چکیده             

 

 

فصل اول : مقدمه و كلیات

 

1

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- پیش گفتار

 

 

3

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2- انواع مالكیت مراتع در گذشته

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3- تاریخجه مرتع و مرتع داری در ایران

 

 

4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4- برخی دلایل عمده تخریب مراتع در ایران

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-1- چرای زود رس دام از مراتع

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-2- چرای بیش از اندازه

 

 

5

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-3- بوته كنی

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-4- لگدكوبی سطح مراتع

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-5- شخم مراتع

 

 

6

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5- اهداف پژوهش

 

 

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5-1- هدف كلی

 

 

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5-2- اهداف فرعی

 

 

8

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5-3- اهداف كاربردی

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-6- پرسش اصلی تحقیق

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-7- فرضیه های تحقیق

 

 

9

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         فصل دوم: مروری بر پژوهش های گذشته

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

 

12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2- منابع داخلی

 

 

12

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-2- منابع خارجی

 

 

18

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-2- جمع بندی نتایج

 

 

20

 

 

 

 

 

 

 

 

 

      فصل سوم : مواد و روش ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3- مقدمه

 

 

23

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-3- مشخصات منطقه مورد مطالعه

 

 

23

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-3- مشخصات آب و هوایی استان فارس

 

 

24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-2-3- بارندگی

 

 

24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1-2-3- درجه حرارت

 

 

24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-1-2-3- باد

 

 

24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-2-3- خاك

 

 

25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-2-3- وضعیت پوشش گیاهی

 

 

25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-3- روش كار

 

 

31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3-3- مشخصات تحقیق

 

 

31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-3-3- زمان نمونه گیری

 

 

31

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-3-3- جامعه آماری و تعداد نمونه

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4-3-3- روش های اندازه گیری تولید مرتع

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4-3-3- روش قطع و توزین

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1-4-3-3- اندازه گیری تولید به روش قطع و توزین

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-1-4-3-3- محاسبه زمان صرف شده صحرایی در روش قطع و توزین

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-4-3-3- روش نمونه گیری مضاعف

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2-4-3-3- اندازه گیری تولید به روش نمونه گیری مضاعف

 

 

32

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-2-4-3-3- زمان صرف شده صحرایی در روش نمونه گیری مضاعف

 

 

33

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-4-3-3- روش آدلاید

 

 

34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-3-4-3- امدازه گیری تولید به روش آدلاید

 

 

34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-3-4-3-3- محاسبه زمان صرف شده صحرایی در روش آدلاید

 

 

34

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4-4-3-3- روش تخمین

 

 

34

 

 

 

 

 

 

1-4-3-3- اندازه گیری تولید به روش تخمین

 

 

34

 

 

 

 

 

 

2-4-4-3-3- محاسبه زمان صرف شده صحرایی در روش تخمین

 

 

34

 

 

 

 

 

 

5-3-3- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

 

 

35

 

 

 

 

 

 

6-3-3- آزمون‌های انجام گرفته

 

 

35

 

 

 

 

 

 

         فصل چهارم: نتایج

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-4- مطالعات توصیفی

 

 

38

 

 

 

 

 

 

1-1-4- فرمول های بدست آمده با استفاده از روش نمونه گیری مضاعف

 

 

38

 

 

 

 

 

 

2-1-4- میزان تولید برآورد شدهسه گونه مورد نظر به چهار روش

 

 

39

 

 

 

 

 

 

2-4- خصوصیات استنباطی

 

 

40

 

 

 

 

 

 

1-2-4- خصوصیات آماری

 

 

40

 

 

 

 

 

 

2-2-4-                       تخمین فاصله ای میانگین جامعه آماری

 

 

40

 

 

 

 

 

 

3-2-4-               آزمون فرض آماری  تفاضل میانگین جامعه آماری()

 

 

42

 

 

 

 

 

 

1-3-2-4- نتایج آزمون  t-test گونه گون

 

 

42

 

 

 

 

 

 

2-3-2-4- نتایج آزمون  t-test گونه ابنوس

 

 

46

 

 

 

 

 

 

3-3-2-4- نتایج آزمون  t-test گونه پیچك

 

 

49

 

 

 

 

 

 

  فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-5- نتایج حاصل از مقایسه میانگین چهار روش اندازه گیری تولید مراتع

 

 

55

 

 

 

 

 

 

2-5- اندازه گیری تولید گونه گون

 

 

55

 

 

 

 

 

 

1-2-5- نتایج حاصل از مقایسه چهار روش اندازه گیری تولید در گونه گون

 

 

55

 

 

 

 

 

 

2-2-5- نتایج حاصل از مقایسه زمانی روش های اندازه گیری تولید در گونه گون

 

 

56

 

 

 

 

 

 

3-5- اندازه گیری تولید گونه ابنوس

 

 

