2- 1 نشانه شناسی ……………………………………………………………………………………….. 8

 

 2- 1 -1 تاریخچه نشانه شناسی …………………………………………………………………………… 8

 

2-1- 2  تعریف نشانه ………………………………………………………………… 9

 

2-1-3  فردینان دو سوسور …………………………………………………………. 10

 

2-1-4  محورهای هم‌نشینی و جانشینی…………………………………………………. 12

 

2-1-5 نشانه شناسی در آمریكا………………………………………………………… 13

 

2-1-6  تحولات نشانه شناسی بعد از سوسور ………………………………………………… 14

 

2-1-7  نشانه و کارکرد آن در سینما …………………………………………………………………… 15

 

2-1-8 نشانه‌های تصویری در سینما……………………………………………………………. 17

 

2-1-9 خوانش متن …………………………………………………………………………………… 18

 

2-2 اسطوره…………………………………………………………………………………………………. 19

 

2-2-1  تعریف اسطوره …………………………………………………………………………… 19

 

2-2-2 اهمیت و کارکرد اساطیر………………………………………………………………….. 20

 

2-2-3  شخصیت‌های اسطوره‌ای……………………………………………………………… 21

 

2-2-4 اساطیر ایران……………………………………………………………………………………. 21

 

2-2-5 تحلیل اسطوره‌شناختی………………………………………………………………………. 22

 

2-2-6 کارکرد اسطوره در سینما………………………………………………………………….. 22

 

2-2-7 اسطوره و ادبیات………………………………………………………………………………. 24

 

2-2-8 نقد اسطوره شناختی…………………………………………………………………….25

 

2-2-9 ناخودآگاه جمعی………………………………………………………………………………. 26

 

2-2-10 کهن الگوها………………………………………………………………………………………. 26

 

2-2-10-1 نمونه‌هایی از کهن الگوها………………………………………………………………..27

 

2- 3نماد…………………………………………………………………………………………………………….28

 

2- 3- 1 تعریف نماد……………………………………………………………………………………..28….

 

2-3-2 کلمه سمبول ……………………………………………………………………………….. 30

 

2-3-3 نماد در نشانه‌شناسی……………………………………………………………………… 30

 

2-3-4 نمادگرایی…………………………………………………………………………….33….

 

2-3-5 سمبولیسم در ادبیات…………………………………………………………………….33..

 

2-3-6 دیدگاه یونگ درباره نماد ……………………………………………………………..34

 

2-3-7 نماد در سینما ……………………………………………………………………………35

 

2- 4 بهرام بیضایی……………………………………………………………………..36

 

2-4-1 زندگی نامه و آثار…………………………………………………………………37

 

2-4-2 جایگاه بیضایی در سینمای ایران……………………………………………44

 

2-4-3 نگاه منتقدان به آثار بهرام بیضایی…………………………………………45

 

2-4-4 فیلم‌شناسی توصیفی آثار بیضایی ………………………………………………..48

 

2-4-4-1 چریکه تارا…………………………………………………………………………………48

 

2-4-4-2 مرگ یزدگرد……………………………………………………………………………. 49

 

2-4-4-3 باشو، غریبه‌ای کوچک………………………………………………………… 51

 

2-4-4-4 مسافران ………………………………………………………………………………53

 

             2-4-4-5 سگ کشی…………………………………………………………..57

 

 

فصل سوم تجزیه و تحلیل استنتاج………………………………………………….59

 

3-1 فیلمنامه ……………………………………………………………………………… 60

 

3-2 تدوین…………………………………………………………………………………. 62

 

3-3 اسطوره در سینمای بهرام بیضایی…………………………………………..63

 

3- 3-1 مهر / میترا ……………………………………………………………………….63

 

3- 3-2 ناهید / اناهید ………………………………………………………………………..63

 

3-4بن‌مایه‌های مشترک در آثار بیضایی…………………………………………… 64

 

3- 4-1 زن در آثار بیضایی ……………………………………………………………………. 64

 

3-4-1-1 زن و طبیعت ………………………………………………………….. 75

 

3-4-1-1-2 درخت  ……………………………………………………………………………. 75

 

3-4-1-3  فضای شهری……………………………………………………………………….. 77

 

3- 4-2 مرگ (جدایی)………………………………………………………………. 78

 

3- 4-3 آیینه…………………………………………………………………………………. 85

 

3-5 کارکرد نمایش در آثار سینمایی بیضایی……………………………………….. 88

 

3- 5-1 نشانه شناسی مکان در تعزیه…………………………………………….. 95

 

3-6 نشانه‌های شمایلی……………………………………………………………….. 97

 

3-7 نشانه‌های فرهنگی………………………………………………………………..97                   

 

فصل چهارم خلاصه، نتیجه گیری و پیشنهادها………………………..100      

 

4-1 خلاصه و نتیجه گیری ……………………………………………………101

 

4-2 پیشنهادها…………………………………………………………………..103 

 

4-3منابع و مآخذ………………………………………………………….104

 

4- 3-1 مقاله ها……………………………………………………………………………104……

 

4- 3-2 کتاب ها……………………………………………………………………106

 

4- 3-3 پایان نامه ها …………………………………………………………….108

 

 

 

چکیده

 

        نشانه شناسی،دانش عمومی مطالعه نشانه ها، در سالها ی میانی دهه 60   در سدۀ  بیستم بر پایه نظریات فردینان دو سوسور، زبان شناس سوئیسی، پدید آمد. پس از آن بزرگانی چون پیرس،  بارت، اکو،  متز و… آن را توسعه بخشیدند و امروزه یکی از شاخه های مهم در رشته‌ های مختلف از جمله هنر است، قابل ذکر است که نشانه‌شناسی در ایران یک موضوع نو و تقریبا تازه است که هنوز در بسیاری از زمینه ها جای کار و تحقیق و بررسی دارد.

