2-3-3- مضمون یابی………………………………………………………………………………………………………………………….. 15

 

2-3-4- نزدیکی به زبان محاوره…………………………………………………………………………………………………………. 16

 

2-3-5- پیچیدگی و ابهام…………………………………………………………………………………………………………………… 16

 

2-3-6- کنایه………………………………………………………………………………………………………………………………………. 16

 

2-3-7-  ایهام……………………………………………………………………………………………………………………………………… 17

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

2-3-8- وابسته های عددی خاص…………………………………………………………………………………………………….. 17

 

2-5- عرفان وصائب…………………………………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-6- آثار صائب…………………………………………………………………………………………………………………………………… 20

 

 

 

فصل سوم

 

3-1- درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 23

 

3-2- ریشه‌شناسی………………………………………………………………………………………………………………………………. 23

 

3-3-  انواع عشق………………………………………………………………………………………………………………………………. .27

 

3-3-1- عشق مجازی…………………………………………………………………………………………………………………………. 27

 

3-3-2- عشق حقیقی………………………………………………………………………………………………………………………… 29

 

فصل چهارم

 

4-1- درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 34

 

4-2- عشق و غم ………………………………………………………………………………………………………………………………..  34

 

4-3- عشق را نهان نتوان داشتن ………………………………………………………………………………………………………  37

 

4-4- عشق هدایت گر است ………………………………………………………………………………………………………………  39

 

4-5- معشوق مجازی ………………………………………………………………………………………………………………………….  41

 

4-6- عاشق به دنیا و آخرت توجهی ندارد ……………………………………………………………………………………….  43

 

4-7- عشق در تمام کائنات جاری است  ………………………………………………………………………………………… 45

 

4-8- هر کسی شایسته و محرم اسرار عشق نیست………………………………………………………………………… 46

 

4-9- عشق جنون الهی است و با عقل ناسازگار است  ……………………………………………………………………  48

 

4-10- عشق و ملامت ……………………………………………………………………………………………………………………….  50

 

4-11- دل دادن و جان بازی عشق …………………………………………………………………………………………………..  52

 

4-12- شهرت عالم گیر عشق  …………………………………………………………………………………………………………  54

 

4-13- دل نهان خانه عشق  ……………………………………………………………………………………………………………..  55

 

4-14- تاثیر فراق و وصال بر عاشق…………………………………………………………………………………………………… 57

 

4-15- در عشق هم کشش شرط است هم کوشش ………………………………………………………………………  59

 

4-16- نگاه ویژه ی صائب به عشق …………………………………………………………………………………………………..  60

 

4-17-  عشق حقیقی و سعادت واقعی …………………………………………………………………………………………….  62

 

4-18- دوری از منیت با داروی عشق ………………………………………………………………………………………………  63

 

 

4-19- عاشقی و صبوری ……………………………………………………………………………………………………………………  64

 

4-20- حسن و عشق …………………………………………………………………………………………………………………………  65

 

4-21- عشق و تسلیم ………………………………………………………………………………………………………………………..  67

 

4-22- عشق با زهد جمع نمی شود…………………………………………………………………………………………………. 68

 

4-23- عشق ازلی است ……………………………………………………………………………………………………………………..  69

 

4-24- عشق و شادی …………………………………………………………………………………………………………………………  70

 

4-25- راز داری و سکوت در مقابل عشق ………………………………………………………………………………………..  71

 

4-26- اتحاد عاشق و معشوق ……………………………………………………………………………………………………………  73

 

4-27- عشق حیات بخش است ………………………………………………………………………………………………………..  74

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-28- عشق محو کننده اختیار است ………………………………………………………………………………………………  75

 

4-29-  عشق خطیر و خطرناک است  …………………………………………………………………………………………….  76

 

4-30- عاشقان و سنگ کودکان ………………………………………………………………………………………………………..  77

 

4-31- عشق و بی قراری……………………………………………………………………………………………………………………. 78

 

4-32- هوا و هوس در عشق……………………………………………………………………………………………………………… 79

 

4-33- فیض عشق……………………………………………………………………………………………………………………………… 80

 

4-34- عشق و ادب ……………………………………………………………………………………………………………………………  80

 

4-35- عشق و روشندلی …………………………………………………………………………………………………………………..  82

 

4-36- بهره مندی از عشق ………………………………………………………………………………………………………………..  82

 

4-37- بهار یادآور عشق است ……………………………………………………………………………………………………………  83

 

4-38- قدرت عشق بی نهایت است ………………………………………………………………………………………………….  84

 

4-39- عشق و فرمانروایی ………………………………………………………………………………………………………………….  84

 

4-40- عشق و همت …………………………………………………………………………………………………………………………  85

 

4-41- راه عشق بیکران و بی نهایت است………………………………………………………………………………………… 86

 

4-42- عشق و بی نشانی …………………………………………………………………………………………………………………..  87

 

4-43- عشق و شجاعت ……………………………………………………………………………………………………………………..  87

 

4-44- عشق و شهادت ………………………………………………………………………………………………………………………  88

 

4-45- خاصان عشق ………………………………………………………………………………………………………………………….  89

 

4-46- عشق ویکرنگی ………………………………………………………………………………………………………………………..  90

 