56

 

 

 

 

 

 

1-3-5- نتایج حاصل از مقایسه چهار روش اندازه گیری تولید در گونه ابنوس

 

 

56

 

 

 

 

 

 

2-3-5- نتایج حاصل از مقایسه زمانی روش های اندازه گیری تولید در گونه ابنوس

 

 

57

 

 

 

 

 

 

4-5- اندازه گیری تولید گونه پیچك

 

 

58

 

 

 

 

 

 

1-4-5- نتایج حاصل از مقایسه چهار روش اندازه گیری تولید در گونه پیچك

 

 

58

 

 

 

 

 

 

2-4-5- نتایج حاصل از مقایسه زمانی روش های اندازه گیری تولید در گونه پیچك

 

 

58

 

 

 

 

 

 

5-5- نتیجه گیری

 

 

59

 

 

 

 

 

 

6-5- پیشنهادات

 

 

60

 

 

 

 

 

 

منابع

 

 

 

 

 

 

 

 

 

منابع فارسی

 

 

62

 

 

 

 

 

 

منابع انگلیسی

 

 

64

 

 

چكیده

 

بشر از گذشته های دور برای نجات و رهایی خود از چالش كمبود غذا در برابر ازدیاد جمعیت و جهت چاره جویی، به منابع طبیعی روی آورد كه این چاره جویی با استفاده ناصحیح و بیش از حد از منابع طبیعی همراه گردید. بخش عمده ای از منابع طبیعی بخصوص در كشور ما را مراتع تشكیل داده اند. در عرصه مراتع اندازه گیری و یا برآورد تولید علوفه از ضروریات محسوب می گردد و اهمیت آگاهی از میزان تولید علوفه در مدیریت مراتع باعث شده كه كارشناسان همواره در جست و جوی شیوه های مناسب اندازه گیری این عامل باشند. هدف از انجام این تحقیق تعیین روش اندازه گیری تولید گیاهان بوته ای از لحاظ دقت، سرعت و سهولت بكارگیری و نیز هزینه اندازه گیری، در شهرستان شیراز بوسیله مقایسه چهار روش نمونه گیری مضاعف، آدلاید، تخمین و قطع- توزین به عنوان شاهد می باشد. در این تحقیق میزان تولید سه گونه پیچك  Convolvulus fraticosus))، ابنوس((Ebenus stellata و گون Astragalus cemirenus)) با استفاده از چهار روش ذكرشده اندازه گیری گردید برای مقایسه شاخص های مورد نظر در تیمارهای فوق از آزمون T-Test و نرم افزار آماری SPSS استفاده گردید. مقایسه روش های اندازه گیری تولید در گونه گون حاكی از آن بوده كه سه روش تخمین، نمونه گیری مضاعف و آدلاید با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی داری می باشند (p<0.01 و p<0.05) و هیچ كدام از سه روش ذكر شده نمی تواند جایگزین روش قطع- توزین گردد و مقایسه روش ها در گونه های ابنوس و پیچك حاكی از آن است كه روش آدلاید با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی دار می باشد و روش های نمونه گیری مضاعف و تخمین با روش قطع- توزین دارای اختلاف آماری معنی دار نمی باشد(p>0.01  و p>0.05) و این  روش ها می تواند جایگزین روش قطع- توزین در این گونه های مرتعی گردد. نتایج حاصل از مقایسه زمان صرف شده جهت اندازه گیری تولید در چهار روش در سه گونه مرتعی حاكی از آن است كه اندازه گیری تولید به ترتیب در روش قطع- توزین، آدلاید،‌نمونه گیری مضاعف و تخمین نیاز به صرف زمان بیشتری داشته اند.

 

كلمات كلیدی: تولید علوفه،  روش قطع- توزین، روش نمونه گیری مضاعف، روش آدلاید، روش تخمین

 

1-1- پیش گفتار

 

بشر از گذشته های دور برای نجات و رهایی خود از چالش كمبود غذا در برابر ازدیاد جمعیت و جهت چاره جویی، به منابع طبیعی روی آورد كه این چاره جویی با استفاده ناصحیح وبیش از حد از منابع طبیعی همراه گردید. بخش عمده ای از منابع طبیعی بخصوص در كشور ما را مراتع تشكیل داده اند به همین لحاظ و نظر به اهمیت مراتع مملكت در تامین غذای دام، نگهداری خاك و تامین آب، ضرورت دارد بیش از آن چه تا بحال بدان توجه شده است مورد دقت و مراقبت قرار گیرد. مراتع و چراگاه های كشور كه امروزه مورد استفاده قرار می گیرد در اثر چرای بی رویه، چرای خارج از فصل بویژه پیش چرا، عدم رعایت ظرفیت چرا، عدم تناسب دام با میزان و نوع علوفه ی تولیدی و عدم وجود تناوب و غیره موجب گردیده كه فرصت رشد و نمو از گیاهان مراتع سلب گردیده و اجازه ندهد كه گیاهان بطور طبیعی یا به خودی خود تكثیر نموده و تجدیدحیات نمایند. عدم تكثیر و تجدید حیات طبیعی، به تدریج از جمعیت گونه های خوشخوراك جوامع گیاهی یك منطقه كاسته و زمینه توسعه و رشد و نمو بیشتر نباتات غیر خوشخوراك را فراهم می آورد. حاصل این بی نظمی مراتعی خواهد بود كه اكثریت یا تمامی نباتات آن غیر خوشخوراك و یا حتی مهاجم و سمی می باشد و نهایتا جز خسارت و تلفات، برای دامدار و مرتعدار نتیجه دیگری در پی نخواهد داشت.

