در جنگ ایران و عراق، برتمامی بخش‌های اساسی اقتصاد ایران از نظر ساختمان و تاسیسات، ماشین‌آلات و تجهیزات، مواد و کالا، خسارت‌های عمده‌ای وارد شده که بیشترین خسارت‌ها در خدمات عمومی ،بخش نفت ، و در مرتبه سوم بخش کشاورزی ، بوده است. تنها جبران خسارت‌های غیرمستقیم جنگ ایران و عراق به تلاش و کوششی معادل تامین رشد سالانه 6 درصد در تولید ناخالص داخلی در حداقل  5/4سال نیاز دارد. اقتصاد ایران در طول 8 سال جنگ تحمیلی جمعا 3/27درصد از تولید ناخالص داخلی خود را از دست داد.این نسبت  در سال 1365 معادل2/60 درصد تولید ناخالص داخلی درصد بوده است.

 

پس از جنگ با عراق ، دوره سازندگی و توسعه در سال 1989 با توسّل به الگوی «تعدیل ساختار اقتصادی» و با تأکید بر اصول و موازین بازار آزاد، آغاز شد. امّا این الگو، یا به تعبیری همان سیاست “سازندگیِ” رفسنجانی، طبق انتظار به خاطر بروز پیامدهای اجتماعی از نظر سیاسی تحمل ناپذیر گشت و به بوته فراموشی سپرده شد. هرچند که این دوره دست آورد بهتری از دو دوره اول داشت ولی هنوز میزان رشد اقتصادی کشور پائین تر از میانگین هدف های برنامه ریزی شده بود.

 

 

از سال 1997 تاکنون، نیز دوره ای همراه با رکود و رشد آهسته بوده است. اقتصاد این دوره نیز با وجود مشکلات فزاینده اش دستخوش اختلاف نظر شدید بین دو جناح در دولت بوده است: یکی جناحی که به پیروی از اقتصادِ زمانِ جنگ معتقد به کنترل و دخالت دولت در امور اقتصادی است ، و جناح دیگر یعنی مجموع آنهائی که هنوز به نحوی از سیاست های اقتصادی دوره رفسنجانی پشتیبانی می کنند.

 

با این حال اکثر ناظران داخلی و خارجی اتفاق نظر دارند که اقتصاد ایران اکنون در وضع بدی بعد از جنگ قرار دارد برمبنای آمار رسمی دولتی، تمام شاخص های سلامت اقتصادی نمایانگر نشانه های منفی هستند. درآمد سرانه یک سوم کمتر شده، شکاف درآمد میان خانوارها بیشتر گردیده، نرخ رشد اقتصادی پائین تر رفته، تورّم افزایش یافته، بیکاری و کم کاری وسیع تر گشته، دولت در قرض بیشتری فرو رفته، و میزان ذخایر ارزی و خارجی کاهش یافته است. افزون بر این ها، رشد آهسته اقتصاد، ضریب تورّم دورقمی، وکمبود مداوم بودجه، با کمبود در زمینه هائی چون مسکن، مدرسه، آموزگار، مراکز درمانی، و داروهای اساسی، و نیز آلودگی چشمگیر محیط زیست (هوا و آب)، فرسایشِ قابل توجه زمین، و جنگل زدائیِ نگران کننده همراه بوده که دولت هم خود به آن معترف است.

 

از دغدغه های اصلی در این پژوهش،بیان آثارمخرب جنگ بر اقتصاد کشور و تشریح دلایل ناکامی سیاستهای اقتصادی کشور بعد از دوران جنگ و نبودن یک برنامه اقتصادی مدون و یکپارچه جهت سرو سامان دادن به وضعیت اقتصادی جامعه می باشد.

 

ب-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

با مطالعه تاریخ کشورمان به خوبی می‏توانیم تأثیرات اساسی و عمیق نفت را در شکل‏دهی و جهت‏گیری اقتصاد، سیاست و حتی فرهنگ مشاهده کنیم. علاوه بر تأثیر نفت بر مسائل سیاسی، نقش تعیین‏کننده نفت در اقتصاد قابل مطالعه و بررسی عمیق است.⁽¹⁾

 

 

2-8-هدف سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………………………24

 

2-9-سرمایه اجتماعی چه ایده هایی را با خود آورده است؟……………………………………………………………………………………….25

 

2-10-سرمایه انسانی وسرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………….26

 

2-11- مولفه ای کلیدی وشاخص های سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………………………….28

 

2-12- چگونگی افزایش موجودی سرمایه اجتماعی ……………………………………………………………………………………………………35

 

2-13-دیدگاه های مطرح در سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………….38

 

2-14- پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………39

 

2-15-روشهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی …………………………………………………………………………………………………………….40

 

2-16- نمونه ای از تهدیدات سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………..40

 

2-17- منفعت عمومی سرمایه اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………………41

 

2-18-  رویکردهای سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………………..41

 

2-19- بررسی ارتباط عناصر سرمایه اجتماعی و کارکردهای دولت، صنعت و دانشگاه …………………………………………… 42

 

2-19-1- دولت و کارکردهای آن در رابطه با صنعت و دانشگاه………………………………………………………………………………….42

 

2-19-2- صنعت و کارکردهای آن در رابطه با دولت و دانشگاه………………………………………………………………………………….43

 

2-19-3- دانشگاهخ و کارکردهای آن در رابطه با دولت و صنعت………………………………………………………………………………43

 

2-20- اهمیت سرمایه اجتماعی در بحث های سازمان و مدیریت……………………………………………………………………………..45

 

2-21- مفاهیم و تعاریف کارآفرینی……………………………………………………………………………………………………………………………..46

 

2-22- کارآفرین کیست……………………………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

2-23- ویژگی های کارآفرینان…………………………………………………………………………………………………………………………………….50

 

2-24- کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..52

 

2-25- اهمیت و ضرورت کارآفرینی سازمانی……………………………………………………………………………………………………………..60

 

2-26- عوامل موثر بر کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………….60

 

2-26-1- توسعه فرهنگ کارآفرینانه سازمانی…………………………………………………………………………………………………………..62

 

2-26-2- قابلیت مدیران کارآفرین……………………………………………………………………………………………………………………………63

 

2-26-3- فرهنگ سازمان کارآفرین………………………………………………………………………………………………………………………….64

 

2-26-4- فضای خلاق………………………………………………………………………………………………………………………………………………65

 

2-26-5- اختصاص فضای لازم برای ارائه افکار خلاق……………………………………………………………………………………………..65

 

2-26-6- برقراری یک سیستم پیشنهادی………………………………………………………………………………………………………………65

 

2-26-7- ایجاد واحد مخصوص خلاقیت…………………………………………………………………………………………………………………66

 

2-26-8- آموزش خلاقیت………………………………………………………………………………………………………………………………………..66

 

2-27- تدوین برنامه های فعالیت کاری در کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………67

 

2-28- تعهد سازمانی به مفهوم کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………….68

 

2-29- محیط مناسب برای کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………………..68

 

2-30- مشخصات سازمان های کارآفرین…………………………………………………………………………………………………………………….70

 

2-31- مدیریت کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………………….71

 

2-32- ویژگی های رهبری کارآفرین سازمانی……………………………………………………………………………………………………………72

 

2-33- کارآفرینی دانشگاه و آموزش عالی………………………………………………………………………………………………………………….72

 

2-34- استراتژی های کارآفرینی در سازمان…………………………………………………………………………………………………………….75

 

2-35- استراتژی های کارآفرینی سازمانی………………………………………………………………………………………………………………….75

 

2-36- برنامه ریزی برای کارآفرینی سازمانی………………………………………………………………………………………………………………76

 

 

2-36-1- تعیین الگوی کارآفرینی سازمانی………………………………………………………………………………………………………………77

 

2-37- فرآیندی برای کارآفرین سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………..77

 

2-38- مراحل فرآیند کارآفرینی سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………78

 

2-39- برخی ازمهمترین اصول نوآوری……………………………………………………………………………………………………………………….79

 

2-40- عوامل موفقیت کارآفرینان سازمانی…………………………………………………………………………………………………………………79

 

2-41- مشخصات کارآفرینان سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………….80

 

2-42- تاثیر اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و منافع حاصل از کارآفرینی……………………………………………………..81

 

2-43- مشخصات محیط های جذاب برای کارآفرینی……………………………………………………………………………………………….82

 

2-44- ارزیابی و اداره طرح های کارآفرینانه سازمان……………………………………………………………………………………………….82

 

2-45- موانع رشد و توسعه کارآفرینی سازمانی……………………………………………………………………………………………………….83

 

2-46- موانع و محدودیت های کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………..83

 

2-46-1- جبر و سکون در سازمان…………………………………………………………………………………………………………………………84

 

2-46-2- دیوان سالاری……………………………………………………………………………………………………………………………………………85

 

2-46-3- شیوه های نادرست پاداش………………………………………………………………………………………………………………………..85

 

2-46-4- نیاز به سودهای کوتاه مدت………………………………………………………………………………………………………………………85

 

2-47- سرمایه اجتماعی و کارآفرینی…………………………………………………………………………………………………………………………..86

 

2-48- رابطه سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………..86

 

2-49- چهارچوب مدل استون……………………………………………………………………………………………………………………………………..88

 

2-50- سرمایه اجتماعی مبتنی بر منطقه و کارآفرینی……………………………………………………………………………………………….91

 

2-51- سرمایه اجتماعی تسهیل کننده و بازدارنده کارآفرینی…………………………………………………………………………………….91

 

2-52- پیشینه تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………………………………….92

 

2-53- دانشگاه کارآفرین به عنوان یک سازمان کارآفرین……………………………………………………………………………………………93

 

2-54- مدلهای کارآفرینی درون سازمانی……………………………………………………………………………………………………………………..94

 

2-55- مدلهای سازمان کارآفرینی……………………………………………………………………………………………………………………………….95

 

2-55-1- پژوهش های انجام شده مرتبط با کارآفرینی سازمانی داخل کشور………………………………………………………….96

 

2-55-2- پژوهش های انجام شده مرتبط با سرمایه اجتماعی در داخل کشور……………………………………………………..101

 

2-55-3- پژوهش های انجام شده مرتبط با سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی در داخل کشور………………….102

 

2-55-4- تحقیقات انجام شده مرتبط با سرمایه اجتماعی در خارج از کشور………………………………………………………..104

 

2-55-5- تحقیقات انجام شده مرتبط با کارآفرینی سازمانی در خارج از کشور……………………………………………………106

 

2-55-6- تحقیقات انجام شده مرتبط با سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی در خارج از کشور…………………….107

 

2-56- نتیجه گیری کلی از ادبیات تحقیق…………………………………………………………………………………………………109

 

2-57- چهرچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………111

 

فصل سوم: روش تحقیق

 

3-1- متغیرهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………..114

 

3-2- روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………….114

 

3-3- جامهع آماری…………………………………………………………………………………………………………………………………….114

 

3-4- حجم نمونه……………………………………………………………………………………………………………………………………….114

 

3-5- روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………..115

 

3-6- ابزار گردآوری داده ها………………………………………………………………………………………………………………………..115

 

3-6-1- پرسشنامه سرمایه اجتماعی………………………………………………………………………………………………………115

 

3-6-2- پرسشنامه کارآفرینی سازمانی……………………………………………………………………………………………………116

 

3-7- اعتبار و روایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………………117

 

3-7-1- اعتبار…………………………………………………………………………………………………………………………………………..117

 

3-7-2- روایی…………………………………………………………………………………………………………………………………………..118

 

3-8- روش گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………………………….118

 

3-9- روشهای تجزیه و تحلیل…………………………………………………………………………………………………………………….119

 

3-9-1- روش توصیفی……………………………………………………………………………………………………………………………….119

 

3-9-2- روش استنباطی……………………………………………………………………………………………………………………………119

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………………….121

 

4-2- یافته های توصیفی، مشخصات عمومی پاسخگویان……………………………………………………………………………121

 

4-2-1- جدول فراوانی سن پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………..121

 

4-2-2- جدول فراوانی جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………………………………………….123

 

4-2-3- جدول فراوانی توزیع پرسشنامه در آموزشکده های استان…………………………………………………………124

 

4-2-4- جدول فراوانی سمت پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………125

 

4-2-5- جدول فراوانی نوع استخدام پاسخگویان…………………………………………………………………………………………126

 

4-2-6- جدول فراوانی سابقه کارپاسخگویان………………………………………………………………………………………………127

 

4-3- آمار توصیفی مؤلفه های هر یک از متغیرهای مستقل و وابسته………………………………………………………….128

 

4-4- تحلیل استنباطی داده ها……………………………………………………………………………………………………………………….129

 

4-4-1- نتایج حاصل از فرضیه اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………129

 

4-4-2- نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول تحقیق………………………………………………………………………………………….130

 

4-4-3- نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم تحقیق………………………………………………………………………………………131

 

4-4-4- نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم تحقیق………………………………………………………………………………………132

 

4-4-5- نتایج حاصل از فرضیه فرعی چهارم تحقیق………………………………………………………………………………………133

 

4-4-6- نتایج حاصل از فرضیه فرعی پنجم تحقیق……………………………………………………………………………………..134

 

4-4-7- نتایج حاصل از فرضیه فرعی ششم تحقیق………………………………………………………………………………………134

 

4-4-8- نتایج حاصل از فرضیه فرعی هفتم تحقیق……………………………………………………………………………………….135

 

4-5- فرضیه جهت دار………………………………………………………………………………………………………………………………………..137

 

4-5-1- نتایج حاصل از یافته هایپژوهش……………………………………………………………………………………………………….137

 

4-5-2- نتایج حاصل از فرضیه جهت دار………………………………………………………………………………………………………138

 

