3-2- آماده‌سازی نمونه‌ها جهت مطالعات سلولی تکوینی با استفاده از میکروسکوپ نوری 19

 

3-2-1- تثبیت 19

 

3-2-2- آبگیری 20

 

3-2-3- نفوذ پذیری 20

 

3-2-4- قالب‌گیری 21

 

3-2-5- برش‌گیری 21

 

3-2-6 – رنگ‌آمیزی 21

 

3-2-7- مشاهده و عكسبرداری 22

 

3-3- بررسی فعالیت ضد میكروبی برگ رزماری در مراحل مختلف تکوین 22

 

3-3-1- نمونه گیاهی 22

 

3-3-2- استخراج اسانس 23

 

3-3-3- نژادهای باکتریایی 23

 

3-3-4- احیاء باكتریهای لیوفیلیزه 24

 

3-3-5- محیط استاندارد نیم مک فارلند 24

 

3-3-6- تعیین خاصیت ضد باكتری 24

 

3-3-6-1- كنیك Disc diffusion 25

 

3-3-6-2- محاسبه حداقل غلظتهای ممانعت كننده و كشنده 26

 

 

 

فصل چهارم: نتایج……………………………………………………….. 28

 

4-1- بررسی خصوصیات ظاهری گیاه رزماری 28

 

4-2- ساختار تشریحی برگ رزماری 36

 

4-3- بررسی های تكوینی 43

 

4-3-1- جوانه انتهایی ساقه و برگزایی 43

 

4-3-2- مراحل تكوینی برگ 44

 

4-3-2-1- اولین مرحله تكوین 45

 

4-3-2-2- دومین مرحله تكوین 47

 

4-3-2-3- سومین مرحله تكوین 48

 

4-3-2-4- چهارمین مرحله تكوین 49

 

4-4- اندازه گیری میزان اسانس در مراحل مختلف تكوین 104

 

4-5- بررسی فعالیت ضد میكروبی در مراحل تدریجی تكوین 105

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری………………. 121

 

5-1- ویژگی های ظاهری 121

 

5-2- بررسی ساختار و تغییرات تكوینی 122

 

5-2-1- بنیان گذاری برگ 123

 

5-2-2- تکوین برگ گیاه رزماری 126

 

5-3- انواع كركهای غده‌ای و رابطه بین تمایزیابی آنها و تكوین برگ 130

 

5-4- بررسی فعالیت ضد میكروبی برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین 132

 

5-5- رابطه بین میزان اسانس، فعالیت ضد میكروبی و تکوین برگ 134

 

پیشنهادات پژوهشی آینده 135

 

 

 

 

فهرست منابع 136

 

 

 

فهرست جدول ها

 

 

 

عنوان و شماره                                  صفحه

 

جدول شماره‌ی 1- میانگین میزان اسانس مراحل مختلف تكوین برگ رزماری. 104

 

جدول شماره‌ی 2- فعالیت ضد میكروبی اسانس دومین مرحله تكوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باكتری مورد آزمایش. 106

 

جدول شماره‌ی 3- فعالیت ضد میكروبی اسانس سومین مرحله تكوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باكتری مورد آزمایش. 107

 

جدول شماره‌ی 4- فعالیت ضد میكروبی اسانس چهارمین مرحله تكوین برگ رزماری بر اساس محاسبه قطر هاله عدم رشد (mm) بر روی سویه های باكتریایی مورد آزمایش. 107

 

جدول شماره‌ی 5- تعیین میزان حداقل غلظتهای ممانعت كننده رشد و كشنده اسانس برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین، برروی سویه‌های باكتریایی استاندارد مورد آزمایش. 108

 

جدول شماره‌ی 6- میانگین قطر هاله عدم رشد اسانس خالص برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین، برروی سویه‌های باكتریایی استاندارد مورد آزمایش. 108

 

 

 

فهرست تصاویر

 

 

 

عنوان                                         صفحه

 

تصویر 1- محل جمع آوری نمونه، باغ گیاهشناسی ارم دانشگاه شیراز، بخش باغ صخره‌ای. 29

