فصل چهارم- تجزیه وتحلیل یافته‌های تحقیق

 

بخش اول. 17

 

مقدمه. 18

 

4-1معرفی کارکردهای نور. 21

 

4-1-1 تعریف نور. 21

 

4-1-2 نور از نظر علمی.. 21

 

ادامه فهرست مطالب

 

عنوان ………………………………صفحه

 

4-1-3 اهمیت مبحث نور. 23

 

4-1-4 نور در قرآن و حدیث… 23

 

4-1-5 قداست نور. 24

 

4-1-6 خداوند، نورالانوار. 25

 

4-1-7 حقیقت محمدیه. 26

 

4-1-8 نور و وجود. 27

 

4-1-9 نور و زیبایی.. 28

 

4-1-10 نور، نماد وجود است و ظلمت، نماد عدم. 29

 

4-1-11 نور و جمال انسانی.. 31

 

4-1-12 هنر نسبت كامل انسان با خداوند و حقیقت… 32

 

بخش دوم. 33

 

4-2-1 نور و سیر به باطن.. 34

 

4-2-2 توحید. 36

 

4-2-3 نور عرفان و هنر اسلامی.. 37

 

4-2-4 نور و رنگ در هنر اسلامی.. 41

 

4-2-5 جایگاه نور در فرهنگ ایرانی و هنرهای اسلامی.. 43

 

4-2-6 آداب معنوی و سمبلیسم در هنر اسلامی.. 45

 

4-2-7 رنگ و نور و طریقت تعلیم نقاشی در عصر اسلامی.. 51

 

4-2-8 جهان رنگ‌ها و انسان. 54

 

4-2-9 مفهوم فضا در نگارگری ایرانی.. 61

 

4-2-10 اهمیت فضای خالی در هنر اسلامی.. 66

 

4-2-11 انسان نورانی در نگارگری ایرانی.. 69

 

4-2-12 تجلی و تجسم نور در نگارگری ایران. 72

 

ادامه فهرست مطالب

 

عنوان …………………………………….صفحه

 

بخش سوم. 78

 

4-3-1شهاب‌الدین سهروردی.. 79

 

4-3-2 نجم‌الدین كبرا 80

 

4-3-3 علاءالدوله سمنانی.. 83

 

4-3-4 شیخ محمد لاهیجی.. 86

 

بخش چهارم. 88

 

مقدمه. 89

 

 

4-4-1 آئین مانی.. 91

 

4-4-2 گسترس مانویت… 95

 

4-4-3 مانی و باور فلسفی.. 98

 

4-4-4 نگارگری مانوی.. 99

 

4-4-5 سغد پیش از اسلام (قرن‌های7 و 8میلادی) 107

 

4-4-6 رابطه‌ی نور ورنگ طلایی در هنر مانوی.. 111

 

4-4-7 كاربرد رنگ طلایی در ایران باستان. 112

 

4-4-8 مفهوم نور در آرا مانوی.. 112

 

4-4-9 رنگ در آثار مانویان. 113

 

4-4-10 تجلی نور و رنگ طلایی در آثار مانوی.. 114

 

فصل پنجم- نتیجه‌گیری

 

5-1 نتیجه‌گیری.. 126

 

منابع. 127

 

مقدمه

 

سرعت دقیق نور ۲۹۹۷۹۲۴۵۸ متر در ثانیه است.

 

یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (سوره­ی سجده، آیه­ی ۵)

 

«خدا مسائل زمین را از فـضا اداره می­کند و بعدها (اوامر وی) در شبانه­روز معادل هزارسالی که شما می شمارید بطور زیگزاگی بطرف وی بر می­گردد».

 

آیه می­گوید: که اوامر خدا در روز به اندازه هزارسالی که ما می­شماریم به­طرف خدا حرکت می­کند. منظور آیه از سالی که ما (مسلمانان) می­شماریم سال قمری است که مربوط به گردش ماه بدور زمین است. ماه در هر سال 12بار دور زمین می­گردد و در هر 1000سال 14700بار. مسافتی که ماه در 14700 بار گردش خود بدور زمین طی می­کند 2583134723 کیلومتر است. یعنی اوامر خدا در یک شبانه­روز مسافت مزبور را طی می­کنند. هر شبانه­روز ۸۶۱۶۴.09966 ثانیه است. اگر مسافتی که اوامر خدا در روز طی می­کنند را بر ثانیه­ها تقسیم کنیم سرعت حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید. بترتیب زیر:

 

۲۵.83134723 (بیلیون کیلومتر) تقسیم بر ۸۶۱۶۴.09966 (ثانیه)= 299792.458 کیلومتر در ثانیه سرعتی که برای حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید 299792.458 کیلومتر در ثانیه است، و این سرعت همان سرعت حرکت نور در ثانیه است. در رابطه با زیگزاگی حرکت کردن نیز چنانکه می­دانیم چیزی در فضا مستقیم حرکت نمی­کند بلکه چیزی تحت­تاثیر نیروی جاذبه کائنات خم می­شود و خم شدن مکرر به این طرف و آن طرف ناشی از نیروی جاذبه کائنات نیز مسیری زیگزاگی برای پدیده ایجاد می­کند. این نور النور در بیان عرفانی و اسلامی آن همان نور ذات پروردگار جهان است همانطور که در قرآن کریم «نور» از اسماء خداوند است و تنها اسم مادی او تلقی می شود که در کائنات حضوری محسوس دارد.