4-47- عاشق ، نصیحت ناپذیر …………………………………………………………………………………………………………..  90

 

4-48- بازتاب عشق از دل آدم بر عالم …………………………………………………………………………………………….  91

 

4-49- عشق کارگشای مشکلات……………………………………………………………………………………………………….. 91

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-50- چشم خونریز معشوق…………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-51- عشق و پیری…………………………………………………………………………………………………………………………… 92

 

4-52- عشق و پاکبازی ……………………………………………………………………………………………………………………..  93

 

4-53- عشق و اشک ………………………………………………………………………………………………………………………….  94

 

4-54- دوری از عشق غیر ممکن است ……………………………………………………………………………………………  94

 

4-55- غیرت عشق…………………………………………………………………………………………………………………………….. 95

 

4-56- عشق و حضور ………………………………………………………………………………………………………………………… 96

 

4-57- عشق و فنا ………………………………………………………………………………………………………………………………  96

 

4-58- عشق و صدق قدم …………………………………………………………………………………………………………………  97

 

4-59- معشوق حقیقی ………………………………………………………………………………………………………………………  97

 

4-60- شور عشق ……………………………………………………………………………………………………………………………….  98

 

4-61- عشق و حیرت ………………………………………………………………………………………………………………………..  98

 

4-62- عشق و تامل و تعجیل ……………………………………………………………………………………………………………  99

 

4-63- جذب دلها با اکسیر عشق ……………………………………………………………………………………………………..  99

 

4-64- اظهار عشق ……………………………………………………………………………………………………………………………..  100

 

4-65- طفل نی سوار ………………………………………………………………………………………………………………………….  100

 

4-66- قدر عاشق را معشوق می داند  ……………………………………………………………………………………………..  101

 

4-67- عشق و جوانی…………………………………………………………………………………………………………………………. 101

 

4-68- وجودی که عشق ندارد موجود نیست  ……………………………………………………………………………….. 102

 

4-69- عشق وصف نشدنی است  …………………………………………………………………………………………………….. 102

 

4-70- عشق با سوز و گداز همراه است  …………………………………………………………………………………………  103

 

4-71- طلب و عشق …………………………………………………………………………………………………………………………..  103

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-72- عشق تکرار نمی شود …………………………………………………………………………………………………………….  104

 

4-73- ملائکه عشق ندارند ………………………………………………………………………………………………………………..  104

 

4-74- همه در عشق یکسانند…………………………………………………………………………………………………………… 104

 

4-75- عشق  و وحدت ……………………………………………………………………………………………………………………..    105

 

4-76- عشق هم عنان با رندی است………………………………………………………………………………………………… 105

 

4-77- عشق با عافیت طلبی سازگاری ندارد …………………………………………………………………………………..  106

 

4-78- عشق علم رسمی را پاک می کند ………………………………………………………………………………………..  106

 

4-79- ناسازگاری عشق و شکوه  ……………………………………………………………………………………………………..  106

 

4-80- عاشقی همه اسیری، معشوقی همه امیری………………………………………………………………………….. 107

 

4-81- جز معشوق همه چیز برای عاشق بیگانه است ……………………………………………………………………  107

 

4-82- راهزنان طریق عشق ………………………………………………………………………………………………………………  107

 

4-83- عشق تردست و شعبده باز است …………………………………………………………………………………………..  108

 

4-84- عاشق و ناز معشوق ………………………………………………………………………………………………………………..  108

 

4-85- عشق و شبنم …………………………………………………………………………………………………………………………  108

 

4-86- دنیا قرارگاه عاشقان نیست …………………………………………………………………………………………………….  109

 

4-87- نرسیدن به وصال از کوتاهی عاشق است …………………………………………………………………………….  109

 

4-88- آدم بالغ نظر رو به سوی عشق حقیقی دارد ……………………………………………………………………….  109

 

4-89- اشارتهای عاشقی…………………………………………………………………………………………………………………….. 110

 

4-90- تماشای معشوق عاشق را از دیدن همه چیز بی نیاز می کند…………………………………………… 110

 

4-91- شادی و غم در نظر عاشق یکی است …………………………………………………………………………………..  110

 

4-92- سخن همراه با عشق باید باشد …………………………………………………………………………………………….  111

 

4-93- تاثیر متفاوت  عشق ……………………………………………………………………………………………………………….  111

 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                                          صفحه

 

4-94- هر سینه ای طاقت عشق را ندارد ………………………………………………………………………………………..  111

 

4-95- عشق با تن آسانی  نمی سازد ………………………………………………………………………………………………  111

 

4-96- عشق با دلهای بی کینه و روشن ایجاد می شود …………………………………………………………………  111

 

4-97- عشق شراکت پذیر نیست ……………………………………………………………………………………………………..  112

 

4-98- لزوم پیر و راهنما در عشق ……………………………………………………………………………………………………  112

 

4-99- عشق و رحمت جاویدان ………………………………………………………………………………………………………..  112

 

4-100- فقط عشق قابل دل بستن است …………………………………………………………………………………………  112

 

4-101- عشق و ریا ……………………………………………………………………………………………………………………………  112

 

4-102- عشق و استغنا……………………………………………………………………………………………………………………… 113

 

