1-7-تعریف واژه­ها و اصطلاحات ………………………………………………………………………………………………………………………8

 

1-7-1-تعریف مفهومی …………………………………………………………………………………………………………………………………….8

 

1-7-2-تعریف عملیاتی مفاهیم و شاخص­ها……………………………………………………………………………………………………..9

 

1-8 محدودیت­های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………12

 

فصل دوم :                                            (ادبیات نظری تحقیق)

 

2-1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………15

 

2-2-كارآفرینی  …………………………………………………………………………………………………………………………………………………16

 

2-3- سیر تاریخی مفهوم کارآفرینی  ……………………………………………………………………………………………………………….18

 

2-4-دیدگاههای مختلف در مورد کارآفرینی …………………………………………………………………………………………………..20

 

2-4-1-كارآفرینی از دیدگاه اقتصاددانان  ……………………………………………………………………………………………………….20

 

2-4-2- كارآفرینی از دیدگاه دانشمندان علوم رفتاری  ………………………………………………………………………………….21

 

2-5-  انواع کارآفرینی ……………………………………………………………………………………………………………………………………….22

 

2-6- کارآفرینی شرکتی ……………………………………………………………………………………………………………………………………26

 

2-7 – کارآفرینی و گرایش کار افرینانه …………………………………………………………………………………………………………….29

 

2-8 – گرایش کارآفرینانه …………………………………………………………………………………………………………………………………30

 

2-9- ابعاد گرایش کارآفرینانه  …………………………………………………………………………………………………………………………32

 

2-9-1- نوآوری ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..33

 

2-9-2- استقلال­گرایی …………………………………………………………………………………………………………………………………….38

 

2-9-3- ریسک­پذیری ………………………………………………………………………………………………………………………………………41

 

2-9-4- پیش­گامی …………………………………………………………………………………………………………………………………………..44

 

2-9-5- رقابت تهاجمی ……………………………………………………………………………………………………………………………………46

 

2-10- گرایش کارآفرینانه در کسب و کارهای کوچک و متوسط …………………………………………………………………..48

 

2-11- عملکرد ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….49

 

2-11-1- عملکرد کسب و کار ……………………………………………………………………………………………………………………………….49

 

2-11-2- ارزیابی عملکرد در تحقیقات کارافرینی………………………………………………………………………………………………….52

 

2-11-3-رقابت پذیری …………………………………………………………………………………………………………………………………………..53

 

2-12- گرایش کارآفرینانه و تاثیر آن بر عملکرد کسب و کارهای کوچک و متوسط  …………………………………………59

 

2-13- صنایع کوچک و متوسط در ایران ………………………………………………………………………………………………………………56

 

2-14- تحقیقات انجام گرفته مرتبط با موضوع تحقیق در داخل کشور ……………………………………………………………….61

 

2-15- تحقیقات انجام گرفته مرتبط با موضوع تحقیق در خارج از کشور  ………………………………………………………….62

 

فصل سوم :                                             (روش شناسی تحقیق)

 

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….63

 

3-2- فرایند تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………………………………………..63

 

3-3- چارچوب مفهومی و فرضیات تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..63

 

3-4- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..65

 

3-5- جامعۀ آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

3-6- تعیین حجم نمونه و روش نمونه گیری ………………………………………………………………………………………………………66

 

3-7- ابزار جمع­آوری داده­ها……………………………………………………………………………………………………………………………………68

 

3-8-  روایی و پایایی ابزار سنجش  ……………………………………………………………………………………………………………………….70

 

3-8-1-تعیین روایی تحقیق  …………………………………………………………………………………………………………………………………70

 

 

3-8-2-پایایی تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..71

 

3-9- روش­های تجزیه و تحلیل داده­های تحقیق …………………………………………………………………………………………………..72

 

3-9-1- مدل یابی معادلات ساختاری(SEM) و معادلات ساختار یافته خطی (لیزرل)  ……………………………………73

 

3-9-2-مدل اندازه گیری (تحلیل عاملی تائیدی)……………………………………………………………………………………………………73

 

3-9-3-مدل ساختاری (تحلیل مسیر) ……………………………………………………………………………………………………………………74

 

فصل چهارم:                                 (تجزیه و تحلیل داده های آماری)

 

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………78

 

4-2- ویژگی­های جمعیت شناختی پاسخ­دهندگان…………………………………………………………………………………………………79

 

4-3- تحلیل استنباطی داده­ها ………………………………………………………………………………………………………………………………..81

 

4-3-1- نرمال بودن توزیع متغیرها………………………………………………………………………………………………………………………….81

 

4-3-2- مدل­های اندازه­گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………..82

 

4-3-3- بررسی همبستگی بین متغیرهای مستقل و وابسته…………………………………………………………………………………..85

 

4-3-4- تائید مدل مفهومی تحقیق با استفاده از مدل معادلات ساختاری……………………………………………………………..88

 

4-3-5- آزمون فرضیه های تحقیق با استفاده از مدل نهایی روابط ساختاریافته خطی…………………………………………90

 

4-4- مدل تأیید شده تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………………93

 

فصل پنجم:                                   (نتیجه گیری و پیشنهادت)

 

5-1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..95

 

5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی كار……………………………………………………………………………………………….96

 

5-3- نتایج آزمون­ها ………………………………………………………………………………………………………………………………………………….96

 

5-3-3 تائید یا عدم تائید فرضیه ها با استفاده از مدل معادلات ساختاریافته خطی………………………………………………..96

 

5-4- نتیجه­گیری و پیشنهادات کاربردی………………………………………………………… …………………………………………………….100

 

5-5 پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده…………………………………………………………. …………………………………………………………106

 

فهرست منایع

 

منابع فارسی…………………………………….. ……….108

 

منابع لاتین……………………………………… ……….109

 

ضمیمه………………………………………….. ……….115

 

 

 

     فهرست جداول:

