2-10- اتهام دزدی و جاسوسی به خواجوی کرمانی… 21
2-11- خواجو و شاعران.. 22
2-12 مذهب خواجو.. 27
2-12-1 در مناقب ائمه اطهار (ع). 28
2-13 وفات خواجو.. 28
2-14 مدفن خواجو.. 28
2-15 آثار خواجو.. 29
2-16 بررسی آثار خواجو.. 33
2-17 برخی از ویژگیهای سبکی خواجو.. 38
2-18 خصوصیات و ویژگیهای غزلهای خواجوی کرمانی… 39
2-19- اوزان تازه و نادر در غزلیات خواجوی کرمانی… 43
2-20- وضع سیاسی ایران در قرن هفتم و هشتم.. 46
2-21- فرهنگ و ادب در زمان پادشاهی آل اینجو.. 49
2-22- تحولات قرن هفتم و هشتم.. 50
2-23- شعر فارسی در قرن هفتم و هشتم.. 50
2-24- شعر مدحی و قصاید.. 52
فصل سوم: جامعه شناسی ادبیات
3-1- تعریف و مفهوم ادبیات…. 56
3-2- علوم و فنون ادبی: 58
3-3- تاریخچه ادبیات…. 58
3-4- جامعه شناسی… 60
3-5- تقسیمات جامعه شناسی… 60
3-6- جامعه شناسی ادبیات…. 61
3-7- جامعه شناسی ادبیات به چه کار میآید؟. 64
3-8- انواع بررسیهای جامعه شناسی ادبیات…. 64
3-9- ساختگرایی تکوینی… 66
3-10- تحلیل جامعه ی روزگار خواجوی کرمانی… 69
3-11- نتایج حمله مغولان.. 71
3-12- اثر اوضاع اجتماعی در ادبیات…. 73
فصل چهارم: جامعه شناسی خواجوی کرمانی
4-1- مسایل اجتماعی… 79
4-1-1-آداب تشریفاتی… 79
4-1-1-1- آداب سخن گفتن… 79
4-1-1-2- گذشت و عفو.. 80
4-1-1-3- مدارا با مردم. 80
4-1-1-4- آداب سخن گفتن… 81
4-1-1-5- در نکوهش غرور. 82
4-2- آداب معاشرت…. 84
4-2-1- آزار و اذیت دیگران.. 84
4-2-2-وفای به عهد.. 85
4-3- عدالت، امنیت، فرهنگ….. 85
4-3-1-عدالت…. 85
4-3-2-فرهنگ….. 87
4-3-3-امنیت…. 88
4-4-انتقادات و شکایات…. 89
1-4-4- انتقاد از سخت گیری… 89
4-4-2-طبقه صوفی… 90
4-4-3- شکایت از روزگار. 92
4-5-جشن ها. 95
4-6- آداب و رسوم و انگاره های ملی-مذهبی-عرفانی… 96
4-6-1-اصطلاحات عرفانی… 97
4-6-1-1- مُغ.. 98
4-6-1-2- پیر مغان.. 98
4-6-1-3- کوی مغان.. 99
4-6-1-4- دیر مغان.. 99
4-6-1-5- می مغانه. 100
4-6-1-6- مغبچه. 100
4-6-1-7- خرابات…. 100
4-6-1-8- زرتشت و آتشکده. 102
4-6-2 – انگاره های مذهبی… 103
4-6-2-1- دین و دینداری… 103
4-6-2-2-پیامبران در اشعار خواجوی… 106
4-6-2-1-1- آدم (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 106
4-6-2-1-2- نوح (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 107
4-6-2-1-3- ابراهیم خلیلالله (ع) در غزلیّات خواجوی کرمانی… 108
4-6-2-1-6- سلیمان نبی در غزلیّات خواجوی کرمانی… 108
4-7- طنز و هجو.. 109
4-8- لباس و خرقه. 110
4-9- مسایل اخلاقی… 112
4-9-1- قناعت…. 112