 

 

1-10-6- ضرورت غنی سازی غذاها باجوانه گندم…………………………………………………………………….. 16

 

2- بررسی منابع………………………………………………………………………………………………….. 18

 

2-1- مروری بر تحقیقات انجام شده در رابطه با جوانه گندم…………………………………………………………. 19

 

2-2- مروری بر تحقیقات انجام شده در زمینه غنی سازی مواد غذایی………………………………………………. 22

 

3- مواد و روشها………………………………………………………………………………………………………………… 24

 

3-1- مواد مورد استفاده………………………………………………………………………………………………………. 24

 

3-1-1- مواد اولیه…………………………………………………………………………………………………………….. 24

 

3-1-2- مواد شیمیایی و محیطهای کشت مورد استفاده………………………………………………………………… 24

 

3-1-3- لوازم آزمایشگاهی…………………………………………………………………………………………………. 24

 

3-2- محل انجام پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 25

 

3-3- مراحل انجام پژوهش………………………………………………………………………………………………….. 25

 

3-4- نمونه‌برداری…………………………………………………………………………………………………………….. 26

 

3-5 آزمایشهای مربوط به ماست حاوی جوانه گندم…………………………………………………………………….. 26

 

3-5-1 آزمایشهای فیزیکی شیمیایی ماست حاوی جوانه گندم……………………………………………………….. 26

 

3-5-1-1 اندازه گیری pH………………………………………………………………………………………………… 26

 

3-5-1-2 اندازه گیری اسیدیته……………………………………………………………………………………………… 27

 

3-5-1-3 اندازه گیری ماده خشک……………………………………………………………………………………….. 27

 

3-5-1-4 اندازه گیری چربی………………………………………………………………………………………………. 28

 

3-5-1-5 اندازه گیری پروتئین…………………………………………………………………………………………….. 28

 

3-5-2 آزمایشهای میکروبی ماست………………………………………………………………………………………… 28

 

3-5-2-1 شمارش استرپتوکوکوس ترموفیلوس…………………………………………………………………………. 29

 

3-5-2-2 شمارش لاکتوباسیلوس بولگاریکوس………………………………………………………………………… 29

 

 

3-5-2-3 شمارش کپک و مخمر…………………………………………………………………………………………. 29

 

3-5-3 آزمونهای خواص بافتی……………………………………………………………………………………………… 29

 

3-5-3-1 ارزیابی سینرسیس……………………………………………………………………………………………….. 29

 

3-5-3-2 اندازه گیری ویسکوزیته…………………………………………………………………………………………. 29

 

3-5-4 ارزیابی ویژگی های حسی ماست…………………………………………………………………………………. 30

 

3-6- مدل آماری مورد استفاده……………………………………………………………………………………………… 32

 

4- نتایج و بحث………………………………………………………………………………………………………………… 34

 

4-1- ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی و بافتی………………………………………………………………………………. 36

 

4-1-1- بررسی تغییرات پروتئین…………………………………………………………………………………………… 36

 

4-1-2- بررسی تغییرات ماده خشک……………………………………………………………………………………… 36

 

4-1-3- بررسی تغییرات ویسکوزیته………………………………………………………………………………………. 37

 

4-1-4- بررسی تغییرات pH………………………………………………………………………………………………. 38

 

4-1-5- بررسی تغییرات اسیدیته…………………………………………………………………………………………… 39

 

4-1-6- بررسی تغییرات سینرزیس………………………………………………………………………………………… 40

 

4-1-6- بررسی تغییرات رطوبت…………………………………………………………………………………………… 41

 

4-2- ویژگیهای میکروبیولوژیکی………………………………………………………………………………………….. 42

 

4-2-1 تاثیر تیمار و زمان نگهداری بر شمارش لاکتوباسیلوس بولگاریوس………………………………………… 44

 

4-3-2- تاثیر تیمار و زمان نگهداری بر شمارش استرپتوکوکوس ترموفیلوس…………………………………….. 45

 