4-103- عشق مستلزم معرفت و آگاهی  …………………………………………………………………………………………  113

 

4-104- سیاهی خط و خال معشوق یادآور سیاهی کعبه …………………………………………………………….. 113

 

4-105- دیدار معشوق……………………………………………………………………………………………………………………….. 113

 

4-106- معشوق ظاهر کننده عشق…………………………………………………………………………………………………..   113

 

4-107- روی گرداندن از عاشق سزاوار نابودی…………………………………………………………………………………    114

 

4-108- عاشق از یار عنایت می خواهد……………………………………………………………………………………………. 114

 

نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 115

 

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 117

 

 

فصل دوم- بنیاد نظری (مبانی بینامتنیت)

 

2-1  ادبیات و زبان …………………………………………………………………………………………………… 11

 

2-2 متن…………………………………………………………………………………………………………………… 14

 

2-3  رابطه متن با متون دیگر ……………………………………………………………………………………… 16

 

2-4  بینامتنیت ………………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-4-1  پیشینه‌ی بینامتنیت …………………………………………………………………………………………. 18

 

2-4-2  تعریف بینامتنیت …………………………………………………………………………………………… 20

 

2-5  معرفی ژرار ژنت ………………………………………………………………………………………………. 24

 

2-6  نظریه‌ی ژنت ……………………………………………………………………………………………………. 26

 

نمودار 1: ترامتنیت ژنت در یک نگاه …………………………………………………………………………… 31

 

فصل سوم: معرفی مولوی

 

3-1  مولوی …………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

3-1-1  زندگی مولوی ……………………………………………………………………………………………… 35

 

3-1-2  آثار مولوی …………………………………………………………………………………………………… 38

 

3-2  مثنوی معنوی مولوی ………………………………………………………………………………………… 40

 

3-3  قرآن کریم ……………………………………………………………………………………………………….. 42

 

3-4 قرآن و مثنوی ……………………………………………………………………………………………………. 44

 

فصل چهارم: تحلیل بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی

 

4- تحلیل بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت…………………….. 49

 

4-1 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و مثنوی معنوی……………………………………………….51

 

4-1-1 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی……………………………… 51

 

4-1-2 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی……………………………….83

 

4-1-3 بینامتنیت صریح و لفظی قرآن کریم و دفتر سوم مثنوی معنوی……………………………..116

 

4-2 بینامتنیت غیرصریح قرآن کریم و مثنوی معنوی……………………………………………………..142

 

 

• بینامتنیت غیر صریح قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی……………………………………142

 

• بینامتنیت غیر صریح قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی…………………………………….168

 

4-3 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و مثنوی معنوی………………………………………………………….213

 

 

4-3-1  بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر اول مثنوی معنوی………………………………………..214

 

4-3-2 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر دوم مثنوی معنوی…………………………………………274

 

4-3-3 بینامتنیت ضمنی قرآن کریم و دفتر سوم مثنوی معنوی……………………………………….313

 

فصل پنجم: نتایج تحقیق و ارائه‌ی پیشنهاد

 

5-1  نتیجه‌گیری …………………………………………………………………………………………………….. 363

 

5-2  ارائه پیشنهاد …………………………………………………………………………………………………… 365

 

منابع

 

الف)منابع فارسی ………………………………………………………………………………………………………365

 

ب)منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………..369

 

چکیده انگلیسی …………………………………………………………………………………………………. 370

 

چکیده

 

یکی از روش‌های بررسی متون، مطالعه‌ی بینامتنی آن است. بینامتنی یعنی خوانش متن با توجه به متون دیگر و مبتنی براین اندیشه است که متن، نظامی بسته و مستقل نیست و خواسته یا ناخواسته با متون دیگر ارتباط دارد. نظریه‌ی‌ بینامتنی در اواخر دهه‌ی شصت میلادی توسط ژولیا کریستوا در خلال بررسی‌هایی که بر آراء و افکار میخائیل باختین داشت، ارائه شد و توسط نظریه‌پردازانی چون ژرار ژنت پرورش یافت. مثنوی معنوی مولانا از جمله آثار ارزشمند و مهم زبان فارسی به شمار می‌رود. مولوی، به واسطه‌ی آشنایی با قرآن کریم  بی‌شک در سخنان خویش از نصّ آن تأثیر پذیرفته است. بینامتنی در آثار او، در اشکال مختلفی دیده شده است. در این نوشتار برآنیم با  بررسی اشعار سه دفتر اول مثنوی؛ مفردات و عبارات قرآن کریم و نیز داستان‌ها و شخصیت‌های قرآنی و به طور کلی تمامی جلوه‌های بینامتنی قرآن ومثنوی را براساس نظریه ژنت مورد بررسی قرار دهیم. براساس نتایج این بررسی‌ها، مولانا از تمام وجوه بینامتنیت ژنت استفاده کرده است ولی بینامتنیت ضمنی از انواع دیگر بینامتنیت بارزتر است.

 

 

 

کلمات کلیدی: بینامتنیت، ژرار ژنت، قرآن کریم، مثنوی معنوی(دفتراول، دوم و سوم)، مولوی.