4-6- بررسی تاثیر متغیرهای مداخله گر در تحقیق……………………………………………………………………………………………138

 

4-6-1- بررسی تاثیر جنسیت…………………………………………………………………………………………………………………………..138

 

4-6-2- بررسی تاثیر سن………………………………………………………………………………………………………………………………..139

 

4-6-3- بررسی تاثیر سابقه کار…………………………………………………………………………………………………………………………140

 

4-6-4- بررسی تاثیر سمت…………………………………………………………………………………………………………………….141

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

5-1- نتایج حاصل از فرضیه اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………..144

 

5-1-1- بحث و تفسیر…………………………………………………………………………………………………………………………..144

 

5-2- نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول…………………………………………………………………………………………………….145

 

5-2-1- بحث و تفسیر……………………………………………………………………………………………………………………………..145

 

5-3- نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم……………………………………………………………………………………………………….146

 

5-3-1- بحث و تفسیر……………………………………………………………………………………………………………………………….146

 

5-4- نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم………………………………………………………………………………………………………147

 

5-4-1- بحث و تفسیر………………………………………………………………………………………………………………………………147

 

5-5-  نتایج حاصل از فرضیه فرعی چهارم………………………………………………………………………………………………….147

 

5-5-1- بحث و تفسیر………………………………………………………………………………………………………………………………..147

 

5-6- نتایج حاصل از فرضیه فرعی پنجم………………………………………………………………………………………………………149

 

5-6-1- بحث و تفسیر………………………………………………………………………………………………………………………………..149

 

5-7- نتایج حاصل از فرضیه فرعی ششم………………………………………………………………………………………………………150

 

5-7-1- بحث و تفسیر……………………………………………………………………………………………………………………………….150

 

5-8- نتایج حاصل از فرضیه فرعی هفتم……………………………………………………………………………………………………….151

 

5-8-1- بحث و تفسیر……………………………………………………………………………………………………………………………….151

 

5-9- نتایج حاصل از فرضیه جهت دار………………………………………………………………………………………………………….152

 

5-10- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………………………………….152

 

5-11- محدودیت های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………153

 

5-12- پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………154

 

5-12-1- پیشنهادهای مبتنی بر فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………..154

 

5-12-2- پیشنهاد به مسئولان و برنامه ریزان در رابطه با کارآفرینی………………………………………………………..157

 

5-12-3- پیشنهاد به مسئولین در رابطه با سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………….158

 

5-12-4- پیشنهاد به سایر محققین……………………………………………………………………………………………………………….159

 

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….160

 

منابع لاتین…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..166

 

 

 

فهرست جداول

 

عنوان                                                                                                                                                                               صفحه

 

جدول شماره(2-1) تعریف و سطوح تحلیل سرمایه اجتماعی……………………………………………………………………………….22

 

جدول شماره(2-2) ابعاد و مولفه های سرمایه اجتماعی و شناسایی شاخص های آن…………………………………………..33

 

جدول شماره(2-3) نوع سازمان ها و فعالیت آنها…………………………………………………………………………………………………….37

 

جدول شماره(2-5) اختلاف نظر کارآفرینان و مبتکران…………………………………………………………………………………………..55

 

جدول شماره(2-6) مقایسه ویژگی های سازمانهای سنتی و کارآفرین…………………………………………………………………..70

 

جدول شماره(2-7) سیر تحول کارآفرینی سازمانی…………………………………………………………………………………………………..74

 

جدول شماره(3-1) پرسشنامه سرمایه اجتماعی به تفکیک مولفه ها………………………………………………………………….116

 

جدول شماره(3-2) پرسشنامه کارآفرینی سازمانیبه تفکیک مولفه ها………………………………………………………………….116

 

جدول شماره(3-3) پایایی متغیرهای مستقل و وابسته…………………………………………………………………………………………117

 

جدول شماره(4-2-1) فراوانی سن پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………122

 

جدول شماره(4-2-2-) فراوانی جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………………………………………123

 

جدول شماره(4-2-3) فراوانی توزیع پرسشنامه در آموزشکده های استان……………………………………………………………124

 

جدول شماره(4-2-4) فراوانی سمت پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………125

 

جدول شماره(4-2-5) فراوانی نوع استخدام پاسخگویان………………………………………………………………………………………..126

 

جدول شماره(4-2-6) فراوانی سابقه کار پاسخگویان……………………………………………………………………………………………127

 

جدول شماره(4-3) آمار توصیفی مولفه ها……………………………………………………………………………………………………………128

 

جدول شماره(4-4-1) نتایج حاصل از فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………129

 

جدول شماره(4-4-2) نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………………………130

 

جدول شماره(4-4-3) نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم……………………………………………………………………………………..131

 

جدول شماره(4-4-4) نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………………….132

 

جدول شماره(4-4-5) نتایج حاصل از فرضیه فرعی چهارم……………………………………………………………………………….133

 

جدول شماره(4-4-6) نتایج حاصل از فرضیه فرعی پنجم…………………………………………………………………………………….134

 

جدول شماره(4-4-7) نتایج حاصل از فرضیه فرعی ششم………………………………………………………………………………….135

 

جدول شماره(4-4-8) نتایج حاصل از فرضیه فرعی هفتم…………………………………………………………………………………..136

 

جدول شماره(4-5-1) نتایج حاصل ازیافته های پژوهش……………………………………………………………………………………..137

 

جدول شماره(4-5-2) نتایج حاصل ازفرضیه جهت دار…………………………………………………………………………………………138

 

جدول شماره(4-6-1) تاثیر جنسیت بر وضعیت کارآفرینی……………………………………………………………………………….138

 

جدول شماره(4-6-2) بررسی تاثیر سن بر وضعیت کارآفرینی…………………………………………………………………………..139

 

جدول شماره(4-6-3) تاثیر سابقه کار بر وضعیت کارآفرینی…………………………………………………………………………………140

 

جدول شماره(4-6-4) تاثیر سمت بر وضعیت کارآفرینی……………………………………………………………………………………141

 

 

 

فهرست اشکال

 

عنوان                                                                                                                                                                صفحه

 

شکل شماره(2-1) سطوح سرمایه اجتماعی………………………………………………………………………………………………………………..27

 

شکل شماره(2-2) عناصر سرمایه اجتماعی…………………………………………………………………………………………………………………44

 

شکل شماره(2-3) کارکردهای دولت………………………………………………………………………………………………………………………….44

 

شکل شماره(2-4) کارکردهای صنعت……………………………………………………………………………………………………………………….45

 

شکل شماره(2-5) کارکردهای دانشگاه………………………………………………………………………………………………………………………45

 

شکل شماره(2-6) مقایسه انواع کارآفرینی……………………………………………………………………………………………………………….49

 

شکل شماره(2-7) مدل کارآفرینی سازمانی، کوراتکو و نافزیک……………………………………………………………………………….59

 

شکل شماره(2-8) مراحل تدوین برنامه فعالیت کاری در کارآفرینی سازمانی……………………………………………………………..67

 

شکل شماره(2-9) عوامل تاثیرگذار بر کارآفرینی سازمانی………………………………………………………………………………………….69

 

شکل شماره(2-9) ابعاد سرمایه اجتماعی، استون……………………………………………………………………………………………………….89

 

شکل شماره(2-10) ترکیب مدل استون و ابعاد کارآفرینی سازمانی آنتونیک و هیسریچ………………………………………….90

 

شکل شماره(2-11) مبانی ایجاد دانشگاه کارآفرین، کریستنسن……………………………………………………………………………….94

 

شکل شماره(2-12) مدل تعاملی کوراتکو و همکاران………………………………………………………………………………………………….95

 

شکل شماره(2-13) مدل کارآفرینی کورن وال و پرلمن…………………………………………………………………………………………….96

 

 

 

فهرست نمودارها

 

عنوان                                                                                                                                                                      صفحه

 

نمودار(4-2-1) فراوانی سن پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………………122

 

نمودار(4-2-2) فراوانی جنسیت پاسخگویان……………………………………………………………………………………………………….123

 

نمودار(4-2-3) فراوانی توزیع پرسشنامه ها در آموزشکده های استان…………………………………………………………….124

 

نمودار(4-2-4) فراوانی سمت پاسخگویان………………………………………………………………………………………………………….125

 

نمودار(4-2-5) فراوانی نوع استخدام پاسخگویان……………………………………………………………………………………………….126

 

نمودار(4-2-6) فراوانی سابقه کار پاسخگویان…………………………………………………………………………………………………..127

 

نمودار(4-4-1) نتایج حاصل از فرضیه اصلی…………………………………………………………………………………………………….129

 

نمودار(4-4-2) نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول……………………………………………………………………………………………….130

 

نمودار(4-4-3) نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………………………………131

 

نمودار(4-4-4) نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم……………………………………………………………………………………………..132

 

نمودار(4-4-5) نتایج حاصل از فرضیه فرعی چهارم…………………………………………………………………………………………..133

 

نمودار(4-4-6) نتایج حاصل از فرضیه فرعی پنجم…………………………………………………………………………………………….134

 

نمودار(4-4-7) نتایج حاصل از فرضیه فرعی ششم…………………………………………………………………………………………..135

 

نمودار(4-4-8) نتایج حاصل از فرضیه فرعی هفتم…………………………………………………………………………………………….136

 

نمودار(4-6-1) تاثیر جنسیت……………………………………………………………………………………………………………………………139

 

نمودار(4-6-2) بررسی تاثیر سن………………………………………………………………………………………………………………………..140

 

نمودار(4-6-3) تاثیر سابقه کار………………………………………………………………………………………………………………………….141

 

نمودار(4-6-4) تاثیر سمت……………………………………………………………………………………………………………………………….142

 

 

 

چکیده

 

     “کارآفرینی”از دید دانشمندان علوم اجتماعی، فرآیندی است که در شبکه متغیری از روابط اجتماعی واقع شده است. این روابط اجتماعی می تواند رابطه کارآفرین با منابع و فرصت ها را محدود یا تسهیل نماید. تا کنون تحقیقات صورت گرفته در مورد کارآفرینی سازمانی، از نوع تعیین ویژگی های شخصیتی کارآفرینان بوده و توجه به شبکه روابط اجتماعی یا سرمایه اجتماعی نادیده گرفته شده است. درعین حال، امروزه نگاه جدی به مقوله کارآفرینی در سازمان های آموزشی وجود ندارد. این امر می تواند ناشی از دلایل مختلف از جمله نادیده گرفتن روابط و شبکه های اجتماعی باشد. از این رو هدف اصلی این پژوهش بررسی رابطه و تاثیر سرمایه اجتماعی و ابعاد آن با کارآفرینی سازمانی است. که در آموزشکده های خراسان شمالی انجام شده است، و جامعه آماری این تحقیق را کلیه کارکنان و اساتید آموزشکده ها در سال 91 تشکیل می دهند. کل جامعه آماری به تعداد 476 کارمند و استاد رسمی، پیمانی، قراردادی و حق التدریس هستند که از بین آنان 214 نفر به روش نمونه گیری طبقه ای طبق جدول مورگان انتخاب شده اند. این پژوهش به روش توصیفی از نوع همبستگی صورت گرفته و جهت اثبات روایی و پایایی آن از پرسشنامه استاندارد و معتبر جهانی سرمایه اجتماعی با 60 گویه از طیف لیکرت و پرسشنامه محقق ساخته کارآفرینی سازمانی که توسط ابراهیم زاده و همکاران تهیه و روایی وپایایی آن به اثبات و چندین بار به اجرا گذاشته شده است، مورد استفاده قرار گرفته است . تمامی داده ها به وسیله نرم افزار spss در دو بخش توصیفی و استنباطی تنظیم شده است. در بخش توصیفی از فراوانی، درصد، میانگین و انحراف استاندارد و در سطح آمار استنباطی از آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیون چند متغیره و آزمون T استیودنت استفاده شده است. نتایج حاکی از آن بوده که بین سرمایه اجتماعی با کارآفرینی سازمانی با سطح اطمینان 95 درصد آلفا(50/0) فرضیه اصلی تایید شده است، یعنی بین سرمایه اجتماعی با کارآفرینی سازمانی رابطه مستقیم وجود دارد.

 

 

 

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، مشارکت، انسجام، صداقت، روابط متقابل، ارزشمندی، اعتماد، مسئولیت و تعهد، کارآفرینی سازمانی.

 

 

 

فصل اول

 

کلیات تحقیق

 

 

 

 1-1- مقدمه

 

سرمایه اجتماعی جامعه شامل رسوم، روابط، نگرش ها و ارزش هاست که بر تعاملات بین مردم حاکم است و به توسعه اقتصادی و اجتماعی منجر می شود. با وجود این، سرمایه اجتماعی تنها مجموعه ای از نهادها نیست که زیر بنای جامعه را تشکیل دهد، بلکه برچسبی است که کل جامعه را با هم نگه می دارد. سرمایه اجتماعی شامی ارزش ها و رسوم مشترک برای هدایت اجتماعی است که در روابط خصوصی افراد، اعتماد و یک عقل جمعی مسئولیت مدنی ظاهر می شود، و جامعه را به چیزی بیشتر از مجموعه افراد تبدیل می کند(بانک جهانی به نقل از نصیری، 1387: 11).

 

بررسی کارآفرینی در چارچوب ساختار های احاطه شده اجتماعی، راه را برای یک چشم انداز وسیع در مورد کارآفرینی هموار می کند، به طوری که توجه را به سمت نکات مبهم و باریک که به آن، دقت نشده است جلب می کند؛ یعنی جنبه اجتماعی پدیده اقتصادی- اجتماعی، مانند کارآفرینی درون سازمانی.