4-3-3- تاثیر تیمار و زمان نگهداری بر شمارش کپک و مخمر……………………………………………………… 46

 

4-4- ارزیابی پارامترهای حسی………………………………………………………………………………………. 46

 

 

2 -5- ابعاد کمی بهره­برداری­های دهقانی در گیلان………………………………………………………………………………. 20

 

2-6- خلاصه­ای از قانون و آیین­نامه­ی اجرایی جلوگیری از خرد شدن اراضی کشاورزی و ایجاد قطعات                 

 

 مناسب اقتصادی مصوب1385 …………………………………………………………………………………  23

 

2-7- طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیزاری………………………………………………………………………………………. 25

 

2-7-1- مطالعات تفضیلی………………………………………………………………………………………………………………….. 25

 

2-7-1-1- (مطالعات فاز یک)…………………………………………………………………………………………………………… 25

 

2-7-1-2- مطالعات فاز دو……………………………………………………………………………………………………………….. 26

 

2-7-1-2-1- انجام مطالعات پایه………………………………………………………………………………………………………. 26

 

 2-7-1-2-2- تهیه نقشه­های مورد نیاز………………………………………………………………………………………………. 26

 

2-7-1-2-3- مرحله طراحی…………………………………………………………………………………………………………….. 27

 

2-7-1-2-4- مرحله اجرا…………………………………………………………………………………………………………………. 27

 

2-8- تجربه­ی سایر کشورها در زمینه یکپارچه سازی اراضی…………………………………………………………………. 27

 

2-9- مروری بر تحقیقات صورت گرفته در ایران…………………………………………………………………………………. 30

 

2-10- چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… 35

 

فصل سوم(مواد و روشها)……………………………………………………………………………………………………… 39

 

3-1 – موقعیت جغرافیای استان گیلان…………………………………………………………………………..40

 

3-2- روند اجرای طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری در غرب استان گیلان ……………………………………..41

 

آستارا …………………………………………………………………………………………………………………………. 42

 

تالش………………………………………………………………………………………………………………………………43

 

رضوانشهر………………………………………………………………………………………………………………………..45

 

ماسال……………………………………………………………………………………………………………………..46

 

صومعه سرا………………………………………………………………………………………………………………..46

 

فومن…………………………………………………………………………………………………………………………….47

 

شفت……………………………………………………………………………………………………………………………48

 

بندر انزلی…………………………………………………………………………………………………………………49

 

3-3- روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………. 51

 

3-4- جامعه آماری و روش نمونه­گیری……………………………………………………………………………………………….. 51

 

3-5 – ابزار تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 51

 

 

3-6- روش­های آماری و تجزیه و تحلیل داده­ها …………………………………………………………………………………..52

 

فصل چهارم(تجزیه و تحلیل داده­ها ویافته­های تحقیق)……………………………………………… 54

 

4-1- یافته های تحقیق ……………………………………………………………………………………….. 55

 

4-2- رتبه بندی عوامل پیش برنده در طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری غرب استان گیلان…………… 57

 

4-3- رتبه بندی عوامل بازدارنده طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری غرب استان گیلان………………….. 59

 

4-4- ئتحلیل عاملی مؤلفه های عوامل پیش برنده در فرایند طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری………… 61

 

4-5- تحلیل عاملی مؤلفه های عوامل بازدارنده در فرایند طرح تجهیز و نوسازی اراضی شالیکاری……………. 64

 

فصل پنجم(بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادات)……………………………………………………. 67

 

5-1- خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………………. 68

 

5-2- یافته­های تحقیق……………………………………………………………………………………………… 70

 

5-3- نتایج توصیفی …………………………………………………………………………………………… 70

 

5-4- ویژگی­های فردی……………………………………………………………………………………….. 70

 

5-5- تحلیل عاملی……………………………………………………………………………………… 71

 

5-6- رتبه بندی عوامل پیش برنده……………………………………………………………………….. 71

 

5-7- رتبه بندی عوامل بازدارنده …………………………………………………………………………….. 71

 

5-8- تحلیل عاملی مؤلفه های عوامل پیش برنده در فرایند طرح تجهیز ونوسازی اراضی…………………………. 72

 

5-9- تحلیل عاملی مؤلفه های عوامل بازدارنده در فرایند طرح تجهیز و نوسازی اراضی………………………….. 72

 

5-10- بحث و نتیجه گیری ………………………………………………………………………………….72

 

5-11- پیشنهادات………………………………………………………………………………………………… 74

 

5-12- پیشنهادهای تحقیقات آتی…………………………………………………………………… 75

 

منابع و مأخذ………………………………………………………………………………………………… 76

 

مقدمه

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

33

 

 

 

 

 

 

 

  38

 

2-6- تجزیه آماری   39

 

 

 

 

 

از مراتع و مزارع استان کرمان   41

 