 

 

 

1-1- بیان مسئله

 

دکتر علی اکبر خانجانی با نگاه عرفانی به اسم «نور» خداوند در ارتباط با علم فیزیک می‌پردازد:

 

 E=m c2 فرمول معروف آلبرت اینشتن، از اساس نظریه نسبیت است. این فرمول را مهم‌ترین و در عین حال افسانه‌ای‌ترین بیان ریاضیاتی از کائنات نیز دانسته‌اند.از این فرمول جدال‌برانگیز عصر جدید چنان بر می‌آید که هر چیز دارای جرم در جهان هستی اگر به سرعت نور برسد تبدیل به نور می‌شود که بی‌وزن‌ترین پدیده در عالم ماده است. این بدان معناست که کل کائنات وعالم ماده وطبیعت حاصل کاهش سرعت نور و یاحاصل انقباض نور است. یعنی هر چیزی در عالم ماده از جنس نور و دارای ذرات نوری است و نور همان ماده اولیه ساختار جهان است.هنگامی که سخن از نور در قرآن است، اذهان بی­واسطه سوره نور را به یاد می­آورند و از میان آیات این سوره، آیه مشهور آن یعنی )الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح فی زجاجه الزجاجه کانها کوکب دری یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لا غریبه یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شیء علیم.) خدا نور آسمانها و زمین است، مَثَل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد, آن چراغ درون آبگینه­ای و آن آبگینه چون ستاره­ای درخشنده از روغن درخت پربرکت زیتون که نه خاوری است و نه باختری، افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسیده باشد. نوری افزون بر نور دیگر، خدا هر کس را که بخواهد بدان نور راه می­نماید و برای مردم مثل­ها می­آورد زیرا بر هر چیزی آگاه است. (سوره نور ، آیه 35).

 

شناخت کامل عنصر نور و بررسی ماهیت آن.

 

شناخت و درک مفهوم نور در نگارگری وتطبیق نور با هاله نور.

 

بررسی نور در هنر مانوی  و هنر اسلامی…

 

«در این پژوهش ابتدا به نقش قدسی و ماهیت معنوی نور اشاره می­شود و بعد از آن به نمود زیبایی نور دراثار نقاشی اشاره می­شود. هنر اسلامی یا هنرهای مسلمانان به بخشی از هنر اطلاق می‌شود که در جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان رواج داشته است. هرچند ممکن است این هنرها (هنرهای اسلامی) در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تاثیر فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنرهای اسلامی شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و مانند آن‌ها می‌شود.هنر اسلامی هنری نیست که فقط به‌آیین اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ غنی و متنوع مردمانی که در سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره می‌کند. . ظهور هنر اسلامی از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت». (واردی،1390، 8). «اتصال انسان به حقیقت ماورایی و حتی حقیقت ماورایی معقول، آن یگانه ی بی همتا جوهر هنر اسلامی است. پس “هنر اسلامی هنری است مقدس.” .مسأله دیگری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت بررسی رنگ در هنرهای اسلامی و باتوجه به رابطه ناگسستنی اندیشة اسلامی با هنر اسلامی، هدف اصلی هنرمند مسلمان مشاهدة جلوه های متکثر حق و نمایاندن آن به مخاطب خویش است» (رهنورد، 1388، 45).

 

«جایگاه سمبلیک و ارزش محتوایی نور و رنگ در هنر اسلامی به مراتب بیشتر از ارزش بصری آن است. حتی برخی این رویکرد نمادین و پرداختن معنوی هنرمند اسلامی به نور و رنگ تصویر را در سطح ،بالاترین مراتب سلوک معنوی قرار می­دهند: «نور، نماد جریان وجود در پیکره مراتب است  و رنگ نماد بازگشت به روشنایی جاری در ذات نوراست» (بلخاری قهی،1388، 67).

 

1-2 هدف‌های تحقیق

 

تطبیق و مقایسه نور باهاله نور می­باشد و همینطور وجه آشنایی آیین مانی و چگونگی تاثیرگذاری نقاشی مانی بر نگارگری اسلامی.

 

دستیابی به شاخصه­های تزیینی و مفهومی نقاشی مانی.