 

بیش تر تحقیقات صورت گرفته روی کارآفرینی، از نوع تعیین ویژگی های شخصیتی کارآفرینان، از نوع ساختاری و موقعیت محیطی بوده است که به دلیل عدم توجه به شبکه روابط اجتماعی(سرمایه اجتماعی) یعنی عوامل غیر اقتصادی، مورد انتقاد قرار گرفته است(یولیهو ،2004).

 

امروزه کارآفرینی از دید دانشمندان علوم اجتماعی، فرآیندی است که در شبکه متغیری از روابط اجتماعی واقع شده است و این روابط اجتماعی می توانند رابطه کارآفرینی را با منابع و فرصت ها، محدود یا تسهیل نماید(احمدپور، 1378: 57). منظور از شبکه ، مجموعه ای از افراد است که از طریق روابط خاصی با یکدیگر در ارتباط هستند.این تحقیق به دنبال بررسی ابعاد سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی و رابطه آن دو است. به این منظور برای بررسی شبکه روابط اجتماعی از مفهوم سرمایه اجتماعی استفاده می -شود. این سرمایه از مفاهیم نوینی است که نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند و امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد و به تازگی در مدیریت و سازمان به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است. این مفهوم به پیوندها، ارتباط های میان اعضای یک شبکه به عنوان منبع با ارزش اشاره دارد، که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضا می شود.

 

 

 

 1-2- بیان مسئله

 

در دهه اخیر گسترش کاربرد مفهوم “سرمایه اجتماعی[1]” درفنون علمی و پژوهشی و اسناد مربوط به سیاستگزاری های اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی در کشورهای مختلف جهان با روند فزاینده ادامه دارد. امروزه سرمایه اجتماعی را یکی از اجزای ثروت ملت ها و توسعه پایدار را یکی از ابزارهای ظرفیت سازی در سازمانها،تدبیری برای پیشگیری و کاهش آسیب های اجتماعی و عاملی برای موفقیت برنامه های رفاه اجتماعی و ارتقای سلامت فردی و اجتماعی می دانند.

 

به نظر رابرت پاتنام:سرمایه اجتماعی روابط بین افراد،شبکه های اجتماعی و هنجارهای اجتماعی و هنجارهای متقابل و اعتماد اجتماعی است که از این طریق حاصل می شود (صالحی هیکویی،1384).

 

تاثیر سرمایه اجتماعی در توسعه دانش سازمانی و یادگیری سازمانی،سازمان ها را به سازمان دانش محور تبدیل و آن ها را در جهت رسیدن به سازمان یادگیرنده شدن نزدیک می کند(امین بیدختی،نظری،1388 :57).

 

در عصر حاضر برای توسعه بیش تر از آنچه به سرمایه های اقتصادی،فیزیکی و انسانی نیازمند باشیم،به “سرمایه اجتماعی” نیازمندیم،زیرا بدون این سرمایه استفاده از سایر سرمایه ها ممکن نمی باشد.مفهوم سرمایه اجتماعی به پیوند ارتباطات میان اعضای یک شبکه به عنوان منبعی با ارزش اشاره دارد که با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف می شود. به عبارت دیگر،سرمایه اجتماعی در پرتو ارتباطات متقابل باعث نزدیکی انسان ها به یکدیگر شده و همکاری را تسهیل می نماید(صالحی امیر و کاوسی،1387).

 

مفهوم سرمایه اجتماعی در واقع پل ارتباطی جدیدی بین اقتصاد،جامعه شناسی و علوم سیاسی خواهد بود تا با نگرش جدیدتر به بررسی ارزش های اجتماعی،مخصوصا ارزش ارتباطات مردمی برای دستیابی به اهداف مشترک بپردازد.افراد جامعه ای که قادر باشند در فضایی اعتمادی از شبکه های اجتماعی و اطلاعاتی به طور گسترده برای تشخیص و استفاده از فرصت های تجاری، سیاسی ،تامین مالی،تامین شغل و چیدمان بهتر تخصیص منابع سود جویند،سرمایه اجتماعی بیش تری دارند.به طور کلی سرمایه اجتماعی ،به عنوان یک مفهوم،بار معنایی مثبتی به خود گرفته است،بطوری که سرمایه اجتماعی عاملی به منظور افزایش کارایی و بهره وری اموری چون تحصیلات،مهارت ها،چیدمان های تولیدی و اجتماعی به نظر می آید که با تمرکز بر ساختار های اجتمعی چون ساختار خانواده ها،دوستی ها،هماسایگی ها،سازمان های غیر دولتی و هنجارهای عمومی،افزایش التزام شهروندی به منظور انسجام بیش تری بین افراد و ساختارهای اجتماعی را نوید می دهد(جان فیلد/ترجمه،متقی،1385).

 

فرآیند تغییر و تحول مستمر و پرشتاب در آغاز هزاره سوم میلادی،از عمده ترین جریان های حاکم بر حیات بشری و از مهمترین مشخصات بارز آن به شمار می رود و فرآیند کارآفرینی و خلاقیت که اساس و بسترساز تغییر و تحول و دگرگونی است در این خصوص نقش بسیار بنیادین و تعیین کننده ای ایفا می کند(سعیدی کیا،1386).

 

نگاهی به کارآفرینی در چارچوب ساختارهای احاطه شده اجتماعی راه را برای یک چشم انداز وسیع در مورد کارآفرینی هموار می سازد،به طوری که توجه را به سمت نکات مبهم و کم تر پرداخته شده،یعنی جنبه اجتماعی پدیده اقتصادی-اجتماعی،همچون کارافرینی سازمانی جلب می کند.اخیرا سرمایه اجتماعی باعث ایجاد تئوری هایی شده است که پایه ای برای سایر مطالعات مدیریت می باشد.این سرمایه از مفاهیم نوینی است که نقشی بسیار مهم تر از سرمایه فیزیکی و انسانی در سازمان ها و جوامع ایفا می کند و امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد و بتازگی در مدیریت و سازمان به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته که به پیوندها و ارتباطات میان اعضای یک شبکه به عنوان منابع با ارزش اشاره دارد و با خلق هنجارها و اعتماد متقابل موجب تحقق اهداف اعضا می شود.درغیاب سرمایه اجتماعی،سایر سرمایه ها اثربخشی خود را از دست داده و پیمودن راه های توسعه و تکامل فرهنگی و اقتصادی ،ناهموار و دشوار می گردد(بیکر،1382 :20).

 

امروزه کارآفرینی از دید دانشمندان علوم اجتماعی فرآیندی است که در شبکه متغیری از روابط اجتماعی واقع شده است و این روابط اجتماعی می تواند رابطه کارآفرینی را با منابع و فرصت ها،محدود یا تسهیل نماید(احمدپور،1378 :134 ).

 

رقابت شدید بین سازمانها،شرکتها،کاهش کارآمدی مدیریت سنتی در این عرصه و رشد سریع شرکتهای کوچک،سبب شد که سازمانها اهمیت ویژه ای برای نوآوری قائل شود،زیرا نوآوری تنها تضمین برای بقا در عرصه رقابت می دانند،از این روسعی کردند افراد خلاق و کارآفرین را که پدید آورندگان اصلی محصولات در سازمان بودند،تشویق کنند که در سازمان بمانند و ایده های خود را در سازمان محقق سازند.” پینکات”این افراد را کارآفرینان سازمانی نام نهاد(همان منبع :136).

 

سرمایه اجتماعی،به عنوان یک پدیده اجتماعی باعث بروز خلاقیت،ایده پروری،تسهیل رفتارهای نوآورانه و ریسک پذیری می شود(کلمن[2]،1990: 100).و در فعالیتهای کارآفرینانه نقش مهمی دارد؛چرا که کارآفرینی یک فرآیند اجتماعی-اقتصادی است که از دوطریق به شرایط  و بافت اجتماعی متکی است:نخست آن که کارآفرینان افرادی هستند که محصول محیط اجتماعی خود هستند و دوم این که کارآفرینی یک فعالیت اجتماعی است و در نتیجه وجود یا عدم پیوندها و ارتباطات اجتماعی بر ماهیت کسب و کار تاثیر می گذارد(آلیستر و اندرسون[3]، 2002 :3).

 

رابطه بین سرمایه های انسانی،فکری،اجتماعی،فیزیکی و ……. یک رابطه چند وجهی است که در این میان رابطه کارآفرینی و سرمایه اجتماعی دارای اهمیت ویژه ای است که سایر سرمایه ها تقویت می گردد و بوسیله این سرمایه فعالیت کارآفرینانه معنا می یابد از طرف دیگر کارآفرینی در پرورش صور گوناگون سرمایه سهیم است.چرا که در عصرحاضر که به عصر ارتباطات و اطلاعات مشهور است در قالب شبکه اجتماعی است که سایر سرمایه ها تقویت می گردد و بوسیله این سرمایه ها فعالیت کارآفرینانه معنا می یابد. از طرف دیگر نیز کارآفرینی در پرورش صور گوناگون سرمایه سهیم است.(ناهید،

 

باتوجه به آنچه گذشت و همچنین نقشی که آموزشکده ها بعنوان یکی از نهادهای اثرگذار در توسعه اجتمایی ، اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی هر جامعه ای دارد ،تحقیق حاضر به بررسی و ارزیابی وضعیت مولفه های سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی پرداخته تا به  پاسخ این سوال دست یابد:

 

آیا بین سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی در آموزشکده های استان خراسان شمالی رابطه وجود دارد؟

 

  1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 

ازدوران گذشته ،توجه به سازمان ها به عنوان بازیگران اجتماعی و نیز دقت صاحب نظران به نیازها و مسائل اجتماعی مرتبط با سازمان،زمینه مساعدی را برای گسترش مفهوم سرمایه اجتماعی در حیطه سازمان ایجاد نموده است.

 

سرمایه اجتماعی از یک منظر،پدیده ای مدیریتی است و برای آن ویژگی های گوناگونی تعریف شده که شامل اعتماد (هنجارها)،ارزش ها و رفتار های مشترک، ارتباطات،همکاری، تعهد متقابل و شبکه ها می باشد(قلی پور،مدهوش، جعفریان،1387 :115 به نقل از ویلانوا و جوسا،2003:30).

 

سرمایه اجتماعی سازمانی،یک دارایی است که هم برای سازمان(از طریق ایجاد ارزش برای ذینفعان) و هم برای اعضای سازمان(از طریق ارتقای مهارت کارکنان) مفید و سودمند است(قلی پور،مدهوش، جعفریان به نقل از لینا و ون برن،1999 :538،).

 

سرمایه اجتماعی زیربنای اصلی هر جامعه برای رشد و توسعه است و از تجمیع سرمایه انسانی ،سرمایه طبیعی ، سرمایه فیزیکی و مادی و نوع روابط و تعاملاتی که بین سرمایه ها در جامعه وجود دارد، به وجود می آید و حرکت جامعه را به سوی آینده هموار می سازد (چاوش باشی ،1382)

 

و از طرفی سرمایه اجتماعی می تواند:

 

* بعنوان مشخصه تجارت و یا جامعه مدنی ،رفتار ریسک پذیر و نوآورانه را که جزءلاینفک کار آفرینی است تسهیل کرده و یا از آن جلو گیری می کند.

 

* سرمایه اجتماعی به عنوان مشخصه اجتماعی است که به طور مستقیم وارد عملکرد کاربردی افراد می شود و حضور آن باعث رضایت و نارضایتی می شود . افراد از وجود سرمایه اجتماعی ،عملکرد مثبت یا منفی دریافت می کنند و دست به اقدامات خاصی از قبیل جستجو ،فرار ،جابجایی و جبران می زنند و هدف ما افرادی هستند که بالقوه یا بالفعل کار آفرین و کار فرما هستند.

 

*  سرمایه اجتماعی به صورت یک هدف مشخصه اجتماعی ،عملکرد کلی جامعه را بعنوان یک کار آفرین گروهی تسهیل کرده یا از آن جلوگیری می کند جامعه به صورت کلی نقش یک کار آفرین جمعی را ایفا می کندکه قرار است با ابتکار و نوآوری فرصت های تجاری ایجاد کند و دیگر مشکلات اجتماعی را حل نماید (هانس وست لاند[4]،1387 :173-174).

 

از سوی دیگر، بین سرمایه اجتماعی و تعهد کارکنان،انعطاف پذیری سازمان،مدیریت مناسب کنش جمعی و ایجاد سطوح بالایی از سرمایه مفهومی، رابطه مثبت و معنی داری برقرار است. بنا بر این سرمایه اجتماعی می تواند عملکرد سازمانی را ارتقا دهد(بولینو ودیگران،2002 :507 به نقل از قلی پور و دیگران،1387 :115).

 

سازمان هایی که دارای سطوح بالاتر سرمایه اجتماعی هستند، احتمال دارد تا نسبت به رقبایشان که دارای سرمایه اجتماعی کم تری هستند، موفق تر باشند(نهاپیت و گوشال[5]،1998 :250).

 

طبق تحقیقات به عمل آمده سرمایه اجتماعی می تواند:

 

–  بر موفقیت حرفه ای تاثیر بگذارد؛

 

– به فرآیند جستجوی شغلی کارکنان کمک نموده و پورتفلیوی بهتری از کارکنان برای سازمان ایجاد نماید؛

 

– مبادله منابع بین واحدها را تسهیل نماید؛

 

– نوآوری، ایجاد سرمایه فکری و کارایی تیم های چندمنظوره را تحریک نماید؛

 

– گردش شغلی کارکنان را کاهش دهد؛

 

– ارتباط با عرضه کنندگان،شبکه منطقه ای تولیدویادگیری بین سازمانی را تقویت نماید(قلی پور ودیگران،1387 :115).

 

توسعه کارآفرینی یکی از نیازهای جدی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی هر کشور است.کارآفرینی نماد کوشش و موفقیت در امور تجاری است.کارآفرینان به دلیل رهبری، مدیریت، نوآوری، ایجاد شغل، رقابت بهره وری و ایجاد صنایع جدید سهم مهمی در رشد اقتصادی کشور دارند.

