1-7-3-  نظریه روستا – شهر : 15

 

 

1-7-4-  نوشهر گرایی : 15

 

 

1-7-5-  دیدگاه توسعه پایدار : 15

 

 

1-7-6 دیداه توسعه پایدار شهری ____________________________________________________16

 

 

1-8-    روش‌شناسی : 17

 

 

1-8-1-  مرحله اول : 17

 

 

2-8-1-  مرحله دوم : 17

 

 

3-8-1-  مرحله سوم مدل: 18

 

 

4-8-1-  مشکلات و موانع تحقیق_ 18

 

 

1-8-5- واژگان کلیدی ___________________________________________________________18

 

 

فصل دوم: مفاهیم و دیدگاه­های مرتبط با پژوهش

 

 

2-1-    تعریف مفاهیم: 20

 

 

2-1-1-  مفهوم توسعه پایدار : 20

 

 

2-1-2-  شهر پایدار: 22

 

 

2-1-3-  پایداری شهری: 24

 

 

2-1-4-  تفاوت توسعه پایدار شهری و پایداری شهری: 25

 

 

2-2-    دیدگاه های مرتبط با ردپای بوم شناختی_ 27

 

 

1-2-2شهر سالم : 27

 

 

2-2-2   شهر اکولوژیک: 27

 

 

3-3-2-  شهر سبز: 28

 

 

4-2-2-  ردپای بوم‌شناختی: 29

 

 

2-2-5-  دیدگاه اقتصاد فضا : 31

 

 

2-2-6-  دیدگاه سیستمی : 32

 

 

2-2-7-  دیدگاه توسعه پایدار: 34

 

 

2-2-8-  دیدگاههای مختلف درباره توسعه پایدار: 35

 

 

2-2-8-1-     دیدگاه اقتصاد نئو کلاسیک: 35

 

 

2-2-8-2-     دیدگاه دانشمندان بوم‌شناس: 35

 

 

2-2-8-3-     دیدگاه عدالت بین نسلی: 35

 

 

2-2-8-4-     دیدگاه توازن مواد : 35

 

 

2-2-8-5-     ویژگیهای توسعه پایدار: 36

 

 

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه

 

 

3-1-    برخی از ویژگی های طبیعی محدوده­ی موردمطالعه: 43

 

 

3-1-1-  موقعیت، حدود و وسعت: 43

 

 

3-1-2-  توپوگرافی: 44

 

 

3-1-3-  زمین‌شناسی: 46

 

 

3-1-4-  تکتونیک: 47

 

 

3-1-5-  خاکهای شهرستان اصفهان: 47

 

 

3-1-6-  وضعیت آب و هوایی: 47

 

 

3-1-7-  منابع آب: 51

 

 

3-1-7-1-     آبهای سطحی: 51

 

 

3-1-7-2-     آبهای زیرزمینی: 51

 

 

3-1-8-  پوشش گیاهی: 52

 

 

3-2-    برخی از ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی شهرستان اصفهان: 53

 

 

3-3-    برخی از ویژگیهای کالبدی شهرستان اصفهان  54

 

 

3-3-1   حمل‌ونقل: 54

 

 

3-3-2-  کاربری اراضی شهرستان اصفهان: 54

 

 

4-1-    مقدمه: 59

 

 

4-2-    روشهای ارزیابی پیامدهای زیست‌محیطی و بوم‌شناختی توسعه: 60

 

 

4-3-    روش ارزیابی تداخل آثار بوم‌شناختی: 61

 

 

4-4-    روش ردپای بوم‌شناختی: 62

 

 

4-4-1-  روش محاسبه ردپای بوم‌شناختی: 65

 

 

4-4-2-  اقلام مصرف: 66

 

 

4-5-    مزیتها و معایب روش ردپای بوم‌شناختی: 72

 

 

4-5-1-  مزایای ردپای بوم‌شناختی_ 72

 

 

4-2-5-  معایب روش ردپای بوم‌شناختی: 73

 

 

4-6-    محاسبه ردپای شهرستان اصفهان: 73

 

 

4-6-1-  زمین انرژی: 73

 

 

4-6-2-  زمین کشاورزی_ 78

 

 

4-6-3-  مراتع: 84

 

 

4-6-4-  زمین جنگل: 85

 