 

 

2-2- واژگان مرتبط با واژه «مَلَک» در قرآن کریم ………………………………………….. 26

 

1-2-2- واژه روح و مشتقات آن …………………………………………………………………………. 26

 

2-2-2- روح­القدس ……………………………………………………………………………………… 30

 

3-2-2- روح­الأمین ………………………………………………………………………. 32

 

4-2-2- جبریل …………………………………………………………………………. 33

 

5-2-2- میکال ………………………………………………………………………………………………. 34

 

6-2-2- رسول ……………………………………………………………… 35

 

3-2- اشارات غیر لفظی به ملائک در قرآن کریم …………………………………………….. 37

 

4-2- ماهیت، وظایف و مشخصات ملائک در قرآن کریم ………………………………………….. 40

 

5-2- ویژگی­های بصری ملائک با استناد به قرآن کریم ……………… 42

 

فصل سوم: ارتباط بین قرآن کریم، دنیای نگارگری و ادبیات فارسی ………………………………  47

 

1-3- قرآن کریم و نگارگری ایران ………………………………………….. 48

 

2-3- نقش تخیل و عالم مُثُل در رسیدن به دنیایی واقعی و درعین حال غیرمادی در نگارگری …………………. 51

 

3-3- نقش واسطه­ای ادبیات فارسی بین قرآن کریم و نگارگری ایران ……………………………….. 57

 

4-3- نقش متن در شناسایی دقیق موجودات ماورائی و فرشتگان در نگارگری ایران …………………………………… 61

 

فصل چهارم: فرشتگان در متن و تصاویر شاهنامه طهماسبی …………. 73

 

1-4- شاهنامه فردوسی ………………………………………………………………………… 74

 

2-4- فرشتگان در متن شاهنامه فردوسی ……………………………………………………… 77

 

3-4- شاهنامه طهماسبی …………………………………………………………… 86

 

4-4- تصویر فرشتگان در شاهنامه طهماسبی …………………………………………… 89

 

فصل پنجم: مطالعه تطبیقی واژه ملک در قرآن کریم و تصویر فرشته در شاهنامه طهماسبی ……. 94

 

1-5- فرشته ………………………………………………………….. 95

 

2-5- جبرئیل ………………………………………………….. 102

 

3-5- اسرافیل ……………………………….. 103

 

4-5- هاروت …………………………………. 104

 

5-5- سروش …………………………………………. 105

 

6-5- پری ………………………………………… 110

 

7-5- یافته­ها و نتیجه­گیری …………………………. 113

 

 

منابع و مأخذ ……………….………… 118

 

 

 

مقدمه

 

    تصاویر نگارگری ایران لبریز از موجودات خیالی­ای است که شناخت دقیق ماهیت هرکدام از آن­ها نیازمند مطالعه متن هر نگاره و آشنایی با داستان­های مربوط به هر یک از آنان است. رساله حاضر با عنایت به لزوم شناخت تخصصی تصاویر مربوط به موجودات غیبی، تمرکز خود را به شناخت تصویر فرشتگان معطوف کرده است. به همین منظور کلیه نگاره­های در دسترس از فرشتگان در نگارگری ایران و تعداد زیادی از متن­های مربوط به هر تصویر، مورد مطالعه اولیه قرار گرفت، تا چگونگی پرداخت دقیق به این موضوع در قالب یک تحقیق جامع و اصولی روشن شود. در نهایت، از میان همه مجموعه­های تصویری، مجموعه شاهنامه فردوسی و 258 نگاره از نسخه طهماسبی، کامل­ترین و پژوهش­پذیرترین مجموعه برای شناخت دقیق فرشتگان و ملائک تشخیص داده شد.

 

    مجموعه شاهنامه طهماسبی که تدوین آن به سال­های نیمه اول قرن دهم هجری قمری باز می­گردد به سفارش شاه اسماعیل اول و پس از او شاه طهماسب اول صفوی در کتابخانه سلطنتی شهر تبریز به نگارش درآمده است. این مجموعه حاصل تلاش هنرمندان شاخصی چون سلطان محمد، میرمصور، آقامیرک، میرسید علی، مظفر علی، دوست محمد و چندین هنرمند نگارگر گمنام دیگر بوده است و پس از تدوین نهایی، توسط شاه طهماسب به سلطان سلیم دوم عثمانی اهدا می­شود. نگاره­های این مجموعه ارزشمند پس از خریداری توسط دلالی به نام هوتون، برگ برگ شده و نگاره­های آن به موزه­ها و مجموعه­داران مختلف دنیا فروخته می­شود. به همین دلیل، یافتن کلیه آثار با کیفیت مناسب از این مجموعه نفیس کار دشواری به حساب می­آمد که در نهایت از طریق سایت­های معتبر اینترنتی، کتاب­های تخصصی فارسی و لاتین و چندین مجموعه و واسطه دیگر، کلیه آثار نگارگری آن شناسایی و تهیه گردیده، و در نهایت به­عنوان بخش مهمی از جامعه آماری این رساله مورد استفاده قرار گرفت.