 

      بر اساس اصول نشانه شناسی،هر متن ساختاری متشکل از نشانه‌‌هاست از جمله نشانه‌شناسی ساختار -گرا،فرهنگی و …. نشانه‌شناسی یکی از روش‌های تحلیل متن است و وظیفه نشانه‌شناس، تحلیل و بیرون کشیدن دلالت های درون متن و توضیح و بست آن برای هرچه بهتر درک کردن متن است.

 

 همچنین اسطوره‌شناسی که در زمره تبار شناسی فرهنگ یک ملت  قرار می گیرد، در کنار نشانه‌شناسی منجر به تحلیل  بهتر متن و همینطور تأویل های متنی می گردد. در این بین نماد و نماد شناسی حالتی بینا بینی دارد به طوری که  پیرس در تقسیم بندی خود صراحتا نماد را  در دسته بندی نشانه‌ای  خود قرار داده است.

 

 

 

 

 

 

    در این پژوهش کوشش  شده تا  فیلمنامه های انتخاب شده از آثار بهرام بیضایی، فیلمساز، کارگردان و نمایشنامه نویس معاصر، از دریچه‌ی نشانه‌شناسی،اسطوره و نماد مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد تا درک بهتر و دقیق تری نسبت به آن ها حاصل شود و برای رسیدن به این مهم،بنیان تحقیق بر استخراج نشانه‌های تصویری،کلامی،متنی و فرهنگی بوده است چرا که بیضایی از محدود کارگردانان بزرگ ایران‌شناس است که دانشی عمیق نسبت به ریشه‌های اسطوره _ای این مرز و بوم باستانی دارد و برای خلق آثار  بی نظیرش این ریشه ها را در قالبی نشانه‌شناختی با زیبایی خاص مؤلفه های سبکی اش به جامعه‌ی مخاطبان خود عرضه کرده است. همچنین برای درک و فهم موجز تر آثار او از نشانه‌های تصویری وکلامی برای فهم لایه های درونی متن نیز کمک گرفته شده است.

 

    گفتنی است بیضایی در مقام یک کارگردان مؤلف همواره کوشیده است از بیان صریح برای القای اندیشه‌های خود دوری جوید و از نشانه،اسطوره و نماد در سطوح متفاوت و متعدد برای نزدیک شدن به یک بیان هنریِ ناب بهره جوید. همین رویکرد وی را  در عِداد کارگردانان صاحب سبکی قرار می دهد که با چیدمانی وسواس آمیز و گاه نمایشی بر آن است تا از همه عناصر بصری موجود در فیلم برای  انتقال دغدغه ها، اندیشه ها وآگاهی بخشی هنرمندانه و غیر مستقیم استفاده کند.

 

 

 

واژگان کلیدی:نماد، نشانه، اسطوره، بهرام بیضایی، فیلمنامه

 

 

• دستگاههای مورد استفاده برای تعیین خصوصیات فیزیکی و مکانیکی فرش……………. 6

 

فصل دوم : تحقیقات انجام شده……………………………………………………………………… 9

 

 

• خواص مکانیکی دینامیکی نخ فرش و عملکرد فرش………………………………………………….. 10

 

2-1-1- اندازه گیری خواص مکانیکی دینامیکی بر روی نخ فرش…………………………………………. 11
2-1-1-1- اثرات کشش الیاف…………………………………………………………………………… 13
2-1-1-2-اثر فر و موج الیاف…………………………………………………………………………. 13
2-1-1-3- اثر تاب چند لا………………………………………………………………………………… 15
2-1-1-4- اثر هیت ست (heat set…………………………………………………………………… 15
2-1-1-5- اثر رطوبت…………………………………………………………………………….. 16
2-1-2- نتیجه گیری………………………………………………………………………….. 18

 

 

• مقایسه عملکرد خواص فرش شامل نخ نایلون 6ونایلون 66 ………………………………………. 19

 

2-2-1- مواد و روش ها…………………………………………………………………………… 20
2-2-2- نتایج وبحث……………………………………………………………….. 22
2-2-2-1- اثر نوع الیاف روی دفع روغن……………………………….. 25
2-2-2-2- اثر نوع الیاف روی دفع آب…………………………………………………… 25
2-2-2-3- اثر نوع الیاف روی دفع خاک…………………………………………………… 25
2-2-2-4- اثر نوع الیاف بر روی ثبات رنگ با نیتروژن…………………………………………………………… 25
2-2-3- ارزیابی نا پارامتریک بافت…………………………………………………………… 26
2-2-4- نتیجه گیری……………………………………………………………………….. 29

