392) 61

 

جدول شماره (4-15) متوسط حداقل وحداکثر، درجه حرارت.. 62

 

جدول شماره (4-16) درصد رطوبت نسبی در ایستگاه رشت( 1383-1392) 64

 

جدول شماره( 4-17) ساعات آفتابی ایستگاه رشت( 1383-1392) 65

 

جدول شماره (4-18) میانگین فراوانی تعداد روزهای حالات نیمه ابری وابری رشت( 1383-1392) 66

 

جدول شماره (4-19) زمان طلوع، غروب ومدت روشنایی کوچصفهان. 67

 

جدول شماره (4-20) زاویه تابش مدار میل مقدار انرژی دریافتی. 69

 

جدول شماره (4-21) تغییرات جهت وسرعت بادغالب، درصد وشدت آن در ایستگاه رشت( 1383-1392) 70

 

جدول شماره (4-22) عرض متوسط کلاسهای درس.. 72

 

جدول شماره (4-23) طول متوسط کلاس درس.. 73

 

جدول شماره (4-24) مزاحمت آلودگی صوتی در محوطه مدارس کلاس درس.. 74

 

جدول شماره (4-25) تعداد کلاسهای دارای پنچره نامناسب.. 75

 

جدول شماره (4-26) تعداد کلاس درمعرض نورمستقیم آفتاب.. 76

 

جدول شماره (4-27) کلاسهایی که باد عامل مزاحم تدریس.. 77

 

جدول شماره (4-28) بررسی استقرار مدارس ابتدایی به لحاظ تعداد طبقات.. 78

 

جدول شماره (4-29) سال احداث ساختمان( عمر مدارس ابتدائی) 79

 

جدول شماره (4-30) مواد ومصالح تشکیل دهنده بنا 80

 

جدول شماره (4-31) نوع پوشش سربندی مدارس ابتدائی کوچصفهان. 81

 

جدول شماره (4-32) کیفیت بناهای مدارس ابتدائی. 82

 

جدول شماره (4-33) ارتفاع ساختمانهای آموزشی( مدارس ابتدائی) 83

 

جدول شماره (4-34) مصالح نمای مدارس ابتدائی کوچصفهان. 84

 

جدول شماره (4-35) رنگ دیواره های درونی مدارس ابتدائی کوچصفهان. 85

 

جدول شماره (4-36) شرایط سرما درکلاسها درفصل زمستان. 86

 

جدول شماره (4-37) استفاده از نور غیر طبیعی درفصول پاییزوزمستان. 87

 

جدول شماره (4-38) استفاده از نوع سیستم گرمایشی مدارس ابتدائی کوچصفهان. 88

 

جدول شماره (4-39) نوع سیستم سرمایشی مدارس ابتدائی کوچصفهان. 89

 

جدول شماره (4-40) سیستم نورگیری ساختمانهای مدارس ابتدائی کوچصفهان. 90

 

جدول شماره (4-41) رده خوری ساختمان مدارس ابتدائی. 92

 

جدول شماره (4-42) جهت رده خوری ساختمان. 93

 

جدول شماره (4-43) نفوذ رطوبت در دیواره های داخلی. 94

 

جدول شماره (4-44) کاربری اراضی پیرامون مدارس ابتدایی کوچصفهان. 95

 

جدول شماره (4-45) جهت گیری ساختمان مدارس ابتدائی. 96

 

جدول شماره (4-46) تعداد مدارس برخوردار از پرده کلاس در کوچصفهان. 97

 

جدول شماره (4-47) رنگ پرده کلاسهای مدارس ابتدائی کوچصفهان. 98

 

جدول شماره (4-48) مساحت فضاهای آموزشی مدارس ابتدائی کوچصفهان. 99

 

جدول شماره (4-49) مساحت عرصه فضای باز مدارس ابتدائی. 100

 

جدول شماره (5-1) اولویت بندی عناصر همساز وناهمساز با شرایط اقلیمی. 111

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

نمودار شماره (2-1) جمعیت بر حسب گروهای عمده نسبی به تفکیک جنسی……………… 12

 

نمودارشماره( 4-1) پراکندگی فضای آموزشی براساس ارتفاع…………………………… 45

 

نمودار  شماره( 4-2) پراکندگی فضای آموزش درسطح دهستان کوچصفهان……………… 46

 

نمودارشماره (4-3) اقلیم نمای آمبرژه منطقه مورد مطالعه…………………………….. 48

 

نمودار شماره ( 4-4) نمودار زیست اقلیمی اولگی ایستگاه سینوپتیک رشت………….. 49

 

نمودارشماره( 4-5) زیست اقلیمی گیونی ساختمانی ایستگاه رشت ( 1383-1392)… 52

 

نمودارشماره (4-6) لنگستر- کارستی وضعیت شرجی ایستگاه رشت طی دوره آماری( 1383-1392)………………………………….. 57

 

نمودار شماره (4-7) بارندگی ماهانه ایستگاه رشت( 1383-1392)……………………. 59

 

نمودار شماره (4-8) درصدبارندگی فصلی منطقه مورد مطالعه دوره آماری 10ساله… 59

 

نمودار شماره( 4-9) رژیم درازمدت دمای ماهانه سالهای آماری( 1383-1392)……. 62

 

نمودار شماره( 4-10) دمای ماهانه حداقل. حداکثر ایستگاه مورد مطالعه دوره آماری 10ساله………………………………….. 62

 

نمودار شماره (4-11) میانگین رطوبت نسبی به درصد درایستگاه رشت( 1383-1392)…. 65

 

نمودار شماره (4-12) زمان طلوع وغروب خورشید برای اول هرماه ایستگاه رشت….. 68

 

نمودارشماره (4-13) زمان طلوع وغروب خورشید برای پانزدهم هرماه ایستگاه رشت. 68

 

نمودار شماره (4-14) مدار میل خورشید ماهانه ایستگاه رشت……………………………. 69

 

نمودار شماره( 4-15) گلباد ایستگاه رشت.. 71

 

نمودار شماره( 4-16) عرض کلاسهای درس مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 72

 

نمودار شماره( 4-17) طول کلاسهای درس مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 73

 

نمودار شماره( 4-18) آلودگی صوتی محوطه مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 74

 

نمودار شماره (4-19) کلاسهای دارای پنچره نامناسب مدارس ابتدائی کوچصفهان……… 75

 

نمودار شماره( 4-20) کلاسهای درمعرض مستقیم نور آفتاب مدارس ابتدائی کوچصفهان 76

 

نمودار شماره (4-21) کلاسهای که باد عامل مزاحم مدارس ابتدائی کوچصفهان……….. 77

 

نمودار شماره (4-22) بررسی استقرار مدارس ابتدایی به لحاظ طبقات کوچصفهان………. 78

 

نمودار شماره (4-23) سال احداث ساختمان مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 79

 

نمودار شماره (4-24) مصالح تشکیل دهنده بنا مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 80

 

نمودار شماره (4-25) نوع پوشش سربندی مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 81

 

نمودار شماره (4-26) کیفیت بناهای مدارس ابتدائی کوچصفهان………………………. 82

 

نمودار شماره (4-27) ارتفاع ساختمانهای آموزشی مدارس ابتدائی کوچصفهان……… 83

 

نمودار شماره (4-28) نوع مصالح نمای مدارس ابتدائی کوچصفهان………………………. 84

 

نمودار شماره (4-29) رنگ دیوارهای درونی مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 85

 

نمودار شماره( 4-30) شرایط سرما در کلاسها درفصل زمستان مدارس ابتدائی کوچصفهان 86

 

نمودار شماره (4-31) استفاده از نور غیر طبیعی فصل پاییزوزمستان مدارس ابتدائی کوچصفهان………………………………. 87

 

نمودار شماره (4-32) استفاده از سیستم گرمایش مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 88

 

نمودار شماره (4-33) نوع سیستم سرمایشی مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 89

 

نمودار شماره (4-34) سیستم نورگیری ساختمان فصل بهار مدارس ابتدائی کوچصفهان……. 90

 

نمودار شماره( 4-35) سیستم نورگیری ساختمان در فصل تابستان مدارس ابتدائی کوچصفهان 91

 

نمودار شماره (4-36) سیستم نورگیری ساختمان فصل پاییزمدارس ابتدائی کوچصفهان……. 91

 

نمودار شماره( 4-37) سیستم نورگیری ساختمان در فصل زمستان مدارس ابتدائی کوچصفهان………………………………………….. 92

 

نمودار شماره( 4-38) رده خوردی ساختمان مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 93

 

نمودار شماره (4-39) جهت رده خوری ساختمان مدارس ابتدائی کوچصفهان……… 93

 

نمودارشماره( 4-40) نفوذ رطوبت به دیواره های داخلی مدارس ابتدائی کوچصفهان…… 94

 

نمودارشماره( 4-41) کاربری اراضی  پیرامون مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 95

 

نمودار شماره (4-42) جهت گیری ساختمان مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 96

 

نمودار شماره( 4-43) مدارس برخوردار از پرده کوچصفهان…………………………. 97

 

نمودار شماره (4-44) رنگ پرده های مدارس ابتدائی کوچصفهان………………………. 98

 

نمودار شماره (4-45) مساحت فضای آموزشی مدارس ابتدائی کوچصفهان………………. 99

 

نمودار شماره( 4-46) مساحت عرصه فضای باز مدارس ابتدائی کوچصفهان…………. 100

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست نقشه ها

 

عنوان                                                                                                 صفحه

 

شکل شماره ( 3-1) نقشه موقعیت بخش کوچصفهان………………………………. 42

 

شکل شماره (4-1) نقشه همباران منطقه مورد مطالعه…………………………………… 60

 

شکل شماره (4-2) نقشه همدما منطقه مورد مطالعه…………………………………… 63

 

شکل شماره( 4-3) نقشه توپوگرافی منطقه مورد مطالعه…………………………………. 101

 

شکل شماره (4-4) نقشه شبکه آب منطقه مورد مطالعه…………………………………. 102

 

شکل شماره (4-5) نقشه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه…………………………… 103

 

شکل شماره (4-6) نقشه راههای منطقه مورد مطالعه…………………………………. 104

 

شکل شماره (4-7) نقشه تقسیمات سیاسی منطقه مورد مطالعه…………………………… 105

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده:

 

نتایج شناخت وبررسی استقرار مدارس ابتدائی با عناصر وخصوصیات اقلیمی هرناحیه، در کیفیت مدارس ابتدائی مؤثر است. درساخت فضاهاوبویژه فضاهای مسکونی وآموزشی، علاوه براصول ایمنی باید اصول آسایش ورفاه داخلی فضای مورد استفاده نیز مورد توجه قرارگیرد. دراقلیم های مختلف حتی دراقلیم های گرم وخشک یا بسیار سرد، روشهای مختلفی برای رسیدن به آسایش وصرفه جوئی مصرف انرژی وجود دارد، با توجه به اقلیم معتدل ومرطوب گیلان وریزشهای جوی دربسیاری از فصول سال جهت تأمین آسایش مطلوب وتشخیص نامناسب بودن محیط آموزشی نکات واصول مربوط به این اقلیم براساس استانداردهای تعیین شده باید رعایت گردد. دراین راستا با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ومشاهدات مستقیم وتهیه پرسشنامه دراین تحقیق از پژوهشگر با هدف شناخت عوامل مؤثردرآب وهوای حاکم برآن وآشنائی با اقلیم وهمچنین استفاده از روش های صحیح واستفاده از امکانات موجود در بخش کوچصفهان ارزیابی کرده است.