 

    در بین برخی از نگاره­های شاهنامه طهماسبی، تصاویری از موجودات بال­دار وجود دارد که شباهت ظاهری زیادی با انسان­ها دارند. در متن شاهنامه فردوسی این موجودات با نام­های فرشته، پری و سروش معرفی شده­اند. بررسی ماهیت این واژگان باعث می­شود تا انتساب همه آن­ها به ملائکی که خداوند در قرآن کریم از آن­ها صحبت کرده از حساسیت بالایی برخوردار شود. دلیل این امر هم ماهیت متفاوت این دو موجود در منابع ادب فارسی است که جنس فرشته را از نور و جنس پری را آتش و ماهیت اصلی­اش را جن معرفی کرده است.

 

    این حساسیت­ها باعث شد تا برای شناخت دقیق ماهیت فرشتگان در متن شاهنامه فردوسی و تصاویر شاهنامه طهماسبی، به دنبال منبعی مطمئن و قابل استناد باشیم. در این زمینه حتی با یک جستجوی سطحی و ساده نیز قرآن کریم مهم­ترین منبع برای شناسایی ملائک تشخیص داده می­شود. آن هم نه تنها برای مسلمانان، بلکه حتی برای غیر مسلمانان، زیرا میزان کمیت و کیفیت صحبت درباره ملائک و موجودات هم خانواده با آن­ها در قرآن کریم، از کتاب­های آسمانی دیگر مثل انجیل و تورات نیز بیشتر است. به این ترتیب، با راهنمایی­های دکتر محمدعلی رجبی به­عنوان استاد راهنما و دکتر مهران هوشیار به­عنوان استاد مشاور، عنوان نهایی این رساله «مطالعه تطبیقی واژه مَلَک در قرآن کریم و تصویر فرشته در شاهنامه طهماسبی» تدوین شده و تحقیق حاضر ذیل این عنوان تدوین گردید. نگارنده امیدوار است تا رساله حاضر بتواند منبع مناسبی برای شناخت تخصصی ماهیت ملائک در قرآن کریم و فرشتگان در شاهنامه طهماسبی بوده و بخشی از نیازهای جامعه هنری کشورمان درباره وضعیت بصری فرشتگان در نگارگری ایران را تأمین بنماید.

 

1-1- بیان مسئله

 

 

 

    فرشتگان مخلوقاتی هستند که امکان رؤیت آن­ها در حالت طبیعی و توسط انسان­های عادی امکان پذیر نیست. قرآن کریم در جایگاه مهم­ترین کتاب آسمانی، این موجودات غیبی و روحانی را با نام مَلَک، روح، روح­الأمین و روح­القدس معرفی کرده است. در آیات مختلف قرآن کریم به موضوع فرشتگان اشاره شده و مطالعه این توصیفات و اشارات، مختصات کلی ­آن­ها را تا حدود زیادی روشن ساخته است. از سوی دیگر، در کتاب شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از مهم­ترین کتاب­های تاریخ ادبیات فارسی هم به نام فرشتگان اشاره شده و مطالبی درباره آنان بیان گردیده است. شاهنامه فردوسی به­عنوان یک متن ادبی و کهن ایرانی نام دو مَلَک اعظم الهی یعنی حضرت جبرئیل و حضرت اسرافیل را در خود دارد و در کنار آن چندین مورد اشاره به­ نام سروش (فرشته حامل پیام­های الهی نزد ایرانیان باستان) نیز در این کتاب به چشم می­خورد. سروش و شخصیت غیر زمینی دیگری که پری نام دارد هم از دیگر واژگان مرتبط با واژه فرشته در متن شاهنامه فردوسی به حساب آمده و رساله حاضر قصد شناسایی دقیق این واژگان در متن شاهنامه فردوسی و تصاویر شاهنامه طهماسبی را دارد. دلیل تمرکز بر شاهنامه طهماسبی نیز، نفاست و تعداد بسیار زیاد نگاره­های این مجموعه است. ویژگی­های خاص شاهنامه طهماسبی از جمله ارزش هنری بالای آن­ها باعث شده تا این مجموعه مهم­ترین مجموعه نگارگری جهان به حساب آید. به همین منظور در این رساله از آیات قرآن کریم به­عنوان منبع اصلی برای شناخت ماهیت اصلی ملائک بهره گرفته شده و دستاوردهای این بخش از تحقیق نیز با خوانش متن شاهنامه و مقایسه و تطبیق با تصاویر شاهنامه طهماسبی مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت.