 

تصویر 2- قسمتی از شاخه رزماری. 30

 

تصویر 3- بخشی از برگ بالغ در گیاه رزماری. 31

 

تصویر 4- – بخشی از برگ بالغ در گیاه رزماری، سطح زیرین. 32

 

تصویر 5- گلهای آبی مایل به بنفش کنار برگها‌ی گیاه رزماری در فصلهای پاییز و بهار مشاهده می‌شوند 33

 

تصویر 6- برگها‌ی گیاه رزماری در مراحل انتخاب شده تكوینی. 34

 

تصویر 7- موقعیت برگهای رزماری در مراحل تدریجی تكوین. 35

 

تصویر 8- نمای كلی از برگ بالغ درگیاه رزماری، برش عرضی و دستی. 37

 

تصویر 9- نمای كلی از كركها‌ی محافظتی و یك كرك غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 39

 

تصویر 10- نمای كلی از یك كرك غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 39

 

تصویر 11- نمای كلی از یك كرك غده‌ای در برگ بالغ رزماری، برش عرضی و دستی. 40

 

تصویر 12- بخشی از برگ بالغ درگیاه رزماری، برش عرضی و دستی. 41

 

تصویر 13- بخشی از مزوفیل، برش عرضی و دستی برگ بالغ درگیاه رزماری. 42

 

تصویر 14- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 51

 

تصویر 15- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 52

 

تصویر 16- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 53

 

تصویر 17- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 54

 

تصویر 18- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 55

 

تصویر 19- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 56

 

تصویر 20- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 57

 

تصویر 21- عملكرد پلاستوكرونی در رأس گیاه رزماری با برگهای متقابل. 58

 

تصویر 22- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 59

 

تصویر 23- برش عرضی از جوانه انتهایی گیاه رزماری. 60

 

تصویر 24- تمایز اولیه سیستم پیش‌آوندی در برش عرضی، اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 61

 

تصویر 25- برش عرضی برگ رزماری در یك مرحله پیشرفته‌تر و پهنك گسترده. 62

 

تصویر 26- برش عرضی، اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 63

 

تصویر 27- تمایز سیستم آوندی collateral در اولین مرحله تكوین برگ رزماری، برش عرضی. 64

 

تصویر 28- مراحل تكوین و تمایز‌یابی كرك‌های غده‌ای در برش عرضی از اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 65

 

تصویر 29- ادامه تكوین و تمایز‌یابی كرك‌ها‌ی غده‌ای در برش عرضی از اولین مرحله تكوین برگ رزماری 66

 

تصویر 30- مراحل تكوین و تمایز‌یابی كرك‌های محافظتی در برش عرضی از اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 67

 

تصویر 31- تكوین و تمایز‌یابی انواع كرك‌ها‌ در برش عرضی اولین از مرحله تكوین برگ رزماری. 68

 

تصویر 32- برش عرضی از اولین مرحله تكوین برگ رزماری. روزنه ها در گیاه رزماری از نوع برجسته (Raised stomata) می‌باشد. 69

 

تصویر 33- برش عرضی از اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 70

 

تصویر 34- نمای كلی از پایان مرحله اول تكوین در برگ رزماری، برش عرضی. 71

 

تصویر 35- برش عرضی از پایان اولین مرحله تكوین برگ رزماری. 72

 

تصویر 36- نمای كلی از دومین مرحله تكوین برگ رزماری، برش عرضی. 73

 

تصویر 37- برش عرضی از دومین مرحله تكوین در برگ گیاه رزماری. 74

 

تصویر 38- برش عرضی از دومین مرحله تكوین در برگ گیاه رزماری. 75

 

تصویر 39- برش عرضی از دومین مرحله تكوین در برگ گیاه رزماری. 76

 

تصویر 40- برش عرضی از رگبرگ اصلی در دومین مرحله تكوین برگ گیاه رزماری 77

 

تصویر 41- برش عرضی برگ گیاه رزماری در پایان دومین مرحله تكوین. 78

 