 

بدین منظور پژوهشگر ابتدا یطور اجمال به وضعیت مدارس وتعداد ساختمان های آموزشی مقاطع تحصیلی ابتدائی بخش کوچصفهان پرداختع وسپس اقلیم منطقه وعناصر مهم ومؤثر برساخت وساز وکلیموگرامهای اقلیمی را مورد مطالعه قرار داده ودرنهایت براساس استاندارها ومعیار های موجود… دادهای حاصله را با وضعیت استقرار فضائی آموزشی بخش کوچصفهان با عناصر اقلیمی همساز تشخیص داده شده اند. جزئیات این تحقیق در متن رساله آمده است.

 

 

 

کلید واژه: نقش اقلیم- استقرار- مدارس ابتدائی- بخش کوچصفهان- گیلان

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

کیفیت استقرار مدارس یکی از عوامل بسیار مهم آموزشی است. وچون اثرات قابل توجهی درروحیه دانش آموزان وسطح یادگیری، آموزش دارد باید براساس موازین علمی و فنی مورد توجه قرار گیرد یکی از عوامل مؤثر در کیفیت استقرار مدارس، ایتدائی طراحی اقلیمی ویا همسازی استقرار فضای آموزشی با عناصر وویژگیهای اقلیمی است. ساختمان های آموزشی به دلیل ویژگی کاملأ متفاوتی که از نظر زمان اشتغال فضا، نسبت به ساختمانهای مسکونی مخصوص دارند بهنحو متفاوتی تحت تأثیر شرایط اقلیمی قرار می گیرند. شناخت پتانسیل های اقلیمی وطراحی ساختمان مطابق با شرایط اقلیمی از عمده ترین مسایل  استقرار مدارس بوده است. به منظور حصول به هدف اصلی درقالب فعالیت های میدانی اقدام گردید. جهت جمع آوری داده های مورد نیاز به فضای آموزشی مقطع تحصیلی بخش کوچصفهان شهرستان رشت مراجعه گردیده وسپس توصیف وتجزیه وتحلیل اطلاعات جمع آوری شده پرداخته شد. این پژوهش پنچ فصل مشتمل برکلیات تحقیق، مبانی نظری تحقیق، مواد روش، یافته های تحقیق، نتیجه گیری وپیشنهادات، است که جداول ونمودارهای زیادی استفاده شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول   کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1. بیان مسئله و سوال تحقیق

 

ساخت وساز فضای آموزشی یا براساس اجباری وطرح قبلی موجود انجام پذیر است که در حالت اول شرایط مناسب تر جهت یادگیری وبالا بردن سطح کیفی وصرف جویی درهزینه ها و به هدر نرفتن نیرو انرژی لازم خواهد بود از طرفی در حالت دوم به احتمال زیاد فضای مناسب وآسایش کافی جهت تربیت وتعلیم صورت نگیرد ونیروی انسانی به هدر می رود. تنوع آب وهوای ایران وعناصر اقلیمی آن شرایط مناسب آموزشی راهمواره با مشکل مواجه کرده است تنوع در عناصر آب وهوایی از یک طرف برای انسان نامطلوب بوده واز طرف دیگر نقش مهمی در ناسازگاری با شرایط مهم آموزشی دارد فضای آموزشی باید به نوعی طراحی وساخته شودکه دردسترس وقابل اجرا باشدواز طرفی بتوان تأثیر اقلیم را تا حدودی تعدیل ببخشد. کوچصفهان درشرق شهرستان رشت قرار دارد دارای شرایط آب وهوایی متنوع است طراحی فضای آموزشی برگرفته از برنامه ریزی قبلی یا بر اساس اجباری بودن طراحی قبل صورت گرفته است. درحالت اول شرایط مناسب تر ولی درنوع دوم ممکن است فضای مناسب وآسایش کافی برای یادگیری صورت نگیرد وموجب به هدر رفتن نیروی انسانی گردد هدف ما شناخت همسازی فضای آموزشی از لحاظ اقلیم وعناصر آن وبررسی شرایط مناسب فضای آموزشی وتأثیر اقلیم برآن است.

 

در این تحقیق سعی شده است که پاسخ های مناسبی به سوال زیر داده شود.

 

1- آیا رابطه ای بین عناصر اقلیمی وفضاهای آموزشی ازنظر معماری در بخش کوچصفهان وجود دارد؟

 

 

 

 

1-2. بیان ضرورت واهمیت تحقیق

 

چنانچه درطرح مسأله مورد پژوهش بیان گردید. تحولات دموگرافیک به همراه تغییروتحولات اجتماعی واقتصادی و… افزایش تقاضای آموزشی عمومی را بدنبال داشته است. واین تحولات بخصوص درمراحل اولیه با نابه هنجاری ها درسیستم ساخت وساز مدارس همراه بوده است نمد این پدیده درکلیت عرصه فضایی استان درساختار فضایی کالبدی فضاهای آموزشی به وضوح مشهود می باشد. لذا با مدنظر قرار دادن وضعیت مذکوردلایل مرتبط با ضرورت انجام این پژوهش به شرح زیرمی باشد.

 

 

• آموزش وپرورش بعنوان زیر بنایی ترین بخش، درطراحی آتی ساختار اقتصادی، اجتماعی وفرهنگی هرجامعه ای محسوب می گردد. برای این که بتواند به ایفای نقش خود درساختارتحولات موفق گردد، نیازمند پرورش فکری وذهنی کودکان ونوجوانان بعنوان بزرگترین منبع توسعه می باشد، واین مهم نیازمند به فضاهای مناسب با مدنظر قراردادن کلیه اصول ومعیارهای طراحی از جمله طراحی مناسب با ابعاد انسانی می باشد.

 

• اگرفضاهای آموزشی به مانندهرگونه فضای زیستی از اصول ومعیارهای اقلیمی تبعیت نکند عرضه های اقتصادی حاصل از انرژی به حداقل کاهش می یابد.

 

• علاوه برعامل صرفه انرژی درصورت قرارگرفتن فضاها دراماکن که به لحاظ اشراف مکان مشکل وموانع مواجه باشد اثرات منفی دربهره مندان خواهد داشت

 

• از دیگر دلایل مرتبط با ضرورت این پژوهش کیفیت پایین بهره برداری، واثرات منفی اقلیمی برسیستم سازه ها وبالابردن استهلاک ونگهداری بناو… می باشد. باتوجه به مطالب بیان شده درخصوص ضرورت پرداختی چنین پژوهش دلیل عمده مرتبط با این پژوهش را می توان به فرآیندهای یادگیری مرتبط داشت که درصورتیکه فضای آموزشی همساز با اصول ومعیارهای اقلیمی طراحی نشده باشد فرآیند یادگیری به حداقل کاهش می یابد واین مسئله موجب به هدر رفتن منابع مالی وانسانی درجامعه خواهد گردید. براساس عوامل برشمرده شده است. انجام چنین پژوهش ضرورت عام والزامی خواهد بود.

 

 

 

1-3. اهداف تحقیق

 

علمی:

 

 

• شناخت عوامل مؤثر درآب وهوای حاکم برآن وآشنایی با اقلیم

 

• استفاده از روش های صحیح واستفاده از امکانات موجود

 

کاربردی

 

 

• بکارگیری عوامل شناخته شده وشناخت تأثیرآن برانسان ویادگیری.

 

• کمک به طراحی وبرنامه ریزی جهت ایجاد شرایط مناسب فضای آموزشی در دوره ابتدایی.

 

ضرورت های خاص تحقیق:

 

 

 

 

 

• ساختارقدیمی شهر………………………………………………………………………………………………………….27

 

• ساختاروبافت مرکزی شهر……………………………………………………………………………………………….28

 

1-7-6 شبکه ارتباطی اولیه………………………………………………………………………………………………………….28

 

 

• سازمان فضایی شهرقدیم………………………………………………………………………………………………29

 

• رونددگرگونی سازمان فضایی شهرقدیم…………………………………………………..30

 

1- 7 -8-1قبل ازقاجار………………………………………………………………………………………………………………31

 

1-7 -8-2 دوره قاجار………………………………………………………………………………………………………………31

 

 

• کرمانشاه در1919…………………………………………………………………………………………………..32

 

1-7-9  سازمان فضایی شهر درعصرپهلوی…………………………………………………………..33

 

1-7-9 -1 دوره پهلوی اول………………………………………………………………………………………………………..33

 

1–7 -9-2 دوره پهلوی دوم……………………………………………………………………………………………………..34

 

 

• دوره جمهوری اسلامی……………………………………………………………………………………………35

 

1-7-10  مشخصات بافت فرسوده شهرکرمانشاه…………………………………………………….37

 

 

• محدوده بافت فرسوده……………………………………………………………………………………………..37

 

1-7-10-2 مسائل و مشکلات توسعه محدوده و راه حل یابی……………………………………………………………41

 

1-7-11  محله برزه دماغ………………………………………………………………………………..43

 

1-7-11-1 مشخصات محله……………………………………………………………………………………………………….43

 

1-7- 11-2 موقعیت وکاربری های محله برزه دماغ………………………………………………………………………..46

 

1-7-11-3 ارتفاع طبقات ساختمانها…………………………………………………………………………………………….48

 

1-7-11-4  کیفیت ابنیه…………………………………………………………………………………………………………….49

 