 

 

• مطالعه وتحقیق اثر بار دینامیکی و استاتیکی روی خصوصیات فرش دست باف……… 30

 

2-3-1- بررسی اثر تراکم گره بر خصوصیات بار استاتیکی فرش دست باف…………………………. 33
2-3-2- اثر بار استاتیک در رفتار برگشت پذیری فرش های دست باف………………………………… 33

 

 

• اثر ارتفاع پایل و تراکم بر خصوصیات نهایی استفاده از فرش……………………………………. 35

   

  • تئوری………………………………………………………………………… 37

   

  • مواد و روش ها………………………………………………………………………. 40

   

  • نتایج وبحث…………………………………………………………………. 41

   

  • نتیجه گیری………………………………………………………………………………. 43

 

• مطالعه در مورد از دست دادن ضخامت  تحت  بار دینامیکی بر روی فرش های از نوع

 

ویلتون…………………………………………………………………………………… 43
2-5-1- مواد و روش…………………………………………………………………….. 45
2-5-2-نتایج وبحث………………………………………………………………. 46
2-5-3- کاهش ضخامت………………………………………………. 50

 

2-5-4- تجزیه وتحلیل تفاوت معنی دار آماری……………………………………… 52
2-5-5- نتیجه گیری…………………………………………………………………… 53
فصل سوم : تجربیات…………………………………………………………………………………… 55
3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………… 56
3-2- مشخصات مواد مصرفی در نمونه های آزمایش شده………………………………………………………. 56
3-3- تعیین ضخامت تحت فشار بار متحرک…………………………………………………………………………… 58
3-4- تعیین کاهش ضخامت تحت اثر بار ثابت………………………………………………………………………… 61
3-5- دستگاه مقاومت سنج پایل فرش……………………………………………………………………… 66
3-6- تعیین میزان انرژی تلف شده در نخهای مصرفی……………………………………………………………. 68
فصل چهارم : بحث و نتیجه گیری………………………………………………………………….. 69
4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………….. 70
4-1-1– مجموع مربعات اضافی………………………………………………………………………… 71
4-1-2- آزمون برای معنی دار بودن رگرسیون…………………………………………………….. 73
4-1-3-ضریب تعیین چندگانه…………………………………………………………………. 74
4-1-4- عامل تورم واریانس……………………………………………………………………… 74
4- 2- تجزیه وتحلیل نتایج………………………………………………………………. 75
4-2-1- برگشت پذیری پایل بعد از 60 دقیقه از برداشتن بار استاتیکی (متغیر Y1…………. 76
4-2-2- میانگین برگشت پذیری پاپل در طول 60 دقیقه بعد از برداشتن بار استاتیکی……. 79
4-2-3- کاهش ارتفاع پایل بعد از 1000 ضربه بار دینامیکی (متغیر Y3…………………………… 83
4-2-4- نیروی کشیدگی پرز ( بر حسب گرم) با کد متغیرY4…………………………………………….. 86
4-3- نتیجه گیری…………………………………………………………………………….. 88
پیوست………………………………………………………………………………………………… 91

 

 

• مقدمه

 

امروزه فرش به عنوان یک زیر انداز و کف پوش در اکثر خانه ها دیده می شود نزد ایرانیان فرش یکی از جلوه‌های منحصر به فرد به شمار می‌رود شماری از فرش‌های دست بافت ایرانی، درزمره‌ی برجسته ترین آثار هنری آفریده شده به دست بشر هستند امروزه علیرغم بازار رقابت شدید، مشغله‌های دنیای جدید و دغدغه‌های جهان صنعتی، چه در ایران و چه در خارج از ایران، نام ایران با نام فرش گره خورده است خانه‌ یک ایرانی بدون فرش، خانه‌ای بی روح و خالی جلوه می‌کند و این نمونهای کم نظیر و پیوند یک قوم با هنر ملی خود است حال با این تفاسیر و با توجه به اینکه نقش زیبایی و جلوه فرش که در زندگی روزمره با آن در تماس هستیم تولید فرش با دوام و با حفظ ظاهر مناسب در طول مدت استفاده از اهمیت ویژه ای برخوردار می گردد . به همین منظور می بایست از خصوصیات فیزیکی فرش که مرتب تحت فشار بارهای ثابت ومتحرک مانند پایه میز و صندلی و راه رفتن بر روی آن هستیم آگاهی کامل داشته باشیم و با بررسی کوچکترین جزئیات ، سعی در تولید محصولاتی با کیفیتی بهتر نمائیم

 

 

• تاریخچه فرش

 