 

2-1- روش تحقیق، جامعه آماری و روش نمونه­گیری

 

    این تحقیق، یک تحقیق بنیادی است و به روش توصیفی و تطبیقی ارائه خواهد شد. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل کلیه محتویات مرتبط با موضوع در سه منبع مهم است: آیات مرتبط با موضوع ملائک در قرآن کریم، ابیات مرتبط با فرشتگان و سروش در شاهنامه فردوسی و تصاویری از شاهنامه طهماسبی که فرشتگان در آن حضور داشته و یا به نوعی با موضوع فرشتگان ارتباط دارند. روش نمونه­گیری در این تحقیق به صورت انتخابی بوده و تعداد نمونه­ها شامل کلیه آن­ها می­شود.

 

 

 

3-1- ابزار تحقیق

 

    ابزار مورد استفاده برای انجام تحقیق و گردآوری اطلاعات، شامل دوربین عکاسی، اسکنر، چاپگر، رایانه و فیش برداری بوده است.

 

 

 

4-1- اهداف تحقیق

 

 

 

    هدف از این تحقیق رسیدن به درکی کلی از سیمای بصری ملائک در قرآن کریم و تطبیق آن با روایات فردوسی درباره فرشتگان بوده است. همچنین تحلیل چگونگی ترسیم تصویر فرشتگان در نگارگری ایران (با تمرکز بر شاهنامه طهماسبی) هدف بصری تحقیق حاضر به حساب می­آید. به این ترتیب درک میزان مطابقت ویژگی­های بصری ملائک در قرآن کریم با توصیفات فردوسی درباره آن­ها، و همین­طور میزان مطابقت آن با تصویر فرشته، سروش و پری در شاهنامه طهماسبی از نتایج تحقیق حاضر خواهد بود.

 

 

1-11-1- پرسشنامه 10

 

1-11-2 روایی و پایایی ابزار سنجش 10

 

1-11-3- روایی ابزار سنجش 10

 

1-11-4- پایایی پرسشنامه 11

 

1-12- تعریف مفاهیم و واژه های تحقیق 11

 

1-13- پیشینه ی تحقیق 12

 

فصل دوم ادبیات پژوهش:

 

2-1- مقدمه …………………… 16

 

2-2- بخش اول : مولفه های اجتماعی تأثیرگذار بر ذوق و سلیقه هنری 18

 

2-2-1- مفهوم تاریخی ذوق 18

 

2-2-2-  نقد جامعه شناختی ذوق و داوری زیبایی شناختی 27

 

2-2-3- رابطه سلیقه و امر ناب زیبایی شناختی 28

 

2-2-4- نگاه ناب و گسست اجتماعی 34

 

2-2-5- تماشای خام و فاصله گیری زیبایی شناختی 38

 

2-2-6- کسب توانش فرهنگی 42

 

سلیقه و داوری زیباشناختی 44

 

2-2-8- عادتواره و رابطه آن با سلیقه 48

 

2-2-9- فضای اجتماعی مبتنی بر تمایز 49

 

2-3- بخش دوم: مصرف در حوزه هنری و فرهنگی 52

 

2-3-1- مفهوم مصرف 52

 

2-3-2- دیدگاه های مرتبط با مصرف در حوزه هنر و فرهنگ 53

 

2-3-3- رابطه قشربندی اجتماعی و مصرف هنری- فرهنگی 57

 

2-3-4- نظریه های مرتبط با قشر بندی اجتماعی و مصرف فرهنگی 58

 

2-3-4-1- هم سیاقی: 58

 

2-3-4-2- همه چیزخوار- تک خوار 59

 

2-3-5- مصرف: هنرهای های والا- هنرهای عامه پسند 59

 

2-3-6- اهل ذوق و  اهل علم 63

 

2-3-7- فرهنگ فاخر و فرهنگ عامه 65

 

2-3-8- عوامل موثر بر نوع مصرف هنری 68

 

2-4-بخش چهارم: تعریف انواع سرمایه با تاکید بر سرمایه فرهنگی 70

 

2-4-1- مفهوم کلاسیک سرمایه 70

 

2-4-2-مفهوم جدید سرمایه 71

 

2-4-3-اشکال گوناگون سرمایه 72

 

2-4-3-1- سرمایه اقتصادی 73

 

2-4-3-2- سرمایه اجتماعی 74

 

2-4-3-2-1- سرمایه اجتماعی از نظر نان لین 75

 

2-4-3-2-2- سرمایه اجتماعی از نظر جیمز کلمن 76

 

2-4-3-2-3- سرمایه اجتماعی از نظر رابرت پاتنام 77

 

2-4-3-2-4- سرمایه اجتماعی از نظر بوردیو 77

 

2-4-3-3- سرمایه نمادین 79

 

 

2-4-3-4- سرمایه فرهنگی 79

 

2-4-3-4-1- سرمایه فرهنگی چیست؟ 79

 

2-4-3-4-2- نظریه سرمایه فرهنگی پی یر بوردیو 80

 