1-7-11-5 کمبودها ومشکلات کاربری ها…………………………………………………………………………………..50

 

1-7-11-6  نقش کاربری هاومعابر……………………………………………………………………………………………..50

 

 فصل دوم : چهارچوب نظری پژوهش

 

2-1مقدمه………………………………………………………………………………………………….53

 

2-2 بررسی واژگانی مسأله……………………………………………………………………………..53

 

2-2-1 فرسودگی……………………………………………………………………………………………………………………53

 

2-2-2 مرمت شهری………………………………………………………………………………………………………………..54

 

2-2-1 انواع بافت و تعریف بافت فرسوده…………………………………………………………………………………….57

 

2-2-3-1 انواع بافت ها بر اساس رشد کالبدی فضایی…………………………………………………………………….57

 

2-2-4  شاخص های ارزیابی و شناخت بافت ها…………………………………………………………………………….58

 

2-2-4-1 موقعیت قرارگیری در شهر…………………………………………………………………………………………..59

 

2-2-4-2 وضعیت شبکه های دسترسی، زیر ساخت ها و تأسیسات شهری………………………………………….59

 

2-4-3 وضعیت خدمات شهری………………………………………………………………………………………………….59

 

2-2-5 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………60

 

2-2-6  نوع مداخله و مرمت شهری در تجربیات ایران در دهه های اخیر…………………………………………….61

 

2-2-7 الزامات قانونی مداخله در بافت فرسوده………………………………………………………………………………64

 

2-2-8 ویژگی بافت های فرسوده………………………………………………………………………………………………..65

 

2-3 مروری برادبیات نظری………………………………………………………………………………67

 

2-3-1  رویکردکارکردی–ساختی………………………………………………………………………………………………67

 

2-3-2 نظریه بوروکراسی وبرومشروعیت واقتداردرسامانهای بوروکراتیک…………………………………………68

 

2-3-3 رویکردتوانمندسازی………………………………………………………………………………………………………69

 

2-3-4 رویكردتوسعه اجتماعی………………………………………………………………………………………………….70

 

2-3-5 چهارنوع خرده سیستم پارسونز………………………………………………………………………………………..71

 

2-3-6 نظریه کنترل اجتماعی پارسونز…………………………………………………………………………………………72

 

2-3-7 مکتب اکولوژیکی………………………………………………………………………………………………………..72

 

2-3-8 دیدگاه فرهنگ گرایی…………………………………………………………………………………………………..73

 

2-3-9 دیدگاه ترقی گرا……………………………………………………………………………………………………….73

 

2-4 چهارچوب نظری………………………………………………………………………………..74

 

2-4-1 نظریه ساخت یابی گیدنز……………………………………………………………………………………………..74

 

 

• مفاهیم نظریه ساخت یابی…………………………………………………………………………………………..75

 

2-5 مدل نظری پژوهش………………………………………………………………………………78

 

2-6  پیشینه مطالعاتی پژوهش……………………………………………………………………….79

 

 

• پیشینه تاریخی طرح های مطالعاتی وکاربردی بافت فرسوده کرمانشاه:……………………………….81

 

• طرحهای شهری در دو دهة اخیر (1385 ـ 1360)……………………………………………………………82

 

• طرح جامع شهرکرمانشاه……………………………………………………………………………………………82

 

2-6-4 دوره بعد ازتهیه ی طرح جامع………………………………………………………………………………………83

 

2-6-5  طرح بهسازی بافت مسئله دار كرمانشاه (طراحی بخشی از محلة آبشوران)…………………………….84

 

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

 

3-3 روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..86

 

3-3 -1 تحقیقات توصیفی………………………………………………………………………………………………………86

 

3-3 -2  تحقیقات پیمایشی……………………………………………………………………………………………………..86

 

3-4 جامعه آماری پژوهش……………………………………………………………………………………………………..88

 

3-5 واحدمشاهده………………………………………………………………………………………………………………….88

 

3-6 نمونه وروش تعیین حجم نمونه………………………………………………………………………………………….89

 

3-6-1 نمونه گیری تصادفی ساده…………………………………………………………………………………………….89

 

3-6-2 فرمول نمونه گیری………………………………………………………………………………………………………91

 

3-7  ابزار جمع آوری داده ها………………………………………………………………………………………………….91

 

3-7-1 مطالعات كتابخانه‌ای…………………………………………………………………………………………………….92

 

3-7-2 پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………………92

 

3-7 متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………93

 

3-7-1 متغیرمستقل…………………………………………………………………………………………………………………93

 

3-7-2 متغیروابسته…………………………………………………………………………………………………………………94

 

3-8 روایی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..94

 

3-9 پایایی پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..94

 

3-9-1 پایایی وروایی پرسشنامه پژوهش…………………………………………………………………………………….95

 

3-3-10-1 روشهای آماری مورداستفاده پژوهش………………………………………………………………………..96

 

3-10-2 ضریب همبستگی پیرسون………………………………………………………………………………………………96

 

3-10-3 آزمون معنی داربودن…………………………………………………………………………………………………….96

 

فصل چهارم : دستاوردهای پژوهش

 

4-1مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………98

 

4-2 تجزیه وتحلیل جمعیت شناختی نمونه (آمارتوصیفی )………………………………………………………………98

 

4-3 ضریب همبستگی پیرسون واثبات فرضیات ( آمار استنباطی )……………………………………………………103

 

4-4 نتایج مرتبط باسوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………..109

 

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

 

5-1 نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………110

 

5-2 پیشنهادها و راه کارها……………………………………………………………………………………………………….112

 

پیوست ………………………………………………………………………………………………………………………………..115

 

منابع ……………………………………………………………………………………………………………………………………121

 

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………123

 

 

 

 

 

 

 

جداول و نقشه ها

 

نقشه شماره1 : موقعیت استان کرمانشاه درسرزمین جمهوری اسلامی ایران……………………………………..23

 

نقشه شماره 2 : موقعیت شهرکرمانشاه دراستان کرمانشاه………………………………………………………………23

 

نقشه شماره 3 : موقعیت محدوده بافت  فرسوده درشهرکرمانشاه……………………………………………………38

 

نقشه شماره4 : محدوده بافت فرسوده شهرکرمانشاه…………………………………………………………………….39

 

نقشه شماره 5 : موقعیت محله برزه دماغ(سیدجمال الدین جنوبی)………………………………………………….44

 

 

جدول شماره 1 : وضعیت کاربریهای وضع موجود ( 1386 ) محله ( برزه دماغ ) ……………………………..45

 

جدول شماره 2 :کیفیت ابنیه وضع موجود ( 1386 ) برزه دماغ………………………………………………………48

 

جدول شماره 3: میزان فرسودگی فضای شهری و نوع اقدامات متناسب با آن……………………………………53

 

جدول شماره4: انواع بافت ها بر اساس موقعیت قرارگیری در شهر………………………………………………….58

 

جدول شماره 5 : تحصیلات…………………………………………………………………………………………………….97

 

جدول شماره 6 : بررسی فراوانی میزان تحصیلات پاسخ دهندگان…………………………………………………..98

 

جدول شماره 7 : شغل…………………………………………………………………………………………………………….98

 

جدول شماره 8 : بررسی وضعیت اشتغال پاسخ دهندگان………………………………………………………………99

 

جدول شماره 9 : جنس…………………………………………………………………………………………………………100

 

جدول شماره 10 : فراوانی جنسیتی جامعه نمونه…………………………………………………………………………..100

 

جدول شماره 11: سن…………………………………………………………………………………………………………….101

 

جدول شماره 12 : فراوانی سنی پاسخ دهندگان………………………………………………………………………………101

 

جدول شماره 9 ) جدول مربوط به میانگین (Mean) و میانه (Median)  مربوط به متغیر وابسته و متغیرهای مستقل…………………………………………………………………………………………………………………………………….102

 

جدول شماره 10 : همبستگی بین نقش مردم و اجتماع و تأثیر آن بر احیای بافت فرسوده شهری………………104

 

جدول شماره 11 : بین عدم اطلاع از شیوه های مشارکت مردم توسط مسئولین و احیای بافت فرسوده شهری105 

 

جدول شماره 12 : بین نادیده گرفتن اولویت ها و نیازهای مردم و احیای بافت فرسوده شهری…………………107

 

جدول شماره 13: ویژگی های بافت فرسوده شهری…………………………………………………………………………108

 

 

 

 

 

 

 

                                                     

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول     توجیه علمی واجتماعی پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

        

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

    در این مقاله سعی شده است  پاسخ علمی به این پرسش ارائه شود که مداخلات  اجتماعی اثر گذار براحیاء بافت فرسوده ی شهری در محله ی برزه دماغ شهرستان کرمانشاه چیست ؟ برای ورود به بحث از مدخل بررسی محتوایی بافت های فرسوده واردشده و با ترسیم کردن برخی مستندات و مشاهدات، مداخلات اجتماعی اثرگذار بر بافت فرسوده ی شهری را برشمرده ایم .  در نوشتار حاضر فرسودگی یكی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است كه باعث بی سازمانی، عدم تعادل و عدم تناسب آن می شود . هم چنین عاملی است كه به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری و شكل گرفتن حیات شهری روزه مره منجر می شود. به همین جهت برای تشریح و تبیین مداخلات اجتماعی در بافت فرسوده ی شهری به سراغ نظریه ساختاربندی (  structuralization  ) رفته ایم . این نظریه به دست آنتونی گیدنز صورتبندی شده است . نظریه ساختاربندی  نشان می دهد : چگونه ساختارهای اجتماعی به واسطه کارگزاران انسانی ساخته می شوند و در ضمن آنها واسطه های فرایند ساختاربندی  اند . این  همان مفهوم دوگانگی ساختی به عنوان عنصر اصلی و محوری نظریه اوست و متفاوت از دوگانه گرایی ساختی است  و در جهت تبیین دوگانگی ساخته شدن ساختها از طریق کنشها و برعکس است . شایان ذکر است که این تحقیق به صورت پیمایشی و با ابزار پرسشنامه در بین مردم مستقر در محله ی برزه دماغ  شهرستان کرمانشاه در سال 1394 انجام شده است . روش نمونه گیری بر اساس نمونه گیری تصادفی  ساده انجام شده و حجم نمونه 300 نفر بوده است . متغیرهای مستقل نقش مردم و اجتماع، عدم اطلاع از شیوه های مشارکت مردم و نادیده گرفتن اولویت ها و نیازهای مردم هستند که تأثیرات آنها بر متغیر وابسته سنجش شده است .  یافته های تجربی نشان می دهد که تمام فرضیه های ما غیر از فرضیه ی دوم اثبات شده اند و همبستگی معناداری بین متغیرها وجود دارد .