تصویر 42- برش عرضی بخش قاعده‌ای برگ گیاه رزماری در پایان دومین مرحله تكوین. 79

 

تصویر 43- برش عرضی از برگ گیاه رزماری در دومین مرحله تكوین. 80

 

تصویر 44- نمای كلی كرك ترشحی Capitate در برش عرضی برگ رزماری در دومین مرحله تكوین. 81

 

تصویر 45- نمای كلی از كرك ترشحی Peltate در برش عرضی از دومین مرحله تكوین برگ رزماری. 82

 

تصویر 46- نمایی از چند نوع كرك در برش عرضی دومین از مرحله تكوین برگ رزماری 83

 

تصویر 47- نمای كلی از چند نوع كرك در برش عرضی از دومین مرحله تكوین برگ رزماری. 84

 

تصویر 48- نمای كلی از چند نوع كرك در برش عرضی از دومین مرحله تكوین برگ رزماری. 85

 

تصویر 49- نمای كلی از سومین مرحله تكوین برگ رزماری، برش عرضی. 86

 

تصویر 50- برش عرضی برگ گیاه رزماری در سومین مرحله تكوین. 87

 

تصویر 51 – برش عرضی برگ گیاه رزماری در سومین مرحله تكوین. 88

 

تصویر 52- برش عرضی برگ رزماری در سومین مرحله تكوین. 89

 

تصویر 53- برش عرضی برگ گیاه رزماری در سومین مرحله تكوین. 90

 

تصویر 54- برش عرضی برگ گیاه رزماری در سومین مرحله تكوین. 91

 

تصویر 55- نمای كلی از كرك ترشحی Peltate در برش عرضی از سومین مرحله تكوین برگ رزماری. 92

 

تصویر 56- بخش قاعده‌ای برگ رزماری در سومین مرحله تكوین، برش عرضی 93

 

تصویر 57- رگبرگ میانی رزماری در سومین مرحله تكوین برگ، برش عرضی از وسط برگ. 94

 

تصویر 58- كناره برگشته برگ رزماری در سومین مرحله تكوین، برش عرضی. 95

 

تصویر 59- رگبرگ میانی بخش قاعده برگ رزماری در سومین مرحله تكوین، برش عرضی. 96

 

تصویر 60- نمای كلی از برگ بالغ درگیاه رزماری، برش عرضی 97

 

تصویر 61- برش عرضی برگ بالغ رزماری.. 98

 

تصویر 62- برش عرضی برگ بالغ رزماری.. 99

 

تصویر 63- برش عرضی برگ بالغ رزماری. 100

 

تصویر 64- برش عرضی برگ بالغ رزماری 101

 

تصویر 65- برش عرضی برگ بالغ رزماری.. 102

 

تصویر 66- برش عرضی برگ بالغ رزماری. 103

 

تصویر 67- نمودار تغییرات كمی میانگین میزان اسانس طی مراحل مختلف تكوین برگ رزماری. 104

 

تصویر 68- نمودار ستونی تغییرات كمی میانگین قطر هاله عدم رشد (mm) اسانسهای مراحل مختلف تكوین برگ رزماری بر روی سویه های باكتری مورد آزمایش. 109

 

تصویر 69- نمودار خطی تغییرات كمی میانگین قطر هاله عدم رشد (mm) اسانسهای مراحل مختلف تكوین برگ رزماری بر روی سویه های باكتری مورد آزمایش. 109

 

تصویر 70- فعالیت ضد میكروبی آنتی بیوتیك‌ها ی مختلف بر سویه های باكتری مورد آزمایش 110

 

تصویر 71- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای خالص و 50% اسانس برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین بر روی سودوموناس ائروژینوزا مورد آزمایش. 111

 

تصویر 72- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای متفاوت اسانس برگ رزماری بر روی سودوموناس ائروژینوزا در مراحل مختلف تكوین. 112

 

تصویر 73- فعالیت ضد میكروبی اسانس خالص مراحل مختلف تكوین برگ رزماری بر روی باكتری استافیلوكوكوس اورئوس. 112