 

4-6-5-  زمین دریا: 85

 

 

4-6-6-  زمین‌ساخته شده: 85

 

 

4-7-    محاسبه  ظرفیت زیستی شهرستان اصفهان: 91

 

 

4-8-    محاسبه کسری موازنه: 92

 

 

4-9-    مقایسه ردپای بوم‌شناختی شهرستان اصفهان با ردپای ایران و جهان_ 95

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

 

 

5-1-    مقدمه 100

 

 

5-2-    پاسخ به فرضیه­های تحقیق_ 101

 

 

5-2-1-  فرضیه اول : 101

 

 

5-2-2-  فرضیه دوم: 102

 

 

5-3-    نتیجه­گیری: 103

 

 

5-4-    پیشنهادها و راهکارها : 105

 

 

5-5-    منابع: 108

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                          فهرست جدول ها                                 صفحه

 

 

جدل شماره1: مساحت اختصاص داده شده به هر کدام از بخش های مصرفی شهرستان اصفهان_____________55

 

 

جدول شماره2: حوزه های کاربری__________________________________________________68

 

 

جدل شماره3: نوع زمین، نوع کاربری و سیستم آن برای برآورد ردپای بوم شناختی_____________________69

 

 

جدل شماره4: میزان برق مصرفی در بخش های مختلف شهرستان اصفهان 1390 ______________________74

 

 

جدول شماره5: مصرف انواع فراورده های نفتی شهرستان اصفهان 1390 ___________________________74

 

 

جدل شماره6: مقدار انرژی مصرفی غذا، حمل و نقل _______________________________________75

 

 

جدل شماره7: هزینه و درآمد خانوار شهرستان اصفهان 1390__________________________________76

 

 

جدول شماره8: مقدار انرژی مصرفی حوزه مربوط به کالا و خدمات______________________________77

 

 

جدل شماره9: مقدار تولید هر یک از محصولات گیاهی______________________________________79

 

 

جدل شماره10: مقدار تولید و سرانه مصرف گوشت و شیر به تفکیک دام شهرستان اصفهان 1390 ____________80

 

 

جدول شماره11 : میزان عملکرد هر یک از محصولات در هکتار_________________________________81

 

 

جدل شماره12مقادیر شیر و گوشت مصرف شده گوسفند و بز در شهرستان اصفهان 1390 _________________84

 

 

جدل شماره13: : مساحت اختصاص داده شده به هر کدام از بخش های مصرفی شهرستان اصفهان____________86

 

 

جدول شماره14: ردپای بوم شناخنی شهرستان اصفهان ______________________________________87

 

 

جدل شماره15: مساحت کاربری های مختلف شهرستان اصفهان 1390 ____________________________92

 

 

جدل شماره16: فاکتور معادل_____________________________________________________93

 

 

 

جدول شماره:17فاکتور عملکرد____________________________________________________93

 

 

جدل شماره18: کسری موازنه بوم شناختی شهرستان اصفهان__________________________________95

 

 

جدول شماره 19: مقایسه ردپای بوم شناختی شهرستان اصفهان با ایران و جهان

 

 

 

 

 

عنوان                                                                                          فهرست نمودار ها                               صفحه

 

 

نمودار شماره 1: مقدار ردپای بوم شناختی در بخش زمین انرژی__________________________78

 

 

نمودار شماره 2: ردپای غذا های گیاهی مورد بررسی_________________________________79

 

 

نمودار شماره 3:ردپای غذای حیوانی بخش کشاورزی_________________________________80

 

 

نمودار شماره 4:سهم ردپای بوم شناختی در بخش های مختلف مصرفی______________________95

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

    عنوان                                          فهرست نقشه ها                         صفحه

 

 

نقشه شماره1:موقعیت نسبی استان و شهرستان اصفهان____________________________________44

 

 

نقشه شماره:2 توپوگرافی استان و شهرستان اصفهان______________________________________46

 

 

نقشه شماره3: وضعیت اقلیمی استان و شهرستان اصفهان___________________________________48

 

 

نقشه شماره4: کاربری اراضی شهرستان اصفهان________________________________________57

 

 

نقشه شماره5:ردپای بخش غذای مصرفی در شهرستان اصفهان_______________________________88

 

 