تاریخچه‌ی بافت قالی (یا فرش) تا آنجا که دانسته شده است، به هزاره‌ی پنجم و ششمِ پیش از میلاد در آسیای مرکزی برمی‌گردد. قالی ایرانی پازیریک، قدیمی‌ترین قالیِ دستبافِ یافته‌شده‌ی جهان است که در سیبری کشف شده و بافت ایران در دوران هخامنشیان است. قالی‌بافی در سده‌ی ۱۰ میلادی به وسیله‌ی مورها به اسپانیا شناسانده شد. جنگ‌های صلیبی باعث شد تا قالی‌های ترکی به اروپا برده شوند که در آنجا بیشتر از دیوارها آویزان می‌شد و یا بر روی میزها قرارمی‌گرفت. بنابراین، از آغاز آشناییِ اروپاییان با قالی، آنها به آن به دیده‌ی یک اثر هنری و نه یک زیراَنداز می‌نگریستند. پس از گسترش تجارت در سده‌ی ۱۷، قالی‌های ایرانی به شکل چشمگیری به اروپای غربی شناسانده شدند.
امروزه مراکز عمده‌ی تولید و بافت قالی، کشورهای ایران، پاکستان، هند، ترکیه، شمال آفریقا، منطقه‌ی قفقاز، نپال، اسپانیا، ترکمنستان و تبت می‌باشند.

 

 

• تعریف فرش

 

فرش واژه ای عربی است که به معنای زمین میباشد و در زبان فارسی دارای مفاهیمی چون گسترده شده ، زیرانداز و کف پوش می باشد. با توجه به تعریف فوق مفاهیمی چون گلیم ، نمد ، زیلو ، فرش ماشینی و دستباف را می توان فرش دانست

 

 

• انواع کفپوش

 

الف: کفپوشهای پرزداری که روی سیم بافته می شود .این کفپوش ها روی ماشینهای بافندگی یک مرحله ای که در آن میله های فولادی شکل ارتفاع پرز را معلوم می نماید تولید می شوند و به انواع ویلتون دو پودی وسه پودی تقسیم می شود
ب: کفپوش های رویه به رویه که روی ماشین های بافندگی که می توانند کفپوش های بهم چسبیده را تولید نمایند ایجاد می شوند
ج: کفپوش های اکسمینستر که بوسیله قرار دادن پودهای متوالی و رنگین ایجاد می شود به طوریکه طرحی که قبلا پیش بینی شده ایجاد شود

 

 

• مشخصات فنی فرش ماشینی

 

 

 

2-2-1- فرهنگ‌گرایی ادبی بریتانیایی.. 23

 

2-2-1-1- ماتیو آرنولد. 24

 

2-2-1-2- معاصران آرنولد. 24

 

2-2-1-3- فرهنگ در برزخ.. 25

 

2-2-1-4- فرانك ریموند لی وس… 25

 

2-2-1-5- تی. اس. الیوت.. 26

 

2-2-1-6- دوران انتقال فرهنگ… 26

 

2-2-2- پیدایش علمی نوین.. 27

 

2-2-2-1- مكتب فرانكفورت.. 28

 

2-3- مطالعات فرهنگی.. 30

 

2-3-1- انگلیس… 30

 

2-3-2- امریكا 32

 

2-3-3- فرانسه. 34

 

2-4-پست مدرنیسم و مطالعات فرهنگی.. 35

 

2-5- نشانه‌شناسی.. 37

 

2-5-1- نشانه‌شناسی فرهنگی.. 39

 

2-5-1-1- اصطلاح شناسی.. 41

 

فصل سه: روش‌شناسی (مقدمه‌ای بر نشانه‌شناسی و ترجمه فرهنگی). 45

 

3-1- درك فرهنگ در نشانه‌شناسی فرهنگی: 46

 

3-2- متن.. 51

 

3-2-1- تارتو و تعریف متن: 52

 

3-2-2- ویژگی های ساختاری متن از دید تارتو چگونه است؟. 53

 

3-2-3- تارتو چگونه متن فرهنگی را شناسایی كرده و آن را در بافتار فرهنگی مورد خوانش ‌قرار می‌دهد. 54

 

3-3- سپهر نشانه‌ای.. 55

 

3-3-1- ریشه‌شناسی اصطلاح.. 55

 

3-3-2- پیشینه نظری.. 56

 

3-3-3- مرز سپهر نشانه‌ای.. 57

 

3-3-3-1- ایجاد شخصیت نشانه‌ای.. 58

 

3-3-3-2- مرز می تواند به عاملی برای ارتباط تبدیل شود. 58

 

3-3-3-3- مرز عامل شناسایی و جداسازی «خود» از «دیگری» است.. 59

 

3-3-3-4- مرز می‌تواند در بیرون از خود آشوب و دنیای نانشانه بسازد. 60

 

3-3-3-5- بی‌نظمی نشانه‌ای.. 61

 

3-4- تارتو و انسان‌شناسی فرهنگی.. 61

 

3-5- تارتو وپساساخت‌گرایی.. 64

 

3-6- نشانه‌شناسی فرهنگی و ترجمه. 67

 

3-7- ترجمه و مطالعات ترجمه. 70

 

3-8- خود و دیگری در نشانه‌شناسی فرهنگی.. 74

 

3-9- ترجمه نمایشنامه به مثابه تئاتر بینافرهنگی.. 77

 

فصل چهار: یافته‌ها و مطالعات آماری (تعامل و تقابل ترجمه در تئاتر پهلوی (1330-1300) با سپهر فرهنگی دوران). 82

 

4-1-ارتباط بینافرهنگی تئاتر در ایران.. 83

 