 

کارآفرینی سه فایده مهم دارد: نخست باعث ثروت و رفاه برای جامعه می شود، دوم باعث نوآوری رادیکال یعنی نوآوری های تاثیرگذار در عرصه اقتصادی است، سوم باعث اشتغال مفید و مولد پایدار می شود(سلجوقی،1387 :17-18).

 

کارآفرینی سازمانی، با ایجاد نوآوری در سازمان سبب تحول اساسی در آن شده و همواره پیشتاز و پیشگام توسعه محصولات و خدمات جدید هستند و معمولا فرآیند نوآوری را از شکل گیری ایده اولیه تا به وجودامدن محصولات و یا خدمات جدید و یا اصلاحی در ساختارتولید، خود بر عهده می گیرد و در کلیه فرآیندها ناظر و یا مجری هستند(قلی پور و دیگران،1387 :117).

 

شومپیتر[6]، عمده فعالیت های کارآفرینی سازمانی را شامل توسعه کالا و خدمات جدید، معرفی روش های جدید تولید، تشخیص بازارهای جدید،پیدا کردن منابع جدید و توسعه و بهبود  سازمان میداند(صمدآقایی،1378 :20).

 

لذا با تحقیق حاضر سعی داریم به این شناخت برسیم که شبکه ها، تعهدات دو جانبه، اعتماد و وفاداری که از مشخصه های یک جامعه به شمار می روند، از کارآفرینی بصورت فردی یا جمعی جلوگیری می کند یا آن را تسهیل می کند. دلیل آن نیز این است که سرمایه اجتماعی در بعضی گروه های خاص، مانند گروه های تبهکاری، دارای تاثیرات ضد اجتماعی است.پس در پاسخ به سؤال اصلی تحقیق “چگونگی رابط بین سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی کارکنان” هر گاه بین سرمایه اجتماعی و ایجاد کارآفرینی سازمانی کارکنان رابطه معنی داری وجود داشته باشد، می توان در گزینش کارکنان، سرمایه اجتماعی آنها را مد نظر قرار داد.

 

 1-4- اهداف تحقیق

 

هدف اصلی

 

شناسایی رابطه بین سرمایه اجتماعی و کارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی

 

اهداف فرعی

 

* شناسایی رابطه بین اعتماد اجتماعی وکارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی.

 

* شناسایی رابطه بین انسجام اجتماعی و وکارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی.

 

* شناسایی رابطه بین ارزشمداری اجتماعی و وکارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی.

 

* شناسایی رابطه بین روابط متقابل اجتماعی وکارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی.

 

* شناسایی رابطه بین صداقت اجتماعی وکارآفرینی سازمانی کارکنان آموزشکده های خراسان شمالی.

 

 

1-5-3  برنامهریزی در جهت رونق اقتصاد گردشگری عامل مهمی‌در توسعه پایدار منطقه یزد است. 10

 

1-6 روش تحقیق.. 10

 

1-7 جامعه آماری.. 11

 

1-8 حجم نمونه. 11

 

1-9 شیوه نمونه گیری.. 11

 

1-10 روش جمعآوری اطلاعات.. 11

 

1-11 روش تحلیل.. 12

 

1-12  پیشینه تحقیق.. 12

 

1-13 محدودیتها و تنگناهای تحقیق.. 14

 

فصل دوم

 

مبانی نظری تحقیق

 

2-1 گردشگری.. 16

 

2-1-1 تاریخچه گردشگری. 17

 

2-1-2 گونه های گردشگری. 20

 

2-1-2-1 گردشگری مجازی. 20

 

2-1-2-2 گردشگری درمانی. 21

 

2-1-2-3  گردشگری تفریحی. 21

 

2-1-2-4  گردشگری زمستانی. 21

 

2-1-2-5 گردشگری انبوه 22

 

2-1-2-6  گردشگری گروهی بین‌المللی. 22

 

2-1-2-7 سایر گونه‌های گردشگری. 23

 

2-2  مسافر، دیدارکننده یا گردشگر. 27

 

2-3  صنایع دستی.. 28

 

2-3-1 تاریخچه صنایع دستی ایران. 28

 

2-3-2 تاریخچه صنایع دستی یزد. 30

 

2-3-2-1 هنر نساجی یزد. 30

 

2-3-2-2 هنر شعر بافی در یزد. 33

 

2-3-2-3 زری بافی : 34

 

2-3-2-4 پرده بافی : 35

 

2-3-2-5 رولحاف بافی : 35

 

2-3-2-6 شمدبافی : 35

 

2-3-2-7 چادر شب بافی : 35

 

2-3-2-8 بافت دستمال : 35

 

2-3-2-9 قناویز : 36

 

2-3-2-10 احرامی‌بافی : 36

 

2-3-2-11 ترمه بافی : 36

 

2-3-2-12 انواع ترمه : 37

 

2-3-2-13 دندانی بافی : 37

 

2-3-2-14 دارایی بافی : 38

 

2-3-3 ویژگیهای صنایع دستی ایران. 39

 

 

2-3-4  اهمیت صنایع دستی. 40

 

2-3-5 طبقه بندی صنایع دستی. 41

 

2-4  معماری.. 44

 

2-4-1 معماری ایرانی. 46

 

2-4-2 اصول معماری ایرانی. 46

 

2-4-2-1  درونگرایی. 46

 

2-4-2-2  پرهیز از بیهودگی: 47

 

2-4-2-3  مردم واری( محوری): 48

 

2-4-2-4  خودبسندگی: 49

 

2-4-2-5  نیارش: 50

 

2-4-3 سبک‌شناسی معماری ایران. 50

 

2-4-3-1 پیش از اسلام. 50

 

2-4-3-2 پس از اسلام. 51

 

2-5  توسعه پایدار. 52

 

2-5-1  اثرات صنعت گردشگری در توسعه پایدار کشور. 52

 

2-5-2  اثرپذیری صنعت گردشگری از بخش های مختلف اقتصادی. 54

 

فصل سوم

 

معرفی منطقه مورد مطالعه

 

3-1 موقعیت جغرافیایی.. 57

 

3-2 موقعیت شهری.. 58

 

3-3 جمعیت… 58

 

3-4 پیشینه نام یزد. 59

 

3-5 پیشینه تاریخی.. 61

 

3-6 تاریخ و قدمت… 61

 

3-7 تاریخ و فرهنگ… 62

 

3-8 نژاد. 62

 

3-9 زبان. 63

 

3-10 مذهب… 63

 

3-11 آب و هوا 63

 

3-12 صنایع دستی.. 64

 

3-12-1 قالى بافى. 64

 

3-12-2 زیلو بافى. 64

 

3-12-3 دست بافى (شعر بافى) 65

 

3-12-4 ـ ترمه. 65

 

3-12-5 ـ زرى. 66

 

3-12-6 ـ مخمل. 66

 

3-12-7 ـ شمد. 66

 

3-12-8 ـ چادر شب.. 66

 

3-12-9 ـ دستمال. 66

 

3-12-10 ـ دارایى (ایكات) 66

 

3-12-11 ـ روتختى. 67

 

3-12-12 ـ خورجین بافى (لبافى) 67

 

3-12-13 ـ جیم. 67

 

3-12-14 ـ سجاده 67

 

3-12-15 ـ پتو. 67

 

3-12-16 ـ بقچه، لنگ.. 67

 

3-12-17 ـ احرامى، قناویز، دندانى. 67

 

3-12-18 ـ شال بافى. 68

 

3-12-19 ـ سفره 68

 

3-12-20 ـ روفرشى. 68

 

3-12-21 سفال و سرامیك.. 68

 

3-12-22 گیوه بافى. 69

 

3-12-23 آهنگرى (چیلانگرى) 69

 

3-12-24 حصیر بافى. 69

 

3-12-25 كاشى‏سازى. 70

 

3-12-26 سریشم سازى. 70

 

3-12-27 شیرینى پزى. 70

 

3-13 معماری یزد. 70

 

3-13-1 خانه های سنتی یزد: 72

 

3-13-2  خانه اربابی: 73

 

3-13-3 خانه امامزاده ای: 74

 

3-13-4 خانه قلم سیاه: 74

 

3-13-5 آب انبارها: 74

 

3-13-6 یخچالها به طور عمده از سه قسمت تشکیل شده اند: 75

 

3-13-7 بادگیرها: 75

 

3-13- 8 معماری خانه یزدی. 77

 

3-14 نقاط قوت گردشگری استان یزد : 79

 

3-15 نقاط ضعف گردشگری استان یزد : 80

 

3-16 صنعت گردشگری از بعد اقتصادی : 80

 

فصل چهارم

 

یافته­های تحقیق

 

4-1 تحلیل توصیفی.. 82

 

4-1-1 توصیف متغیرهای زمینهای. 82

 

4-1-1-1 سن. 82

 

4-1-1-2 جنسیت.. 83

 

4-1-1-3 تحصیلات.. 83

 

4-1-1-4 قومیت.. 84

 

4-1-1-5 وضعیت تأهل. 84

 

4-1-1-6 وضعیت اشتغال. 85

 

4-1-1-7 درآمد پاسخگو و درآمد خانواده 85

 

4-1-1-8 میزان سفر به یزد تاکنون. 86

 

4-1-1-9 میزان سفر سالانه. 86

 

4-1-1-10 انگیزه سفر به یزد. 87

 

4-1-1-11 میزان شناخت از فرهنگ و آثار تاریخی یزد. 87

 

4-1-1-12 طریقه کسب شناخت.. 88

 

4-1-1-13 میزان رضایت.. 88

 

4-1-1-14 مهمترین جذابیت  و معرفیت یزد. 89

 

4-1-1-15 تمایل به بازدید مجدد از یزد. 90

 

4-1-1-16 محل اقامت در یزد. 90

 

4-1-1-17 میزان برآورده شدن انتظارات سفر به یزد. 90

 

4-1-1-18 میزان موفقیت مسئولین یزد در معرفی جاذبه های گردشگری. 91

 

4-1-1-19 عوامل موفقیت در جاذبه های گردشگری یک منطقه. 91

 

4-1-2 صنایع دستی. 92

 

4-1-2-1 میزان اطلاع از صنایع دستی یزد. 92

 

4-1-2-2 به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه صنایع دستی. 93

 

4-1-2-3 قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی. 93

 

4-1-2-4 تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان. 94

 

4-1-2-5 خرید صنایع دستی یزد. 95

 

4-1-2-6 کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر. 96

 

4-1-2-7 مناسب بودن قیمت صنایع دستی یزد. 97

 

4-1-3 معماری سنتی. 98

 

4-1-3-1 اطلاع و آگاهی از معماری و بناهای سنتی یزد. 98

 

4-1-3-2 به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی. 98

 

4-1-3-3 قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی یزد. 99

 

4-1-3-4 تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان. 100

 

فصل پنجم

 

بحث و پیشنهاد

 

5-1 مقدمه. 103

 

5-2 تحلیل نتایج و آزمون فرضیه ها 104

 

5-2-1 آزمون فرض اول. 105

 

5-2-2 آزمون فرض دوم. 106

 

5-2-3 آزمون فرض سوم. 107

 

5-3 پیشنهادات.. 108

 

منابع و ماخذ : 109

 

الف) منابع فارسی.. 109

 

ب) منابع لاتین.. 113

 

ضمیمه. 116

 

 

 

فهرست جداول

 

جدول 3-1 تعداد گردشگران ایرانی و خارجی وارده به استان یزد. 78

 

جدول3-2 واحدهای اقامتی.. 78

 

جدول3-3 مقایسه واحدهای اقامتی یزد با استانهای همجوار. 79

 

جدول 4-1- دادههای تجربی توریستها بر حسب سن.. 82

 

جدول 4-2- دادههای تجربی  توریستها بر حسب جنسیت… 83

 

جدول 4-3- داده های تجربی توریستها بر حسب تحصیلات.. 83

 

جدول 4-4- داده های تجربی توریستها بر حسب قومیت… 84

 

جدول 4-5- دادههای تجربی توریستها بر حسب وضعیت تأهل.. 84

 

جدول 4-6- دادههای تجربی توریستها بر حسب وضعیت اشتغال. 85

 

جدول 4-7- دادههای تجربی توریستها بر حسب درآمد پاسخگو. 85

 

جدول 4-8 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان سفر به یزد تاکنون. 86

 

جدول 4-9دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان سفر سالانه. 86

 

جدول 4-10 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب انگیزه سفر به یزد. 87

 

جدول 4-11دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمیزان شناخت از فرهنگ و آثار تاریخی یزد. 87

 

جدول 4-12دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب طریقه کسب شناخت از جاذبه های توریستی یزد. 88

 

جدول 4-13دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت از امکانات شهر یزد برای ارائه خدمات به توریستها 88

 

جدول 4-14دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب جاذبه های معرف یزد. 89

 

جدول 4-15دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به بازدید مجدد از یزد. 90

 

جدول 4-16دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب محل اقامت توریست در یزد. 90

 

جدول 4-18دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمیزان موفقیت مسئولین یزد در معرفی جاذبه های گردشگری.. 91

 

جدول 4-19دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبعوامل موفقیت در جاذبه های گردشگری یک منطقه. 92

 

جدول 4-20- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان اطلاع از صنایع دستی یزد. 93

 

جدول 4-21- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه صنایع دستی.. 93

 

جدول 4-22- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی.. 94

 

جدول 4-23- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان. 95

 

جدول 4-24- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب خرید صنایع دستی یزد. 96

 

جدول 4-25- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر. 97

 

جدول 4-26- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسبمناسب بودن قیمت صنایع دستی یزد. 98

 