نقشه شماره6: ردپای بخش حمل و نقل در شهرستان اصفهان________________________________89

 

 

نقشه شماره7 ردپای بخش کالا و خدمات در شهرستان اصفهان_______________________________90

 

 

نقشه شماره8 ردپای بخش مسکن در شهرستان اصفهان____________________________________91

 

 

نقشه شماره9ردپای کل ساکنین شهرستان اصفهان_______________________________________97

 

 

 

 

 

         عنوان         فهرست شکل­ها                     صفحه

 

 

شکل شماره1: گلبادهای ماهیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان___________________________50

 

 

شکل شماره2: گلبادهای سالیانه ایستگاه سینوپتیک شهرستان اصفهان___________________________50

 

 

شکل شماره 3: جریان تولید و صادرات و واردات درون یک سیستم___________________________71

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- فصل ادمه و کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

فصل  اول:

 

 

مقدمه و کلیات پژوهش

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-   مقدمه:

 

 

امروزه انسان با چالش‌های بی‌سابقه‌ای در عرصه‌های زیست‌محیطی روبه‌روست و در این زمینه ایده‌ی یكسان و همه‌جانبه‌ای میان  صاحب‌نظران زیست‌محیطی وجود دارد كه  اکوسیستم زمین، در سطوح موجود فعالیت‌های اقتصادی و عرصه‌های مادی،دیگر قادر به پایداری نیستند؛ زیرا فشارهای اقتصادی بر منابع طبیعی بیش‌ازپیش رو به افزایش است. رشد شتابان شهرنشینی و توسعه‌ی شهرها در جهان امروز و به‌ویژه در كشورهای روبه‌پیشرفت و پیامدهای آن برای جوامع و ساكنانش، موجب توجه جدی صاحب‌نظران و برنامه ریزان به مفهوم توسعه‌ی پایدار شهری شده است. طی صدسال اخیر، شهرها درصد زیادی از جمعیت جهان را به‌سوی خود جذب کرده‌اند.  بااینکه شهرها تنها حدود 3%  از سطح زمین را اشغال کرده‌اند، اما بیش از نیمی از جمعیت جهان و بیشترین مصرف منابع را به خود اختصاص داده‌اند. هیچ شهری نمی‌تواند بدون اتّكا به منابع و ظرفیت پذیرش ضایعات منطقه‌ی پشتیبانش پایدار باشد. البتّه در مقابل این پشتیبانی، شهر نیز به ارائه‌ی كالا و خدمات و تولید نوآوری و دانش و فن به منطقه‌اش، در روال توسعه‌ای اندام‌وار می‌پردازد تا رابطه‌ای متقابل میان شهر و منطقه برقرار شود. چنین توسعه‌ای ناپایدار نخواهد بود و پایداری شهر در تقابل با پایداری منطقه و در مقیاس گسترده‌تر، در تقابل با پایداری زمین نخواهد بود. برای داشتن توسعه‌ی پایدار، گام اول، اطلاع از وضعیت پایداری منطقه است تا در صورت ناپایدار بودن، برنامه‌ریزی لازم برای توسعه‌ی پایدار آن انجام‌گرفته و اجرا شود. برای انداز ه گیری سطح پایداری، روش‌های كمی و كیفی مختلفی وجود دارد . یكی از این روش‌ها، روش ردپای بوم‌شناختی است. روش ردپای بوم‌شناختی ، یك شاخص پایداری است كه میزان مصرف انسان و اثر این مصرف را بر محیط‌زیست ارزیابی می‌کند. روش ردپای بوم‌شناختی را واكرناگل و ریز  ، اوایل دهه‌ی 1990 در دانشگاه كلمبیا معرفی كردند. روش ردپای بوم‌شناختی یك ابزار محاسبه‌ی محیطی است كه ما را قادر می‌کند تا بر اساس مناطق زمین و آبی كه انسان‌ها صرف تولید می‌کنند، میزان مصرف منابع و جذب پسماندهای آنان را برآورد كنیم. تجربه توسعه اقتصادی در کشورهای مختلف نشان داده است که همگام با روند رشد جمعیت و توسعه شهرنشینی کیفیت و کمیت منابع زیست‌محیطی تنزل یافته است. چنان‌که آلودگی هوا، باران‌های اسیدی، تخریب جنگل‌ها، فرسایش خاک آلودگی آب‌های سطحی و زیرزمینی از تبعات افزایش جمعیت و توسعه اقتصادی در کشورهای پیشرفته است. از طرفی دیگر ناکارآمدی اقتصاد در کشورهای درحال‌توسعه، رشد جمعیت، تشدید فقر و بهره‌برداری ناپایدار از منابع را برای این کشورها، تخریب روزافزون محیط‌زیست را به همراه داشته است. بنابراین، دستیابی به رهیافت‌هایی که ما را از آثار مخرب ناشی از توسعه و چگونگی کاهش آن آگاه سازد، گام مؤثری درحرکت به‌سوی پایداری جوامع خواهد بود. پژوهش حاضر با توجه به اهمیت موضوع ، پایداری توسعه با روش ردپای بوم‌شناختی، در یكی از شهرستان‌های بزرگ كشور، یعنی شهرستان اصفهان موردبررسی قرار می‌گیرد و درصدد آن است که دریابد، فضا و ظرفیت بوم‌شناختی شهرستان اصفهان توان حمایت و برآوردن و نیازهای ساکنین این شهرستان را دارد؟ . شیوه جمع‌آوری اطلاعات در این پژوهش به‌صورت اسنادی و کتابخانه‌ای می‌باشد و برای تحلیل داده‌ها نیز از نرم‌افزار GIS استفاده‌شده است. بر اساس محاسبات صورت گرفته، ردپای بوم‌شناختی مصرف در شهرستان اصفهان 2.4 هکتار به ازای هر نفر محاسبه شد همچنین، ظرفیت زیستی 0.427 هكتار به ازای هر نفر محاسبه شد. با مقایسه ظرفیت زیستی و ردپای بوم شناختی می‌توانیم مشاهده كنیم كه شهرستان اصفهان از كسری موازنه بوم‌شناختی رنج می‌برد. همچنین تحلیل نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد كه شهرستان اصفهان از دیدگاه بوم‌شناختی ناپایدار است و این شهرستان برای تامین نیاز ساکنین خویش فشار فزاینده ای را بر مناطق پشتیبانی خود وارد می نماید.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-   بیان مساله:

 

 

شهرها عامل اصلی ایجادکننده ناپایداری در جهان به شمار می­روند و درواقع پایداری شهری و پایداری جهانی هر دو مفهومی واحد هستند، بر این اساس با توجه به پیچیدگی ذاتی شهرها و ابعاد مختلف تأثیرگذاری آن‌ها، شناخت عوامل اصلی برای دست‌یابی به پایداری شهری ضروری به نظر می­رسد. با توجه به اینکه پیامد­های زیانبار توسعه، تابعی از متغیر­های جمعیت، سرانه و الگوی مصرف است، شهرنشینان عامل تعیین‌کننده‌ای در این پیامدهای جهانی­اند. امروزه جمعیت شهرنشین جهان از مرز 50 درصد عبور کرده است و سرانه مصرف در شهر به‌مراتب بیش از روستا است. الگوی مصرف شهرنشینان نیز در مقایسه با الگوی مصرف روستاییان با طبیعت سازگار نیست. در حال حاضر حدود 20­درصد جمعیت جهان که در کشورهای توسعه‌یافته زندگی می­کنند، حدود ­80­ ­درصد منابع جهان را مصرف می­کنند. در این کشور­ها 80 درصد جمعیت شهرنشین هستند که این مسئله به معنای مصرف حد­اقل 64 درصد منابع جهان در این شهرهاست. اما در مقابل از حدود 80 درصد جمعیت جهان که در کشورهای توسعه‌نیافته زندگی می­کنند تقریباً 40درصد شهرنشین­اند که سطح آن‌ها تنها به 12­­­درصد منابع جهان می­رسد. با رشد و گسترش بیش‌ازاندازه شهرها و افزایش جمعیت آن‌ها بعد از انقلاب صنعتی، مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی نظیر: مشکلات ، آلودگی، فرسایش خاک،  تخریب جنگل­ها، ترافیک،  مسکن نامناسب، فقر، شکاف طبقاتی و… در شهر­ها به وجود آمد. در دهه 1990در واکنش به این مسائل نظریه توسعه پایدار شکل گرفت که بر مواردی نظیر عدالت اجتماعی، بهره­برداری بهینه از مواهب طبیعی برای حال و آینده، جلوگیری از تخریب محیط‌زیست شهری و… تأکید می­کرد. توسعه پایدار شهری نیز به‌عنوان شاخه­ای مهم در این مفهوم پدیده­ای با ابعاد گسترده و پیچیده است که در رشد­ و­ تکوین شهرها، عوامل اقتصادی، اجتماعی، زیست­محیطی و اکولوژیکی را موردتوجه قرار می­دهد. موضوع نظریه توسعه پایدار شهری، نگهداری منابع برای حال و آینده از طریق استفاده بهینه از زمین و واردکردن کمترین ضایعات به منابع تجدید ناپذیر می­باشد.