 

4-2- مركز آفرینی فرهنگی در دوران رضا شاه(1320-1300). 88

 

4-2-1- نخستین فرهنگستان ایران(1314-1320). 92

 

4-2-2- سازمان پرورش افكار.. 94

 

4-3- واگرایی فرهنگی در دوران محمدرضاشاه (1330-1320). 97

 

4-4- تئاتر در دوران پهلوی اول (1320-1300). 101

 

4-4-1- نمایشنامه‌های تاریخی.. 102

 

4-4-2- نمایشنامه‌های اخلاقی/اجتماعی.. 108

 

4-4-3- افزایش مجراهای ارتباطی در اجرا 112

 

4-5- تئاتر دوران پهلوی دوم(1330-1320). 114

 

4-5-1- تئاترهای اجتماعی.. 118

 

4-5-2- تئاترهای تاریخی.. 119

 

4-6- ترجمه فرهنگی برای تئاتر(1330-1300). 120

 

4-6-1- ترجمه قواعد. 120

 

4-6-2- زبان و ترجمه فرهنگی.. 122

 

4-7- اجراها و متون ترجمه شده. 125

 

4-7-1- ویلیام شكسپیر.. 132

 

4-7-2- مولیر.. 134

 

4-7-3- گوته و شیلر.. 135

 

4-7-4- عزیز حاجی بگف… 136

 

فصل پنج: مطالعه موردی و نتیجه‌گیری.. 137

 

5-1- مطالعه موردی: اصفهانی چلمن (رفیع حالتی-1301ه.ش.). 138

 

5-2- مطالعه موردی: عبدالله(معزالدیوان فكری-1326 ه.ش.). 145

 

5-3- سید علی نصر.. 154

 

5-4- نتیجه‌گیری و پیشنهادها 155

 

پی‌نوشت‌ها 158

 

پی‌نوشت‌های فصل دوم. 158

 

پی‌نوشت‌های فصل سوم. 165

 

پی‌نوشت‌های فصل چهارم. 169

 

پی‌نوشت‌های فصل پنجم. 177

 

منابع. 179

 

پیوست 2-1.. 189

 

پیوست 3-1.. 190

 

پیوست 5-1.. 191

 

پیوست 5-2.. 192

 

نمایشنامه ارنانی (نوشته ویکتور هوگو). 193

 

فهرست شکل‌ها

 

عنوان                                    صفحه

 

شكل 3-1- این یك پیپ نیست!. 54

 

شكل 3-2- سیر تطور مكتب تارتو. 68

 

شكل 3-3- الگوی تعدیل شده روابط بینا فرهنگی(سجودی،1388،b،ص153). 76

 

شكل 4-1- سپهر فرهنگی دوران رضاشاه 96

 

شكل 4-2- اشاعه فرهنگی در دوران رضاشاه. 96

 

شكل 4-3- انبساط سپهر فرهنگی 1325-1320.. 101

 

شكل 4-4- انقباض سپهر فرهنگی 1330-1325.. 101

 

شكل 4-5- روابط بینافرهنگی درزمانی و هم زمانی (سجودی،1388،ص160). 103

 

 

2- 3-  تعریف اصطلاحات تذهیب…………………………………………………………………………………………….17

 

2- 4-  سیرتحول تذهیب در دوره های مختلف…………………………………………………………………………21

 

2- 5-  مشخصه های کلی تذهیب دوره‌ی تیموری…………………………………………………………………….23

 

 

 

فصل سوم:  معرفی نسخه های قرآنی و غیرقرآنی دوره تیموری

 

3-1- نسخ قرآنی دوره تیموری………………………………………………………31

 

      3-1-1- قرآن شماره 1……………………………………………………………..31

 

     3-1-2- قرآن شماره 2………………………………………………33

 

     3-1-3- قرآن شماره 3………………………………………………………………………………..34

 

     3-1-4- قرآن شماره 4…………………………………………………………..35

 

     3-1-5- قرآن شماره 5…………………………………………………………….36

 

    3-1-6- قرآن شماره 6………………………………………………………………..37

 

    3-1-7- قرآن شماره 7………………………………………………………………..37

 

    3-1-8- قرآن شماره 8……………………………………………………….38

 

    3-1-9- قرآن شماره 9………………………………………………………………39

 

    3-1-10- قرآن شماره 10………………………………………………………..41

 

    3-1-11- قرآن شماره 11…………………………………………………………41

 

    3-1-12- قرآن شماره 12………………………………………………………..42

 

    3-1-13- قرآن شماره 13……………………………………………………………………44

 

    3-1-14- قرآن شماره 14………………………………………………………….44

 

    3-1-15- قرآن شماره 15……………………………………………………….45

 

    3-1-16- قرآن شماره 16……………………………………………………………….46

 

    3-1-17- قرآن شماره 17………………………………………………………………47

 

    3-1-18- قرآن شماره 18………………………………………………………….48

 

    3-1-19- قرآن شماره 19……………………………………………………49

 

    3-1-20- قرآن شماره 20………………………………………………………………51

 

    3-1-21- قرآن شماره 21……………………………………………………………51

 

    3-1-22- قرآن شماره 22…………………………………………………………52

 