 

واژه های کلیدی : مداخلات اجتماعی، بافت فرسوده ی شهری ، ساختاربندی ، ساختارهای اجتماعی ، کنشگران

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1مقدمه

 

          با رشد جمعیت شهری و نوسازی در شهرها و افزایش سطح درآمد شهرها نسبت به روستاها ، سیل عظیم جمعیت از مناطق روستایی به نواحی شهری هجوم آوردند . بنابراین این مهاجرت باعث شد مناطق مملو از جمعیت در شهرها ایجاد شود و در بعضی از مناطق شهر همانند حاشیه های شهرجمعیت بیشتری  ساکن شوند . در واقع می توان گفت در حال حاضر نوعی بی تعادلی در ساختار شهرها به وجود آمده است که رشد افقی شهرها ، رشد سرطان گونه آن ها ، فرسوده شدن برخی از بافت های شهری و خالی شدن این سکونت گاه ها بدلیل انواع آسیب ها ی شهری و غیره  ازاین گونه موارد هستند . مناطق شهری از جمله مناطقی هستند که رشد و توسعه ، کار ، خلاقیت و نوآوری در آن شکل می گیرد . در این مناطق قسمت هایی از شهر از جمله متن شهر دارای رشد و توسعه بیشتری هستند و قسمت هایی از شهر بخصوص محلات قدیمی دارای بافتی فرسوده هستند.

 

         محلات فرسوده شهری از جمله محلاتی هستند که دستگاه های اجرایی ، سیاستگذاران و تصمیم سازان کشور سالهاست که با این موضوع در باب چگونگی نوسازی و بهسازی و عدم رشد رووزافزون این بافتها با هم در چالش هستند که البته بدلیل موانع ساختاری موجود در جامعه ایرانی و تقابل برخی دیدگاه ها با هم نه تنها بافت های فرسوده بهسازی و نوسازی نشده اند بلکه ما شاهد گسترش روزافزون فرسودگی این بافت ها هستیم . در چنین شرایطی سؤالاتی از طرف مسئولین ، تصمیم گیران ، تصمیم سازان ، مردم و همه گروه های اجتماعی مطرح می شود که چگونه می توان بافت های فرسوده شهری را احیاء کرد . تحقیق حاضر با تأکید بر محله برزه دماغ کرمانشاه نحوه مداخله اجتماعی از طریق ساختار و جامعه را بررسی می نماید .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2 بیان مسأله                                              

 

  شیوه های مداخلات در بافت های فرسوده شهری چگونه باید باشد ؟ نقش و رسالت دولت ها در احیای بافت های فرسوده شهرها چیست ؟ مردم چگونه می توانند در احیای بافت فرسوده شهری نقش داشته باشند ؟ این ها سؤالاتی هستند که می توانند در باب مسائل مربوط به احیای بافت فرسوده مطرح شوند .

 

  امروزه در دنیا نقش عوامل اجتماعی در توسعه از اهمیت خاصی برخوردار است  . در اثر طرح ها و پروژه های توسعه ای مباحث اجتماعی و فرهنگی جایگاه ویژه ای برای خود دارا هستند . هسته مرکزی شهر معمولاً فضایی است که کانون اولیه شکل گیری شهر بوده است که هم اکنون بنا به فرسودگی کالبدی و فعالیت کارایی خود را از دست داده است و از عملکرد بهینه برای زیست  ، سکونت  و نیز فعالیت برخوردار نیستند . اگر بپذیریم که ارزش زمین در هسته مرکزی شهرها بسیار بالا می باشد آنگاه به ارزش کالبدی  – فضایی بافت های فرسوده شهری و ضرورت ساماندهی و احیاء آن ها پی می بریم . هر چند برای استفاده بهینه ، روز آمد و کارآمد از فضاهای بافت فرسوده شهری موانع زیادی وجود دارد اما مداخلات اجتماعی از اهمیت زیادی برخوردار است در واقع قبل از هرگونه مداخله در بافت مرکزی و فرسوده شهری  ، مداخله اجتماعی پیش شرط حضور مدیران و برنامه ریزان شهری  و ورود آنها جهت سازماندهی ، احیاء ، بازسازی و نوسازی بافت های فرسوده شهری است . قبل از هرگونه مداخله کالبدی ، اقتصادی و طبیعی ، لازم است که مداخله و پیوند اجتماعی با ساکنان چنین بافت هایی صورت گرفته باشد . از جمله مسائلی که به عنوان مانع در احیاء بافت های فرسوده شهری حائز اهمیت است بی توجهی به اجتماع و ساکنان این محلات است . عدم مشارکت دادن مردم در طرح های توسعه ای باعث می شود که در اجرای پروژه های مختلف خاصه پروژه های فیزیکی و کالبدی با عدم استقبال مردمی مواجه شویم و زمانی که مردم و اجتماع با برنامه ریزان و برنامه ها همسو نباشند موفقیت به سختی قابل دستیابی است . مداخله اجتماعی می تواند به صورت بهسازی و نوسازی در رابطه متقابل ساختار و جامعه هدف مورد بررسی قرار بگیرد . بهسازی و نوسازی شهری مجموعه فعالیتها و اقدام هایی است كه ابعاد مختلف كالبدی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی – اداری و فرهنگی را در بر دارد. به عبارتی دیگر بهسازی و نوسازی شهری فقط شامل ساخت و سازهای فیزیكی یا كالبدی یا عناصر كالبدی شهر نمی شود و تنها بافت های تاریخی و قدیمی را دربرنمی گیرد، بلكه بهسازی و نوسازی شهری ابعاد اجتماعی، اقتصادی، سیاسی – اداری وكلا ًفرهنگی را در بخشها و نواحی مختلف شهر مورد توجه قرارمی دهد . (شماعی و همكاران، 1382: 347 ) مسأله فرسودگی بافت شهری نیز این گونه تعریف می شود : فرسودگی یكی از مهمترین مسائل مربوط به فضای شهری است كه باعث بی سازمانی، عدم تعادل، عدم تناسب و بی قوارگی آن می شود . فرسودگی عاملی است كه به زدودن خاطرات جمعی، افول حیات شهری و شكل گرفتن حیات شهری روزه مره منجر می شود (حبیبی و مقصودی، 15:1381) بنابر این منظور از احیاء بافت فرسوده شهری بهسازی و نوسازی در ابعاد اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و فرهنگی و کالبدی این بافت است .

 

 محله برزه دماغ کرمانشاه یکی از محلاتی به شمار می آید که دارای بافتی فرسوده و قدیمی است و با این مشخصات شناخته می شود : بافتی فشرده ، ریزدانه ، همراه با کوچه پس کوچه های تنگ و باریک و پیچ درپیچ در ساختاری ناکارآمد ، پایین بودن سطح کیفیت ابنیه و مصالح ساختمانی ، پایین بودن سطح درآمد ساکنین ، نامناسب بودن دسترسی ، محدودیت در عبور وسایل نقلیه از داخل کوچه ها ، پایین بودن امنیت در سطح محله ، نبود معابر جهت دسترسی سواره ، وجود مشکلات اقتصادی بافت همانند بی ارزش شدن قیمت زمین ، کمبود تسهیلات درمانی ، فضای سبز و مکان های  ورزشی . پس می توان گفت رکود و فرسودگی در این محله ناشی از فقر و محرومیت اجتماعی است که با با بهبود آن نابرابری کمتری نسبت به متن شهر در آن دیده می شود . چنین وضعیتی محله برزه دماغ را در زمره محدوده هایی قرار داده که با توجه به شاخص های کیفیت بنا ، مساحت قطعات و عرض معابر بافت فرسوده تلقی می شود . در صورت ادامه این شرایط این محلات روز به روز فقیرتر می شوند و ویژگی خاص آن ها وجود طبقات بسیار پایین اجتماعی می باشد . این پدیده منجر به ایجاد اختلافات عمیق اجتماعی و اقتصادی می گردد .

 

  این تحقیق بر آن است که شیوه مداخله اجتماعی در احیای بافت فرسوده ی محله برزه دماغ شهرستان کرمانشاه را موررد بررسی قرار دهد .

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3 اهمیت وضرورت پژوهش

 

   هر مسئله ی اجتماعی بیانگر نوعی بحران در یک سیستم اجتماعی و کژکارکردها و کارکردهای منفی در آن سیستم است و می توان آن را به یک عفونت بدنی تشبیه کرد که هر چه سریع تر باید آن را برطرف کرد تا در بدن  ( جامعه  )  ریشه ندواند .

 

   اهمیت  این موضوع بیانگر این مطلب است که اگر این مسأله رفع نگردد چه مسائلی فراروی جامعه مورد مطالعه ما خواهد بود ؟ ضرورت پرداختن به نحوه مداخلات اجتماعی در احیای بافت های فرسوده شهری موضوعی بسیار جدی و تعیین کننده است . در صورت عدم توجه به این موضوع از ظرفیت مشارکت مردمی برای  بهبود مطالعه و نیز اجرای برنامه ها و پروژه های مد نظر بی بهره خواهیم ماند . علاوه بر این موضوع ، بی توجهی به نظر مردم  نیز اجتماع باعث می شود که نیازها و اولویت ها به خوبی شناخته نشوند . وجود بافت های فرسوده شهری انضباط اجتماعی شهر را بر هم می زند و این مسأله به نوبه خود باعث می شود شاهد شهر بدقواره ای باشیم که انواع آسیب های مختلف اجتماعی همانند فقر شهری و تداوم افول کیفیت زندگی و آسیب های کالبدی از جمله عدم استقامت در برابر زلزله را با خود به همراه خواهد داشت . بنابراین باید مسأله را شناخت و  با به کارگیری مداخله اجتماعی صحیح در بافت های فرسوده شهری بسترهای توسعه این محلات را ایجاد کرد .

 

 

 

 

 

1-4 اهداف پژوهش

 

الف ) هدف کلی

 

 هدف کلی این پژوهش تجدیدحیات شهری باتاکید بر ضرورت مداخلات اجتماعی در بافت فرسوده شهرها است .