 

 

1. مقدمه و کلیات

    

   • مقدمه

 

کتاب آسمانی قرآن کریم بنای فرهنگ جوامع اسلامی است بنابراین انعکاس زیبایی‌های لفظی و معنوی آن در جنبه‌های مختلف هنر و اندیشه‌ مسلمانان مسلّم و آشکار است.

 

استفاده از آیات و مضامین قرآنی، منبعی مهم و الهام بخش شاعران و نویسندگان مختلف بوده و هست به طوری‌که استفاده از آن را به صورت‌های مختلف در اشعار کهن و نو می‌توان یافت. کمتر شاعر مسلمان ایرانی را می‌توان دید که در دیوان خود، تلمیحی به آیات قرآنی نداشته، یا اقتباس و تضمینی از آن‌ها نکرده باشد.

 

دین و موضوعات آن جایگاهی ویژه در ادب فارسی داشته است. «پیشینه‌ی بهره‌گیری و اثرپذیری سخنوران پارسی از قرآن و حدیث به آغاز پیدایی و پاگیری شعر فارسی یعنی نیمه‌های سده‌ی سوم می‌رسد.» (راستگو، 1376: 6) درجه‌ی این تأثیرپذیری به گونه‌ای بیش از یک تلمیح و اقتباس است. این تأثیر پذیری تا آنجاست که بسیاری از آثار بدون فهم قرآنی قابل قرائت نیست.

 

مولانا جلال الدین محمد بلخی ، عارف نام آور و شاعر پارسی سرا در مجموعه آثار خویش و بویژه در مثنوی معنوی به قرآن و آیات آن توجه و نگاهی خاص و ویژه دارد. در مثنوی معنوی مولوی به طور مستقیم یا غیرمستقیم به قرآن استناد شده است. بیت بیت مثنوی آنچنان آمیخته به آیات قرآنی است که می‌توان گفت که مثنوی معنوی مولوی نوعی تفسیر از قرآن کریم است.

 

مولوی از قرآن ضمن کاربرد هنرمندانه، بهره‌ای معرفت شناسانه دارد و با صنایع ادبی چون تلمیح، تضمین، استناد، تحلیل، اقتباس، تمثیل، استعاره و حتی ارائه ترجمه یا تفسیر منظوم آیات قرآن، مبانی و مبادی معرفتی خویش را بیان می‌کند.

 

این نوشتار در پنج فصل تدوین شده است:

 

 

اسلامی ندوشن درباره رستم و سهراب می­­گوید: «تراژدی رستم و سهراب، تراژدی بی­­خبری است. دو پهلوان که پدر و پسر هستند به علت آن­که یکدیگر را نمی­شناسند به روی هم شمشیر می­کشند. تقدیر برای بی­­خبر نگه داشتن آن دو از هم، همه عوامل را به کار می­اندازد»(اسلامی ندوشن،۱۳91:۳۰۷). پژوهش حاضر در نظر دارد با توجه به اصول مکتب روان­شناسان برجسته و مهم (فروید و یونگ و….) داستان­های مذکور را تحلیل و بررسی نموده و عوامل روانی مؤثر در روند شکل­گیری ناگزیر این دو تراژدی را شناسایی و بازنمایی کند.

 

1-3. پیشینه­­ی علمی پژوهش:

 

تاکنون درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی برخی از شخصیت­های شاهنامه پژوهش­های مختلفی صورت گرفته است. در بررسی­های انجام شده، موضوعی منطبق با موضوع تحقیق حاضر یافت نشد، اما در امتداد آن می­توان به پژوهش­هایی مرتبط با تحقیق؛ از جمله موارد زیر اشاره کرد:

 

١- کاظمی، محمد رضا (١۳۸۳). ویژگی­های خلقی قهرمانان در شاهنامه.

 

این پایان­نامه به بررسی زندگی و حیات قهرمانان حماسی، ویژگی­های ظاهری و جسمی و ویژگی­های روحی و روانی آن­ها پرداخته است.

 

۲- حق­گویان جهرمی، لیدا ( ١۳۸۸). ساختارشناسی پهلوانان ایران باستان در شاهنامه فردوسی.

 

این پایان­نامه به ساختار­شناسی پهلوانان ایران باستان و ویژگی­های اخلاقی آن­ها از نظر اعتقادی، ملی، بزمی و ویژگی­های ظاهری آن­ها و سجایای پهلوانی پرداخته است.

 

۳- قشقایی، سعید‐ رضایی، محمد هادی (١۳۸۸). تحلیل روان­کاوانه­ی شخصیت گردآفرید. فصلنامه علمی پژوهشی.

 

در این مقاله سعی شده است شخصیت ­گردآفرید بر اساس دو مکتب روان­کاوی یونگ و فروید و آرتمیس بررسی شود. در بخش اول این مقاله؛ تمامیت روان گردآفرید طبق نظریه­ی عقده­ی اختگی فروید روان­كاوی، و در بخش دوم اشاره­ی مختصر از روان گردآفرید بر طبق دیدگاه یونگ شده است اما  به طور کامل و به همراه شاهد مثال، به این موضوع پرداخته نشده است لذا در این جستار، سعی شده است که شخصیت گردآفرید به گونه­ای بارزتر، از دیدگاه این روان­شناس-یونگ- بررسی و تحلیل شود.