 

تصویر 74- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای مختلف اسانس رزماری در مراحل مختلف تكوین، برروی باكتری اشریشیا كولای. 113

 

تصویر 75- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای مختلف اسانس رزماری در مراحل مختلف تكوین، برروی باكتری اشریشیا كولای 114

 

تصویر 76- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای متفاوت اسانس برگ رزماری در مرحله دوم تكوین، بر روی باكتری استافیلوكوكوس اورئوس.. 115

 

تصویر 77- فعالیت ضد میكروبی غلظتهای متفاوت اسانس برگ رزماری در مرحله جهارم تكوین بر روی باكتری استافیلوكوكوس اورئوس. 116

 

تصویر 78- محاسبه حداقل غلظت ممانعت كننده اسانس برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین بر روی باكتری استافیلوكوس اروئوس. 117

 

تصویر 79- محاسبه حداقل غلظت كشنده اسانس برگ رزماری در مراحل تدریجی تكوین بر روی باكتری استافیلوكوس اروئوس. 117

 

تصویر 80- محاسبه حداقل غلظت ممانعت كننده اسانس برگ رزماری در مراحل مختلف تكوین بر روی باكتری اشریشیا كولای. 118

 

تصویر 81- محاسبه حداقل غلظت كشنده اسانس برگ رزماری در مراحل تدریجی تكوین بر روی باكتری اشریشیا كولای. 118

 

تصویر 82- محاسبه حداقل غلظت كشنده و ممانعت كننده اسانس برگ رزماری در مراحل تدریجی تكوین بر روی باكتری سودوموناس ائروژینوزا. 119

 

 

 

فصل اول

 

 

 

 

 

مقدمه

 

 

 

گیاهان دارویی به دلیل ماهیت طبیعی، با بدن سازگاری بهتری دارند، معمولا فاقد عوارض ناخواسته داروهای شیمیایی می باشند و در موارد مصرف طولانی یا بیماریهای مزمن به عنوان بهترین گزینه محسوب می شوند. در سالهای اخیر گرایش به استفاده از این گیاهان و تركیبات حاصل از آنها، برای تولید دارو در اكثر كشورها رو به افزایش است و كشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. ایران با دارا بودن شرایط مختلف آب و هوایی و برخورداری از منابع عظیم گیاهان داروئی بومی و غیر بومی می‌تواند در این زمینه پیشرو باشد و از پتانسیل‌های موجود این گیاهان بهره ببرد.

 

یك گروه از این گیاهان، خانواده نعناعیان (Lamiaceae) می باشند كه با داشتن 200 جنس و 400 گونه در غالب نواحی و مخصوصا مناطق مدیترانه‌ای پراكنده می باشند (زرگری، 1347). در بسیاری از گونه‌های این خانواده بزرگ، اسانس‌ها و تركیبات آروماتیكی شناسایی شده كه در صنعت عطر، دارو، مواد آرایشی، مواد غذایی و ….. استفاده دارند (Skaria et al., 2007).

 

یكی از جنس های متعلق به خانواده نعناعیان Rosmarinus L. است كه گونه مدیترانه‌ای آن(Rosmarinus officinalis L.) به رزماری معروف است. رزماری گیاهی درختچه ای، پایا، بسیار معطر،‌ دارای ساقه‌های چوبی با ارتفاع 50 سانتی متر تا 1 متر، برگهای متقابل، بدون دمبرگ (مظفریان،‌ 1383)، با كناره به داخل برگشته، باریك و دراز به طول 2 تا 5/2 سانتیمتر، نوك تیز و نسبتا خشن می باشد. سطح فوقانی پهنك برگ به رنگ سبز، ولی سطح پایینی آن بر اثر پوشیده بودن از كرك، به رنگ سفید است. گل آن كه در بهار در كنار برگها ظاهر می شود، رنگ آبی روشن دارد و پیوسته گلبرگ می باشد (زرگری، 1347). گلها كامل، تقریبا بدون دمگل و در خوشه های كوتاه محوری قرار دارند. كاسه گل استكانی، دو لبه؛ لب بالایی با 3 دندانه كوچك؛ لب پایینی دو دندانه ای می باشد. جام گل با لب بالایی چالدار یا دو لوبه و لب پایینی سه لوبه، با لب میانی بزرگ، تو گود، سرازیر (به پایین برگشته) دیده می شود (مظفریان، 1383). درون جام گل منحصرا دو پرچم جای دارد (زرگری،‌ 1347). خامه بنیانی نیست. میوه چهار فندقه‌ای و به رنگ قهوه‌ای است. فندقه‌چه‌ها صاف، كروی-تخم مرغی و با قاعده مورب می‌باشند (مظفریان، 1383).