 

ب ) اهداف جزئی

 

1 ) بررسی نقش مردم و اجتماع و تأثیر آن بر روی  احیاء بافت فرسوده شهری

 

2 ) بررسی بی اطلاعی مسئولین در باب شیوه های مشارکت مردم در بافت فرسوده شهری

 

3 ) بررسی نقش نادیده گرفتن اولویت ها و نیازهای مردم در بافت فرسوده شهری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5 سؤالات تحقیق

 

1 ) میزان مشارکت مردم در احیای بافت فرسوده شهری چگونه است ؟

 

2 ) مردم با چه شیوه هایی می توانند در احیای بافت فرسوده شهری مشارکت داشته باشند ؟

 

3 ) اولویت ها و نیازهای مردم در احیای بافت فرسوده شهرها کدام گزینه است ؟

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1 مقدمه 18

 

2-2 تعریف گردشگری. 20

 

2-2-1 انواع گردشگری. 21

 

2-2-2 آثار مثبت و منفی گردشگری. 23

 

2-2-2-1  اثرات گردشگری بر جوامع میزبان. 24

 

2-2-2-2 اثرات اقتصادی گردشگری. 25

 

2-2-2-3 اثرات فرهنگی و اجتماعی گردشگری. 26

 

2-2-2-4 اثرات سیاسی گردشگری. 27

 

2-2-2-5 اثرات زیست محیطی گردشگری. 28

 

2-2-3 گردشگری روستایی. 28

 

2-2-3-1 قلمرو گردشگری روستایی. 29

 

2-2-3-2 انواع گردشگری روستایی. 29

 

2-2-3-3 گردشگری بوم زیستی. 33

 

2-2-3-4 اثرات مثبت و منفی توسعه گردشگری روستایی. 33

 

2-2-3-5 اثرات مثبت و منفی اقتصادی گردشگری روستایی. 34

 

2-2-3-6 اثرات مثبت و منفی اجتماعی گردشگری روستایی. 35

 

2-2-3-7 اثرات مثبت و منفی زیست محیطی گردشگری روستایی. 36

 

2-3 اکوتوریسم 36

 

2-3-1 اصول اکوتوریسم 41

 

2-4 توسعه پایدار. 44

 

2-4-1 مدل اکوتوریسم پایدار. 48

 

2-5 هدفهای زیست محیطی. 49

 

2-5-1 آثار و پیامدهای صنعت اكوتوریسم 49

 

2-6 معیشت پایدار. 50

 

2-7 جامعه محلی. 52

 

2-7-1 بوم گردی. 54

 

2-7-2 بوم گردی روستایی. 58

 

2-7-3 اقامتگاه‌های بوم گردی. 61

 

2-8 اکوکمپ.. 63

 

2-9 استانداردها و شرایط اکوکمپ‌ها و اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

 

2-9-1 الزامات و شرایط عمومی اقامتگاه‌های بوم گردی. 65

 

2-9-2  اکوکمپ‌ها، معیارها و شاخص‌های احداث.. 67

 

2-9-3 گواهینامه سیستم مدیریت محیط زیست ISO–14001. 67

 

2-10 کدهای اخلاقی در صنعت گردشگری. 69

 

فصل سوم – روش شناسی و مطالعه وضع موجود

 

3-1 مقدمه 74

 

3-2 روش شناسی تحقیق. 74

 

3-2-1 روش‌های تحقیق. 74

 

3-2-2 روش و ابزار گردآوری اطلاعات.. 75

 

3-2-3 سطوح اندازه‌گیری. 75

 

3-3 جامعه آماری و تعداد نمونه 77

 

3-3-1 متغیرهای تحقیق. 77

 

3-3-2 آزمون  پرسشنامه 78

 

3-3-3 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 79

 

3-3-4 مطالعات پایه 79

 

3-3-4-1 وضعیت عمومی استان مازندران. 79

 

3-3-4-2 زبان مازندرانی. 80

 

3-3-4-3 وجه تسمیه مازندران. 81

 

3-3-4-4  وضعیت اقلیمی. 81

 

3-3-5 اقلیم استان مازندران. 83

 

3-4 وضعیت زمین شناسی. 85

 

3-4-1 وضعیت خاک شناسی. 87

 

3-4-2 وضعیت منابع آب.. 88

 

3-5 موقعیت جغرافیایی شهرستان ساری. 91

 

3-5-1 موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 92

 

3-6 اطلاعات روستای افراچال. 95

 

3-6-1 وجه تسمیه نام روستا 95

 

3-6-2 مردم روستا 95

 

3-6-3 محصولات كشاورزی. 96

 

3-6-4 سد شهید رجایی. 96

 

3-7 معیشت محلی روستای افراچال ساری. 96

 

3-7-1 معیشت جامعه محلی. 96

 

3-7-2 مشکلات مطرح شده توسط مردم روستا 97

 

فصل چهارم – تجزیه و تحلیل

 

4-1 مقدمه 99

 

4-2 روش نمونه­گیری. 99

 

4-2-1 روایی و پایایی پرسش نامه­ها 100

 

4-2-1-1 روایی. 101

 

4-2-1-2 پایایی. 101

 

4-3  نتایج توصیفی پرسش نامه‌ها 104

 

4-3-1 پرسشنامه جامعه محلی. 104

 

4-3-1-1 اطلاعات عمومی پرسشنامه جامعه محلی. 104

 

4-3-1-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه جامعه محلی. 108

 

4-3-2 پرسش نامه گردشگران. 112

 

4-3-2-1  اطلاعات عمومی پرسشنامه گردشگران : 112

 

4-3-2-2 اطلاعات تخصصی پرسشنامه گردشگران : 115

 

4-3-3 اطلاعات پرسش نامه مسئولین و دست اندرکاران محلی. 124

 

4-3-3-1 اطلاعات عمومی پرسش نامه مسئولین محلی: 124

 

4-3-3-2 اطلاعات تخصصی و تکمیلی مسئولین محلی. 127

 

فصل پنجم – آزمون فرضیات و نتیجه‌گیری

 

5-1 مقدمه 142

 

5-2 فرضیه اول. 142

 

5-3 فرضیه دوم 149

 

5-4 فرضیه سوم 155

 

5-5 نتیجه­گیری. 162

 

5-6 ارائه پیشنهادات.. 163

 

منابع و مأخذ 164

 

منابع فارسی. 164

 

منابع لاتین. 167

 

سایتهای اینترنتی. 170

 

چکیده انگلیسی. 173

 

 

 

 

 

فهرست جداول

 

 عنوان                                                          صفحه

 

جدول 2- 1: هدفها و آثار نظریات و دیدگاههای مربوط به توسعه گردشگری روستایی. 32

 

جدول 2- 2-: شاخص‌های احداث اکوکمپ (حسنی اصفهانی،97،1387) 64

 

جدول 2- 3: شاخص‌های فعالیتی در اکوکمپ.. 65

 

جدول 3- 1: ابزار گرد آوری اطلاعات به طور خلاصه، مأخذ:یافته‌های پژوهش،1393. 75

 

 

جدول 3- 2: مقیاس ترتیبی یا طبقاتی لیکرت گردآوری و ترسیم : نگارنده 77

 

جدول 3- 3: متغیرهای مستقل و وابسته، مأخذ: یافته‌های پژوهش، 1393. 78

 

جدول 3- 4: نتایج آزمون آلفای کرونباخ، مأخذ : یافته‌های پژوهش، 1393. 79

 

جدول 3- 5: میانگین دمای دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

 

جدول 3- 6: میانگین بارش دو ایستگاه هواشناسی استان مازندران طی سالهای 2000 تا 2010 میلادی، ماخذ : داده‌های سینوپتیکی سازمان هواشناسی. 84

 

جدول 4- 1: نتایج فرمول کوکران و تعداد نمونه‌های انتخاب شده برای توزیع پرسشنامه‌ها، ماخذ : محاسبات محقق. 100

 

جدول 4- 2:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 103

 

جدول 4- 3:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 103

 

جدول 4- 4:آزمون آلفای کرونباخ پرسش نامه مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

 

جدول 4- 5: توزیع جنسی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 104

 

جدول 4- 6: توزیع سنی پرسشنامه جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 105

 

جدول 4- 7: وضعیت تاهل جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

 

جدول 4- 8: وضعیت میزان تحصیلات جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 106

 

جدول 4- 9: وضعیت فعالیت عمده جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 107

 

جدول 4- 10: توزیع وضعیت شغلی جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

 

جدول 4- 11- توزیع جغرافیایی شهرستان محل سکونت جامعه محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 108

 

جدول 4- 12: توزیع جنسی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

 

جدول 4- 13:توزیع سنی پرسشنامه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 112

 

جدول 4- 14:وضعیت تاهل گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 113

 

جدول 4- 15: وضعیت میزان تحصیلات گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

 

جدول 4- 16: وضعیت فعالیت عمده گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 114

 

جدول 4- 17: توزیع وضعیت شغلی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق وضعیت شغلی. 115

 

جدول 4- 18: ماتریس اولیه اولویت گذاری هزینه‌های سفر، ماخذ : محاسبات محقق. 122

 

جدول 4- 19:ماتریس نرمالایز هزینه‌های گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 123

 

جدول 4- 20: توزیع جنسی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 124

 

جدول 4- 21: توزیع سنی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق توزیع تاهل. 125

 

جدول 4- 22: توزیع تاهل مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

 

جدول 4- 23: توزیع میزان تحصیلات مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

 

جدول 4- 24: توزیع فعالیت اصلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 126

 

جدول 4- 25:توزیع شغلی مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 127

 

جدول 4- 26: ماتریس اولیه قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 129

 

جدول 4- 27: ماتریس نرمالایز قیمت گذاری هر شب اقامت در اکوکمپ توسط مسئولین محلی، ماخذ : محاسبات محقق. 130

 

جدول 4- 28: ماتریس اولیه پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

 

جدول 4- 29: ماتریس نرمالایز پیش بینی میزان درآمد برای هر خانوار در ماه در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 130

 

جدول 4- 30: ماتریس اولیه تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 139

 

جدول 4- 31: ماتریس نرمالایز تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ: محاسبات محقق. 139

 

جدول 4- 32: تخمین میزان درآمد برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 140

 

جدول 5- 1 جدول احتمال – احتمال ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال،  ماخذ : محاسبات محقق. 144

 

جدول 5- 2: جدول احتمال چارک – چارک ترکیب نتایج شناخت جامعه محلی و مسئولین محلی از جغرافیای روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 145

 

جدول 5- 3: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 146

 