 

 

­4­-­ اَتونی، بهروز(1390). نقد اسطوره شناختی ژرفا، بر بنیاد کهن­نمونه­ی مادینه روان. فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی.

 

این مقاله نیز به گزارش و تحلیل کهن نمونه‌ی مادینه روان برخی از شخصیت­های اسطوره­ای پراخته است. که برای فهم بهتر مطالب­ها در این پایان­نامه از آن استفاده شده است.

 

5­-  هوشنگی، مجید(1388). نقد و بررسی روان­كاوانه­ی شخصیت زال از نگاه آلفرد آدلر. فصلنامة نقد ادبی.

 

در این مقاله سعی شده است شخصیت زال در شاهنامه، از نگاه روان­شناسی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. ویژگی روانی این شخصیت در چارچوب نظریه­ی عقده­ی حقارت و برتری­جویی آلفرد آدلر در این مقاله تحلیل و بررسی شده است. اما به ویژگی روانی این شخصیت از دیدگاه یونگ که در این پژوهش به آن پرداخته شده است؛ اشاره­ای نشده است. این مقاله برگرفته از پایان­نامه­ی کارشناسی ارشد از دانشگاه تربیت مدرس است که نویسنده در آن به بررسی شخصیت­هایی چون: زال، رستم، و تهمینه پرداخته است. اما با مطالعه­ی این پژوهش به این نتیجه رسیدیم که وی در تحلیل شخصیت رستم به نتیجه منطقی نرسیده، و به فرضیه­ها و نتایجی دست یافته­، که نگارنده در فصل چهارم این پایان­نامه در بخش تحلیل شخصیت رستم از دیدگاه فروید؛ دلایلی را در رد آن­ها ارائه داده است.

 

اما به طور کلی درباره­ی نقد روان­کاوانه­ی شخصیت­های اصلی این دو داستان-رستم و سهراب و رستم و اسفندیار- بر اساس دیدگاه روان­شناسان (کارل گوستاو یونگ، زیگموند فروید، آلفرد آدلر و…) کار پژوهشی صورت نگرفته است. و این پژوهش از این جهت کاملاً بدیع و نو است.

 

1-4. اهداف و اهمیت پژوهش:

 

 

2-1-2 شاهنامه از نظر بزرگان سرزمینهای دیگر…………………………………………………………………………………… 24

 

2-1-3 توحید از دیدگاه فردوسی……………………………………………………………………………………………………………. 26

 

2-2 تاریخچه زندگانی زرتشت و آیین او………………………………………………………………………………………………… 29

 

2-2-1 عرفان زرتشت……………………………………………………………………………………………………………………………….. 31

 

2-2-2 اوستا……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 40

 

2-3 مرگ از دیدگاه قرآن…………………………………………………………………………………………………………………………. 41

 

2-3-1 حکمت مرگ از دیدگاه اسلام…………………………………………………………………………………………………….. 45

 

2-3-2 آراء فلاسفه و حکمادر رابطه با مرگ………………………………………………………………………………………….. 46

 

2-3-3 مرگ از دیدگاه عرفان و اسطوره و مادیگرایان……………………………………………………………………………. 48

 

2-4 آیین های خاک سپاری……………………………………………………………………………………………………………………. 49

 

2-4-1 مراسم تشییع زرتشتیان………………………………………………………………………………………………………………. 49

 

2-4-2 آیین خاکسپاری در اسلام…………………………………………………………………………………………………………… 50

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

2-4-3 آیین خاکسپاری در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………. 52

 

2-4-3-1 دخمه……………………………………………………………………………………………………………………………………….. 53

 

2-4-4 آیین سوگواری در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………. 54

 

2-4-5 سوگواری در آیین زرتشت…………………………………………………………………………………………………………… 56

 

 

 

فصل سوّم:روش تحقیق

 

 

 

3- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-1 ابزار گرد آوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-2 شیوه گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………. 59

 

3-3 شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………………………………………………….. 59

 

 

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

 

 

4- درآمد……………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 61

 

4-1 مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

4-1-1 مرگ در لغت………………………………………………………………………………………………………………………………… 63

 

4-1-2 ریشه ی واژه ی مرگ………………………………………………………………………………………………………………….. 64

 

4-1-3 تعاریف مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………. 64

 

4-1-4 ابر پندار شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………………….. 67

 

4-1-5 حکمت مرگ و زندگی در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………. 68

 

4-1-6 رویکرد عرفانی و عبرت آموزی از مسأله مرگ در شاهنامه………………………………………………………. 70

 

4-1-7 مرگ سرنوشتی ناگزیر…………………………………………………………………………………………………………………. 74

 

4-2 مقایسه باور مرگ در شاهنامه با گاتها……………………………………………………………………………………………… 76

 

4-2-1 باور به دو هستی در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………… 76

 

4-2-2 باور به دو هستی در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………. 77

 

4-2-3 نام نیک در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………….. 77

 

 

4-2-4 نام نیک در گا‌ت‌ها……………………………………………………………………………………………………………………….. 79

 

4-2-5 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در شاهنامه……………………………………………………………………………………….. 80

 

4-2-6 تاثیر باور به مرگ بر رفتار در گات‌ها………………………………………………………………………………………….. 85

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

4-2-7 آرزوی مرگ در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………………… 86