2-4-4- صورت ها و ابعاد سرمایه فرهنگی 84

 

2-4-4-1- سرمایه فرهنگی ملموس 84

 

2-4-4-2- سرمایه فرهنگی ناملموس 84

 

2-4-4-3- سرمایه فرهنگی تجسم یافته 85

 

2-4-4-4- سرمایه فرهنگی عینیت یافته 86

 

2-4-4-5- سرمایه فرهنگی نهادینه شده 87

 

2-4-5- نظریه بازتولید 87

 

2-4-5-1- بازتولید اجتماعی 87

 

2-4-5-2- بازتولید فرهنگی 89

 

2-4-6- سرمایه فرهنگی از منظر پل دیماجیو 91

 

2-4-7- سنجش سرمایه فرهنگی 92

 

فصل چهارم :تجزیه و تحلیل داده ها

 

4-1 مقدمه……………… 95

 

4-2- توصیف و تحلیل آمارهای عمومی 96

 

4-2-1- توصیف متغیر سن مخاطبان 97

 

4-2-2- توصیف متغیر جنسیت مخاطبان 98

 

4-2-3- توصیف متغیر وضعیت تاهل مخاطبان 100

 

4-2-4- توصیف متغیر محل تولد مخاطبان 101

 

4-2-5- توصیف متغیر مدرک تحصیلی مخاطبان 102

 

4-2-6- توصیف متغیر رشته تحصیلی مخاطبان 104

 

4-2-7- توصیف متغیر شغل مخاطبان 105

 

4-2-8- توصیف متغیر شغل پدر مخاطبان 107

 

4-2-9- توصیف متغیر شغل مادر مخاطبان 108

 

4-2-10- توصیف متغیر مدرک تحصیلی والدین(پدر) مخاطبان 109

 

4-2-11- توصیف متغیر مدرک تحصیلی والدین (مادر) مخاطبان 111

 

4-2-12- توصیف متغیر میزان درآمد ماهیانه 112

 

4-2-13- توصیف متغیر منطقه سکونت در تهران 114

 

4-3- توصیف و تحلیل آمارهای اختصاصی 115

 

4-3-1- توصیف متغیر الویت پاسخگویان برای دیدن یا خرید آثار 115

 

4-3-2- توصیف متغیر ذائقه مخاطبان در نوع نقاشی 116

 

4-3-3- توصیف میزان بازدید از گالری ها و آثار 118

 

4-3-4- توصیف متغیر نوع موزه های مورد بازدید مخاطبان 119

 

4-3-5- توصیف میزان اطلاع از اخبار هنری 121

 

4-3-6- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سنتی و نگارگری ایرانی 122

 

4-3-7- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نگارگری جدید(حسین بهزاد و محمود فرشچیان) 123

 

4-3-8- توصیف میزان علاقه خانواده مخاطبان به آثار هنری 125

 

4-3-9- توصیف گویه ی«آیا خانواده خود را هنر دوست می دانید؟» 126

 

4-3-10- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی خط 128

 

4-3-11- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی مکتب سقاخانه 129

 

4-3-12- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشی طبیعت بی جان 131

 

4-3-13- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار نقاشان نوگرای ایرانی 132

 

4-3-14- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سورئالیست 133

 

4-3-15- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار رئالیست و واقعگرا 135

 

4-3-16- توصیف میزان علاقه مخاطبان به آثار سنتی همچون گل مرغ و نگارگری 136

 

4-3-17- توصیف میزان علاقه مخاطبان به تابلو فرش 138

 

4-3-18- توصیف نوع سبک های نقاشی مورد علاقه مخاطبان 139

 

4-3-19- توصیف میزان علاقه مخاطبان به انواع موسیقی 140

 

4-3-20- توصیف نوع رسانه های مورد استفاده مخاطبان 142

 

4-3-21- توصیف آثار هنری و تزیینی مورد استفاده مخاطبان 143

 

4-3-22- توصیف متغیر محل ملاقات مخاطبان با دوستان 144

 

4-3-23- توصیف نوع وسایل و تجهیزات مخاطبان 146

 

4-3-24- توصیف فعالیت مورد علاقه مخاطبان 146

 

4-3-25- توصیف دسته بندی آثار عام گرایانه و نخبه گرایانه توسط مخاطبان 147

 

5-2 آزمون فرضیات 147

 

5-2-1- فرضیه اول 148

 

متغیر سن مخاطبان 149

 

متغیر جنسیت مخاطبان 149

 

متغیر وضعیت تاهل 149

 

متغیر محل تولد 149

 

متغیر مدرک تحصیلی 149

 

متغیر رشته تحصیلی 149

 

متغیر شغل 149

 

میزان درآمد ماهیانه 149

 

5-2-2- فرضیه دوم 149

 

5-2-3- فرضیه سوم 151

 