جدول 4-27- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب اطلاع و آگاهی از معماری و بناهای سنتی یزد. 98

 

جدول 4-28- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی.. 99

 

جدول 4-29- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی یزد. 100

 

جدول 4-30- دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان. 101

 

جدول 5-1 بررزسی رابطه بین توسعه زیرساختهای شهری با توسعه گردشگری از طریق جاذبههای معماری سنتی.. 105

 

جدول 5-2 بررزسی رابطه بین میزان شناخت از یزد با توسعه گردشگری.. 106

 

جدول 5-3 بررزسی رابطه بین میزان آگاهی و اطلاعرسانی در زمینه معماری با میزان توفیق در معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق معماری سنتی.. 107

 

 

 

 

 

فهرست نمودارها

 

نمودار 2-1: چارچوب نظری تحقیق.. 16

 

نمودار 4-1 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب میزان رضایت از امکانات شهر یزد برای ارائه خدمات به توریستها 89

 

نمودار 4-2 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد از طریق صنایع دستی.. 94

 

نمودار  4-3 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی صنایع دستی یزد به دوستان و آشنایان. 95

 

نمودار 4-4 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب خرید صنایع دستی یزد. 96

 

نمودار 4-5 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب کیفیت مناسب صنایع دستی یزد در مقایسه با جاهای دیگر. 97

 

نمودار 4-6 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب به اندازه بودن اطلاعرسانی و آگاهی دهی در زمینه معماری سنتی.. 99

 

نمودار  4-7 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب قابلیت معرفی جاذبه های گردشگری یزد. 100

 

نمودار 4-8 دادههای تجربی پاسخگویان بر حسب تمایل به معرفی معماری سنتی یزد به دوستان و آشنایان. 101

 

 

 

 

 

چکیده

 

دغدغه غالب کشورها در نیم قرن اخیر توجه به مولفه­های توسعه و رسیدن به یک توسعه پایدار است. یکی از مهمترین و روزآمدترین حوضه­های توسعه پایدار، صنعت گردشگری است.هدف از این تحقیق بیان اهمیت و ضرورت برنامه­ریزی برای توسعه گردشگری در یزد می­باشد. تحقیق حاضر با عنوان توسعه گردشگری شهر یزد با تاكید بر صنایع دستی و معماری در همین راستا تنظیم گردیده است.پژوهش حاضراز نظر هدف نوعی تحقیق کاربردی است. روش این تحقیق، روش توصیفی و از نوع زمینه یابی[1] است. در این تحقیق از دو روش مطالعات کتابخانه­ای و مشاهدات میدانی استفاده شده است در این تحقیق از روش­ تحلیل کمی استفاده شده است.یافته­های تحقیق هر سه فرضیه مورد آزمون را تایید کردند.با توجه به تحلیل های توصیفی دریافتیم که صنایع دستی و معماری سنتی یزد نقش و جایگاه عمده­یی درتوسعه گردشگری یزد دارد. بنابراین می­توان گفت مهمترین عامل در جذب گردشگری شهر یزد به سیاست­های کلان توسعه گردشگری و کم­توجهی به پتانسیل شهر یزد بر می­گردد به گونه­یی که حتی خود توریست­های یزد میزان اطلاع­رسانی و آگاهی­بخشی در سطح ملی را کم ارزیابی کرده­اند.

 

 

 

کلمات کلیدی: توسعه پایدار، گردشگری، صنایع دستی، معماری سنتی.

 

 

 

 

 

مقدمه

 

حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تعادل بخشیدن به حیات انسانها و دستیابی به توسعه پایدار و سازمان‏یافته، که روند تکامل تمدن بشری را در پی خواهد داشت، از چنان اهمیتی برخوردار است که توجه به امر حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی برای تحقق یافتن توسعه پایدار را ضروری کرده است. میراث فرهنگی و طبیعی بیان‏کننده پیشینه تاریخی، تمدن و فرهنگ و جاذبه‏های طبیعی هر کشوری است که شکل‏گیری و به وجود آمدن آن در طی سالیان متمادی صورت گرفته است.نیروها و عواملی که پدیدآورنده این‏گونه آثار طبیعی و انسانی هستند در طول زمان و در شرایط مکانی خاص خود عملکردهای متفاوتی داشته‏اند و آنچه که ما امروزه شاهد آن هستیم و تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی از آن نام می‏بریم در بعد طبیعی آن حاصل تأثیر عوامل طبیعی بر یکدیگر و دخل و تصرفات عوامل انسانی بر آنها است که چشم‏اندازهای متنوعی را به وجود آورده است و به لحاظ داشتن ویژگیهای خاص خود از دیگر پدیده‏های طبیعی متمایز است.این‏گونه پدیده‏ها در گذشته‏های دور نیز در گوشه و کنار کشورهای مختلف جهان وجود داشته ولی مطالعات چندانی بر روی آنها صورت نگرفته و در دهه‏های اخیر با پیشرفتی که در همه علوم حاصل شده است پژوهشگران حوزه­های علمی، بالاخص رشته جغذافیا، به اهمیت آنها پی برده و کار مطالعاتی خود را در مورد بررسی، شناسایی و معرفی آنان به جهانیان شروع کرده‏اند.پژوهش در مورد چنین پدیده‏هایی به قدری حایز اهمیت است که یونسکو از این‏گونه آثار تحت عنوان میراث طبیعی و فرهنگی نام برده و کلیه کشورهای جهان را بر آن داشته است که در حفظ و حراست از آنها بکوشند، زیرا این پدیده‏های طبیعی و فرهنگی علاوه بر رونق گردشگری و توسعه پایدار، الگوی بسیار مناسبی برای معرفی فرهنگ و تمدن یک کشور به حساب می­آید و اهمیت و ضرورت توجه و برنامه­ریزی جهت مراقبت و رونق آنها را در پی خواهد داشت (یونسکو، 1375).

 

صنعت گردشگری پیرایه های فرهنگی متعددی به همراه داشته است. به نحوی می­توان این صنعت را بزرگترین صنعت تعاملی –فرهنگیموجوددرجهاننامنهاد. هرچندقدمتصنعتگردشگری در ایران بیش از 75 سال است و اولین ارگان رسمی در این حوزه نیز با نام اداره جلب سیاحان خارجی و تبلیغات در سال1314 زیر نظر وزارت داخله وقت(کشور ) تاسیس شده است، اما توجه جدی به این صنعت در دو دهه اخیر عملی شده است.

 

در خصوص چیستی الگوی توسعه بومی گردشگری در ایران باید گفت که مهمترین مولفه ماهیت­ساز چنین الگویی توجه به قابلیت های درونی صنعت گردشگری در ایران است. ارزش استراتژیكی كه گردشگری برای ایران می تواند به ارمغان بیاورد قابل مقایسه با هیچ صنعت و فناوری نیست. فقط باید زیر ساخت های لازم را فراهم كرد. هدف از این تحقیق بیان اهمیت و ضرورت برنامه­ریزی برای توسعه گردشگری در یزد می­باشد. مطالعه نقش صنایع دستیو معماری در توسعه گردشگری در ایران به خصوص شهر یزد، می­تواند دارای اهمیت زیادی باشد. تحقیق حاضر با عنوان توسعه گردشگری شهر یزد با تاكید بر صنایع دستی و معماری در همین راستا تنظیم گردیده است و به امید این كه نتایج آن مورد استفاده مسئولان و دست اندركاران مسائل گردشگری قرار گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

 

كلیات

 

 

 

1-1 بیان مساله

 

یکی از مهمترین اهداف و دغدغه­های ملی و منطقه­ای کشورها، در دوره جدید و سطح نظام جهانی، رسیدن به یک توسعه پایدار و همه­جانبه است. پرداختن به موضوع توسعه ضرورتی بود که بعد از جنگ دوم جهانی و مخصوصا از نیمه دوم قرن بیستم برای غالب کشورها (هم کشورهای  توسعه­یافته و هم کشورهای در حال توسعه) پیش آمد. واژه­ی توسعه،از نظر لغوی در زبان انگلیسی، به معنی بسط یافتن، درک کردن، تکامل و پیشرفت است. گرچه این واژه از قرن ۱۴میلادی برای توضیح برخی پدیده‏های اجتماعی بکار رفته است، لیکن استفاده وسیع از این واژه به عنوان یک چارچوب تحلیلی برای درک پیشرفت جوامع انسانی، به بعد از جنگ جهانی دوم و در دهه‏های ۱۹۶۰-۱۹۵۰ مربوط می‏شود. در آن موقع، این واژه مترادف با نوسازی، رشد، صنعتی شدن و برای تعبیرات و اصطلاحات مشابه به کار می‏رفت. تاکیدی که بیشتر صاحب­نظران حوزه توسعه در ترسیم برنامه­های توسعه­یافتگی جوامع دارند، اهمیت و توجه به توسعه پایدار و همه­جانبه است. در این نگاه، توسعه مفهومی‌است پیچیده که شامل ابعاد متنوع اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و غیره می­شود. بنابراین کشوری می­تواند در برنامه­ریزی توسعه­ای موفق گردد که به نقش و جایگاه توسعه پایدار اهمیت ویژه­ای قائل باشد.

 

اصطلاح توسعه پایا یا پایدار در اوایل سالهای دهه ۱۹۷۰ درباره محیط (متغیرهای محیطی و بومی) و توسعهبکار رفت. از آن زمان سازمان‌های بین‌المللی که خواهان دستیابی به محیطی مناسب و مساعد برای توسعه سودمند بودند بر توسعه پایدار تاکید داشتند. در سال ۱۹۹۲ در «کنفرانس زمین» توسعه پایدار چنین تعریف شد«توسعه پایدار فرایند تغییری است در استفاده از منابع، هدایت سرمایه­گذاری‌ها، سمت­گیری توسعه تکنولوژی و تغییری نهادی است که با نیازهای حال و آینده سازگار باشد.» کمیسیون «برانت لند» درباره توسعه پایدار می‌گوید: «توسعه پایدار به عنوان یک فرایند که لازمه بهبود و پیشرفت است. فرایندی که اساس بهبود وضعیت و از میان برنده کاستی‌ها ی اجتماعی، فرهنگی جوامع پیشرفته‌است و باید موتور محرکه پیشرفت متعادل، متناسب و هماهنگ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تمامی‌جوامع و بویژه کشورهای در حال توسعه باشد» (عباسپور، ۱۳۸۶). توسعه پایدار توسعه‌ای است که نیازهای فعلی خود را بدون خدشه‌دار کردن به توانایی نسل آینده برآورد. در این تعریف حق هر نسل در برخورداری از همان مقدار سرمایه طبیعی که در اختیار دیگر نسل‌ها قرار داشته به رسمیت شناخته شده و استفاده از سرمایه طبیعی در حد بهره آن مجاز شمرده شده‌است (Roa, 2000).

 

همانطور که در بالا بدان اشاره گردید هدف مهم توسعه پایدار، لزوم توجه به متغییرهای درونی و پتانسیلهای بومی‌جوامع است. به همین دلیل حوزه گردشگری و اقتصاد توریسم بعنوان یک حوزه­ی داخلی اهمیت زیادی در روند توسعه پایدار به خود اختصاص داده است. این بخش از اقتصاد توسعه (صنعت گردشگری) خود زمینه­ها و حوزه­های مختلفی را در بر میگیرد. در این تحقیق برای دقت و تمرکز موضوع، به حوزه صنایع دستی و معماری سنتی که بخش غالب صنعت گردشگری کشور ما را تشکیل می­دهد، محدود شده­ایم و مطالعه موردی ما در این جا شهر یزد است.

 

یکی از مهمترین پیش شرطهای تحقق توسعه پایدار در هر جامعه‏ای موقعیت فرهنگی آن جامعه است.امروزه تمدن هر کشوری بر پایه فرهنگ مردم آن استوار است.فرهنگ نیز مجموعه به هم پیوسته‏ای از ارزشهای مادی و معنوی است و محیط هم در مقابل آن تأثیرپذیر است.به یقین هویت فرهنگی افراد یک جامعه نیز تحت تأثیر محیط پیرامون آنها شکل می‏گیرد و تأثیر عوامل محیطی را در شکل‏پذیری فرهنگ یک جامعه نمی‏توان نادیده گرفت (یونسکو، 1375).