4-9-2- نکوهش حرص و طمع.. 112
4-10- مسائل فرهنگی… 113
4-10-1- جایگاه علم، عقل، خرد. 113
4-10-2- جایگاه شعر.. 116
4-10-3- جایگاه موسیقی… 117
4-10-3-1- دستگاه اصفهان.. 119
4-10-3-2- دستگاه راست…. 119
4-10-3-3- فروداشت…. 120
4-11- مسائل سیاسی و اجتماعی… 121
4-11-1- حکمرانی و قدرت…. 121
4-11-2- فقیهان.. 125
4-11-3- زاهدان.. 126
4-11-4- محتسب…. 127
4-11-5- رند.. 127
4-11-5-1- تحلیل شخصیت رند در غزلیّات خواجو کرمانی… 128
4-11- میهن پرستی… 130
4-12- مسایل اقتصادی… 130
4-12-1-پول و دینار. 130
4-12-2- فقر مالی… 133
4-14-واژگان دو وجهی… 133
4-14-1- جنگ و صلح… 133
4-14-2- کفر و دین… 134
4-14-3-مسجد و بتخانه. 134
4-14-4-نام و ننگ….. 135
4-14-5- عشق حقیقی و عشق مجازی… 135
4-15-عقاید و باورهای عامیانه. 137
4-15-1- مهره مار. 137
4-15-2-اژدها. 138
4-15-3- هما. 138
4-15-4-دیگر باورهای عامیانه. 138
4-15-5-جبر گرایی… 140
4-15-6-قمر در عقرب…. 141
4-15-7-نور گرفتن ماه از خورشید.. 141
4-15-8-زحل (کیوان). 142
4-15-9-ضرب المثل ها و تمثیل ها. 142
فصل پنجم: نتیجه گیری
5-1-نتیجه گیری… 146
5-2-منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 149
چکیده
موضوع این پژوهش ادبی، جامعه شناسی غزل خواجوی کرمانی است. تأثیر و تأثر شاعران را در غزل بیشتر میتوان دید، زیرا هر بیت برای خود معنایی مستقل دارد؛ بعلاوهی اینکه در غزل احساسات عمیق و سرشاری پنهان هستند که میتوانند در شاعران یکسان باشند و این باعث تأثیر، تضمین و استقبال می شود. ادبیات نمایندهی زندگی و یک حقیقت اجتماعی است و جامعه شناسی ادبیات در پی شنیدن فریاد روح هنرمند شاعر است. جامعه شناسی همهی مسائل اجتماعی را در بر میگیرد و ادبیات نیز از دل جامعه بر میخیزد سپس پیوند ادبیات با سیاست و اجتماع باعث شناخت کاملی از دیدگاه شاعر میشود. جامعه شناسی ادبیات شاخهای از جامعه شناسی معرفت است که به منظور مفهوم نمودن پیوندهای متن ادبی و جامعه به بررسی اثر ادبی و ساختارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی میپردازد. جامعهشناسی شعر از مباحثی است که در سالهای اخیر بیشتر به آن توجه شده است.
در این سالها، شعر شاعران زیادی از این لحاظ مورد بررسی قرار گرفته ولی غزل خواجوی کرمانی با همهی جایگاه والایی که در ادب فارسی داشته از این حیث مورد بی مهری قرار گرفته است. غزلهای خواجو بیشتر مضامین عرفانی، اندرزی و حکمی را به همراه مضامین عاشقانه مورد توجه قرار داده است و بیثباتی دنیا، رندی و مستی اشاره کرده است.