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
سجدول 2-1  ابعاد گرایش کارآفرینانه	32
جدول 2-3 مروری بر تحقیقاتی كه از داده های ذهنی مدیران برای ارزیابی عملكرد استفاده كرده اند	51
جدول شماره(3-1): سوالات مربوط به متغیرهای تحقیق	69
جدول (3-2): نتیجه محاسبه ضریب آلفا	72
جدول شماره(3-3): شاخص های ارزیابی مدل معادلات ساختاری	74
جدول (3-4) آزمون­های مورد استفاده	76
جدول (4-1): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر جنسیت	79
جدول (4-2): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر سن	79
جدول (4-3): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر تحصیلات	79
جدول (4-4): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر تجربه شغلی	80
جدول (4-5): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر نوع صنعت	80
جدول (4-6): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر تعداد کارکنان	80
جدول (4-7): مشخصات نمونه مورد مطالعه از نظر متغیر مدت زمان فعالیت شرکت	80
جدول (4-8):آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای متغیرهای گرایش کارافرینانه	81
جدول (4-9):آزمون کولموگروف-اسمیرنوف برای متغیر عملکرد	82
جدول(4-10): شاخص های برازندگی مدل اندازه­گیری	84
جدول شماره(4-11): آزمون همبستگی بین نوآوری و عملکرد سازمانی	85
جدول شماره(4-12): آزمون همبستگی بین استقلال­گرایی و عملکرد سازمانی	86
جدول شماره(4- 13): آزمون همبستگی بین ریسک­پذیری و عملکرد سازمانی	86
جدول شماره(4- 14): آزمون همبستگی بین پیش­گامی و عملکرد سازمانی	87
جدول شماره(4- 15): آزمون همبستگی بین رقابت تهاجمی و عملکرد سازمانی	87
جدول شماره(4- 16): آزمون همبستگی بین گرایش کارافرینانه و عملکرد سازمانی	88
جدول شماره(4-17): شاخص­های برازندگی مدل نهائی تحقیق	89

 

 

 

 

 

فهرست اشکال :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

عنوان	صفحه
شگل 2-1 چارچوب مفهومی تحقیق	61
شگل 3-1 چارچوب مفهومی تحقیق	64
شکل(4-1): مدل اندازه­گیری در حالت تخمین استاندارد	83
شکل(4-2)، ضرایب معنی­داری(t-values) مدل اندازه­گیری	84
شکل(4-3)، مدل نهائی روابط ساختار یافته خطی در حالت استاندارد	88
شکل(4-4)، مقادیر معناداریT-value))  ضرایب در مدل نهایی روابط ساختار یافته خطی	89
شکل(4-5)، مقادیر معناداریT-value))  مدل اصلی	92
شکل(4-6): تخمین استاندارد مدل اصلی	92
شکل(4-7): مدل تأیید شده تحقیق	93

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

 

در دنیای شدیداً رقابتی امروزی، افزایش وابستگی­های متقابل، توسعه سریع تکنولوژی، محیط ناپایدار و بی ثبات و بسیاری عوامل دیگر باعث شده است تا سازمانها جهت موفقیت خود، کارآفرین شوند(دس، لامپکین و مک گی[1]، 1999). به طور همزمان، برای دستیابی به موفقیت بازاری و مزیت رقابتی پایدار، شرکت­ها نیاز دارند تا فرصت­های جدید را به کار گرفته و محصولات و خدمات جدید را به بازار عرضه کنند(تاجدینی[2]،2010). به همین دلیل کارآفرینی به عنوان یک ضرورت در عصر جدید مطرح شده است. علاوه بر این، کارآفرینی به طور قابل توجهی جهت رشد و بقاء اقتصاد کشورها مهم می­باشد­. برای مثال امروزه کارآفرینی مهمترین سلاح پیشرفت اقتصادی کشور ایالات متحده می­باشد. به همین دلیل است که رشد و توسعه شرکت­های کارآفرین در این کشور زیاد است(زالی، 1385). کارآفرینی به طورکلی به عنوان شناسایی و به کارگیری فرصت­ها تعریف می­شود. شومپیتر[3](1934) بر این حقیقت تاکید می­کند که کارآفرینی باید با ایجاد فرایند­ها و محصولات جدید و ترکیب منابع به شیوه­های جدید مرتبط گردد(کروگر[4]، 2007). مفهوم کارآفرینی در سطوح متفاوتی از افراد گرفته تا گروهها و سازمانها به کار برده شده است. کارآفرینی درابتدا تصور می­شود که توسط افراد به کار گرفته شود، زیرا با معرفی و تکامل محصول یا خدمت ارتباط دارد. همچنین بسیاری از نظریه پردازان می­گویند که کارآفرینی توسط کسب و کارهای کوچک به کار گرفته شود زیرا آنها مسئول رشد اقتصادی و ایجاد شغل­ها در بازار هستند. اخیراً مفهوم کارآفرینی بیشتر در سطح شرکت به کار برده شده است(گروز و پانسکو[5]، 2008). محققان کارآفرینی مطالعات بسیاری را برای توصیف نگرش­های مختلف کارآفرینی انجام داده اند و تفاوت­هایی را در کارآفرینی با در نظر گرفتن سطوح متفاوت تجزیه و تحلیل آن نشان داده­اند. میلر[6](1983) یک شرکت کارآفرین را اینگونه تعریف می­کند: “شرکتی که دارای نوآوری محصول- بازار می­باشد، سرمایه­گذاری­های همراه با ریسک را انجام می­دهد، و اولین کسی است که با نوآوری­های پیش­تازانه حرکت می­کند و رقبا را تا سرحد شکست تحت فشار قرار می­دهد”. بر خلاف آن یک شرکت غیرکارآفرین” شرکتی است که نوآوری کمی دارد، ریسک پذیر نیست و به جای اینکه رهبر باشد، اجازه حرکت پیش­تازانه را به رقبا می­دهد”(میلر، 1983). بنابراین میلر از سه بعد برای مشخص کردن کارآفرینی استفاده کرد: نوآوری، ریسک­پذیری و پیش­گامی.