    3-1-23- قرآن شماره 23…………………………………………………………..52

 

    3-1-24- قرآن شماره 24……………………………………………………………………..53

 

    3-1-25- قرآن شماره 25………………………………………………………………..54

 

    3-1-26- قرآن شماره 26………………………………………………………………….55

 

    3-1-27- قرآن شماره 27…………………………………………………………………….55

 

    3-1-28- قرآن شماره 28……………………………………………………………………..57

 

    3-1-29- قرآن شماره 29………………………………………………………………………57

 

    3-1-30- قرآن شماره 30…………………………………………………………………58

 

    3-1-31- قرآن شماره 31……………………………………………………………………….58

 

3-2- معرفی نسخ غیر قرآنی دوره تیموری……………………………………………………..59

 

    3-2-1- دیوان خواجوی‌کرمانی (799 ه. ق) ……………………………………………………59

 

    3-2-2-  دیوان اسکندرسلطان (813 ه. ق)……………………………………………….60

 

 

    3-2-3-همام‌تبریزی،کلیات‌وده‌نامه(816ه.ق)………………………………………………………61

 

    3-2-4- سه دیوان (820 ه. ق)………………………………………………………………………..62

 

    3-2-5-  ظفرنامه تیموری (828 ه. ق)……………………………………………………………….63

 

    3-2-6- جامع‌التواریخ حافظ ابرو (830 ه. ق)…………………………………………………………..64

 

    3-2-7- کلیله و دمنه (833 ه. ق)……………………………………………………………………..64

 

    3-2-8- شاهنامه بایسنغری  (833 ه. ق)……………………………………………………………65 

 

    3-2-9- شاهنامه ابراهیم‌سلطان (833 ه. ق)…………………………………………………..67

 

    3-2-10- دیوان امیرخسرو دهلوی (834 ه. ق)……………………………………………………68

 

    3-2-11- اصول ابن‌اسیرجامی (839 ه. ق)………………………………………………………….69

 

    3-2-12- معراج نامه شاهرخی (840 ه. ق) ………………………………………………………70

 

    3-2-13- تاریخ جهانگشا عطاملک جوینی (841 ه. ق) …………………………………………..71

 

    3-2-14- نظامی، خسرو و شیرین (845-855 ه. ق)……………………………………………72 

 

    3-2-15- شاهنامه محمدجوکی (848 ه. ق)…………………………………………………………73

 

    3-2-16- دیوان قاسم (863 ه. ق)…………………………………………………………………..73

 

    3-2-17- کلیات سعدی (866 ه. ق)………………………………………………………………..73

 

    3-2-18- سبحة‌الابرار (890 ه. ق)…………………………………………………………………75

 

    3-2-19- خاوران‌نامه (881- 891 ه. ق)……………………………………………76

 

 

 

فصل چهارم: تحلیل ساختاری تذهیب‌های قرآنی وغیر قرآنی دوره تیموری

 

4- 1- تحلیل ساختاری تذهیب‌های قرآنی دوره تیموری…………………………………………………………….78

 

    4-1-1- تذهیب صفحات آغازین……………………………………………………………………….79

 

    4-1-2- تذهیب صفحات متن………………………………………………………………………….83

 

        4-1-2-1- فضای بالا و پایین…………………………………………………………………………………….86

 

          4-1-2-2- فضای درون متن………………………………………………………………………………….90

 

          4-1-2-3- فضای حواشی…………………………………………………………………………………..96

 

    4-1-2- صفحات اختتامیه……………………………………………………………………………………..103

 

    4-1-3- جدول کشی…………………………………………………………………………………….104

 

4-2- تحلیل ساختاری تذهیب‌های غیر قرآنی دوره تیموری……………………………………………………..106

 

    4-2-1- صفحات آغازین……………………………………………………………………………………..106

 

    4-2-2- صفحات متن……………………………………………………………………………………….114

 

        4-2-2-1- تزیینات بالا وپایین متن……………………………………………………………………………….114

 

          4-2-2-2- تزیینات درون متن……………………………………………………………………………………….117

 

          4-2-2-3-فضای حواشی…………………………………………………………………………………………..119

 

     4-2-3- صفحات تتمه……………………………………………………………………………………..122

 

 

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه

 

5- 1- یافته های پژوهش………………………………………………………………………………………………………………126

 

5- 2- نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………….129

 

5- 3- محدودیت های پژوهش……………………………………………………………………………………………..130

 

گزارش کار عملی…………………………………………………………………………………………………………………..133

 

فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………….155

 

مقدمه:

 

در ابتدای دوران اسلامی و با توجه به ارزش کتاب به ویژه قرآن، کار تزیین اوراق و جلد آنها مورد توجه هنرمندان مسلمان قرار گرفت و حاشیه، صفحات، سرفصل‌ها، و سرلوح‌ها با استفاده از انواع اسلیمی‌ها، ختایی‌ها و نقوش هندسی به صورتی زیبا تزیین می‌شد. شایان ذکر است که این تزیینات در دوره‌ی تیموری با مشخصاتی منحصر به ‌فرد و با صورتی منظم، منسجم و قدرتمند در صفحه آرایی کتب و عمدتاً در غالب مکاتب هرات و شیراز جلوه‌گر می‌شده است.