 

4-3 زمان(زروانیسم)…………………………………………………………………………………………………………………………………. 87

 

4-3-1 زروان خدای مرگ………………………………………………………………………………………………………………………… 88

 

4-3-2 زروان خدای بخت………………………………………………………………………………………………………………………… 89

 

4-4 نام های مرگ…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-4-1 هوش…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 92

 

4-4-2 زمان و زمانه………………………………………………………………………………………………………………………………….. 94

 

4-4 جهان پس از مرگ……………………………………………………………………………………………………………………………. 96

 

4-4-1 درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 96

 

4-4-2 رستاخیز………………………………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

4-4-2-1 رستاخیز در لغت……………………………………………………………………………………………………………………… 97

 

4-4-2-2 رستاخیز چیست؟……………………………………………………………………………………………………………………. 97

 

4-4-2-3  رستاخیز در عقاید گوناگون…………………………………………………………………………………………………… 100

 

4-4-2-4 عقاید اقوام باستانی در مورد رستاخیز……………………………………………………………………………………. 101

 

4-4-2-5 آراء فلاسفه و حکما در مورد رستاخیز………………………………………………………………………………… 102

 

4-4-2-6 نظر صاحبان ادیان در مورد رستاخیز…………………………………………………………………………………….. 102

 

4-4-2-7 معاد جسمانی  ………………………………………………………………………………………………………………………… 105

 

4-4-2-8 آفرینش نخستین دلیل قاطعی است بر معاد………………………………………………………………………… 107

 

4-5  روان………………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 111

 

4-5-1 روان در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………… 112

 

4-5-2 سرنوشت روان پس از مرگ  از دیدگاه زرتشت…………………………………………………………………………. 116

 

4-5-2-1 پس رشن عادل……………………………………………………………………………………………………………………….. 120

 

4-5-3 پاداش و کیفر زندگی پس از مرگ ازدیدگاه زرتشت………………………………………………………………… 121

 

4-5-4 سرنوشت روح در ادیان و آیین های گذشته……………………………………………………………………………… 122

 

4-6  بهشت و جهنم (دوزخ)……………………………………………………………………………………………………………………. 123

 

4-6-1 بهشت…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 124

 

4-6-1-1 بهشت یا دوزخ در آیین زرتشتی چگونه توصیف گردیده؟………………………………………………….. 125

 

4-6-2 بررسی دیدگاه شاهنامه و گات‌ها در باره بهشت و دوزخ…………………………………………………………… 128

 

4-6-2-1 سنجه (میزان، مقیاس) نیکی و بدی در شاهنامه…………………………………………………………………. 128

 

4-6-2-2 سنجه نیکی و بدی در گات‌ها………………………………………………………………………………………………… 129

 

عنوان                                                                                                         صفحه

 

4-6-2-3 پاداش و پادافره (بادافره، مجازات)در شاهنامه……………………………………………………………………….. 132

 

4-6-2-4 پاداش و پادافره در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………. 133

 

4-6-2-5 بهشت روشن در شاهنامه……………………………………………………………………………………………………….. 135

 

4-6-2-6 بهشت روشن در گات‌ها…………………………………………………………………………………………………………… 136

 

4-6-2-7 بهشت در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………… 137

 

4-6-2-8 بهشت در گات‌ها………………………………………………………………………………………………………………………. 141

 

4-7 دوزخ ( جهنم)…………………………………………………………………………………………………………………………………… 143

 

4-7-1 دوزخ در شاهنامه…………………………………………………………………………………………………………………………. 144

 

4-8 بازگشت به سوی خدا……………………………………………………………………………………………………………………….. 148

 

4-8-1 بازگشت به سوی خدا در شاهنامه  …………………………………………………………………………………………… 148

 

4-8-2 بازگشت به سوی خدا در گات­ها…………………………………………………………………………………………………. 148

 

4-8-3 راهنمایی خدایی برای رستگاری در شاهنامه……………………………………………………………………………. 151

 

4-8-4 راهنمایی خدایی در گات‌ها……………………………………………………………………………………………………….. 152

 

4-9 جاودانگی……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 154

 

4-9-1 جاودانگی در شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………….. 156

 

4-9-2 جاودانگی از دیدگاه زرتشت………………………………………………………………………………………………………… 163

 

 

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

 

 

 

5-1 نتیجه و بحث  ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 166

 

5-2 پیشنهادها…………………………………………………………………………………………………………………………………………… 171

 

5-3  محدودیت ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….. 172

 

منابع و مآخذ……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 174

 

چکیده:

 

شاهنامه جایگاه بزرگی در میان کشور ایران فرهنگی دارد. از آنجا که شاهنامه ریشه در فرهنگ ایران باستان دارد. فرهنگ انگیزه‌ای است که مردم را پیش می‌برد،. در این پژوهش تلاش خواهد شد که دیدگاه شاهنامه در باره جهان پس از مرگ و تاثیر دین زرتشتی بر این دیدگاه بررسی و نشان داده شود دیدگاه مردم در باره مرگ و دنیای پس از آن اثر بزرگ و گسترده‌ای بر روش زندگی مردم می‌گذارد. از سوی دیگر کوشش می‌شود با همسنجی دیدگاه شاهنامه در باره مرگ و دنیای پس از مرگ با گات‌ها ریشه‌های فرهنگ شاهنامه بررسی شود.