 

کوین و اسلوین[7](1989) وضعیت استراتژیک کارآفرینانه  را به عنوان ” وضعیتی که به وسیله نوآوری محصول وتکنولوژیکی گسترده، گرایش به رقابت تهاجمی داشتن و گرایش قوی ریسک­پذیری به وسیله مدیریت” تعریف می­کنند. آنها از همین سه بعد برای ارزیابی کارآفرینی استفاده کردند. لامپکین و دس[8](1996) اهمیت تفاوت بین مفهوم کارآفرینی و گرایش به کارآفرینی را روشن کرده­اند. بر اساس مفهوم لامپکین و دس(1996) فعالیت اساسی کارآفرینی وارد شدن به بازار جدید با محصول جدید یا موجود می­باشد. گرایش کارآفرینانه در مرکز کارآفرینی شرکتی قرار دارد(باسو و دیگران[9]، 2008). گرایش کارآفرینانه به فرآیندها، فعالیت­ها و رویه­های تصمیم­گیری اشاره دارد که به شرکت کمک می­کند تا نسبت به فرصت­های بازار و نسبت به رقبا واکنش نشان داده،که این امر منجر به ورودی جدید می­گردد. ساختار گرایش کارآفرینانه که از طریق ابعادی همانند نوآوری، ریسک­پذیری، پیش­گامی، استقلال و تهاجم رقابتی ارزیابی شده­اند(میلر، 1983؛ کوین و اسلوین[10]، 1989؛ لامپکین و دس[11]،1996) به عنوان ابزار مفیدی برای ارزیابی رفتار کارآفرینانه در سطح شرکت و تأثیر آن بر روی عملکرد شرکت پدیدار شده­اند(باسو و دیگران، 2008). گرایش کارآفرینانه  تأثیر معنی داری بر روی رشد و عملکرد شرکت­ها دارد(لامپکین و دس، 1996؛ فریرا و آزویدو[12]، 2007). در این تحقیق گرایش کارآفرینانه بر روی فرایندهای سازمانی تاکید دارد که منجر به بهبود عملکرد شرکت می­شود. به همین دلیل هدف پژوهش حاضر بررسی گرایش کارآفرینانه بر روی عملکرد کسب و کارهای کوچک و متوسط در شهرک­های صنعتی در شرق استان مازندران است. به ویژه بررسی می­شود که چگونه ابعاد گرایش کارآفرینانه به طور مجزا بر روی عملکرد آنها  می­گذارند. بر اساس تئوری و تحقیقات قبلی مدل مفهومی گرایش کارآفرینانه در این تحقیق بر اساس کار لامپکین و دس(1996) می­باشد و شامل ابعاد نوآوری، ریسک­پذیری، استقلال، رقابت تهاجمی و پیشتازی می­باشد. در این فصل بعد از بیان مقدمه، بیان مساله و ضرورت و اهمیت موضوع به بیان اهداف، فرضیات و قلمرو تحقیق خواهیم پرداخت. سپس به تعریف متغیرهای مفهومی و عملیاتی خواهیم پرداخت و در نهایت نیز محدودیت­های تحقیق آورده می­شود.

 

 

 

1-2- بیان مسأله

 

 

2-4-2- پارادایم تداعی گری.. 24

 

2-4-2-1- پاولو.. 25

 

2-4-3- پارادایم كاركردگرایی.. 26

 

2-4-3-1- ثرندایك.. 26

 

2-4-4- پارادایم عصبی- فیزیولوژی.. 27

 

2-4-4-1- هب.. 27

 

2-4-5- پاردایم تكاملی.. 28

 

2-4-5-1- بولس.. 28

 

2-5- یادگیری در سازمان.. 29

 

2-5-1- یادگیری فردی.. 29

 

2-5-1-2- شرطی سازی وسیله‌ای (شرطی سازی عامل).. 30

 

2-5-1-3- تئوری شناختی یادگیری.. 31

 

2-5-1-4- یادگیری اجتماعی.. 31

 

2-6- یادگیری سازمانی.. 32

 

2-7- یادگیری سازمانی بر اساس جهت‌گیری.. 33

 

2-7-1- یادگیری برای بقا.. 33

 

2-7-2- یادگیری برای گذار.. 34

 

2-7-3- یادگیری دوگانه.. 35

 

2-7-4- یادگیری آینده نگر.. 35

 

2-8- تعریف سازمان یادگیرنده.. 37

 

2-8-1- پیترسنگه.. 39

 

2-8-1-1- تسلط فردی ( قابلیت شخصی).. 44

 

2-8-1-2- چارچوبهای فكری مكتوم(الگوهای ذهنی).. 47

 

2-8-1-3- ایجاد یگانگی در بینش‌ها(آرمان مشترك).. 49

 

2-8-1-4- یادگیری گروهی(یادگیری جمعی).. 51

 

2-8-1-5- تفكر نظام‌مند(تفكر سیستمی).. 55

 

2-8-2-  چالش‌های تغییر در سازمان یادگیرنده.. 59

 

2-8-2-1- چالشهای شروع اولیه تغییر.. 60

 

2-8-2-2- چالشهای حفظ و تداوم حركت فرایند تغییر.. 60

 

2-8-2-3-  چالشهای طراحی و تفكر مجدد جامع و نظامند فرآیند تغییر.. 61

 

2-8-2- استیفن رابینز.. 62

 

2-8-3- دفت.. 64

 

2-8-3-1- رهبر اندیشمند.. 66

 

2-8-3-2- تفویض اختیار به كاركنان.. 67

 

2-8-3-3- استراتژی خود جوش.. 68

 

2-8-3-4- فرهنگ قوی.. 68

 