در منطقه کرمان   41

 

3-3- توصیف مختصر ویژگی‌های ریخت‌شناسی و پراكنش گونه‌های جمع‌آوری شده   42

 

روی گیاهان میزبان مختلف   52

 

در مراحل مختلف رشدی گیاهان میزبان   56

 

روی شش گونه گیاه میزبان   60

 

روی شش گونه گیاه میزبان   60

 

در بین گیاهان میزبان   61

 

در منطقه كرمان   63

 

67

 

 

  70

 

 

 

در منطقه کرمان   71

 

روی گیاهان میزبان مختلف   72

 

در منطقه كرمان   77

 

80

 

5-

 

 

 

مقدمه و مروری بر تحقیقات گذشته

 

1-1- مقدمه

 

گیاهان متعلق به تیره آفتاب‌گردان‌ها[1]، دارای گونه‌های متنوعی هستند که تعدادی از آن­هابه عنوان علف‌های هرز مزارع و مراتع، تعدادی به عنوان گیاهان دارویی و تعدادی نیز جزو محصولات زراعی هستند (نصیرزاده و همکاران، 1384). یکی از جنس­های مهم این تیره که به عنوان علف هرز مطرح
می­باشد، جنس Onopordun یا خارپنبه است که حدود 50 گونه از گیاهان این تیره را دربرمی­گیرد (برایس و همکاران[2]، 1990). گونه‌های جنسOnopordun  و Centaurea (سوبحین و فورناصری[3]، 1994) فقط توسط بذر تکثیر می­یابند. از جنس Centaurea گونه Centaurea solstitialis L. یا گل ستاره­ای زرد از علف­های هرز مهم در مزارع و مراتع می‌باشد (گروپ و همکاران[4]، 1990؛ شلی و همکاران[5]، 1998؛ دی توماسو[6]، 2005). گونه‌های مختلف علف‌های هرز از جنس Onopordun مثل خارپنبه اغلب در اراضی بایر، حاشیه نهرها و رودخانه‌ها، کنار جاده‌ها، مراتع، چراگاه‌ها و اراضی کشاورزی مختلف به ویژه مزارع غلات می‌رویند (دوی[7]، 1991). رشد این علف‌های هرز در مراتع سبب کاهش تولید علوفه در این اراضی شده و نیز بهره‌برداری از آنها را جهت پرورش دام محدود می‌کند. تراکم زیاد علف‌های هرز خاردار در مراتع مانند یک سد طبیعی مانع از جابجایی احشام شده و دسترسی آنها به منابع غذایی جدید و آب را با مشکل مواجه می‌كند. همچنین كشاورزان به دلیل خاردار بودن برگ و ساقه‌های این گیاهان با مشکلات زیادی در کشاورزی و دامپروری مواجه می‌شوند (سیندل[8]، 1991).

 

جنس‌های دیگری از گیاهان تیره Asteraceae مانندEchinops  دارای گونه‌هایی هستند كه به عنوان گیاه دارویی مطرح بوده و در درمان بسیاری از بیماری‌های تنفسی و تشنج‌ها كاربرد دارند (زرگری، 1370).

 

برخی از گونه­های این جنس به عنوان گیاه تزئینی در باغبانی نیز كاربرد دارند اما، بیشتر به جنبه‌های دارویی آنها توجه می‌شود (دالیا و همکاران[9]، 2006).

 

به طور کلی علف‌های هرز گیاهان ناخواسته و نامطلوبی هستند که با رقابت در بهره‌برداری انسان از منابع آب و خاک تاثیر منفی روی رفاه و آسایش انسان می‌گذارند. اگرچه علف‌کش‌ها نقش مهم و موثری در كاهش تراكم علف‌های هرز و جلوگیری از خسارت آنها در کشاورزی و مرتعداری دارند، با این حال كاربرد علف‌کش‌ها نگرانی‌ها در مورد ایمن بودن مواد غذایی تولید شده و آلودگی محیط زیست را افزایش داده است و همچنین سبب شده است که کارشناسان کنترل علف‌های هرز به کاربرد روش‌های جایگزین برای كنترل علف‌های هرز روی آورند. به عنوان مثال علف‌هرزC. solstitialis  با تراكم بالا در چراگاه‌ها و مراتع، تاکستان‌ها و سایر زیستگاه‌ها بخصوص در غرب ایالت متحده آمریکا مشاهده می‌شود؛ به طوری‌که در کالیفرنیا سطح آلودگی به این علف هرز از 48/0 میلیون هکتار در سال 1958 به 2/3 میلیون هکتار در سال 1985 رسید (مدوکس و همکاران[10]، 1985). از آنجا که کنترل شیمیایی در سطوح وسیع باعث آلودگی محیط زیست می‌شود، لذا برای کنترل این علف هرز در سطح وسیع از عوامل بیوكنترل استفاده می‌شود (سوبحین و فورناصری، 1994). با توجه به اینكه این علف هرز فقط توسط بذر تکثیر می‌شود، لذا حشرات بذرخوار از عوامل بیوكنترل مطلوب این علف هرز هستند (سوبحین و فورناصری، 1994).