جدول 5- 4: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

 

جدول 5- 5: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

 

جدول 5- 6: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 147

 

جدول 5- 7: جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 149

 

جدول 5- 8: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 150

 

جدول 5- 9: جدول احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

 

جدول 5- 10: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

 

جدول 5- 11: جدول چارک – چارک فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 152

 

جدول 5- 12:نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

 

جدول 5- 13: نتایج آزمون آماری تی تک نمونه ای فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 154

 

جدول 5- 14:جدول اطلاعات میانگین، انحراف معیار، بیشترین و کمترین داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 155

 

جدول 5- 15: جدول اطلاعات فراوانی و درصد و پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

 

جدول 5- 16: جدول احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 157

 

جدول 5- 17 : جدول چارک – چارک فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

 

جدول 5- 18: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

 

جدول 5- 19: نتایج آزمون آماری همبستگی پیرسون فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 160

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

 عنوان                                                          صفحه

 

نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه 6

 

نمودار 1- 2: مدل مفهومی تحقیق. 15

 

نمودار 2- 1: مدل تاثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی گردشگری. 25

 

نمودار 2- 2: گونه شناسی گردشگری روستایی (نگارنده) 30

 

نمودار 2- 3: مدل اکوتوریسم پایدار فنل، (فنل، 2003:23) 48

 

نمودار 2- 4: مدل اکوتوریسم پایدار. 49

 

نمودار 3- 1: نمودار سطوح اندازه‌گیری مقیاس‌ها، گردآوری و ترسیم : نگارنده 76

 

نمودار 4- 1: توزیع فصلی مسافرت گردشگران به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 111

 

نمودار 4- 2: میزان درآمد پیشبینی شده برای هر خانوار در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال، ماخذ: محاسبات محقق. 111

 

. 111

 

نمودار 4- 4: توزیع فراوانی تعداد روزهای مسافرت گردشگران در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 115

 

نمودار 4- 5-: درآمد متوسط ماهیانه گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

 

نمودار 4- 6: مقایسه سطح تعداد مسافرت در سال و نوع وسیله نقلیه شخصی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 116

 

نمودار 4- 7-:نوع وسیله نقیله مسافرت گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 117

 

نمودار 4- 8: تعداد بازدید از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 117

 

نمودار 4- 9- : نحوه آشنایی با منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 118

 

نمودار 4- 10: رادار تیپولوژی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 118

 

نمودار 4- 11: نمودار سطح مقایسه تیپولوژی مسافرت گردشگران و تعداد بازدید آنها از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 119

 

نمودار 4- 12: مدت اقامت در روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 119

 

نمودار 4- 13- میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 120

 

نمودار 4- 14: مقصد اولیه یا نهایی است ؟، ماخذ : محاسبات محقق. 120

 

نمودار 4- 15: سطح مقایسه میزان اقامت و نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 121

 

نمودار 4- 16: رادار مقایسه نوع اقامت گاه و میزان هزینه در هر روز، ماخذ : محاسبات محقق. 121

 

نمودار 4- 17: نوع اقامت گاه، ماخذ : محاسبات محقق. 122

 

نمودار 4- 18: رادار تمایل به بازدید مجدد گردشگران از منطقه، ماخذ : محاسبات محقق. 123

 

نمودار 4- 19: تاثیر احداث اکوکمپ بر پایداری معیشت جامعه محلی ماخذ : محاسبات محقق. 131

 

نمودار 4- 20: تاثیر مشورت با جامعه محلی در موفقیت طرح احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 131

 

نمودار 4- 21: رادار تاثیر یک بازدید برنامه ریزی شده و مبتنی بر اصول بوم گردی بر شادابی گردشگران، ماخذ : محاسبات محقق. 132

 

نمودار 4- 22: سطح میزان آگاهی از جغرافیای منطقه ماخذ : محاسبات محقق. 132

 

نمودار 4- 23: سطح آگاهی از مزایای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 133

 

نمودار 4- 24: رادار آگاهی از اصول احداث اکوکمپ، ماخذ : محاسبات محقق. 133

 

نمودار 4- 25: رضایت بخشی از میزان تبلیغات برای جذب اکوتوریست به روستای افراچال، ماخذ : محاسبات محقق. 134

 

نمودار 4- 26- سطح قابلیت‌های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ ماخذ : محاسبات محقق. 134

 

نمودار 4- 27: قابلیت‌های روستای افراچال برای انتخاب به عنوان روستای هدف گردشگری ماخذ : محاسبات محقق. 135

 

نمودار 4- 28: ارزیابی میزان مشارکت جامعه محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 135

 

نمودار 4- 29: ارزیابی میزان مشارکت مسئولین محلی برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

 

نمودار 4- 30: رادار میزان مشارکت گردشگران برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 136

 

نمودار 4- 31: رادار میزان مشارکت مسئولین بالاتر برای احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 137

 

نمودار 4- 32- میزان موفقیت در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال ماخذ : محاسبات
 محقق. 137

 

نمودار 4- 33: بیشترین فصل مسافرت گردشگران به روستای افراچال ماخذ : محاسبات محقق. 138

 

نمودار 4- 34:سطح تخمین قیمت هر شب اقامت در اکوکمپ روستای افراچال در صورت احداث ماخذ : محاسبات محقق. 138

 

نمودار 5- 1: رادار مقایسه نتایج جامعه محلی و مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 142

 

نمودار 5- 2: هیستوگرام جامعه محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

 

نمودار 5- 3: هیستوگرام مسئولین محلی در شناخت از جغرافیای منطقه 143

 

نمودار 5- 4:هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه اول، ماخذ : محاسبات محقق. 144

 

نمودار 5- 5: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 151

 

نمودار 5- 6: نمودار احتمال – احتمال فرضیه دوم، ماخذ : محاسبات محقق. 153

 

نمودار 5- 7: هیستوگرام پراکندگی داده‌های فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 156

 

نمودار 5- 8: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 158

 

نمودار 5- 9: نمودار احتمال – احتمال فرضیه سوم، ماخذ : محاسبات محقق. 159

 

 

 

فهرست نقشه­ها

 

 عنوان                                                          صفحه

 

نقشه 3- 1:  نقشه مطالعات خاک­شناسی نیمه تفصیلی و اجمالی غرب استان مازندران – علمده مازندران، ماخذ : سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، 1334. 87

 

نقشه 3- 2: عکس ماهواره­ای سد شهید رجایی، ماخذ: عکس‌های هوایی. 90

 

نقشه 3- 3: نقشه تقسیمات کشوری استان مازندران، 1391. 91

 

نقشه 3- 4: نقشه تقسیمات سیاسی شهرستان ساری، استان مازندران. 92

 

نقشه 3- 5: نقشه موقعیت جغرافیایی روستای افراچال. 93

 

نقشه 3- 6 : نقشه راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 93

 

نقشه 3- 7: نقشه ماهواره ای روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

 

نقشه 3- 8: نقشه ترکیبی ماهواره ای و راه‌های روستای افراچال، ماخذ : عکس‌های هوایی. 94

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

 

اكوتوریسم در مناطق روستایی در ایران كه جمعیت بالایی از مردم روستا را در خود جای داده است یكی از شاخص­های مهم توسعه پایداراست. مهم­ترین تاثیر مثبتی که اقامتگاه‌های بوم گردی (اکوکمپ) می­تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است و تاثیر منفی این اقامتگاه­ها می­تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. مهم­ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه­های بوم­گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت­های گردشگری اقامتگاه است. روستای افراچال در استان مازندران، شهرستان ساری، بخش کلیجان رستاق، دهستان تنگه سلیمان قرار دارد. با توجه کل خانوارهای روستایی که طبق آخرین سرشماری دارای 9 خانوار و 31 نفر جمعیت ثابت (سرشماری نفوس و مسکن استان مازندران، 1390) و 500 نفر و 100 خانوار (گزارش غیررسمی ادارت محلی)، نمونه از طریق  فرمول کوکران و در سطح اطمینان 95درصد (خطای 5 درصد) مبادرت به انتخاب نمونه نموده و تعداد 53 پرسشنامه برای گردشگران، تعداد 51 پرسشنامه برای روستائیان جامعه محلی و تعداد 34 پرسشنامه برای مسئولین و دست اندرکاران محلی به عنوان حجم نمونه انتخاب شده­اند. آلفای کرونباخ پرسش نامه جامعه محلی 737/0، پرسش نامه مسئولین محلی 703/0 و پرسش­نامه گردشگران 949/0 به­دست آمده است. برای آزمون فرضیات از آزمون آماری تی تک نمونه­ای و آزمون آماری همبستگی پیرسون استفاده شده است. امکان سنجی قابلیت­های روستای افراچال برای احداث اکوکمپ از دیدگاه جامعه محلی 2/81% و از دیدگاه مسئولین محلی 4/79% رضایت بخش ارزیابی شده است. همچنین در صورت احداث اکوکمپ در روستای افراچال میزان موفقیت این طرح از دیدگاه جامعه محلی 8/56% و از دیدگاه مسئولین محلی 8/58% موفقیت­آمیز سنجش شده است.  از دید جامعه محلی و مسئولین محلی روستای افراچال به دلیل برخورداری از طبیعت بکر و زیبا و آب و هوای مطلوب، پتانسیل جذب گردشگر دارد و همچنین از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامت گاه بوم­گردی مناسب می­باشد و نیز از دیدگاه جامعه محلی و مسئولین محلی موقعیت جغرافیایی روستای افراچال برای احداث اقامتگاه بوم­گردی مناسب می­باشد.