2-8-3-5-مبادله اطلاعات.. 69

 

2-8-3-6- ساختارهای افقی.. 70

 

2-8-4- كالون‌و‌یك ولیون.. 70

 

2-8-4-1- رهبران با بینش.. 71

 

 

2-8-4-2- وجود برنامه و نظام سنجش.. 71

 

2-8-4-3- اطلاعات.. 72

 

2-8-4-4- ابتكار و نوآوری.. 72

 

2-8-4-5- اقدام.. 72

 

2-8-5- لوتانز.. 72

 

2-8-6- سازمان یادگیرنده از دیدگاه مورگان.. 74

 

2-9- چارچوب نظری پژوهش.. 75

 

2-10- پیشینه پژوهش:.. 77

 

فصل سوم:روش شناسی تحقیق.. 80

 

مقدمه:.. 81

 

سوال پژوهش.. 81

 

روش پژوهش.. 81

 

منابع جمع آوری اطلاعات.. 82

 

منابع ثانویه.. 82

 

جامعه آماری.. 83

 

روایی و پایایی پژوهش:.. 83

 

روش تجزیه و تحلیل داده‌ها.. 85

 

فصل چهارم:تجزیه  و  تحلیل  داده ها.. 87

 

4-1- مقدمه.. 88

 

4-2- ویژگیهای جمعیت شناختی پاسخدهندگان.. 88

 

4-3- آماره های استنباطی:.. 92

 

4-3-1- آزمون قابلیت اعتماد پرسشنامه مورد استفاده در تحقیق.. 92

 

4-3-2- آزمون یک نمونه ای کولموگروف اسمیرنوف.. 93

 

4-3-3- آزمون فرضیات:.. 94

 

فرضیه اول:.. 94

 

فرضیه دوم:.. 95

 

فرضیه سوم:.. 96

 

فرضیه چهارم:.. 98

 

فرضیه پنجم:.. 99

 

فرضیه ششم:.. 100

 

فرضیه اصلی:.. 101

 

فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادها.. 104

 

5-1  مقدمه.. 105

 

5-2- مروری مختصر بر هدف، مسئله و چگونگی كار.. 105

 

.. 106

 

5-4-  نتیجه گیری.. 108

 

فرضیه اصلی.. 108

 

فرضیات فرعی.. 108

 

5-5-  محدودیت های پژوهش.. 108

 

5-6-  پیشنهادها.. 109

 

منابع م ماخذ:.. 111

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه:

 

 

2-1معرفی اجمالی منطقه آذربایجان و استان آذربایجان شرقی.. 7

 

2-2 مشخصات جغرافیایی و اوضاع طبیعی شهرستان مراغه. 8

 

2-2-1موقعیت و مساحت………………………….. 8

 

2-2-2پستی و بلندی……………………………. 8

 

2-2-3 بررسی میزان زلزله‌خیزی مراغه………………………………… 8

 

2- 3 اوضاع جوی شهرستان مراغه……….. 9

 

2-3-1وضعیت هوا……………………………… 9

 

2-3-2جریان‌های هوایی……………………….. 9

 

2-3-3 وضع بارندگی……………………………….. 9

 

2-3-4وضعیت رطوبت نسبی هوا……………… 11

 

2-4 منابع آبی شهرستان مراغه……….  12

 

2-4-1صوفی رود……………………………….  12

 

2-5ویژگی‌های تاریخی مراغه………….  13

 

2-5-1وجه‌تسمیه مراغه………………………… 13

 

2-5-2مراغه قبل از اسلام……………………..  13

 

2-5-3مراغه بعد از اسلام……………………….  14

 

2-5-4 مراغه در عهد حکومت هلاکو و سایر ایلخانان. 15

 

2-5-5 مراغه، دوره قاجار و معاصر…………… 15

 

2-6 دروازه‌ها و محلات مراغه…………  17

 

2-7 حصار شهر…………………………. 17

 

2-8 بازارها و بازارچه‌ها در مراغه………. 19

 

2-9 سیمای اقتصادی مراغه………………. 20

 

2-10ملک التجار مراغه………………..  21

 

2-11خواجه‌ملکم خان………………..  22

 

2-12تجارت خشکبار در مراغه…………  22

 

      فصل سوم  

 

3-1بازار………………………………..  25

 

3-1-1مفهوم بازار……………………………….  25

 

3-1-2پیدایش مفهوم بازار…………………….  25

 

3-1-3 شکل‌گیری کالبد بازار………………….. 25

 

3-1-4 انواع بازار……………………………….  26

 

3-1-5 ریخت‌شناسی بازار………………………  28

 

3-1-5-1بازار خطی……………  28

 

3-1-5-2بازار چند محوری……..   29

 

3-1-5-3 بازار صلیبی……………  29

 

3-1-5-4 بازار مرکزی خرده‌فروشی با خان‌های پیرامونی. 29

 

3-1-6 عناصر ساختاری بازار…………………… 29

 

3-2کاروانسرا…………………………. 34

 

3-2-1مفهوم کاروانسرا……………………….. 34

 

3-2-2 تاریخچه کاروانسراها………………….. 35

 

 

3-2-3 ویژگی‌های کاروانسرا، سرا یا خان  ………….36

 

3-2-4 فرق بین کاروانسراها و سراها…………. 36

 

      فصل چهارم

 

4-1بازار، سراها و کاروانسراها در مراغه. 39

 

4-1-1گونه‌بندی سراهای مراغه………………..  41

 

4-1-2سراهای مشابه با سرای خواجه‌ملکم….. 44

 

4-2 سرای خواجه‌ملکم………………   46

 

4-2-1موقعیت سرای خواجه‌ملکم…………….   47

 

4-2-1-1موقعیت بنا در تصاویر قدیمی…. 47

 

4-2-1-2موقعیت بنا در عکس هوایی فعلی مراغه. 48

 