 

 

2-6-1-1-1- رنگ­های طبیعی……………………………………………..21

 

2-6-1-1-2-رنگ­های مشابه طبیعی………………………..24

 

2-6-1-1-3-رنگ­های شیمیایی یا سنتیک(مصنوعی)…………………………….24

 

2-6-1-2- پانسیو 4-آر………………………………………………………………………25

 

فصل سوم: مواد و روش­ها

 

3-1- مقدمه  …………………………………………..27

 

3-2- تجهیزات آزمایشگاهی………………………………………………………………27

 

3-2-1- مخزن بالا­دست  ………………………………………………………..27

 

3-2-2- مخزن پایین­دست……………………………………………………..28

 

3-2-3- ستون خاک…………………………………………………………28

 

3-2-4- تابلو پیزومتری  …………………………………………………………29

 

3-2-5- تجهیزات اسپکتروفتومتری………………………………………………………29

 

3-3- نمونه خاک­های مورد آزمایش……………………………………………………………….30

 

3-3-1- آزمایش دانه بندی مصالح…………………………………………………31

 

3-3-2- مشخصات فیزیکی خاک­های مورد استفاده………………………………………………32

 

3-3-3- تعیین قطر متوسط ذرات   ……………………………………………………………32

 

3-3-4- تعیین تخلخل ذرات خاک  …………………………………………………….32

 

3-3-5- تعیین هدایت هیدرولیکی خاک  …………………………………………………………..33

 

3-4- ردیاب­های رنگی مورد استفاده در این پژوهش……………………………………..33

 

3-4-1- رنگ پانسیو 4-آر……………………………………………………………..33

 

3-4-1-1- طیف مربوط به رنگ پانسیو 4-آر…………………………………………….33

 

3-4-1-2- رسم منحنی کالیبراسیون رنگ پانسیو 4-آر…………………………………………..33

 

3-4-2- رنگ ویولت کوواسول……………………………………………………34

 

3-4-2-1-طیف مربوط به رنگ ویولت کوواسول……………………………………….. 34

 

3-4-2-2- رسم منحنی کالیبراسیون رنگ ویولت کوواسول…………………………..34

 

3-5- اجرای آزمایش­ها   ………………………………………………………………36

 

3-5-1- آزمایش جذب ماده رنگی در نمونه خاک…………………………….36

 

3-5-2- اجرای آزمایش ردیابی……………………………………………………………36

 

3-6- بازیابی جرم ردیاب­ها……………………………………………………..37

 

3-7- مدل­سازی عددی جریان و ردیاب  ………………………………………37

 

3-7-1- معرفی مدل Seep/w…………………………………………………………………37

 

3-7-1-1- مراحل مدل­سازی در Seep/w  ………………………………….38

 

3-7-2- معرفی مدل Ctran/w…………………………………………………….38

 

3-7-3- معادله حاکم و شرایط مرزی……………………………………………….38

 

3-7-3-1-نحوه محاسبه ضریب انتشار طولی…………………………………….39

 

3-7-4- اجرای مدل عددی………………………………………………………………………..39

 

فصل چهارم: بحث و نتایج

 

4-1- مقدمه……………………………………………………………………………40

 

4-2- نتایج آزمایش جذب ماده رنگی در نمونه خاک……………………………………40

 

4-3- نتایج آزمایش­های ردیابی……………………………………………………………………….40

 

 

4-3-1- نتایج بازیابی ماده ردیاب پانسیو4-آر …………………………………………….40

 

4-3-1-1- نتایج بازیابی پانسیو 4-آر برای خاک ریز دانه(FS)………………………………41

 

4-3-1-2- نتایج بازیابی پانسیو 4-آر برای خاک درشت دانه(CS)………………………41

 

4-3-1-3- نتایج بازیابی پانسیو 4-آر برای خاک ترکیبی (MS)……………………………42

 

4-3-2- منحنی­های رخنه برداشت شده پانسیو4-آر………………………42  

 

4-3-2-1- منحنی­های رخنه برداشت شده در خاک ریزدانه با ماده رنگی پانسیو 4-آر………………………………………..42

 

4-3-2-2- منحنی های رخنه برداشت شده در خاک درشت دانه با ماده رنگی پانسیو 4-آر………………………………..46

 

4-3-2-3- منحنی­های رخنه برداشت شده در خاک ترکیبی با ماده رنگی پانسیو 4-آر……………………………………….49

 

4-3-2-4- ضریب انتشار طولی پانسیو 4-آر…………………………………………………53

 