 

همانطور که می­دانیم کشور ایران یکی از کشورهای کهن جهان است که از قدمت تاریخی قابل توجهی برخوردار است. نمود فرهنگی برجسته چنین جوامع تاریخی و سنتی، صنایع دستی و معماری سنتی آن است. لذا یکی از مهمترین بخش­های ارزش­مند و سودآور اقتصاد گردشگری این جوامع را هم همین صنایع دستی و معماری بومی‌و سنتی می­تواند تشکیل دهد. یزد بعنوان یکی از شهرهای کهن ایران که نمود بارزی در شکل­دهی صنایع دستی و معماری بومی‌و سنتی دارد می­تواند نقش و سهم مهمی‌در صنعت گردشگری ایران داشته باشد. اما شواهد تجربی موجود در این زمینه نشان می­دهد که اولا ایران در مقایسه با کشورهای دیگر از سهم کمتری در صنعت گردشگری برخوردار است و همچنین یزد نیز بعنوان یکی از مهمترین جاذبه­های گردشگری ایران از روند اقتصاد گردشگری قابل قبولی برخوردار نیست.چندی پیش سازمان شورای جهانی جهانگردی، آماری را در خصوص وضعیت فعلی صنعت گردشگری در ایران و افق آتی آن تا سال 2020 منتشر کرد که حقیقتا متناسب با اهداف بلندمدت جمهوری اسلامی در صنعت توریسم نیست. در همین گزارش آمده تولید ناخالص داخلی ایران از گردشگری در سال 2019 به 8/1 دهم درصد و یک سال بعد از آن به 8 درصد می رسد. رشد واقعی ناخالص داخلی ایران از گردشگری نیز اگرچه در سال 2019 حدود 4/3 درصد پیش بینی شده اما در سال 2020 این رقم به 3/8 درصد می رسد.از این رو می­توان گفت هر چند در مقطع فعلی و به دلیل افت شدید صنعت جهانگردی که از تبعات اصلی وقوع بحران های مالی در سطح جهان است کشورما توانسته به رشد نسبتا مطلوبی در گردشگری دست یابد اما واقعیت حکایت از آن دارد که در بلند مدت و با وجود رقبای قوی در سطح منطقه و جهان نمی­توان با روند فعلی آتیه بسیار خوبی را در پیش روی صنعت گردشگری در ایران پیش بینی کرد.گزارش مجمع جهانی اقتصاد در بخش توریسم، تاکید می کند کشور گرجستان در رتبه 73 آذربایجان در رتبه 83 و کشور ارمنستان با یک درجه افزایش در ردیف 90 از میان 139 کشورجهان قرار گرفته اند. این در حالی است که رتبه ایران، از همه پایین تر و در پله 114 متوقف مانده.در بند 6 سند چشم‌انداز بیست‌ساله، اشاره شده که هدف کشور، کسب جایگاه اول اقتصادی در منطقه آسیای جنوبی و غربی با تکیه بر رشد مستمر اقتصادی، ارتقای نسبی درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل است. با توجه به این بند، صنعت گردشگری باید در اولویت‌های توسعه قرار گیرد؛ چرا که با وجود ضریب اشتغال‌زایی بالا در این بخش، مطمئناً باعث رشد پرشتاب اقتصادی به همراه بهبود توزیع درآمد کشور خواهد شد.

 

ایران اسلامی ، برخوردار از مواهب گوناگون خداوند است كه جلوه ای از این نعمت های بی شمار را می توان در قابلیت ها و جاذبه های فرهنگی ،تاریخی و طبیعی مشاهده کرد، ایران باتكیه بر این قابلیت های خدا دادی و بر اساس گزارشات رسمی سازمان جهانی جهانگردی WTO ، از جایگاه دهم جهانی به لحاظ وجود آثار تاریخی وفرهنگی متنوع ،رتبه پنجم جهانی به لحاظ وجود آثار جذاب ومتنوع طبیعی، پنجمین كشور جهان در تنوع تولید ات صنایع دستی و بر خوردار از یازده اقلیم از سیزده اقلیم شناخته شده در دنیا است . نهادهای بین المللی تائید کرده اند رقابت پذیری گردشگری ایران، در قعر جدول است. به بیان دیگر، گردشگری ایران از لحاظ شاخص هایی چون فضای کسب و کار، زیرساخت های سفر و توریسم، وضعیت فرهنگی و انسانی و ذخایر طبیعی و زیست محیطی از میان 140 کشور جهان، در ردیف صد و چهاردهم قرار دارد. گزارش مجمع بین المللی اقتصاد در سال 2011 نشان می دهد فاصله ایران با سایر کشورهای توریست پذیر همسایه از لحاظ تسهیلات گردشگری، تنوع در جاذبه های رقابت پذیری در صنعت سفر و توریسم بسیار زیاد است، به طوری که کشور ترکیه در رتبه ی پنجاهم قرار دارد، یعنی 64 پله بالاتر از ایران.

 

یزد بعنوان دومین شهر تاریخی جهان دارای بناهای و فضاهای تاریخی و صنایع دستی متنوع است که می­تواند در جلب گردشگران و بهبود اقتصاد گردشگری و در نهایت در توسعه منطقه یزد تاثیر بسزایی دارد. متاسفانه امروزه با مدیریت و برنامه­ریزی نادرست، معماری سنتی و همچنین صنایع دستی و تاریخی این منطقه که مهمترین عامل جذب گردشگر و بهبود اقتصاد گردشگری می­تواند باشد از رونق سابق برخوردار نیست و نقش آن در اقتصاد این شهرستان کم­رنگ شده است. با توجه به اینکه این صنایع علاوه برکارکرد اقتصادی از اصالت و فلسفه غنی برخوردار می­باشد؛ تقویت این صنایع ضمن حفظ هویت فرهنگی و مذهبی منطقه می­تواند سبب رشد اقتصادی و توسعه  صنعت گردشگری گردد. از این رو ارائه راهکارهایی صحیح جهت مدیریت و برنامه­ریزی درست و آینده­نگر می­تواند سبب حفظ و رونق بخشیدن به صنایع دستی بوده و باعث جذب بیشتر گردشگر داخلی و خارجی گردد.

 

1-2 سوالات تحقیق:

 

1-آیا برنامه­ریزی در جهت حفظ و نگهداری بافت تاریخی و معماری سنتی مهمترین عامل در بهبود اقتصاد گردشگری در شهر یزد است؟

 

2- آیابرنامه­ریزی در جهت آموزش و تبلیغات صنایع دستی شهر یزد تاثیر مستقیم بر اقتصاد گردشگری این منطقه دارد؟

 

3- آیا برنامه­ریزی در جهت رونق اقتصاد گردشگری عامل مهمی‌در توسعه پایدار منطقه یزد است؟

 

 

 

1-3 اهمیت و ضرورت تحقیق

 

گردشگری در اقتصاد جهان جزء ۵ رشته پردرآمد است و درآمدی که در جهان از این صنعت به دست می‌آید چیزی بین ۹۰۰ تا ۱۲۰۰ میلیارد دلار در سال است (سرحدی، 1390).بسیاری از كارشناسان عقیده دارنددرجهان كنونی صنعت گردشگری سومین پدیده اقتصادی پویا، پررونق و روبه توسعه پس از “نفت” و”خودروسازی” است كه برای برخی كشورها درآمد سرشاری را دارد. سازمان همكاری و توسعه جهانی، گردشگری را پس از “بانكداری” دومین بخش خدمات در تجارت بین الملل معرفی كرده است.

 

توسعه صنعت گردشگری به عنوان مهمترین بخش اقتصادی و ارزآور یكی از چالش های مهم توسعه اقتصادی در دنیا است و رقابت كشورها در این عرصه هم اینك به یك “ماراتن توسعه ای” تبدیل شده است. از این رو ازگردشگری به عنوان موتوری پیش برنده و مؤثر در برابر فشارها ومشکلات اقتصادی کشور یاد می‌شود. آمارها هم، جایگاه این مرز و بوم را در پرورش صنعت گردشگری، نه تنها مورد تأیید قرار داده که از آن، در زمره بهترین های جاذبه های توریستی جهان داد سخن داده است (بهمن­آبادی، 1389). فراگیری ابعاد سرمایه گذاری و اشتغالزایی صنعت توریست یكی از ویژگیهای این صنعت اقتصادی پایه است كه علاوه برزودبازده بودن، ظرفیت های نامحدودی را نیز برای سرمایه گذاری دارد.

 

گستره جهانی صنعت گردشگری، توسعه نوآوری­های تكنولوژی،جریانهای سرمایه، فرهنگ، اطلاعات و افزایش درآمدها، بهبود شرایط ارتباطات گردشگری را جلوه دیگری بخشیده است.در عصر حاضر كه گردشگری و شكوفایی اقتصادی صنعت گردشگری به دغدغه مشترك جهانی تبدیل شده است، كشورهایی موفق بوده اند كه با بكاربردن ابتكار عمل و یافتن راههای جدید بنحو مطلوب از توانمندیهای این بخش بهره برده اند.

 

اینكه از صنعت گردشگری به بعنوان كلید توسعه برخی كشورها یاد می‌شود، ناشی از درآمد كلان این صنعت است و در برخی كشورهاهم اینك گردشگری دراولویت دیگر برنامه ها قرار دارد. امروزه اکثر صاحب­نظران گردشگری را یك صنعت “مادر” دانسته و معتقدند که درآمدها و عواید این صنعت تنها به یك گروه و افراد محدود تعلق نمی­گیرد. توسعه صنعت گردشگری در دنیا در بخشهای مختلف هتلداری ، هواپیمایی، كشتیرانی ،حمل ونقل ، مراكز اقامتی، تفریحی وبخش خدمات غذایی موجب اشتغال مستقیم و غیرمستقیم زیادی شده است. گردشگری و درآمد حاصل از آن توزیع درآمدها را متعادل تر و روند عمران منطقه ای را تسریع وفعالیت های اقتصادی كشور را متنوع می‌كند.جذب وبه جریان انداختن سرمایه های سرگردان،افزایش درآمد ملی و ارزآوری از دیگر مزیت های شكوفایی بخش گردشگری است.

 

کارشناسان این حوزه، صنعت گردشگری را ارزآورتر از نفت دانسته و معتقدند که درآمد  ۱۰۰۰دلاری هر توریست برابر با  ۶۰تا۷۰بشكه نفت است. به گفته كارشناسان، وابسته بودن 50 درصد تولید ناخالص برخی كشورهای كوچك جهان و محسوس بودن درآمد برخی كشورهای بزرگ از گردشگری می‌طلبد كه در كشور ایران به عنوان یك غول بزرگ گردشگری آسیاباتمدن وتاریخ كهن بیش از پیش در این بخش سرمایه گذاری شود.

 

در حالی که از سوی دولت، گردشگری به عنوان یکی از محورهای توسعه اعلام شده است، هر سال صدها هزار نفر ایرانی به کشورهای گوناگون اروپائی، عربی و آسیای جنوب شرقی سفر می‌کنند و صدها هزار دلار ارز به جیب این کشورها می‌ریزند و این در برابر میزان ورود گردشگر به ایران سنجش کاه است و کوه.

 

 

رابطه امنیت و تهدید………………………………………………………………………………………………………….

 

امنیت و امنیت ملی…………………………………………………………………………………………………………….

 

قومیت ها و تهدید امنیت ملی ایران……………………………………………………………………………….

 

افزایش هزینه ها در مناطق قومی نشین……………………………………………………………………….

 

شیوه های حل و فصل منازعات قومی…………………………………………………………………………..

 

راهكارهای پیشنهادی مدیریت قومی…………………………………………………………………………….

 

نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………………………

 

منابع و ماخذ………………………………………………………………………………………………………………………..

 

 

 

چكیده

 

قوم یا قومیت در انگلیسی از واژه Ethnie مشتق شده و در زبان یونانی Ethnos به مردمانی اطلاق می شود كه بیش از پیدایش دولتهای تك شهری بصورت عشیره ای یا قبیله ای زندگی می كردند. ویژگیهای قوم و ملت تقریباً یكسان هستند كه پیوندهای خویشی در اقوام قویتر از ملت است و علاوه بر این ملت به دنبال حاكمیت سیاسی است تفاوت اساسی بین ملت و قومیت بوجود آمدن دولت ملی می باشد. یكی از عوامل تشدید كننده شكافهای قومی زبان می باشد كه این تمیز قومی و به تعبیر جان اقوام است. مذهب یكی دیگر از عوامل تشدید كننده گرایشات قومی است نخبگان سیاسی تاثیر زیادی در ناسیونالیسم منفی و كاذب قومی دارند. بی اعتیادی به نارضایتی اقتصادی و سیاسی زمینه اعتراض وشورش را به همراه خواهد داشت و نظریات مختلف نیز در این زمینه قابل توجه است.

 

رابطه جودری میان امنیت و تهویه مورد توجه قرار گرفته است و نیز به این امر كه چه شیوه هایی برای حل و فصل نازمات قومی بكار گرفته می شد. و چندین راپیشنهادی برای مدیریت قومی در نظر گرفته شده است كه مفصل در مورد آن اشاره می گردد.

 

 

 

مقدمه:

 

 

امروزه امنیت بعنوان اصلی ترین شاخص و عنصر رشد تعالی یك جامعه تلقی می‌گردد امنیت نیز بدون وجود انسجام و وحدت سیاسی تامین نمی گردد، به علاوه چگونگی دست یابی به انجام و وحدت سیاسی نیز وابستگی شدیدی به مدیریت سیاسی جامعه دارد، قومیت در دنیای امروز بعنوان متغیری تقریباً مفار با انجام و وحدت و بدین دلیل تهدید كننده امنیت مطرح می گردد. جمهوری اسلامی ایران بعنوان كشوری كه در جرگه كشورهای كثیر القوم قرار گرفته است شاید حادترین شرایط و معضلات امنیتی نهفته قومی را در میان این كشورها دارا باشد. آنچه ایران را از سایر كشورهای كثیر القوم متمایز می نماید استقرار اقوام در حاشیه و نوار مرزی كشور و نیز همسایگی هر یك از آنها با اكثریت قومی آن سوی مرز است.

 

در چنین شرایطی بسترسازی لازم برای ایجاد و انسجام یكپارچگی و وحدت بین اقوام مستلزم تلاش پیگیر و برنامه ریزی ویژه ای می باشد كه مدیریت سیاسی كشور می‌بایستی برای دست یابی به آن اهتمام جدی ورزد تبیین چگونگی تهدید امنیت ملی از ناحیه قومیتها، معرفی اقوام ایرانی و در نهایت راه كارهای حل منازعات قومی عمده‌‌ترین مسایلی هستندكه در این نوشتار بدانها پرداخته خواهد شد.

 

نگارنده با افزار به بضاعت ناچیز علمی خود، آنچه را در توان داشته در تهیه مطالب و تدوین این رساله به كار گرفته و بالمال از وجود ایران و اشكال نیز مصون نخواهد بود اگر هم موقعیتی در این راه حاصل گشته باشد، مرهون حوصله، دقت و ارشادات ارزنده استاد گرانقدر جناب آقای دكتر امیر محمدحاجی یوسفی می باشد كه در طی مدت انجام این پژوهش دلسوزانه حقیر را یاری و از اندوخته علمی خویش بهره مند نموده اند. در اینجا لازم می دانم از قبول زحمتی كه فرموده اند نهایت سپاسگزاری و قدردانی را به عمل آورم، همچنین از راهنماییهای استاد مشاور جناب آقای حق پناه و همه عزیزانی كه بنده را مورد تشویق و لطف خویش قرار دادند، تشكر و سپاسگزاری می نمایم.