4-2-1-3 موقعیت بنا با توجه به دروازه‌های اصلی و مسیرهای کاروان‌ها در گذشته. 49

 

4-2-1-4مسیرهای اصلی موجود در بافت مجاور. 50

 

4-2-1-5 موقعیت سرا نسبت به بناهای مجاور و بناهای شاخص شهری.. 51

 

4-2-2شناخت معماری بنا………………………. 52

 

4-2-2-1دوره‌های شکل‌گیری بنا…………. 52

 

4-2-2-2سه بعدی وضع موجود بنا………. 53

 

4-2-2-3 معرفی فضاهای بنا………………… 54

 

4-2-2-3-1ورودی………………………………..   54

 

4-2-2-3-2میان سرا………………………………. 56

 

4-2-2-3-3حجره‌ها و اتاق‌ها………………………. 56

 

4-2-2-3-4 شناخت ازاره ها در بنا………………….. 60

 

4-2-2-3-5 شناخت پله‌ها در بنا…………………….. 61

 

4-2-2-4شناخت بنا از روی نقشه‌های معماری.. 62

 

4-2-2-5 تحلیل فضاهای معماری.   66

 

4-2-2-6 نور در فضاها………………….. 67

 

4-2-2-7 کاربری سرا در گذشته…….. 68

 

4-2-2-8 بررسی خط آسمان از جبهه‌های مختلف. 70

 

4-2-3 شناخت مصالح بنا………………………. 71

 

4-2-3-1-1تزئینات آجری به‌کاررفته در بنا…………….. 73

 

4-2-4 شناخت سازه بنا………………………… 78

 

4-2-4-1پی…………………………….. 78

 

4-2-4-2دیوارها و جرزهای بنا……… 79

 

4-2-4-3 پوشش‌ها و قوس‌ها در بنا…… 81

 

4-2-4-3-1پوشش‌ها………………………………………….. 81

 

4-2-4-3-2چفد بکار رفته در بنا……………………… 83

 

4-2-5 تأسیسات بنا…………………………….. 84

 

4-2-5-1ناودان‌ها یا سیستم دفع آب‌های نزولی. 84

 

4-2-5-2سیستم فاضلاب………..   84

 

4-2-5-3 تأسیسات گرمایشی و سرمایشی. 84

 

4-2-5-4 نحوه نورگیری در بنا…….. 84

 

4-2-6جمع‌بندی………………………………….. 85

 

      فصل پنجم  

 

5-1طبقه‌بندی کلی عوامل مخل در بنا 88

 

5-2عوامل مخل در بنا……………… 90

 

5-3آسیب نگاری بنا…………………. 91

 

5-4جداول آسیب‌شناسی…………..   96

 

      فصل ششم  

 

6-1مبانی نظری طرح مرمت………… 119

 

6-1طرح مرمت بنا…………………… 122

 

6-2-1طرح مرمت پی و کرسی چینی………….   122

 

6-2-2جلوگیری از نفوذ رطوبت صعودی………   124

 

6-2-3 مرمت سقف در قسمت‌های تخریب‌شده 125

 

6-2-4 اجرای عایق‌بندی سرویس بهداشتی……..   126

 

6-2-5 مرمت کف سازی حیاط…………………   128

 

6-2-6 مرمت کف سازی حجره‌ها…………….. 129

 

6-2-7 تعویض آجرهای پوسیده…………………. 129

 

6-2-8 طرح مرمت ازاره ها……………………… 129

 

6-2-9 اجرای  ناودان‌ها………………………….. 131

 

6-2-10تعویض ملات آسیب‌دیده…………….. 133

 

6-2-11مرمت پله‌های ارتباطی…………………… 134

 

6-2-12برداشتن اندودهای نامناسب…………….    135

 

6-2-13زدودن مرمت‌های ناهمگون…………..  135

 

6-2-14بازسازی قسمت‌های تخریب‌شده…….. 135

 

6-2-15تمیز کردن شوره از آجرها…………….. 135

 

6-2-16بازسازی سردر ورودی………………….. 136

 

6-2-17طرح پیشنهادی جهت درها و پنجره‌ها. 136

 

6-2-18جزئیات اجرایی پیشنهادی حوض…………………………….137

 

6-2-19اجرای تأسیسات الکتریکی و گرمایش و سرمایش…. 138

 

 فصل هفتم

 

7-1طرح احیا……………………………… 140

 

7-1-1انتخاب استراتژی احیا…………………… 140

 

7-1-2اقدامات لازم برای احیا………………….. 141

 

7-1-3 بررسی طرح‌های فرادست………………..    142

 

7-1-4 موقعیت سرای خواجه‌ملکم با توجه به ناحیه‌های موجود. 143

 

7-1-5 بررسی ویژگی‌های منطقه بافت تاریخی.. 144

 

7-1-4-1ویژگی‌های عمومی…………  144

 

7-1-4-2آسیب‌های اجتماعی……….. 144

 

7-1-5 مقایسه ناحیه 7 شهری و کل شهر در سال. 144

 

7-1-6 بافت تاریخی بنا…………………………… 146

 

7-1-7 مسیرهای مجاور بنا……………………….. 147

 

7-2گزینه پیشنهادی………………… 150

 

7-2-2مبانی احیاء………………………………… 151

 

7-2-3 مبانی و پیش ساخته‌های فکری مورد نظر در طرح احیای سرای خواجه‌ملکم.. 152

 

7-2-4 ویژگی‌هایی که می‌بایست سرا دارا باشد. 152

 

7-2-5 سرفصل‌های کلی لازم جهت احیای سرای خواجه‌ملکم.. 152

 

7-2-6اصول ناظر بر تعیین کاربری……………….. 152

 

7-2-7 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه همکف……………….. 154

 

7-2-8 بررسی ویژگی‌های فضایی طبقه اول……………….. 156

 

7-2-9کاربری بنا در طرح احیاء………………  159

 