4-3-3- نتایج بازیابی ماده ردیاب ویولت کوواسول………………..53      

 

4-3-3-1- نتایج بازیابی ویولت کوواسول برای خاک ریزدانه………………………………………….53       

 

4-3-3-2- نتایج بازیابی ویولت کوواسول برای خاک درشت دانه…………………………….53        

 

4-3-3-3- نتایج بازیابی ویولت کوواسول برای خاک ترکیبی……………………………………….54        

 

4-3-4- منحنی­های رخنه برداشت شده برای ویولت کوواسول…………………………..54         

 

4-3-4-1- منحنی­های رخنه برای خاک ریزدانه با ماده رنگی ویولت کوواسول…………………………………………………….54           

 

4-3-4-2- منحنی­های رخنه برای خاک درشت دانه با ماده رنگی ویولت کوواسول……………………………………………..58

 

4-3-4-3- منحنی­های رخنه برای خاک ترکیبی با ماده رنگی ویولت کوواسول……………………………………………………61           

 

4-3-4-4- ضریب انتشار طولی ویولت کوواسول…………………………………………………………….64      

 

4-4- نتایج مدل­سازی با Ctran/w…………………………………………………………64

 

4-4-1- نتایج مدل­سازی ردیاب پانسیو 4-آر……………………………………………………….64     

 

4-4-1-1- نتایج مدل­سازی ردیاب پانسیو 4-آر در خاک ریزدانه…………………………………….64        

 

4-4-1-2- نتایج مدل­سازی ردیاب پانسیو 4-آر در خاک درشت دانه……………………………………………………………………67         

 

4-4-1-3- نتایج مدل­سازی ردیاب پونسیو 4-آر در خاک ترکیبی…………………………………………………………………………70

 

4-4-2- نتایج مدلسازی ردیاب ویولت کوواسول……………………………………………..73

 

4-4-2-1- نتایج مدل­سازی ردیاب ویولت کوواسول در خاک ریزدانه…………………………………………………………………….73

 

4-4-2-2- نتایج مدل­سازی ردیاب ویولت کوواسول در خاک درشت دانه……………………………………………………………..76

 

4-4-2-3- نتایج مدل­سازی ردیاب ویولت کوواسول در خاک ترکیبی……………………………………………………………………79

 

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهاد ها

 

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………..82

 

5-2- نتایج کلی…………………………………………………………………………………..82

 

5-3- پیشنهادها……………………………………………………………………………………….83

 

فهرست منابع…………………………………………………………………………84

 

– مقدمه

 

امروزه ردیابی در مسائل آب و خاک در مقایسه با گذشته كاربردی بسیار گسترده­تر یافته است. بررسی ارتباط هیدرولیكی و ویژگی­های هیدرودینامیكی سفره­های آب زیرزمینی، ارزیابی منشاء و گسترش آلودگی از مهم­ترین كاربردهای این روش هستند. در كشور ما نیز همگام با فرآیند توسعه و با رشد فزآینده صنعت سدسازی و مطالعات منابع آب و خاک در حوضه­های گوناگون، روش ردیابی در  آب­های سطحی و زیر سطحی نیز افزایش یافته است.

 

در گذشته كاربرد عمده ردیاب­ها در آب­های زیرزمینی در پی بردن به مواردی همچون جهت، مسیر، سرعت و زمان عبور آب بوده است. امروزه با توجه به روند رو به افزایش آلودگی منابع آب­های سطحی و زیرزمینی، افزون بر موارد فوق مواردی همچون پخشیدگی و انتقال آلاینده­ها نیز مورد توجه می­باشد. به منظور شناخت و حفاظت كیفی منابع آب داشتن اطلاعات دقیق از رفتار مواد آلاینده در درون این سیستم ضروری است كه به كمك روش­های ردیابی می توان این رفتار را تا حدود زیادی شبیه سازی نمود.

 

1-2- کلیات پژوهش

 

آزمایش­های ردیابی از جمله روش­های تكمیلی است كه در مراحل پایانی مطالعات سیستماتیك منابع آب و خاک و ژئوتكنیك به كار می­رود. در این مطالعات با توجه به گسترش منطقه مورد مطالعه ممکن است از ایزوتوپ­های محیطی و ردیاب­های مصنوعی (شیمیایی، رنگی) استفاده شود. باید توجه داشت اگر عملیات ردیابی مطابق دستورالعمل و با رعایت احتیاط­های لازم انجام نگیرد،  نه تنها مفید نبوده، بلكه نتایج گمراه­كننده­ای را نیز بدنبال خواهد داشت (بی­نام، 1388).