 

با توجه به مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در رابطه با تذهیب نسخ به نظر می رسدکه عمده تحقیقات و رساله ها در ایران بر تذهیب‌های قرآنی و در دوره‌های مختلف هنری ایران متمرکز شده اند و کمتر به تذهیب‌های غیرقرآنی توجه شده است. در این رساله تلاش بر این است تا علاوه بر مطالعه ویژگی های نسخ قرآنی تذهیب شده در دوره‌ی تیموری به تذهیب های غیرقرآنی این دوره که از رونق چشمگیری برخورداربوده اند نیز پرداخته شود و به این ترتیب به مقایسه تطبیقی بین ساختارهای بکار رفته در دو نوع تذهیب فوق الذکر پرداخته شود.

 

برای انجام این رساله نگارنده درپنج  فصل مجزا به تعریف، توصیف، تطبیق و تحلیل مکاتب تذهیب دوره تیموری پرداخته است.

 

درفصل اول این پژوهش به کلیات پژوهش  و عناوینی همچون بیان مسئله، روش تحقیق، اهداف و… پرداخته شده است.

 

در فصل دوم بعد از ذکر مختصری از زمینه‌های تاریخی و فرهنگی این دوره، تعریف مختصری از اصطلاحات تذهیب بیان شده است، همچنین سیر تذهیب و ویژگی‌های آن در ادوار مختلف هنری به ویژه دوره‌ی تیموری بررسی شده‌است.

 

در فصل سوم نگارنده، به معرفی نسخ قرآنی و غیرقرآنی همچون شاهنامه‌ها ودیوان شعرای این دوره که در دسترس بودند، بر حسب تاریخ کتابت آنها همراه با تصاویری از این نسخ، و توصیف تذهیب‌های بکاررفته در آنها پرداخته ‌است.

 

در فصل چهارم، که خود متشکل ازدو بخش است، ابتدا در بخش اول از این فصل، تذهیب نسخ قرآنی از لحاظ ساختاری مورد تجزیه وتحلیل قرارگرفته و در بخش دوم این فصل، تذهیب وتزیین نسخ غیرقرآنی مورد بررسی قرار گرفته است، وبدین ترتیب ساختارهای کلی تذهیب دردوره تیموری مشخص می شوند.

 

سرانجام در فصل پنجم، یافته‌های حاصل از این پژوهش تطبیقی  و نتیجه گیری نویسنده، پایان بخش این پژوهش می‌باشد.

 

 

 

 

 

1-1- بیان و اهمیت مسئله

 

هنر کتابت و کتاب آرایی مذهبی، از پیش از اسلام اعتبار و اهمیت ویژه‌ای نزد ایرانیان داشته و دارد. این جایگاه و اهمیت پس از ورود اسلام به ایران، در کتابت وکتاب‌آرایی صفحات قرآن نیز همچنان باقی ماند. دوره تیموری بدون تردید و بنا بر آثار بجای مانده در حوزه‌های مختلف هنری، یکی از دوره‌های ممتاز هنر در ایران است، از جمله هنرهای مورد توجه این دوره، کتابت قرآن‌کریم بود که در نتیجه این عمل، کتابت و خوشنویسی از جمله هنرهای با ارزش به حساب می‌آمد. به پیروی از کتابت قرآن، کتابت و تذهیب نسخه‌های ادبی محبوب  همچون شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی و… نیز جایگاه برجسته‌ای پیداکرد.

 

همانطور که اشاره شد با ظهور دوره تیموری، سبک تازه‌ای از تذهیب درکتاب‌آرایی پدید آمد. برخی از قرآنهای تذهیب شده این دوره به ویژه آن‌ها که برای شاهرخ و بایسنقر فراهم شده، در زمره زیباترین نسخ خطی تذهیب شده است.

 

کارگاههای هنری شیراز عصر تیموری، نسخ بی‌نظیری  از قرآن‌ها وکتابهای ادبی را به وجود آورده بودند که بهترین آثار آن در مکتب هرات نیر به چشم می‌خورد. نسخه‌هایی در نهایت دقت و ظرافت و نظمی خاص که با رویکرد محافظه‌کارانه آن دوره، محدودیت‌های رنگی و طراحی خاص بر تفکرات هنرمندان نقاش تیموری حاکم کرده بود.

 

با جستجو در مطالعات و تحقیقات انجام گرفته در رابطه با موضوع تذهیب به نظر می‌رسدکه تمرکز عمده تحقیقات و رساله‌ها دردوره‌های مختلف هنری ایران صرفاً بر تذهیب‌های قرآنی  قراردارد و کمتر به تذهیب‌های غیرقرآنی توجه شده است. بنابراین در این رساله تلاش بر این است تا علاوه برمطالعه ویژگی‌های نسخ قرآنی تذهیب شده در دوره‌ی تیموری به تذهیب‌های غیرقرآنی این دوره که از رونق چشمگیری نیز برخوردار بوده‌اند، پرداخته شود و به این ترتیب  مقایسه تطبیقی بین ساختارهای بکار رفته در دو نوع تذهیب فوق‌الذکر در دستورکارقرارمی گیرد.