واژگان کلیدی: خواجوی کرمانی، غزل، جامعهشناسی
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1مقدمه
با همهی شهرت و نفوذ خواجوی کرمانی، شاعر هنرمند زبان فارسی هنوز قدر او چنان که باید شناخته نشده است. علاوه بر بحثهای گوناگونی که دربارهی شاعر صورت گرفته، باز نکتههای ظریفی را در سخن او میتوان جست که قوت قریحه و لطف بیان این شاعر هنرآفرین را بیشتر آشکار میسازد. شعر خواجو از زوایای مختلف میتوان نگاه کرد و آن را ارزیابی نمود و بیگمان هنوز نمیتوان گفت که چنین کاری دربارهی دیوان غزلیات او با کمال انجام شده است. خواجوی کرمانی به بسیاری از شهرها تا نقاط دوردست باختر ایران سفر کرد و در ضمن مدایح خود، سلسلهها و کسانی را که دست سرنوشت یا تصادف به اوج رفعتشان رسانده بود، میستود. رویکرد اجتماعی و جامعهشناسانه به ادبیات شیوهای است که با بهرهگیری از آن میتوان زوایای تاریک و مبهم متون ادبی را آشکار و روشن کرد. توجه به این واقعیت حایز اهمیت است که ادبیات فارسی به خصوص متون ادب کلاسیک تنها جنبه سرگرمی و زیباشناسی ندارد؛ بلکه ایرانیان در طول تاریخ از طریق شعر و به کمک آن میاندیشدند و شعر و ادب فارسی گنجینه تمام اندیشههای ایرانیان در طول تاریخ بوده است. از اینرو ما میتوانیم از طریق بازخوانی متون ادب فارسی، تاریخ اندیشه اجتماعی را در بین ایرانیان شناسایی کنیم و به نگارش درآوریم. البته برای رسیدن به این هدف نباید هیچ یک از متون ادبی را کماهمیّت تلقی کرد؛ چرا که هر یک از متون ادبی عهدهدار بخشی از مسایل مربوط به زندگی اجتماعی مردم است.
بدون شک ادبیات فارسی یک از مهمترین منابع برای شناخت فرهنگ و اجتماع ایران زمین است و شاعران و نویسندگان با پوشاندن لباس ادبی و هنری بر قامت تاریخ، فرهنگ و ادیان، شاهکارهای بینظیری از خود برجای گذاشتهاند. آثاری که هر کدام از آنها آیینه تمام نمای زندگی اجتماعی مردم آن دوران بوده و چون چراغی فروزان، روشنگر تاریکیهای تاریخ است. بررسی دیوان خواجوی کرمانی که اکثریت شعرهای آن غزل میباشد همانند چراغی است که سطوح مختلف اوضاع فرهنگی و سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر را روشن میکند. این پایاننامه در پنج فصل فراهم شده است: فصل اول مربوط به کلیات میباشد که شامل تعریف بیان مسأله، فرضیات تحقیق، سابقه و ضرورت انجام تحقیق و اهداف تحقیق و جنبه ی جدید بودن و نوآوری در تحقیق و روش تحقیق بوده است. فصل دوم به مسائلی مانند معرفی زندگی خواجوی کرمانی، مرشدان خواجو، ممدوحان خواجو، خصوصیات شعر، خواجو و حافظ، سفرها و … پرداخته است.
فصل سوم به جامعهشناسی ادبیات پرداخته است. که بررسی جامعه دوران خواجوی کرمانی پرداخته شده حمله مغول و تیمور مورد بررسی قرار گرفته و نتایج حملات مغولان در جامعه بررسی شده است در ابتدای این فصل به تعریف ادبیات و جامعهشناسی و تعریف جامعهشناسی ادبیات و ویژگیهای آن پرداخته شده است.فصل چهارم به بررسی جامعهشناسی غزل خواجوی کرمانی پرداخته است. فصل پنجم نتیجه گیری است.
1-2 بیان مسئله
جامعهشناسی ادبیات به عنوان یک شاخۀ علمی که در سالهای اخیر بیشتر به آن توجه شده است، افکار اجتماعی، فرهنگی، اخلاقی و. .. شاعران و نویسندگان را مورد بررسی قرار میدهد. افکاری که بیان کنندۀ اوضاع روزگار آنها و آداب و رسوم حاکم بر آن زمان است. شاعر هم یکی از این اعضای جامعه است، که تجارب و آموختههای خویش را به رشتۀ نظم درمیآورد.
خواجو از جمله شاعران پرکار در شعر فارسی است آثار او آمیزهای از نکات اجتماعی، اخلاقی و عرفانی است. با توجه به اینکه خواجو کثیرالسفر بوده است، طبیعی است که میتواند شاخصهای اجتماعی بیشتری در شعر او نمود پیدا کند، از اینرو غزل او قابل بررسی است.
1-3- فرضیههای تحقیق