7-2-10 طرح‌های پیشنهادی……………………..   161

 

7-2-10-1طرح پیشنهادی حوض در بنا 161

 

7-2-10-2طرح پیشنهادی کف‌سازی در بنا 162

 

7-2-10-3طرح احیاء جبهه شرقی سرا 162

 

7-2-7-4طرح احیاء جبهه جنوبی و غربی سرا 163

 

7-2-7-5طرح احیاء جبهه شمالی و غربی  سرا 165

 

7-2-7-6طرح احیاء دالان ورودی جنوبی سرا 166

 

7-2-7-7طرح احیاء حجره‌ها……… 167

 

1-1  مقدمه

 

ساخت کاروانسراها با توجه به اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی از روزگاران قدیم در ایران مورد توجه خاص بوده است. به طور کلی کاروانسراها به دو گروه برون‌شهری و درون‌شهری تقسیم می‌شوند. کاروانسرای درون‌شهری یکی از عناصر ساختاری شهر اسلامی است. احداث کاروانسراها فقط ویژه خارج از شهر نبوده، بلکه در داخل شهر نیز برای اقامت مسافران و تجار کاروانسراهایی احداث شده است، البته اکثر کاروانسراهای کنار بازار جنبه‌ی تجاری پیدا می‌کرده و تجار هر صنفی در کاروانسراهای مجاور یا داخل بازار فعالیت می‌کردند. در دوره‌ی اخیر معمولاً به کاروانسراهای درون‌شهری سرا گفته می‌شود. با کاهش رونق اقتصادی بافت تاریخی و تغییر سیستم های تجارتی و حمل‌ونقل و گرایش مردم به خیابان‌ها و پاساژها، سراها و کاروانسراهای درون‌شهری از رونق افتادند و اکثراً بلااستفاده هستند و یا نقشی کم رنگ را در بافت ایفا می‌کنند و سال‌های زیادی است که زندگی در بافت‌های تاریخی با مشکلات فراوان اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای ساکنان آن همراه است. بافت تاریخی مراغه به عنوان یک سرمایه ملی، یکی از نمونه بافت‌های باارزش است که در اثر بی‌مبالاتی مدیران و ساکنین محلی و ناکارآمدی سیستم مدیریتی دچار دگرگونی‌های ناخوشایند فراوانی شده است. در این میان سراها نیز اکثراً به حال خود رهاشده‌اند یا در مواردی محدود به رسیدگی شده است با توجه به اینکه احیای این فضاها می‌تواند نقشی مؤثر را در فضای احیای بافت تاریخی ایجاد کند نیازمند تحقیقات و صرف هزینه است. سرای خواجه‌ملکم نیز یکی از این بناها می‌باشد که در سال‌های اخیر مورد بی‌توجهی‌های زیادی واقع شده است. در این طرح سعی بر این خواهیم داشت این سرمایه ملی را از نیستی نجات بخشیده و با نگاه به گذشته، آینده‌ای روشن را ترسیم نماییم که در نتیجه پویایی هرچه بیشتر بنا و در نهایت بافت تاریخی است.

 

1-2  بیان مسأله

 

سرای خواجه‌ملکم مربوط به دوره قاجار است و در مراغه، بین خیابان خواجه نصیر و میدان مصلی، در محله سالار خانه واقع شده است. این اثر در تاریخ ۱۰ خرداد ۱۳۸۲ با شماره ثبت ۸۹۰۶ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا به نام آقای ملكم آفتاندینان معروف به خواجه‌ملکم كه شخصی ارمنی و تاجر بوده، ثبت شده است. بنا در قسمت‌های مختلف از یك تا سه طبقه تشكیل یافته است.

 

امروزه از حیاط بنا به عنوان پاركینگ خودرو و از حجره‌ها به عنوان مغازه‌های خواربار فروشی استفاده می‌گردد. طاق و قوس‌های بكار رفته در بنا و نحوه قاب‌بندی پنجره‌ها از خصوصیات بارز این بنا بشمار می رود.

 

از جمله مسائلی که ضرورت اعطای طرح مرمت به این بنا را الزام‌آور می‌نماید:

 

 

1. تاکنون هیچ طرح مرمتی در مورد این بنای تاریخی ارائه نگردیده است.

 

1. فرسایش و از بین رفتن تدریجی بنا به دلیل عدم توجه به مرمت اصولی آن.

 

1. از بین رفتن ارزش فرهنگی و تاریخی این مجموعه در اذهان عمومی.

 

1. اختصاص دادن کاربری نامربوط به بنا.

 

1. مشکلات فرهنگی و امنیتی فراوان در بنا.

 

1. وضعیت ناهنجار و نابسامانی ظاهری در بنا.

 

این سرا به عنوان یکی از بناهای تاریخی و باارزش شهر می‌تواند نقش خود را بهتر و بیشتر از قبل در جریان طرح‌های مرمتی و احیاء بازی کند؛ بنابراین در این پژوهش سعی بر آن شده است تا با شناخت دقیق بنا، همچنین بررسی فن شناسی و آسیب‌شناسی آن، طرح مرمت و احیاء مناسبی جهت حفظ این بنای باارزش ارائه گردد.

 

1-3  اهمیت و ضرورت پژوهش

 

حفظ و نگهداری از آثار تاریخی به جهت این که این آثار بیانگر هویت و فرهنگ هر جامعه می‌باشد، امری بسیار ضروری است. در بنای مذکور به دلیل حجم وسیع تخریب‌ها و تبدیل شدن قسمتی از مجموعه به فضایی متروک و بی‌ارزش، نیاز به حفاظت و مرمت احساس می‌شود. همین طور با توجه به مرمت‌های غیراصولی و اعطای کاربری نامناسب به بنا که بیشتر باعث آسیب واردکردن و از بین بردن اصالت این بنای تاریخی شده است، اعمال طرح مرمت ضرورت داشته و امکان‌سنجی احیاء آن اهمیت پیدا می‌کند. بدیهی است بازگرداندن حیات دوباره به این بنای تاریخی ثبت‌شده می‌تواند موجب بازیابی اصالت بنا گردد. علاوه بر آن در این اثر ارزش‌های معماری و تزئینی زیادی بااهمیت تاریخی و ملی وجود دارد که حفظ آن‌ها مستلزم شناسایی و تهیه طرح مرمتی مناسب می‌باشد.