 

مطالعات ردیابی آب­های زیرزمینی همیشه بعد از انجام مطالعات كلاسیك هیدروژئولوژی و انجام بررسی­های ژئوفیزیكی و ژئوتكنیكی معمول انجام می­پذیرد، همچنین به كارگیری ردیاب­ها در منابع آب و خاک براساس ویژگی‌های محیط و خصوصیات ردیاب صورت می­گیرد. گاهی اوقات خصوصیات هیدرولوژیکی مکان مورد استفاده محدودیت­هایی را برای استفاده از برخی ردیاب­ها به وجود می­آورد. افزون بر ویژگی­های فوق عوامل دیگری مانند اثرات فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیكی نیز ممكن است بر نتایج ردیابی تأثیرگذار باشد.

 

در مناطق خشک و نیمه خشک منابع آبی با کیفیت مطلوب کمیاب هستند و این منابع بیشتر به تأمین آب شهری اختصاص داده شده اند .به همین دلیل در این مناطق ممکن است به مصرف آب­های زیرزمینی با کیفیت کم، پساب زهکشی و دیگر پساب­ها روی آورده شود (بلتران[1]،1999). کاربرد پساب­ها در مزارع ممکن است منجر به بهبود و پایداری تولیدات کشاورزی شود. در عین حال، آبیاری با پساب می­تواند خطراتی برای تولیدات و محیط خاک داشته باشد.کمبود آب در مناطق خشک و نیمه خشک ممکن است خطر شوری خاک را در این مناطق تشدید کند. زیرا آب کافی برای آبشویی نمک وجود ندارد. کیفیت پایین آب­ها و پساب­های در دسترس در این مناطق خطر فوق را باز هم شدت می­بخشد. بنابراین به منظور جلوگیری از شوری ثانویه خاک به علت آبیاری با آب با غلظت نمک بالا، نمک­های اضافه شده باید به خارج از ناحیه بالایی ریشه که در جذب آب و مواد غذایی فعا ل­تر است، شسته شوند. نمک­های حل شده در آب نفوذ عمقی یافته می­تواند در قسمت­های عمیق تر خاک تجمع یابد و از طریق زهکشی طبیعی یا سیستم­های زهکشی زیر سطحی تخلیه شود (بلتران، 1999).

 

با توجه به محدودیت منابع آبی در مناطق خشك و نیمه خشك، علیرغم مسئله شوری استفاده از منابع آبی با كیفیت پایین­تر امری لازم است ولی باید ضمن استفاده از منابع آبی با كیفیت پایین به آلودگی محیط زیست و حركت املاح و مواد شیمیایی در خاك و مسئله­ی شوری خاك توجه شود و امر فوق جزء با اعمال مدیریت آبیاری صحیح امكان پذیر نمی­باشد. مدیریت آبیاری می­تواند نقش مهمی درحركت املاح و آلاینده­ها به اعماق خاك و به طرف آب­های زیرزمینی و همچنین نقش مهمی در شوری خاك بویژه درناحیه توسعه ریشه­ی گیاهان داشته باشد، بهترین مدیریت آبیاری باید مقدار شوری در آب آبیاری، درخاك و در ناحیه ریشه­ی گیاهان و حركت آلاینده­ها به طرف آب­های زیرزمینی را در نظر بگیرد (ذکری[2]، ۲۰۰۵).

 

باتوجه به مطالب فوق بررسی حركت املاح درخاك از لحاظ اقتصادی، اكولوژیکی و سلامتی محیط زیست  امری اجتناب ناپذیر است. بنابراین حرکت آب و املاح در خاک از سال­های پیش مورد توجه بوده است. این مسئله توجه بسیاری از پژوهش­های دانشگاهی را درچند دهه­ی اخیر به خود جلب نموده است و اما از دهه­ی پنجاه قرن بیستم بطور جدی به آن پرداخته شده است. پژوهش در این خصوص در دو دهه­ی اخیر به عنوان یکی از مباحث قابل توجه مطرح بوده به طوری که اخیرًا حجم زیادی از مطالعات در زمینه­ خاکشناسی را به خود اختصاص داده است.

 

در بیشتر مطالعات انجام شده درمورد حركت املاح و شبیه سازی آن با استفاده از مدل به عناصر سنگین از قبیل كادمیم و سرب و حركت آفتكش­ها و علفكش­ها درخاك پرداخته شده است. این تركیبات درخاك در معرض پدیده های تولید و تخریب و رسوب وجذب سطحی كلوئیدهای خاك قرار می­گیرند. در مطالعات دیگر به بررسی حركت آنیون­ها درخاك، كه كمتر در معرض پدیده های تولید و تخریب درخاك هستند و سریع­تر همراه آب درخاك حركت می­كنند به ویژه كلر و برم پرداخته شده است.  از برماید به دلیل پایین بودن مقدار زمینه آن در خاک مناطق خشک و نیمه خشک نسبت به کلر، غیر فعال بودن در خاک و سادگی تعیین غلظت آن در خاک بیشتر استفاده می­شود.