 

 

 

سوال اصلی:

 

پرسش اصلی این پژوهش عبارتست از این كه چه تهدیداتی از ناحیه قومیتها متوجه امنیت ملی ایران است و مدیریت دولت برای این كه از قومیتها در جهت تقویت امنیت ملی بهره برداری نماید چگونه باید باشد.

 

سوال فرعی:

 

 

مقدمه 14

 

قسمت اول: توصیف مفاهیم و نظریه های مربوط به مهارت های زندگی. 14

 

مهارت های زندگی. 14

 

تعریف مهارت.. 14

 

مهارت های زندگی. 15

 

تعریف مهارت های زندگی. 15

 

تاریخچه مهارت های زندگی. 16

 

انواع مهارت های زندگی. 17

 

مهارت خود آگاهی. 17

 

مهارت روابط بین فردی. 18

 

مهارت حل مسئله 18

 

مهارت تفکر خلاق. 18

 

انواع تفکر. 19

 

مهارت مقابله با هیجانات.. 19

 

مهارت مقابله با استرس.. 19

 

مهارت همدلی. 19

 

مهارت تصمیم گیری. 20

 

مهارت تفکر انتقادی. 20

 

مهارت ارتباط. 20

 

مبانی روانشناختی ارتباط. 21

 

عناصراصلی ارتباط (کلامی و غیر کلامی ) 23

 

گوش دادن فعال. 24

 

خودآگاهی. 24

 

همدلی. 25

 

حل  تعارض… 26

 

مهارت های ارتباطی و سبک های فرزندپروری. 30

 

قسمت دوم: توصیف مفاهیم و نظریه های مربوط به شیوه های فرزندپروری. 31

 

شیوه های فرزندپروری. 31

 

مروری بر تاریخچه ارتباط والدین و فرزندان. 31

 

ابعاد شیوه های فرزند پروری. 34

 

بعد گرم بودن والدین. 34

 

فرزندپروری و نظریه های مربوط به آن. 36

 

طبقه بندی الگوهای تربیتی از نظر آلپورت.. 37

 

الگوی بامریند از فرزندپروری. 38

 

الگوی شیفر. 41

 

الگوی زیگلمن. 41

 

پیامدهای هر یک از شیوه های تربیتی. 42

 

مزایای شیوه فرزند پروری مقتدارنه 44

 

نگرش های فرزندپروری. 44

 

نگرش سلطه گری. 45

 

 

نگرش تملکی. 45

 

نگرش بی اعتنایی. 45

 

خوش بین بودن. 46

 

خوش بینی افراطی و وابستگی شدید. 46

 

مراقبت های بیش از حد و افراطی. 47

 

پذیرفتن و مورد عفو قرار دادن. 47

 

طرد کردن، توجه ننمودن. 47

 

تحت فشار قرار دادن کودک.. 48

 

تبعیض قائل شدن. 49

 

کدام والدین فرزندانی بیمار یا ناتوان تربیت می کنند؟ 50

 

رابطه مضاعف.. 50

 

والدین ناهماهنگ.. 50

 

جابجایی نقش والدینی. 50

 

والدین بیمار و عصبی. 51

 

والدین غایب.. 51

 

والدین نابالغ. 52

 

شرایط موفقیت فرزندپروری. 52

 

ارتباط مهارت های زندگی و سلامت روان. 55

 

قسمت سوم: توصیف مفاهیم و نظریه های مربوط به سلامت روان. 58

 

سلامت روان. 58

 

سلامت روانی. 59

 

تعریف سلامت روانی. 59

 

تعریف بهداشت روان در فرهنگ های مختلف.. 61

 

اصول بهداشت روانی. 63

 

تاریخچه بهداشت روانی. 64

 

مختصری درباره تاریخچه بهداشت روانی در ایران. 68

 

الگوی های اندازه گیری بهداشت روان. 70

 

اهمیت نیازها و انگیزه ها در تأمین سلامت روان. 71

 

عوامل موثر در سلامت روان. 72

 

محرومیت های جسمانی. 72

 

الگوهای بد خانوادگی. 73

 

ساختار خانوادگی ناسازگار 74

 

عوامل اجتماعی ـ فرهنگی. 75

 

خصوصیات افراد دارای سلامت روانی. 76

 

نظریات مرتبط با  سلامت روانی. 77

 

قسمت چهارم: توصیف مفاهیم و نظریه های مربوط ADHD.. 82

 

اختلال پیش فعالی/ نارسایی توجه 82

 

تعریف اختلال پیش فعالی/ نارسایی توجه 83

 

ملاک های تشخیصی اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 86

 

اختلال بیش فعالی/ کمبود توجه از نوع عمدتاً بیش فعال ـ تکانشگر. 88

 

مسائل و مشکلات کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 89

 

مشکلات اجتماعی. 89

 

سیر تحولی کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 90

 

سیر و پیش آگهی. 92

 

اختلال های همراه با اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 94

 

اختلال نافرمانی مقابله ای. 94

 

اختلال سلوک.. 95

 

اختلالات یادگیری. 95

 

تشخیص افتراقی. 100

 

سبب شناسی. 101

 

مروری بر روش های درمانی اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 107

 

تکنیک ها و فنون مدیریت رفتاری کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 109

 

تکنیک قرارداد رفتاری یا قرارداد وابستگی. 114

 

تکنیک شکل دهی رفتار 119

 

تکنیک کنترل محرک.. 121

 

تکنیک پاداش دادن به رفتار مطلوب ناهمساز 122

 

تکنیک خاموش سازی. 123

 

تکنیک محروم کردن. 124

 

تکنیک جریمه کردن (RC ) 127

 

تکنیک های شناختی رفتاری. 128

 

قسمت پنجم: تحقیقات انجام شده در ارتباط با موضوع تحقیق. 129

 

پیشینه تحقیق. 129

 

پژوهش های انجام شده در داخل کشور 129

 

پژوهش های انجام شده درخارج از  کشور 135

 

فصل سوم: روش انجام پژوهش… 137

 

مقدمه 138

 

روش تحقیق. 138

 

طرح تحقیق. 138

 

جامعه آماری. 138

 

نمونه  آماری و روش نمونه گیری. 138

 

روش های گردآوری داده ها 139

 

روش اجرای پژوهش… 139

 

روش های آماری تحلیل داده ها 141

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها 142

 

مقدمه 143

 

الف- تجزیه و تحلیل  توصیفی داده ها 144

 

ب – تجزیه و تحلیل  استنباطی داده ها 146

 

ج- بررسی فرضیه دوم پژوهش… 147

 

فصل پنجم:خلاصه، بحث، نتیجه گیری وپیشنهادها 148

 

خلاصه 149

 

بحث و نتیجه گیری. 149

 

محدودیت های پژوهش… 152

 

الف- در کنترل محقق. 152

 

ب- خارج از کنترل محقق. 152

 

پیشنهادهای پژوهش… 153

 

الف- مبتنی بر نتایج تحقیق. 153

 

ب- مبتنی بر تجارب تحقیق. 153

 

پیوست.. 155

 

منابع. 162

 

الف- فارسی. 163

 

ب – انگلیسی. Error! Bookmark not defined.171

 

فهرست جداول

 

عنوان ………..صفحه

 

جدول 2-1- مشکلاتهمراهبااختلالبیشفعالی/ نارساییتوجه 84

 

جدول2-2- تاریخچه ی تحول اصطلاح شناسی اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه 88

 

جدول2-3-نمونه ای از یک قرارداد وابستگی برای کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی/ نارسایی
توجه 114

 

جدول4-1- مشخصه های آماری متغیر سن  والدین دارای کودکان ADHD در دو گروه آزمایش و کنترل  144

 

جدول 4-2- وضعیت تحصیلات والدین دارای کودکان ADHD.. 144

 

جدول4-3- شاخص های آمار  توصیفی نمرات پیش آزمون سلامت روان و سبک های فرزندپروری در گروه آزمایش و کنترل. 145

 

جدول4-4- شاخص های آمار توصیفی نمرات پس آزمون سلامت روان و سبک های فرزندپروی  در گروه آزمایش و کنترل  145

 

جدول 4-5- نتایج تحلیل کوواریانس برای بررسی اثر عامل مداخله بر  متغیر سلامت روان. 146

 

جدول 4-6- نتایج تحلیل کوواریانس برای بررسی اثر عامل مداخله بر  متغیر سبک های فرزندپروری  147

 

 

 

چکیده

 

پژوهش حاضر با هدف اثربخشی آموزش مهارت­های زندگی برسلامت روانی و سبک­های فرزندپروری والدین کودکان مبتلا به ADHD  انجام شده است. این پژوهش از نوع آزمایشی است. جامعه آماری کلیه مادران دارای کودکان مبتلا ADHD  در شهرستان بهشهر که در سال 1392-1390 به کلینیک های روانپزشکی مراجعه کرده بودند هستند، که به صورت تصادفی در دسترس تعداد 30 مادر دارای کودکان مبتلا به ADHD  که به  کلینیک های روانپزشکی مراجعه نمودند، انتخاب شدند. این مادران پس از مصاحبه اولیه به صورت تصادفی در 2 گروه آزمایش (15نفر) وگروه  کنترل (15نفر) قرار گرفتند.گروه آزمایش تحت آموزش مهارت­های زندگی«مهارت­های ارتباطی و عوامل مرتبط با آن» درطی8 جلسه قرار گرفتند. در پایان بعد از اتمام آموزش از هر دو گروه آزمون سلامت روان (GHQ-28) و پر سشنامه سبکهای فرزندپروری بامریند به عمل آمد. هم چنین برای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از پرسشنامه های پژوهشی، از آزمون کوواریانس تک متغیری(ANCOVA) استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان داد که آموزش مهارت­های زندگی «مهارت­های ارتباطی و عوامل مرتبط با آن» بر سلامت روان و
سبک­های فرزندپروری والدین کودکان مبتلا به ADHD   موثراست.

 

کلمات کلیدی: مهارت­های زندگی، سلامت روان، سبک­های فرزند پروری، کودکان ADHD.

 

 

 

فصل اول

 

 

کلیات (طرح) پژوهش

 

 

 

 

 

مقدمه

 

اختلال نقص توجه /بیش فعالی [1](ADHD) مهم ترین اختلالات روان پزشکی اطفال است که با شیوع 5-3درصد کودکان مدارس ابتدایی در مرحله­ی پیش از بلوغ گزارش شده است (پورافکاری ،1389).این اختلال، علاقه محققین و متخصصین بالینی را به مدت 4دهه به خود معطوف داشته است. کودکان مبتلا به این اختلال، علاوه بر مشکلات اصلی توجه[2]، تکانش گری[3] وبیش فعالی[4]، به مشکلات وابسته­ی قابل توجهی در حوزه­های مختلف اجتماعی[5]، تحصیلی[6]، رفتاری[7]، شناختی [8]و هیجانی[9] دچار می شوند. اگرچه، سابقا تصور بر آن بود که این اختلال، وضعیتی خاص در دوران کودکی است، اما تحقیقات اخیر حاکی از پایداری آن در سراسر زندگی می­باشد (لوییس[10]، 1996).

 

به دلیل مزمن بودن این اختلال، مبتلایان به آن، نیز در معرض اختلالات روان پزشكی دیگری در بزرگسالی، از جمله اختلال شخصیت ضداجتماعی[11]، الكلیسم، اعتیاد و مشكلات میان فردی و روان شناختی قرار میگیرند (ویس [12]و ویس،2000)، به د لیل تعداد و تنوع مشكلات این كودكان در حوزه­های مختلف، رویكردهای درمانی متفاوتی ارائه شده اند كه در میان آن هامی توان آموزش مهارت­های زندگی[13]  اشاره کرد.

 

مهارت­های زندگی طبق تعریف سازمان  بهداشت جهانی شامل توانایی انجام رفتار سازگارانه ومثبت به گونه­ای که فرد بتواندبا  چالش و ضروریات زندگی روزمره خود کنار بیاید. وینگنباخ، گری و جیمز به نقل از ادیب (1382)  بیان می کنند مهارت­های زندگی مهارت­هایی هستند که به منظور ارتقاء و سطح ارتباط، افزایش قدرت تصمیم گیری، ارتباط بادیگران، یادگیری درك خود و کارکردن در گروه مورداستفاده قرار می­گیرند. یونیسف ( 2003 ) بیان می کند مهارت زندگی به گروه بزرگی از مهارت­های روانی/ اجتماعی و میان فردی گفته می­شود که می تواند به افرادکمک کند تا تصمیمات شان را با آگاهی اتخاذ کنند، به  به  طور مؤثر ارتباط برقرار کنند، مهارت­های مقابله ای و مدیریت شخصی خود را گسترش دهند و زندگی سالم وبارآور داشته باشند.

 

سازمان­ها و نظریه پردازان، دیدگاه های متفاوتی درباره تقسیم بندی خود از مهارت­های زندگی دارند ومهارت­های گوناگون را برای این مهارتها در نظرگرفته اند. یونیسف (2003) در آخرین تقسیم­بندی خوداز مهارت­های زندگی، سه طبقه کلی که شامل ارتباط وروابط میان فردی، مهارت تصمیم گیری و تفکر انتقادی ،مهارت مقابله و مدیریت شخصی است ارایه کرده است. سازمان بهداشت جهانی [14]( 1377 ) هفت ویژگی اصلی که دربرگیرنده مهارت های زندگی است را بیان می کند که شامل موارد ذیل می باشد:

 

خود آگاهی: این مهارت شامل توانایی شناخت از نقاط ضعف و قوت خواسته­ها، نیازها، رغبت­ها وتصویر واقع بینانه از خود است. به این منظور که حقوق فردی، اجتماعی و مسئولیت­های خود را بهتر بشناسیم. با کسب این مهارت به سئوال اساسی “من کیستم” پاسخ داده می شود (آقا والی جماعت، 1387).