5-2-4- فرضیه چهارم 153

 

فصل چهارم نتیجه گیری155

 

5-1- مقدمه…………. 156

 

5-2- نتایج حاصل از یافته ها 156

 

فهرست منابع…………….. 162

 

پیوست ها……………………………. 168

 

چکیده………… ……………. 174

 

1-1-     مقدمه

 

جامعه شناسی هنر در پی شناخت شرایط پیدایش مصرف کنندگان کالاهای فرهنگی و سلیقه ی آنها و توصیف شیوه های مختلف تسلط و بکارگیری کالاهای فرهنگی، و توصیف شرایط اجتماعی شکل گیری این تسلط بر کالاهایی که مشروع پنداشته می شوند، است. مشروعیت بخشی برای هر گروه اجتماعی، مسئله ای بسیار پر اهمیت است. چراکه هر سلطه ای اجتماعی باید به عنوان سلطه ی اجتماعی مشروع به رسمیت شناخته و در فضای اجتماعی پذیرفته شود(بون ویتز،115:1389).

 

فضای اجتماعی نیز، به این ترتیب ساخته می شود که «عاملان و گروه های اجتماعی براساس جایگاهشان در توزیع آماریِ دو اصل تفاوت گذار تقسیم می شوند؛ این دواصل عبارتند از سرمایه اقتصادی و سرمایه ی فرهنگی. عاملان اجتماعی تا به آنجا با یکدیگر دارای مشترکات اند، که در این دستگاه دو بعدی به یکدیگر نزدیک باشند، و میزان تفاوت هایشان بستگی به این دارد که در این دستگاه چقدر از هم فاصله داشته باشند»(بوردیو،1390،33) بنابراین با توزیع و اکتساب سرمایه ساختار طبقاتی نیز شکل می گیرد. اما باید گفت که ساخت طبقاتی یک سلسله مراتب ساده نیست بلکه در درون هر یک از طبقات شاخه های گوناگونی وجود داردکه در درجه اول مربوط به ترکیب انواع سرمایه و در درجه دوم مربوط به منشا سرمایه و مدت زمانی که فرد این ترکیب را در اختیار داشته است.

 

با توجه به شکل گیری طبقاتی، در حوزه فرهنگ نیز تمایزی حول فرهنگ نخبه و فرهنگ عامه ایجاد شده. در واقع در زمینه سلیقه در محصولات فرهنگی و هنری، به نظر می رسد سلیقه ها و شیوه های مصرفی حول دو سبک یا مفهوم غالب از سلیقه گردآمده اند: سلیقه توده یا عموم و سلیقه روشنفکری یا نخبه گرا (Katz-Gerro,2002:217). آنچه که این دو فرهنگ را در گفتمان و نظریه های فرهنگی معاصر روی در روی هم قرار داده، هم به نوع طبقه بندی اجتماعی و سرمایه فرهنگی مرتبط است  و هم اعتقاد به این تفکر که، هنر و فرهنگ والا به شیوه های مختلف موجب بهبودی و پیشرفت مردم می شود، و هنر نازل/توده/عامه تأثیر بالعکس آن را دارد(Belfiore;Bennett,2008:32).

 

 

2-1-1- نگاهی به تایپوگرافی مدرن و پست مدرن و تفاوت آنها …………………….16

 

2-1-2- طراحی حروف مدرن- فوتوریسم ………………………………………………………17

 

2-1-3- حروف نگاری دادائیسم ………………………………………………….18

 

2-1-4- حروف نگاری دستیل …………………………………………………………….19

 

2-1-5- حروف نگاری باهاوس ……………………………………………………………..19

 

2-1-6-سبک حروف نگاری جهانی ……………………………………………………20

 

2-1-7- حروف نگاری پست مدرن …………………………………………………………..21

 

2-1-8- حروف نگاری موج نو ………………………………………………………………..21

 

2-1-9- تایپوگرافی امروز ایرانی، با رویکردی بر پست مدرنیسم ……………………………….24

 

2-1-10- خوشنویسی بستری بر تایپوگرافی ایرانی ………………………………..27

 

2-1-11- ورود تایپ و تایپوگرافی به ایران …………………………………………………29

 

2-1-12- ساختن قلم و تایپ فیس فارسی ………………………………………………31

 

2-2- مدخلی بر شروع طراحی گرافیک و طراحی جلد کتاب در ایران …………………..33

 

2-2-1- بارقه های تایپوگرافی بر روی جلد ……………………………………………38

 

فصل سوم: بررسی تاثیر تایپوگرافی در جلدهای سیاسی، اجتماعی دهه ی 70 و 80 ……………….44

 

 

3-1- شیوه های تایپوگرافی رایج در طراحی جلد کتابهای سیاسی، اجتماعی ………………….45

 

3-2- غلبه ی تصویر بر  تایپوگرافی در جلدهای سیاسی ، اجتماعی تا میانه ی دهه ی70 ……………51

 

3-2-1- عدم توجه به نقش حروف در میان طراحان گرافیک ……………….51

 

3-3- تاثیر سیاست بر گرافیک، پس از جنگ …………………………………..58…

 

3-4- تایپوگرافی امروز ایران و رسیدن به اوج تحولات نوشتاری ، برروی جلد ……………..61..