 

1-4  اهداف پژوهش

 

ارائه طرحی جهت:

 

– جلوگیری از تخریب و نابودی بنا.

 

– بازگرداندن ارزش از دست رفته به بنا.

 

– احیا و زنده ساختن بنا با در نظر گرفتن کاربری مناسب و اصولی به آن.            

 

1-5  روش پژوهش

 

1-5-1                       روش پژوهش از نظر هدف

 

با توجه به هدف و ماهیت پژوهش از نوع کاربردی است.

 

1-5-2                       روش پژوهش از نظر روش

 

 

2-4  فلزکاریدورانمغولوایلخانی…………………….18

 

2-5  هنرفلزکاریدرخراسان. 21

 

2-6- فلزکاریدورانتیموری.. 22

 

2-7 فلزکاری دوره صفویه. 27

 

فصل سوم: بررسی فن تزئینات فلزات و کتیبه شناسی………31

 

3-1 انواعفلزاتاستفادهشدهدردورانباستان. 32

 

3-2  تکنیکهایساختوشکلدهیاشیاءفلزیایراندردوراناسلامی.. 32

 

3-2-1  قالبگیرییاریختهگری………………………32

 

3-2-1-1  قالبروباز………..…………………..33

 

3-2-1-2  قالببستهیادوکفه. 33

 

3-2- 2  کندهکاری……………………….33

 

3-2-3   قلمزنیوحکاکی.. 34

 

3-2-4  فلزکوبییاترصیعکاری.. 34

 

3-2-5  سیاهقلم. 35

 

3-2-6  میناکاری.. 36

 

3-2-7   مشبککاری………..………………..36

 

3-4  نقوشتزئینیدرهنرفلزکاریدوراناسلامی…………….37

 

3-4-1   تزئیناتنقوشهندسی.. 37

 

3-4-2  تزئیناتنقوشگیاهییانباتی…………………39

 

3-4-3   تزئیناتنقوشانسانی.. 40

 

3-4-4   تزئیناتنقوشحیوانیوموجوداتافسانهای.. 40

 

3-4-4-1  شیر. 42

 

 

3-4-5  تزئیناتنقوشکتیبهای………………43

 

3-4-5-1  خطکوفی.. 43

 

4-3-5-2خطثلث…………………………..44

 

3-4-5-3  خطنستعلیق.. 45

 

فصل چهارم: ادبیات قندیل­ها و شمعدانهای دوران صفویه……….46

 

4-1  تاریخچهرواج‌،ساخت‌واستفاده‌ازچراغ‌درجهان‌اسلام‌. 47

 

4-2 افسانه‌هاییدرموردچراغ. 47

 

4-3   نگاهیبهمفهومنوردرفرهنگاسلامی………47

 

4-4   بررسیلغویمشکات.. 48

 

4-5  مفهومچراغوقندیل.. 48

 

4-6  قندیلدرادبیاتفارسی…………………48

 

4-7  ساختاروجنسقندیل­ها…………………….49

 

4-7-1  قندیلهایفلزی……………. 50

 

4 – 8  شمعدانها 51

 

فصل پنجم: بررسی نمونه­هایی از قندیل­ها و شمعدانهای دوران صفوی…………………… 54

 

5-1  بررسی نمونه­هایی از قندیل­های دوره صفویه …………… 55

 

5-2   بررسینمونههاییازشمعدانهایدورهصفوی.. 67

 

فصل ششم: نتیجه گیری………………….. 123

 

برنامه ریزی فازی

 

 

fuzzy programming

 

 

 

برنامه ریزی امکانی استوار

 

 

Robust possibilistic programming

 

 

 

عدم قطعیت

 

 

Uncertainty

 

 

 

مکان یابی تسهیلات

 

 

Facility location

 

 

 

لجستیک امداد

 

 

relief logistics

 

 

 

بلایا

 

 

Disaster

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

 

 

1-1- تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی.. 17

 

1-2- ضرورت و اهمیت موضوع. 31

 

1-3- بیان مساله و اهداف تحقیق.. 36

 

1-4- جمع بندی.. 38

 

 

 

2-1- مقدمه. 40

 

2-2- مقایسه زنجیره تامین تجاری و بشردوستانه. 40

 

2-3- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت قطعیت… 43

 

2-4- مرور ادبیات مکانیابی تسهیلات در لجستیک امداد بشردوستانه تحت عدم قطعیت… 44

 

2-4-1- رویکردهای مواجهه با عدم قطعیت… 46

 

2-4-2- مرور مقالات در حالت عدم قطعیت فازی و امکانی.. 54

 

2-4-3- مرور مقالات برنامه ریزی استوار 58

 

2-4-4- رویکردهای دیگر در نظر گرفتن عدم قطعیت 61

 

2-5- تبیین شکاف های تحقیقاتی.. 62

 

 

 

3-1- مقدمه. 67

 

3-2- مدل کلی از مسئله لجستیک امداد. 67

 

 

3-3- فرایند ارائه مدل در حالت غیر قطعی.. 70

 

3-3-1- مدل BPCCP.. 70

 

3-3-2- مدل RPP-I 73

 

3-3-3- مدل RPP-II 75

 

3-3-4- مدل RPP-III 77

 

3-3-5- مدل MRPP.. 77

 

3-3-6- مدل HWRPP.. 78

 

3-3-7- مدل SWRPP.. 78

 

3-4- جمع بندی.. 79

 

 

 

4-1- مقدمه. 81

 

4-2- روش حل.. 81

 

4-3- مطالعه موردی.. 82

 

4-4- تحلیل نتایج.. 86

 

 

 

5-1- نتیجه گیری.. 88

 

5-2- نوآوری های پژوهش…. 88

 

5-3- پیشنهادها برای تحقیقات آتی.. 88

 

.. 90

 

…. 96

 

تعاریف کلی از حوزه تحت بررسی

 

 

• بلایا و انواع آن

 

نویسندگان مختلف تعاریف متفاوتی از بلا ارائه کردند . در این قسمت به برخی از این تعاریف اشاره خواهیم کرد.