 

 

 

واژگان کلیدی: اکوتوریسم (طبیعت­گردی)، اقامتگاه­های بوم­گردی، معیشت پایدار، جامعه محلی، روستای افراچال شهرستان ساری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1 مقدمه

 

گردشگری در قرن بیست و یکم با توجه به گسترش زیرساخت‌های اقتصادی، بهداشتی، امنیتی و ارتباطی به یک واقعیت اجتناب ناپذیر بدل گشته است. سفر به دیگر نقاط برای گردشگری با انگیزه‌های مختلف جزء ملزومات زندگی در این قرن محسوب می شود و در واقع جریانی را شکل می دهد که مرزهای ملی و بین المللی را درنوردیده و رویکردی فراتر از دولت ملت یافته است (سقایی، 7، 1385). بر این مبنا جریان گردشگری در جهان، به خصوص در ابعاد اقتصادی اهمیتی دو چندان یافته است. به گونه ای که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادارات در گردشگری در سال 2004 رشدی معادل 9/5 درصد و در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است (Chiang Lee , 2008:180). تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه ی انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن و آلودگی بیش از حد استاندارد شهرها به ویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری و کارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگ‌ها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست، و در مجموع توسعه پایدار از دغدغه‌هایی است که جهان امروز با آن روبرو است. هر یک از کشورها در هر سطحی از توسعه در تلاشند که پاسخ لازم به دغدغه‌های مذکور را بیابند. در این میان، کشورهایی که به متنوع سازی اقتصاد روی آورده اند و می خواهند خود را از اقتصاد تک پایه ای برهانند در جستجوی شناخت راه‌های آن یا خلق راه‌ها و روش‌های جدیدند. یکی از این روش‌ها گردشگری است که اغلب کشورها به ویژه کشورهایی که به لحاظ موقعیت مکانی از این مزیت برخوردارند، آن را در برنامه‌های توسعه ی ملی خود گنجانده اند تا از این طریق بتوانند فرآیند توسعه ی ملی خود را سرعت بخشند. توریسم انواع مختلفی دارد که اکنون شکلی نوین و گزیده ای از توریسم با عنوان توریسم روستایی، با هدف توسعه پایدار جوامع محلی در نواحی روستایی، به عنوان ابزاری جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی و یکی از مهمترین مشاغل مدرن در مناطق روستایی ارتقاء یافته است. از انواع مهم و در حال رشد تورسیم، توریسمی است که مربوط به روستا و مناطق روستایی می باشد. تورسیم وابسته به روستا در کشورهایی که دارای صنعت توریسم رشد یافته ای هستند به شدت در حال رشد و گسترش می باشد (Ashley & Goodwin , 2001). یکی از جدیدترین گونه‌های گردشگری، گردشگری سبز می باشد که در گفتمان جدید مطالعات گردشگری نمود یافته است. گردشگری سبز طبق آنچه تعریف شده است اگرچه در بعضی از كشورها اصطلاح «گردشگری سبز» به گردشگری روستایی اطلاق می‌شود(یعنی گردشگری در مناطق سبز)، اما اغلب برای توصیف نوعی از گردشگری به كار می‌رود، كه بیشتر طرفدار محیط زیست است. این نوع گردشگری با نام‌های مختلف مانند« گردشگری مسئول »، « گردشگری انعطاف‌پذیر »، « گردشگری سودمند » یا « گردشگری بدیل » شناخته شده است، گردشگری سبز بهترین روش برای توسعه ارتباط همزیستی بین محیط زیست طبیعی و اجتماعی است. به عبارت دیگر، افزایش توجه به اثرات زیانباری كه برخی از انواع گردشگری در محیط زیست ایجاد می‌كند سبب شكل‌گیری نوع خاصی از گردشگری به نام گردشگری سبز شده است. در این میان روستاها به لحاظ داشتن شرایط وموقعیت طبیعی وتاریخی، مناطق ییلاق با چشم انداز زیبا، ویژگی زیست محیطی، ارتفاعات و… با برنامه ریزی و مدیریت صحیح همراه با سرمایه گذاری مناسب می تواند زمینه را برای توسعه اکوتوریسم فراهم کند. که اگر از این مواهب خدادای استفاده درست شود علاوه بر اینکه به توسعه صنعت توریسم و ایجاد اشتغال کمک می کند نقش مهمی در توسعه پایدار روستایی خواهد داشت. رهیافتی که در گفتمان‌های مسلط توریسم و اکوتوریسم مطرح شده است رهیافت توسعه اقامتگاه‌های بوم گردی در مناطقی است که پتانسیل‌ها و بسترهای توسعه این نوع از اکوتوریسم فراهم است. در این رهیافت توریست با اقامت در مکانهایی که با مشخصات و شاکله توسعه بوم آورد و منتج از محیط و رعایت محیط زیست و احترام به محیط زیست با لذت بردن از سفر و کسب تجربه ای جدید، تعریفی نو از توریسم و اکوتوریسم به دست می دهد.

 

1-2 بیان مسئله

 

نگرش توسعه پایدار در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970، هنگامی که مردم از پیامدهای منفی ناشی از رشد افسارگسیخته اقتصادی آگاه شده بودند، به وجود آمد. خسارت‌های هنگفت بر منابع پایه در سراسر جهان وارد شد و سایر منابع نیز در معرض نابودی قرار گرفتند. در اواخر دهه 1970 شوماخر مفهوم توسعه پایدار را در کتاب خود به نام کوچک زیباست معرفی نمود. وی در نوشته‌های خود مدلهای توسعه را در مقیاس کوچک و بر اساس تمرکززدایی و با استفاده از فنآوری‌های مناسب، جایگزین و ارائه می کند. بحث اصلی او این بود که توسعه در مقیاس کوچک آسانتر و قابل کنترل تر بوده و با روحیات توده مردم سازگارتر است (Schumacher , 1973). سیاست توریسم پایدار در دنیای امروزی، رهیافت جامعی است كه خواهان رشد بلندمدت صنعت توریسم بدون اثرات مخرب بر زیست بوم‌های طبیعی است و براین نكته تأكید دارد كه در قالب توسعه توریسم، بشر قادر خواهد بود كه جوانب خاصی از محیط درجهت مثبت یا منفی تعدیل یا دستكاری نماید (شریف زاده، مرادی نژاد، 1381: 55). به همین خاطر، در طول چندین سال گذشته، مفهوم گردشگری پایدار تا حدی پیشرفت كرده و جا افتاده است تا بتواند پاسخگوی تهدیدات گردشگری نابسامان باشد. گردشگری پایدار، گردشگری را در غالب مرزها بررسی كرده و رابطه مثلث وار میان جامعه میزبان و سرزمین آن را از یك سو و جامعه میهمان یعنی گردشگران را از سویی و با صنعت گردشگری برقرار ساخته است.در کشورهای جهان از گردشگری به عنوان کاتالیزوری کارآمد برای بازسازی و توسعه اجتماعی نواحی یاد شده است (Sharply , 2002:233 ) تا جایی که سازمان جهانی گردشگری در بیانیه مانیل، گردشگری را نیاز اساسی در هزاره سوم معرفی کرده است. شکل شماره 1 برای درک بیشتر اهمیت سرمایه در گردشگری روستایی حومه شهرهاست که تمایزی روشن بین دارایی‌های سرمایه حومه شهر و منابع اقتصادی گسترده تر به کار گرفته شده توسط صنایع روستایی است.بسیاری از منابع اقتصادی همچون سرمایه سهام در کسب و کار گردشگری روستایی مورد استفاده قرار می گیرد به عنوان مثال ساختمانی دور افتاده در حومه شهر که به عنوان موزه کشاورزی بازسازی شده است در ابتدا سرمایه روستایی بوده اما اکنون به عنوان پایتخت جریان سرمایه گردشگری روستایی و حومه شهر ایفای نقش می نماید و به طور رسمی بخشی از مالکیت سرمایه حومه شهر محسوب می گردد (Brian Garrod , 2006:121 ).

 

تنوع بخشی به اقتصاد، بالا بردن شاخص‌های توسعه انسانی، مشکلات ناشی از صنعتی شدن وآلودگی بیش از حد استاندارد شهرها بویژه شهرهای بزرگ، مهاجرت‌های روستایی، افزایش بهره وری وکارآمدی نیروی انسانی، اشتغال زایی، تعامل فرهنگها و گفتمان‌ها، حفظ محیط زیست و در مجموع توسعه پایدار از چالش‌هایی است که جهان امروز با آن روبه رو می باشد. امروزه، نبود فرصت‌های شغلی، وجود بیکاری و همچنین فقر روستایی را نیز می توان از مشکلات اساسی روستاهای کشور برشمرد که به مهاجرت‌های روستا-شهری منجرشده و این امر مشکلاتی را هم برای شهرها و هم روستاها و در واقع، برای کل کشور فراهم آورده است.  گردشگری فرصت‌های بسیاری را برای کسب و کارهای کوچک خانوادگی ایجاد می کند که بیشتر آنها، روابط مستقیم و متقابل میزبان و میهمان را در خانه و املاک خانواده گردشگرپذیر در بردارند. این حضور و مشارکت از سوی خانواده، برای تجربه و رضایت گردشگر و همچنین برای توسعه پایدار مقصد و جامعه محلی، امری بسیار حیاتی است.

 

 

 

 

 

 

 

سرمایه طبیعی   سرمایه فیزیکی سرمایه حومه شهرسرمایه اجتماعی

 

 

 

 

 

صنعت گردشگری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع اقتصادی

 

 

 

 

 

تاثیرات سرمایه حومه شهر

 

 

 

 

 

سرمایه‌گذاری در روستاها

 

 

 

 

 

درآمدهای حاصل از محصولات گردشگری و تجارب

 

 

 

 

 

گردشگری و محصولات مرتبط

 

 

 

 

 

استفاده مستقیم و غیر مستقیم به عنوان:     جاذبه های بازدید کننده منابع حیات‌وحش پس زمینه برای تجربه   تصویر قسمت

 

 

 

 

 

گردشگر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

بازخورد رضایت گردشگران از تجارب گردشگری روستایی

 

 

 

 

 

 

نمودار 1- 1- مدل تعامل بین گردشگری روستایی و سرمایه حومه

 

یکی از کسب وکارهای کوچک گردشگری که از سال ۱۹۹۴ میلادی به جهانیان معرفی شد. اقامتگاه‌های بوم گردی برای اولین بار در نخستین سمینار بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی که در سال 1994 در خلیج ماهو در جزایر ویرجین در آمریکا برگزار گردید مطرح شد. اولین دستورالعمل بین المللی اقامتگاه‌های بوم گردی نیز نتیجه ی کنفرانس بین المللی کاستاریکا در سال 1995 و پنج سال تحقیق و بازبینی بود. تعریف ارائه شده منتج از این تحقیقات به شرح ذیل است :

 