 

3-4-1-دوره اصلاحات، هجمه ی تایپوگرافی و تاثیر آن بر جلدهای سیاسی، اجتماعی ………………..63.

 

3-4-2- شگردهای طراحان برای کاهش تنه ی حروف در طراحی جلد ……………………………75…

 

فصل چهارم : روش شناسی …………………………………………………………87…

 

فصل پنجم : نتیجه گیری ………………………………………………..94…..

 

فهرست منابع ……………………………………………………………..98…..

 

 

 

 مقدمه

 

مسئله ی مهم درحوزه ی نشر ومطبوعات ایران و اهمیت آن، بیشتر به آن خاطر است که به گفته ی بسیاری از طراحان گرافیک، که در حال حاضرقسمت اعظم کارشان را، طراحی جلد تشکیل می دهد،گستردگی دامنه ی بسیاری از سفارشات فرهنگی، مانند پوستر، به اندازه ی جلد نبوده و نیست.

 

گستردگی این موضوع شامل تمام کتابهایی می شودکه مجوز نشر می گیرند و زمینه ای می شوند برای بروز ظرفیتهای گرافیکی طراحان ایرانی و البته در مورد موضوع بحث، زمینه ای برای نمایاندن تایپوگرافی.

 

 

2-7- مراکز فلزکاری دوره‌ی اسلامی در ایران………………………………………………………..44

 

2-8- جواهرات و زیورآلات…………………………………………………………………..46

 

2-9- جواهرساز، زرگر، نقره کار………………………………………………………………….52

 

2-10- قالگر و قال‌گری……………………………………………………………………………….53

 

2-11- تجهیزات کارگاه زرگری……………………………………………………………………….53

 

2-11-1- ابزار زرگری………………………………………………………………………………..54

 

2-11-2- مواد اولیه لازم برای ساخت زیورآلات…………………………………………………………………..56

 

2-12- تکنیک‌های ساخت وشکل‌دهی زیورآلات در دوران اسلامی…………………………………………………..57

 

2-12-1-  قالب‌گیری باز……………………………………………………………………………………………64

 

2-12-2- قالب‌گیری بسته………………………………………………………………………………………. 64

 

2-13- تکنیک‌های تزیین اشیاء فلزی در دوران اسلامی……………………………………………………………………66

 

2-13-1- مهرکردن……………………………………………………………………………………………………..67

 

2-13-2- کنده‌کاری………………………………………………………………………………………………..67

 

 2-13-3- قلم‌زنی و حکاکی……………………………………………………………………………………..67

 

2-13-4- فلزکوبی یا ترصیع‌کاری……………………………………………………………………………………68

 

2-13-5-  سیاه قلم…………………………………………………………………………………………………..69

 

2-13-6………70

 

2-13-7- آب کردن ( جوهر کردن یا جوهر کاری)……………………………………70

 

2-13-8- مینا کاری………………………………………………………………………………………….71

 

2-13– گوژ کاری………………………………………………………………………………………………..71

 

2-13-10- ملیله‌کاری………………………………………………………………………………………..72

 

2-13-11- خاتم‌کاری…………………………………………………………………………………..72

 

 

2-14- نقوش موجود در زیورآلات دوره‌ی اسلامی……………………………………………………………..75

 

2-14-1- نقوش اسلیمی……………………………………………………………………………………………..77

 

2-14-2- نقوش هندسی……………………………………………………………………………….پ……77 

 

2-14-3- نقوش کتیبه‌ای………………………………………………………………………………..78

 

2-14-4- نقوش پیکره‌ای…………………………………………………………………………79

 

2-14-5- نقوش نمادین……………………………………………………………………………………..80

 

2-14-6- نقوش مرکب……………………………………………………………………………………81

 

فصل سوم: توصیف زیورآلات سه موزه‌ی1- موزه‌ی ملی ایران 2- موزه‌ی رضاعباسی 3- موزه‌ی متروپولیتن

 

3-1- زیورآلات دوران اسلامی تا پایان دوره‌ی سلجوقی…………………………………………………84

 

3-1-1- موزه‌ی ملی ایران…………………………………………………………………………………….84

 

3-1-2- موزه‌ی رضاعباسی…………………………………………………………………………………….103

 

3-1-3-موزه‌‌ی ‌متروپولیتن……………………………………………………………………………………..125

 

فصل چهارم: تحلیل یافته‌ها و نتیجه‌گیری