 

اصطلاح “بلا” معمولا برای خرابی در عملیات های عادی یک جامعه که اثرات منفی قابل توجهی بر روی افراد، کارهای آنها، محیط آنها دارد و نیازهای به وجود آمده از ظرفیت پاسخ محلی تجاوز می کنند، به کار برده می شود]1[.

 

مرکز تحقیقات اپیدمولوژی بلایا، بلا را به عنوان یک وضعیت یا حادثه ای که از ظرفیت محلی تجاوز کرده، و نیازمند درخواست کمک در سطح ملی یا بین المللی می باشد. یک حادثه غیر قابل پیش بینی یا ناگهانی که منجر به خسارات و صدمات زیاد و درد و رنج انسان ها می شود، تعریف می کند]1[.  

 

سازمان بهداشت جهانی هر حادثه ای که منجر به صدمه، خسارت، ویرانی، اختلال زیست محیطی، مرگ و میر انسان ها، زوال بهداشت عمومی و خدمات بهداشتی شود و نیاز به پاسخ و کمک سریع از خارج از جامعه یا منطقه ی آسیب دیده داشته باشد را به عنوان فاجعه (بلا یا مصیبت) تعریف می کند. زلزله، طوفان، گردباد، خشکسالی، سیل، نشت مواد شیمیایی، حوادث هسته ای و … جزء بلایا دسته بندی می شوند و همگی اثرات ویرانگر زیادی از نظر صدمات مالی و جانی دارند]2[.

 

 یک تعریف کلی برای بلایا که توسط استراتژی بین المللی برای کاهش بلایا ارائه شده است، عبارت است از: یک اختلال جدی در عملکرد جامعه، همراه با تهدید برای زندگی انسان ها، سلامتی، دارایی یا محیط زیست افراد، چه در اثر حادثه، چه طبیعی و چه فعالیت های انسانی ایجاد شود. یکی دیگر از تعاریف گسترده برای بلایا عبارت است از: یک اختلال که بر روی سیستم ها اثرات فیزیکی دارد و همه یا قسمتی از اولویت ها و اهداف را تهدید می کند. تا زمانی که سیستم، یا ملت توانایی مقابله با اثرات این حوادث را داشته باشند، این حادثه به یک بلایای بزرگ تبدیل نمی شود. فاجعه باید شرایط اعلام شده برای وضعیت های اضطراری و نیاز به کمک های بین المللی را داشته باشد]3[. فورمن و همکارانش معتقد هستند که بلایا به طور غیر منتظره رخ می دهند و به حادثه ای گفته می شود که منجر به نتایج با مقیاس بزرگ می شود و اثرات خیلی زیادی در پی دارد]4[.

 

اوزگون]5[ ویژگی های زیر را برای بلایا بیان می کند:

 

 

1. بلایا حوادثی سریع و بزرگ هستند.

 

1. بلایا چه از نظر وقوع و چه از نظر پیامدها همراه با عدم قطعیت هستند.

 

1. محیط بلایا (از نظر نوع و مقدار نیازها، منابع موجود، دسترسی به زیرساخت ها و …) یک محیط پویا است.

 

1. بلایا حوادث غیر عادی هستند که می توانند به احتمال کم اتفاق بیافتند یا اصلا اتفاق نیافتند.

 

طبقه بندی های متفاوتی برای بلایا وجود دارند. انواع مختلفی از بلایا را می توان بر اساس طبیعی یا انسان ساز بودن و زمان وقوع آن که سریع یا آهسته اتفاق می افتد شناسایی کرد.

 

در جدول (1-1) تقسیم بندی رایج بلایا به همراه مثال آورده شده است]3[.

 

جدول (1-1) تقسیم بندی بلایا به همراه مثال ]3[

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

	طبیعی	انسانی
هجوم ناگهانی	زلزله	حمله تروریستی
	طوفان	کودتا
	سیل	نشت شیمیایی
هجوم آهسته	قحطی	بحران سیاسی
	خشکسالی	بحران پناهندگان
	فقر	و…

 

به طور عمده می توان بر اساس شرایط جغرافیایی مناطق در معرض خطر، نوع بلایای محتمل در هر منطقه را پیش بینی کرد. برای مثال، ژاپن و نیوزیلند بیشتر در معرض زلزله هستند در حالی که بهمن مربوط به مناطق کوهستانی است که همیشه پوشیده از برف هستند. از طرف دیگر می توانید در آفریقا بلایای با هجوم تدریجی (مانند قحطی) را مشاهده کنید.

 

 

• مدیریت بحران را می توان در دو گروه عمده دسته بندی کرد:

 

ابتدا گروه مدیریتی (کیفی) که بیشتر مربوط به محافظت، جلوگیری یا کاهش اثرات بحران، سازگار شدن با بحران از طریق تغییر سیستم های مورد استفاده بشری می شود و در دسته بندی نوع دوم راهکارهای لجستیکی (کمی) که بیشتر به طراحی شبکه و انواع مدل سازی های ممکن ریاضی با توجه به محدودیت ها و اهداف موجود همچون پاسخگویی به حداقل سطح معینی از تقاضا یا کنترل هزینه ها و پیشگیری تجاوز آنها از حدود تعیین شده مربوط می شود.

 

 

• مدیریت بحران و فازهای آن