“اقامتگاه بوم گردی، اقامتگاهی برای گردشگران هستند که دارای خصوصیاتی به این ترتیب  باشند : 1. آسیبی به محیط زیست اطراف اعم از طبیعی و فرهنگی وارد نسازند 2. کمترین تاثیر ممکن را هنگام ساخت و ساز بر روی محیط طبیعی اطرافش بگذارند 3. مناسب و هماهنگ با بافت فیزیکی و فرهنگی آن منطقه باشند و با توجه به شکل، ظاهر، رنگ و معماری محلی ساخته شده باشند 4. از روش‌های پایدار برای به دست آوردن آب مصرفی و کاهش مصرف آن استفاده کنند 5. سیستم کارآمد دفع زباله و فاضلاب داشته باشند 6. از منابع انرژی جایگزین با رعایت اصول پایداری بهره مند باشند 7. در راستای همکاری با انجمن‌های محلی تلاش کنند 8. برنامه‌های آموزشی درباره ی محیط‌های فرهنگی طبیعی و فرهنگی منطقه برای کارمندان و گردشگران ترتیب دهند و 9. با شرکت در برنامه‌های تحقیقاتی، به توسعه ی پایدار منطقه کمک کنند ( http://ecotourism.ichto.ir) “. هدف اصلی ایجاد و توسعه این نوع از اقامتگاه‌ها که دارای هویت و ساختاری بومی هستند، رسیدن به توسعه پایدار است. بیشتر این اقامتگاه‌ها توسط یک خانواده محلی اداره شده و تنها جنبه اقامتی ندارند؛ بلکه در آنها فعالیت‌های مختلفی مانند ارائه غذا و نوشیدنی بومی، ساخت، آموزش و فروش صنایع دستی محلی، اجرای نمایش و موسیقی سنتی، برگزاری رویدادهای بومی، تورها و فعالیت‌های بوم گردی به چشم می خورد. مکان فیزیکی اقامتگاه، به دلیل سبک معماری و مصالح ارگانیک به کار رفته در ساختمان اقامتگاه، طراحی داخلی و مبلمان بومی و همچنین فعالیت‌های تعریف شده در آن به نوعی یک اکوموزه بوده و یک جاذبه گردشگری محسوب می شود. مهم‌ترین اصل رعایت شده در اقامتگاه‌های بوم گردی، به ویژه در اکولوژها، مشارکت اعضای خانواده میزبان (صاحب اقامتگاه) و جامعه محلی مقصد در تمامی فعالیت‌های گردشگری اقامتگاه است. از سال ۱۹۹۴ میلادی و در اولین سمینار بین المللی انجمن‌های تخصصی اکولوژ، گونه جدیدی از اقامتگاه‌ها با نام «اقامتگاه بومی یا اکولوژ» به صورت رسمی به دنیای گردشگری معرفی شد که ساختار خود اقامتگاه با هویت آن در هم تنیده بودند. بر اساس اولین تعریف رسمی در سال ۲۰۰۲ میلادی، اقامتگاه بومی یا اکولوژ امکانات اقامتگاهی گردشگری است که به معیارهای زیر پایبند است: حفاظت از محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ ایجاد کمترین اثر بر محیط طبیعی اطراف اقامتگاه در هنگام ساخت آن؛ استفاده از معماری و مصالح بومی و داشتن بافت فرهنگی و فیزیکی خاص با توجه و هم آهنگ با فرم، منظره و رنگ محیط؛ استفاده از سیستم‌های آبرسانی پایدار و کاهش مصرف آب؛ به کارگیری روش‌هایی برای بازیافت زباله‌های خشک و دفع دیگر انواع زباله بدون آسیب رسانی به محیط؛ استفاده از انرژی‌های پایدار به روش‌های سنتی و به کار‌گیری انرژی‌های نو با استفاده از وسایل مدرن؛ کار گروهی همراه با به کارگیری جامعه محلی؛ ارائه کارگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی ویژه کارکنان، گردشگران و مالکان اقامتگاه‌ها درباره چگونگی حفاظت و برخورد با محیط طبیعی و فرهنگی پیرامون؛ همکاری با برنامه‌های تحقیقاتی در جهت برنامه ریزی توسعه پایدار محلی. اقامتگاه‌های گروه خوشه سار بوم گردی در طول سال‌های گذشته، به گونه‌های مختلف با هم آشنا شده و به سرعت در سراسر ایران درحال گسترش هستند. افراد این شبکه که در سرتاسر ایران و در اکوسیستم‌های مختلف مشغول به کار و زندگی هستند، ارزش‌های میراث فرهنگی و زندگی بومی را فراتر از گفتار و نوشتار، کم و بیش در رفتار و زندگی شان وارد کرده اند؛ مانند محل زندگی، پوشش، خوراک، شغل، موسیقی و غیره. آنها به شکل ارگانیک تشکیل یک شبکه بومی داده اند، با یکدیگر همکاری دارند، تجاربشان را درمیان می گذارند و معرف یکدیگرند. تقریبا تمام این افراد در مراحل طراحی، تهیه مصالح و اجرای فضای معماری اقامتگاه‌های مورد نظرشان به صورت عملیاتی وارد شدند و مهارت و دانش کسب کردند. همین موضوع کم و بیش نسبت به تهیه پوشاک و به تبع، خوراکشان و نیز فعالیت‌ها و محصولاتی که ارائه می کنند، دخیل بوده است. افراد این گروه زندگی مفید نزدیک به طبیعت، در بافت‌های قدیمی شهری و روستایی را انتخاب کرده و ارزش‌های میراث فرهنگی و معنوی، صنایع دستی، محیط زیست و گردشگری را در حوزه فعالیت خود زنده نگه می دارند. براساس مرام نامه اعضای خوشه سار بوم گردی، برخی ارزش‌های هسته ای و مشترک اعضای این شبکه عبارت است از: انتخاب خانه ای بومی، مرمت و سکونت در آن؛ استفاده از معماری داخلی ساده محلی؛ پذیرایی با غذای اصیل بومی؛ درگیر کردن جوامع محلی در فعالیت‌های خود؛ احترام و زنده نگه داشتن فرهنگ و آیین‌های مردم بومی؛ معرفی هنرها و صنایع خاص منطقه؛ معرفی موسیقی ایرانی، عرفانی و تلفیق آن با موسیقی جهان. فعالان خوشه سار بوم گردی محیطی را برای استفاده گردشگران و مسافران آماده کرده اند تا میهمانان بتوانند علاوه بر اقامت در یک خانه روستایی یا سیاه چادر عشایری، ضمن تجربه یک محیط بومی بتوانند از نوشیدنی‌ها، غذاها، پوشاک محلی و فعالیت‌های سنتی منطقه استفاده کنند. ایجاد اقامتگاه‌های بوم گردی همراه با فعالیت‌ها و خدماتی که برای شناخت و معرفی بوم انجام می شود، در مناطق روستایی و بکر طبیعی یا بافت‌های تاریخی شکل می گیرد و توسط خانواده‌های کارآفرین و جامعه محلی علاقه­مند به گردشگری اداره می شوند. در اصل این شیوه میهمان پذیری و پذیرایی در روستاها، پاسخگوی دغدغه‌های فکری بسیاری بود؛ از یک سو برای روستاییان امکان حفاظت منابع و توسعه و بهره برداری پایدار از جاذبه‌های طبیعی را فراهم و از سوی دیگر با ایجاد درآمد مکمل، از مهاجرت مردم روستایی جلوگیری می کرد. همچنین برای شهرنشینان، امکان گذران تعطیلات با خانواده را با هزینه‌های قابل تحمل در محیطی که ویژه استراحت و آرامش است، فراهم می ساخت. بیشتر این نوع اقامتگاه‌ها منزلی با امکانات در منطقه روستایی بوده که این خانه‌ها در ساختمان‌هایی که کاربری نخستین خود را از دست داده اند، ایجاد یا سامان می یابند.

 

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری می تواند با تجزیه و تحلیل دقیق و آکادمیک در چهارچوب‌های نظری پارادایم اکوتوریسم، تاثیرات مثبت و منفی زیادی بر محیط و محاط خویش بگذارد. مهم‌ترین تاثیر مثبتی که این اقامتگاه‌ها می تواند بر محیط پیرامونی خویش از خود بر جای بگذارد تاثیر مستقیم و غیر مستقیم بر معیشت و تنظیم نظم معیشت در یک جامعه محلی است. مراد از جامعه محلی الزاما ساکنان بومی و جغرافیایی در یک سرزمین مادری نیست بلکه شامل هر آن فعال اقتصادی می گردد که در یک محیط با پتانسیل اقتصادی به فعالیت اقتصادی می پردازد و بر طبق تعریف جهانی شغل، یک فعالیت اقتصادی از خود در یک محیط ثابت و در یک رابطه مثبت برنده – برنده انجام می دهد. و تاثیر منفی این اقامتگاه‌ها می تواند تاثیرات منفی زیست محیطی و اجتماعی – فرهنگی باشد. این تحقیق در پی یافتن به این سوالات و بررسی دقیق تاثیرات احداث اقامتگاه‌های بوم گردی بر معیشت جامعه محلی روستای افراچال شهرستان ساری می باشد.

 

1-3 اهداف تحقیق (اهمیت و ضرورت تحقیق)

 

 

 

• شناخت پتانسیل‌های طبیعت گردی در روستای افراچال

 

• امکان سنجی احداث اقامتگاه‌های گردشگری در روستای افراچال

 

• بررسی میزان بهره مندی جامعه محلی از درآمد حاصل از گردشگری

 

• شناخت منابع اقتصادی در تثبیت معیشت پایدار جامعه محلی روستای افراچال

 

 

 

 

 

1-3-1 کاربرد و نتایج تحقیق

 

 

 

• کلیه سطوح تصمیم‌گیری برنامه ریزی در سطح استان مازندران و نهادهای ذیربط شهرستان ساری

 

• مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی

 

• سازمان‌ها و ادارات مرتبط با گردشگری و طبیعت گردی

 

• شهرداری ساری

 

• شرکت‌ها و موسسه خصوصی و بنگاه‌های اقتصادی فعال در زمینه گردشگری و طبیعت گردی

 

• شرکت‌های مهندسان مشاور فعال در زمینه توریسم و اکوتوریسم

 

• پژوهشگران و محققان

 

1-4 سوالات تحقیق

 

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت بر روی معیشت پایدار جامعه محلی دارد؟

 

احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری چه تاثیرات مثبت و منفی بر فرهنگ، اقتصاد، اجتماع و زیست محیطی منطقه مورد مطالعه دارد؟

 

نگرش اعضای جامعه محلی نسبت به احداث اقامتگاه‌های بوم گردی در روستای افراچال شهرستان ساری تا چه اندازه مثبت می باشد؟