 

 

 شهر پایدار یا بوم شهر به دلیل استفاده اقتصادی از منابع، اجتناب از تولید بیش‌ازحد ضایعات و بازیافت آن‌ها تا حد امکان و پذیرش سیاست­های مفید در درازمدت قادر به ادامه حیات است. شهر پایدار در مقابل شهرهای نوگرا است. از ویژگی­های شهر نوگرا حجم زیاد ورودی (انرژی، مصالح و آب) در مقابل حجم زیاد خروجی (ضایعات، آلودگی و پساب) است، اما شهر پایدار دارای ورودی و خروجی با مشخصه فرآیند بازیافت است، به نظر اشمیت دراکسین، در متن جهانی‌شدن، بعید است شهر پایدار موضوعی مستقل باشد. او ضمن تمایز شهر پایدار از شهر­نشینی پایدار، اصطلاح اخیر را سبک زندگی همراه با برخورداری در بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته می­داند، که درنتیجه کار و زندگی افرادی دیگر در کشورهای درحال‌توسعه است، او شهرنشینی پایدار را یک فرایند می­داند(ساسانپور ،97:1390). بر اساس شاخص های پایداری آن چه که یک شهر خوب باید داشته باشد عبارت است از : محل زندگی و کار مناسب، درآمد معقول ،حمل و نقل و ارتباطات و دسترسی به خدمات و تسهیلات و… است یک شهر پایدار شهری است که خوب طراحی شده باشد و از نظر کالبدی قابل تجسم، از نظر زیبایی شناسی مطبوع باشد این شهر عاری از تصادفات بزهکاری و سرو صدا می­باشد(همان:161).

 

 

تا قبل از قرن بیستم به‌ندرت بحثی از شهر با زمینه پایداری می­شد و شهر تنها به‌صورت عاملی دارای سهم در محیط‌زیست مطرح بود. ردپای بوم‌شناختی یکی از نظریاتی بود که پایداری در شهر و منطقه پشتیبانی‌اش را مطرح کرد و ازاین‌پس در ادبیات توسعه پایدار، بحثی از پایداری شهر نیز به میان آمد.

 

 

ردپای بوم‌شناختی یکی از مهم‌ترین ابزار اندازه­گیری پایداری مکان­های خاص یا سبک­های زندگی است که ویلیام ریز استاد دانشگاه بریتیش کلمبیا و شاگردان و دانش‌آموختگان این دانشگاه اجرا کردند. این مدل با تبدیل نیاز به منابع و آلودگی به زمین موردنیاز برای جبران آن‌ها معیاری مناسب برای ارزیابی آثار زندگی مدرن فراهم می­کند. این آثار می­توانند برای افراد شهر، مناطق و کشورها موردمحاسبه قرار گیرد (ارجمند نیا، 1379 : 32 ). ردپای بوم‌شناختی رویکردی است که سنجه­ی مداخله در طبیعت را نشان می­دهد. این روش، به ارزیابی تأثیر انسان بر­ محیط می­پردازد و نشان می­دهد میزان بار و فشار وارده بر طبیعت چقدر است. این روش منطقه پشتیبانی پایداری هر سکونتگاه انسانی را با آن سکونتگاه برآورد می­کند. این برآورد نشان می­دهد که چه مقدار از سطح زمین و دریاها دارای قدرت تولید طبیعی برای پاسخ به نیاز­های حیاتی و سبک زندگی ساکنان آن‌ها، نیاز است (­Wheeler and Beatieey,2004:211­).