 

رزماری در بین باغداران بنام رومارن متداول شده است. نام آن را در كتب قدیم فارسی اكلیل الجبل Aklil-ol-jabal ذكر كرده اند (ثابتی، 1355). نام علمی Rosmarinus از لاتین قدیم مشتق شده به معنای “dew of the sea”. “dew” یا “dew-like” به معنای گلهای آبی كمرنگ و شبنم مانند و “marinus” به معنای دریا كه از رشد این گیاه در نزدیك دریا اقتباس شده است (ثابتی، 1355 ؛(Skaria et al.,2007.

 

رزماری از قدیم الایام مورد شناسایی مردم بوده و در مراسم تشریفاتی، جشن های عمومی و خانوادگی به عنوان سمبل عشق و علاقمندی و یا در مراسم عروسی و عزا به كار می‌رفته است.

 

در قرن شانزدهم میلادی Prospet Apline شاخه های گیاه رزماری را در قبور مصریان پیدا نمود. برای اولین بار Arehigens به طریق جوشاندن نوعی روغن از رزماری بدست آورد؛ ولی استخراج اسانس آن به صورت محلول الكلی قرن ها بعد یعنی در سال 1330 میلادی توسط A.devill-neuve صورت گرفت. در قرن شانزدهم میلادی، تقطیر گل رزماری بوسیله الكل آغاز گردید و چون بیماری روماتیسم و نقرس ایزابل، ملكه هنگری (مجارستان) 72 ساله با اسانس مذكور معالجه شد این اسانس به داروی جوانی یا اسانس ملكه هنگری شهرت یافت. در سال 1685، دانشمندی بنام Kunkel از اسانس رزماری نوعی كامفر بدست آورد كه بعدها اثر این اسانس توسط Lesieur بر روی سلسله اعصاب بررسی گردید. دانشمندان دیگر نیز نظیر Parturier و Rousselle در سال 1929 تاثیر این اسانس را بر روی كبد مطالعه نمودند و نتیجه این گونه بررسی های علمی باعث شهرت گیاه رزماری در قرن بیستم میلادی شد (زرگری، 1347).

 

رزماری بومی نواحی مدیترانه است و در اسپانیا، پرتقال،‌ مراكش، الجزایر، تونس، یوگسلاوی، فرانسه، ایتالیا، شمال افریقا و هند رشد میكند. امروزه رزماری بدلیل مصارف دارویی، داشتن برگهای سبز دائمی، زیبایی خاص و بوی مطبوع، در غالب نواحی از جمله ایران پرورش می یابد (زرگری، 1347).

 

رزماری به عنوان یك گیاه آشپزخانه‌ای و یك ادویه مشهور در بسیاری از كشورهای غربی استفاده می شود، اما مصرف آن در كشورهای مدیترانه‌ای به خصوص ایتالیا و فرانسه عمومی‌تر است. اسانس یا پودر برگهای رزماری به تنهایی یا تركیب با گیاهان دیگر به عنوان چاشنی گوشت، سس ها، ادویه ها و محصولات دیگر غذایی كاربرد دارد (Skaria et al., 2007).

 

گلهای آن نوش فراوان با بوی قوی و مطبوع فراهم می كنند؛ به طوریكه عسل حاصله از آنها بوی معطر مخصوص دارد و به خوبی شناخته می شود (زرگری، 1347).