 

تفکر خلاق: مهارت تفکر آفریننده و خلاق،خلق آثار جدید، تصویرسازی از موضوعات در ذهن
می باشد. تفکر خلاق ترکیبی است از مهارت درتصمیم گیری و مهارت حل مسأله. با استفاده از این نوع تفکر راه حل­های متفاوت مسأله و پیامدهای هریک ازآن ها بررسی می شوند و بدین ترتیب فرد قادر می شودتا مسایل را از ورای راه حل های تجربه شده خود دریابد (بهداشت جهانی، 1377).

 

تصمیم گیری: مهارت حل مسأله در مواجه با مشکل و سعی و کوشش در یا فتن راه های مناسب ومتنوع حل مسأله می باشد. در واقع این فرایند ارزشیابی گزینه­ها و راه های موجود و هم چنین بررسی و پیش بینی عواقب آن برای رسیدن به هدف می باشد (حق شناس و همکاران، 1388).

 

مهارت تفکر انتقادی: تفکری است مستدل ومنطقی به منظور بررسی و تجدید نظر عقاید، نظرات، اعمال و تصمیم گیری درباره آن ها بر مبنای دلایل وشواهد مؤید آن ها که نتایج درست و منطقی پیامد آن است(ملکی و همکاران، 1386). تفکر انتقادی در واقع مهارت تحلیل اطلاعات و تجارب به صورت عینی است، پذیرفتن دریافت ها و ادراکات با بررسی دقیق، آزمایش راه حلهای یک مسأله یا مشکل یکی پس از دیگری و گریز از پاسخهای القایی است. مهارت تفکر انتقادی به شخص امکان میدهد از محدوده تجربیات خویش خارج گردد و به فراسوی تجارب بنگرد.

 

روابط بین فردی: مهارت در برقراری ارتباط مؤثر و مفید با دیگران، کسب مهارت برقراری ارتباط به منظور پیشرفت های فردی و تأثیر مستقیم بر دیگران ومتقاعد کردن و سازش با آنان، مهارت برقراری ارتباط  خوب و سازنده با دیگران است.  گوش دادن فعال، صداقت و صمیمیت، همدلی و همدردی، حفظ آرامش واحترام به طرف مقابل، نه گفتن و مخالفت کردن به شیوه مناسب از عوامل تأثیرگذار در مهارت روابط بین فردی تلقی می گردد (وکیلیان، 1386).

 

مهارت برقراری ارتباط مؤثر: این مهارت شامل، با دیگران به خوبی کنار آمدن، کسب اطلاعات بیشتردرباره دیگران، توانایی انتقال منظور و احساس خود به دیگران، توانایی برقراری ارتباط مطلوب با دیگران وعلاقه به برقراری روابط دوستانه با دیگران می باشد.

 

(لوپیس و همکاران، 2005) در بررسی ارتقای بهداشت روانی بیان می­کنند که بهداشت روانی مثبت به کیفیت مؤلفه­های مهارت زندگی نظیر عملکرد شناختی، اعتمادبه نفس، مهارت حل مسأله و مدیریت استرس در زندگی مربوط می شود. ناصری و نیک  پرور (1383 )در پژوهشی به بررسی اثربخشی آموزش مهارت­های زندگی بر بهداشت روانی پرداختندنتایج نشان داد که این گونه آموزش ها موجب ارتقای بهداشت روانی افراد می شود. در پژوهشی دیگر حقیقی و همکاران (1385) نشان دادند که آموزش مهارت های زندگی موجب افزایش سلامت روان و عزت نفس دانشجویان دختر گروه آزمایش در مقایسه با گروه گواه می شود.در مجموع تحقیقات فوق نشان دهنده این است که مهارت های زندگی می تواند به عنوان یک عامل مداخله در سلامت روان[15] موثر باشد به طوری که افرادی که تحت آموزش این مهارت­ها قرار می­گیرند بهداشت روانی بهتری دارند. سازمان بهداشت جهانی، سلامت روانی را قابلیت ایجاد ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران، توانایی در تغییر و اصلاح محیط اجتماعی، و حل مناسب و منطقی تضادهای غریزی و تمایلات شخصی، به طوری که فرد بتواند از مجموعه تضادها ترکیبی متعادل به وجود آورد، می داند. طبق تعریفی که این سازمان ارائه می دهد، وظیفه اصلی بهداشت روانی، تامین سلامت روان است تا به مدد آن به تواند قوا و استعدادهای روانی را پرورش داد. در واقع، بهداشت روانی مبتنی بر سه پایه است:

 

الف)حفظ و تامین سلامت روان

 

ب)ریشه کن ساختن عوامل بیماری زا و پیشگیری از ابتلاء به بیماری های روانی

 

ج)ایجاد زمینه ی مساعد برای رشد و شکوفایی شخصیت و استعدادها تا حداکثر ظرفیت نهفته در آن ها (گنجی، 1385).

 

از سوی دیگر آموزش مهارت­های زندگی به والدین دارای کودکان ADHD به عنوان یک عامل مداخله برسبک فرزندپروری آن ها موثر می باشد. ازسویی دیگر، شیوه های فرزندپروری[16] نقش مهمی در کارکرد خانواده و کارکرد خانواده نقش مهمی در سلامت روانی کودکان دارد (دالوندی و صدر السادات، 1380). تحقیقات زیادی سبک های فرزندپروری را مولفه ای اساسی در رشد فرزندان دانسته و اذعان میدارند که این مولفه  با پیامد های مهم شناختی، اجتماعی (لامبورن و همکاران، 1991)، رفتاری و هیجانی (دریسکول و همکاران، 2008) رابطه دارد.  گسترده ترین تیپ شناسی فرزند پروری مورد استفاده در غرب تیپ شناسی بامریند است. بامریند سه سبک فرزند پروری را با عناوین  اقتداری، آمرانه (استبدادی ) و سهل گیر مورد شناسایی قرار داده است (ماندرا، 2003).

 

والدین دارای الگوی رفتاری قاطع  و اقتداری در امر تربیت کودک کنترل و گرمی زیاد، والدین مستبد کنترل زیاد و گرمی کم، والدین سهل گیر کنترل کم وگرمی زیاد اعمال می نمایند.  هر کدام از شیوه های فرزندپروری پیامدهای متفاوت دارد.شیوه فرزند پروری قاطع و اطمینان بخش در دوران کودکی باعث می شود کودکان سرزنده و شاداب دارای عزت نفس بالا و خود کنترلی بالا باشند و همین شیوه باعث  می شود که در دوره نوجوانی، نوجوان از سطح بالای جرات و موفقیت برخوردار باشد.شیوه فرزند پروری مستبدانه در دوران کودکی باعث می شود که کودک مضطرب، ناشاد و ناسازگار بار بیاید. شیوه فرزندپروری سهل گیردرکودکی باعث می شود که کودک تکانشی، نافرمان و سرکش و متوقع و وابسته بار بیاید و عملکرد ضعیفی در مدرسه از خود نشان دهد (باقرپور، 1386).کانون خانواده به عنوان هسته اصلی برطرف کننده نیازهای روانی و جسمانی فرزندان به حساب می آید و چنانچه والدین نتوانند به نیازهای فرزندانشان پاسخ مثبتی بدهند و به دلایل مختلف آنها را طرد کنند، این شرایط زمینه ساز بروز اختلال روانی و جسمانی شده و آنها را از داشتن شخصیت سالم محروم می سازد.بنابراین بایستی  به اهمیت خانواده و محیطی که  هم کودک  و هم اختلال در آن‏ رشد می‏کنند  توجه گردد.

 

بیان مساله

 

ارتباطات انسانی و روابط بین فردی مؤثر، اساس و شالودۀ هویت و کمال انسان است و مبنای اولیۀ پیوند وی با دیگران را تشکیل می دهد و موجب شکوفایی افراد و بهبود کیفیت روابط می شوند (وود، ترجمه فیروزبخت، 1379).  بسیاری از اختلالات روانشناسی با نداشتن مهارت­های اجتماعی و ارتباطی همراهند و کسانی که بدلیل انواع بیماری های روانی  بستری شده اند کاستی­های
عمده­ای در مهارت­های ارتباطی نشان میدهند (هارجی و همکاران، ترجمه بیگی و فیروزبخت، 1379). براساس نتایج تحقیقات انجام یافته، بهزیستی افراد به توانایی آنها در همسویی با دیگران بستگی دارد، ویلسون (1987) اظهار می­دارد که مهمترین عامل مؤثر بر شادکامی، همانا ارتباط موفقیت آمیز با دیگران است. در بررسی­های لونتال (1968)، والد (1970)، روبنستاین و شیور (1982) معلوم شده است که روابط خوب با سلامت روانی همبستگی دارد. بررسی­های ویلنت (1977)، شیور و روبنستاین (1979)، کوهن و ویلیس (1985)، حاکی است که حتی روابط خوب با سلامت جسمانی نیز رابطه دارد (بک و جونز، 1973).

 

در این راستا، یکی از اختلال هایی که اگرچه منشا عصب‏شناختی یا ژنتیکی دارد ولی نباید از اهمیت خانواده و محیطی که هم اختلال و هم بچه در آن‏ رشد می‏کنند، غافل شد؛ می­توان به  اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه اشاره کرد به‏ویژه، هنگامی‏که این اختلال به‏ عنوان فرایندی تعاملی مطرح ‏شود نقش‏های‏ خانواده و والدین مهم ‏تر می‏شوند.

 

اختلال بیش فعالی/ نارسایی توجه دارای سه نشانه ی عمده شامل بی توجهی، تکانشگری و فزون کنشی است، این اختلال معمولا در اوایل زندگی شروع می­شود، یعنی نشانه­های آن معمولاً پیش از 7 سالگی ظاهر می شوند، این نشانه­ها بیشتر در خانه، مدرسه، موقعیت­های اجتماعی آشکار میگردند (انجمن روان پزشکی آمریکا، به نقل از پورافکاری، 1380).

 

این اختلال که اولین یا دومین اختلال شایع در دورهی کودکی و نوجوانی است، برای بسیاری از دانش آموزان مشکل­های قابل توجهی ایجاد میکند و بر عملکرد شناختی، اجتماعی، هیجانی و خانوادگی آنان و سپس در بزرگسالی بر عملکرد شغلی و زناشویی آها تأثیر می گذارد.

 

آموزش مهارت­های زندگی به والدین دارای کودکان ADHD به عنوان یک عامل مداخله برسبک فرزندپروری وسلامت روان  آن ها موثر می باشد.  بخش عمده ای از پرورش صحیح عقل و عاطفه كه پایه اساسی سعادت انسان راتشكیل می دهد  بر عهده والدین می باشد كه باید از كودكی شروع شود(رحیم زاده، 1381).به عقیده گزل والدینی كه در دوره نوزادی با هشیاری پاسخگوی نیازهای كودك بوده اند بعدها به طور طبیعی به بی همتا بودن علایق و توانایی های كودك حساسیت نشان خواهند داد و كمتر تمایل دارندكه  انتظارات و آرزوهای خود را به كودك تحمیل نمایند (کرین ویلیام، ترجمه، خوی نژاد و رجایی، 1386). شیوه های تربیتی والدین نقش مهمی در رشد و نمو روانی- اجتماعی نوجوانان،ارتباطات خانوادگی، موفقیت های تحصیلی، توانایی تصمیم گیری و اعتماد به نفس آنان ایفا می نماید (رحمانی ،1387). حمایت مناسب كودك توسط والدین وگرمی و اقتدار آنها با نتایج مثبت در نوجوانی رابطه مستقیم دارد (ویلینگ، 2005).برخی اولیاء نسبت به فرزندان خود بسیار توجه می كنند وكودك در سالهای متمادی به بلوغ كامل اجتماعی نخواهد رسید. اگر چه حمایت از كودك ضروری به نظر میرسد، اما برای رعایت اعتدال گاهی لازم می شود كه او را در بن بست تنها بگذارند تا خود راه چاره ای پیدا كند. در مقابل كسانی كه دركودكی مورد تحقیر و كم محبتی و بی احترامی واقع شده و یا در محیطی مملو از اختلاف پدر و مادر، محرومیت و ناكامی رشد می كنند در جوانی افرادی ستیزه جو و ناسازگار بوده و همواره در معرض ارتكاب جرم و جنایت، فرار از منزل، بیماری جسمی و روانی، یاس و نارضایتی (رحیم زاده، 1381)، اختلال عاطفی، خودكشی، مصرف سیگار و مشروبات الكلی و مشكلات جنسی قرار دارند (هاکنبنی، 2007). نظارت و كنترل بخشی از فرآیند تربیت فرزندان توسط والدین است كه تعیین كننده شیوه فرزند پروری می باشد (احمدی، 1387).كه طبق دسته بندی بامریند دریكی از سبك های فرزند پروری دیكتاتوری، مقتدر و سهل گیرانه قرار می گیرد. والدین دیكتاتور معمولاً دارای تعامل سرد همراه با كنترل زیاد با فرزندان هستند، در حالی كه  والدین مقتدر كنترل همراه با رابطه گرم و پاسخگویی به فرزندان را شیوه خود می دانند. در مقابل والدین سهل گیر از فرزندان خود انتظارات اندكی داشته و هیچگونه كنترل و پاسخگویی هم نسبت به آنان ندارند(رحمانی، 1387).