 

در این تحقیق شیوه کار توصیفی و تحلیلی است، با بهره گیری از کتب کتابخانه و مقالات مربوطه در سایتهای مورد نظر اطلاعات گرد آوری گردید. کلیه بیت­ها در شاهنامه که به مسئله جهان پس از مرگ ارتباط داشت و همچنین بخشی از سروده‌های گات‌ها، کتاب آسمانی زرتشتیان، یا اوستا، نوشته‌های مقدس زرتشتیان، و پندنامه‌های موبدان که پیامی همچون بیت مورد نظر داشتند و با مطالب دیگر در کتبی که بعنوان رفرنس آورده شده یادداشت، بررسی و نکات مشترک موجود مورد تحلیل قرار گرفت.

 

نتیجه اینکه در دیدگه شاهنامه، گیتی (دنیای مادی) گذراست و نمی‌شود دل در آن بست، ولی مینو (دنیای روحانی) جاوید است و باید در آن بهترین زندگی را داشت. شاید چون دانش مردم بسیار ناچیز است، پس نگارنده شاهنامه همواره از سوی چهره‌های شاهنامه دست نیایش به سوی خداوند بر­می‌دارد تا بهترین راه برای رسیدن به این بهترین زندگی پر از آرامش و آسایش را بیابد. او در این آرزوست که از دشواری‌ها و پادافره (مجازات) دوزخ رهایی یابد، و به نظر می­رسد اندیشه فردوسی در کنار زندگی و زندگی با مرگ برای این گره می­خورد تا موجب زدودن غفلت از هستی آدمی باشد و انسان را به این نکته رهنمود سازد که مرگ در ماست و همیشه با ماست، مرگ در مقابل زندکی و همراه همیشگی آن شگفت انگیز­ترین پارادوکس تاریخ حیات بشری بوده است که از همان آغاز همپای وی تا به امروز راهی طولانی و شگرف راپیموده و همچنین در دین زرتشت نیز این اعتقاد می­رود که زندگی با مرگ تن به پایان نمی­رسد روان به زندگی مینو ادامه می­دهد، از این رو هر کس باید روش زندگی را به گونه­ای برگزیند تا به زندگی روان در مینو آسیب نرسد.

 

 

 

کلید واژه ها:  شاهنامه، زرتشت، مرگ، بهشت، دوزخ، گاتها

 

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

2-2-1- سبک اشعار و وضع شعر در عصر شاعر……………………………………….19

 

2-3- اندیشه و تفکرات شاعر…………………………………………………………………..23

 

2-3-2- نكوهش از مردم اصفهان………………………………………………………….25

 

2-3-3- نكوهش فضل وستایش زر………………………………………………………..28

 

فصل سوم: پیشینه و شیوه های تأثیر قرآن و حدیث در ادبیات فارسی

 

3-1- پیشینۀ تأثیر پذیری از قرآن وحدیث در ادبیات فارسی…………………………..30

 

3-2- شیوه های تأثیر پذیری ادبیات فارسی از قرآن وحدیث………………………….33

 

3-2-1- اقتباس…………………………………………………………………………………..33

 

3-2-2- تلمیح……………………………………………………………………………………33

 

3-2-3- تضمین………………………………………………………………………………….34

 

3-2-4- ارسال­المثل…………………………………………………………………………….34

 

3-2-5- اشاره…………………………………………………………………………………….35

 

3-2-6- درج……………………………………………………………………………………..35

 

3-2-7- عقد……………………………………………………………………………………..35

 

عنوان                                                                                                             صفحه

 

3-2-8- ترجمه…………………………………………………………………………………..36

 

3-2-9- حل………………………………………………………………………………………36

 

فصل چهارم: بررسی محتوایی تاثیر قرآن و حدیث در شعر جمال­الدین

 

4-1- صفات خدا…………………………………………………………………………………..39

 

4-1-1- بی نیازی خدا……………………………………………………………………….39

 

4-1-2- بخشش گناهان…………………………………………………………………….39

 

4-1-3- بشارت خدا………………………………………………………………………….40

 

4-1-4- بی عیب و بی همتا بودن حق…………………………………………………..40

 

4-1-5- بیهوده نبودن خلقت………………………………………………………………40

 

4-1-6- تسبیح خدا…………………………………………………………………………..41

 

4-1-7- تسلیم در برابرخدا…………………………………………………………………41

 

4-1-8- جاودانگی خدا………………………………………………………………………42

 

4-1-9- نقش بندجان………………………………………………………………………….43

 

4-1- 10- حمد خدا…………………………………………………………………………….43

 

عنوان                                                                                                          صفحه

 

4-1-11- حلم و علم خدا……………………………………………………………………..43

 

4-1-12- خواست خدا…………………………………………………………………………44

 

4-1-13- خشم خدا…………………………………………………………………………….44

 

4-1-14- خلل در آفرینش……………………………………………………………………44

 

4-1-15- دعوت خداوند……………………………………………………………………..45

 

4-1-16- سوگند خدا …………………………………………………………………………46

 

4-1-17- سایۀ خدا …………………………………………………………………………….46

 

4-1-18- صنع خدا……………………………………………………………………………..46

 

4-1-19- خالق مطلق…………………………………………………………………………..47

 

 

4-1-20- عروة الوثقی………………………………………………………………………….47

 

4-1-21- عالم الغیب……………………………………………………………………………48

 

4-1-22- عا لم السّر…………………………………………………………………………….49

 

4-1-23- فَضل خدا…………………………………………………………………………….49

 

4-1-24- قادر و عالم ………………………………………………………………………….50

 

عنوان                                                                                                          صفحه

 

4-1-25- یاری طلبیدن از حق……………………………………………………………….50

 

4-1-26- كلمات خدا پایان ناپذیر است ………………………………………………….50

 

4-1- 27-كمال خداوند……………………………………………………………………….51

 

4-1-28- نصرت خدا…………………………………………………………………………..51

 

4-1- 29- هدایت خدا…………………………………………………………………………52

 

4-1- 30- یاد ونام خدا…………………………………………………………………………52

 

4–2– اشاره به پیامبر اسلام(ص)……………………………………………………………….52

 

4-3- اشاره به دیگر پیامبران ……………………………………………………………………61

 

4-3-1- آدم (ع)…………………………………………………………………………………61

 

4-3-2- ابراهیم (ع)……………………………………………………………………………..63

 

4-3-3- اسحاق (ع)…………………………………………………………………………….63

 

4-3-4- خضر (ع)……………………………………………………………………………….64

 

4-3-5- داود (ع)………………………………………………………………………………..65

 

4-3-6- سلیمان (ع)…………………………………………………………………………….65

 

عنوان                                                                                                          صفحه

 

4-3-7- صالح (ع)………………………………………………………………………………66

 

4-3-8- عیسی (ع)………………………………………………………………………………66

 

4-3-9- موسی (ع)……………………………………………………………………………..68

 

4-3-10- موسی(ع) و ابراهیم(ع) …………………………………………………………..73

 

4-3-11- هارون (ع)……………………………………………………………………………73

 

4-3-12- یحیی (ع)…………………………………………………………………………….74

 

4-3-13- یونس (ع)…………………………………………………………………………….74

 

4-3-14- یعقوب (ع)…………………………………………………………………………..75

 

4-3-15- یوسف (ع)…………………………………………………………………………..76

 

4-4- قیامت و حشر و نشر……………………………………………………………………….77

 

4-5- بهشت و دوزخ……………………………………………………………………………..95

 

4-6- کعبه………………………………………………………………………………………….104

 

4-7- فتنه­های مختلف زندگی انسان………………………………………………………..107

 

4-7-1- فتنۀ آخر زمان ………………………………………………………………………107

 

عنوان                                                                                                        صفحه

 

4-7-2- جادوی بابل………………………………………………………………………….108

 

4-7-3- یأجوج وسدّ سكندر……………………………………………………………….108

 

4-7-4- دیو رجیم و شهاب ثاقب ………………………………………………………..109

 

4-7-5- چشم زخم …………………………………………………………………………..109

 

4-7-6- نفخ صور …………………………………………………………………………….112

 

4-7-7- قضا و قَدَر……………………………………………………………………………116

 

4-7-8- دنیا……………………………………………………………………………………..123

 

فصل پنجم: سایر موضوعات

 

5-1- اصلاب………………………………………………………………………………………131

 

5-2- بندگی انسان……………………………………………………………………………….131

 

5-3- پی نبردن عقل به ذات خدا…………………………………………………………….131

 

5-4- تنزیل ………………………………………………………………………………………..133

 

5-5- توكّل ……………………………………………………………………………………….133

 

5-6- جوشن ومغفر ……………………………………………………………………………..134

 

عنوان                                                                                                           صفحه

 

5-7- جود………………………………………………………………………………………….134

 

5-8- حسودان…………………………………………………………………………………….135

 

5-9- خلقت انسان ………………………………………………………………………………136

 

5-10- دوستی با خدا……………………………………………………………………………136

 

5-11- رنج…………………………………………………………………………………………137

 

5-12- سخاوت ………………………………………………………………………………….138

 

5-13- شب قدر ………………………………………………………………………………….138

 

5-14- صبر ……………………………………………………………………………………….138

 

5-15- صبر وتقوی………………………………………………………………………………139

 

5-16- حلم ……………………………………………………………………………………….139

 

5-17- تلخی صبر و شیرینی ظفر…………………………………………………………….140

 

5-18- ضایع شدن عمر در مادیات………………………………………………………….140

 

5-19- طور………………………………………………………………………………………..140

 

5-20- علم علی- عدل عمر ………………………………………………………………….141

 

عنوان                                                                                                          صفحه

 

5-21- علم- جود………………………………………………………………………………..141

 

5-22- عفو…………………………………………………………………………………………142

 

5-23- عنكبوت…………………………………………………………………………………..143

 

5-24- عرش………………………………………………………………………………………143

 

5-25- عرجون……………………………………………………………………………………144

 

5-26- فرعون……………………………………………………………………………………..145

 

5-27- فقر………………………………………………………………………………………….145

 

5-28- قاصر بودن انسان………………………………………………………………………..146

 

5-29- قناعت……………………………………………………………………………………..147