 

1-2- هدف پژوهش

 

 

فصل چهارم- تجزیه وتحلیل یافته‌های تحقیق

 

بخش اول. 17

 

مقدمه. 18

 

4-1معرفی کارکردهای نور. 21

 

4-1-1 تعریف نور. 21

 

4-1-2 نور از نظر علمی.. 21

 

ادامه فهرست مطالب

 

عنوان ………………………………صفحه

 

4-1-3 اهمیت مبحث نور. 23

 

4-1-4 نور در قرآن و حدیث… 23

 

4-1-5 قداست نور. 24

 

4-1-6 خداوند، نورالانوار. 25

 

4-1-7 حقیقت محمدیه. 26

 

4-1-8 نور و وجود. 27

 

4-1-9 نور و زیبایی.. 28

 

4-1-10 نور، نماد وجود است و ظلمت، نماد عدم. 29

 

4-1-11 نور و جمال انسانی.. 31

 

4-1-12 هنر نسبت كامل انسان با خداوند و حقیقت… 32

 

بخش دوم. 33

 

4-2-1 نور و سیر به باطن.. 34

 

4-2-2 توحید. 36

 

4-2-3 نور عرفان و هنر اسلامی.. 37

 

4-2-4 نور و رنگ در هنر اسلامی.. 41

 

4-2-5 جایگاه نور در فرهنگ ایرانی و هنرهای اسلامی.. 43

 

4-2-6 آداب معنوی و سمبلیسم در هنر اسلامی.. 45

 

4-2-7 رنگ و نور و طریقت تعلیم نقاشی در عصر اسلامی.. 51

 

4-2-8 جهان رنگ‌ها و انسان. 54

 

4-2-9 مفهوم فضا در نگارگری ایرانی.. 61

 

4-2-10 اهمیت فضای خالی در هنر اسلامی.. 66

 

4-2-11 انسان نورانی در نگارگری ایرانی.. 69

 

4-2-12 تجلی و تجسم نور در نگارگری ایران. 72

 

ادامه فهرست مطالب

 

عنوان …………………………………….صفحه

 

بخش سوم. 78

 

4-3-1شهاب‌الدین سهروردی.. 79

 

4-3-2 نجم‌الدین كبرا 80

 

4-3-3 علاءالدوله سمنانی.. 83

 

4-3-4 شیخ محمد لاهیجی.. 86

 

بخش چهارم. 88

 

مقدمه. 89

 

 

4-4-1 آئین مانی.. 91

 

4-4-2 گسترس مانویت… 95

 

4-4-3 مانی و باور فلسفی.. 98

 

4-4-4 نگارگری مانوی.. 99

 

4-4-5 سغد پیش از اسلام (قرن‌های7 و 8میلادی) 107

 

4-4-6 رابطه‌ی نور ورنگ طلایی در هنر مانوی.. 111

 

4-4-7 كاربرد رنگ طلایی در ایران باستان. 112

 

4-4-8 مفهوم نور در آرا مانوی.. 112

 

4-4-9 رنگ در آثار مانویان. 113

 

4-4-10 تجلی نور و رنگ طلایی در آثار مانوی.. 114

 

فصل پنجم- نتیجه‌گیری

 

5-1 نتیجه‌گیری.. 126

 

منابع. 127

 

مقدمه

 

سرعت دقیق نور ۲۹۹۷۹۲۴۵۸ متر در ثانیه است.

 

یُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ یَعْرُجُ إِلَیْهِ فِی یَوْمٍ کَانَ مِقْدَارُهُ أَلْفَ سَنَهٍ مِمَّا تَعُدُّونَ (سوره­ی سجده، آیه­ی ۵)

 

«خدا مسائل زمین را از فـضا اداره می­کند و بعدها (اوامر وی) در شبانه­روز معادل هزارسالی که شما می شمارید بطور زیگزاگی بطرف وی بر می­گردد».

 

آیه می­گوید: که اوامر خدا در روز به اندازه هزارسالی که ما می­شماریم به­طرف خدا حرکت می­کند. منظور آیه از سالی که ما (مسلمانان) می­شماریم سال قمری است که مربوط به گردش ماه بدور زمین است. ماه در هر سال 12بار دور زمین می­گردد و در هر 1000سال 14700بار. مسافتی که ماه در 14700 بار گردش خود بدور زمین طی می­کند 2583134723 کیلومتر است. یعنی اوامر خدا در یک شبانه­روز مسافت مزبور را طی می­کنند. هر شبانه­روز ۸۶۱۶۴.09966 ثانیه است. اگر مسافتی که اوامر خدا در روز طی می­کنند را بر ثانیه­ها تقسیم کنیم سرعت حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید. بترتیب زیر:

 

۲۵.83134723 (بیلیون کیلومتر) تقسیم بر ۸۶۱۶۴.09966 (ثانیه)= 299792.458 کیلومتر در ثانیه سرعتی که برای حرکت اوامر خدا در ثانیه بدست می­آید 299792.458 کیلومتر در ثانیه است، و این سرعت همان سرعت حرکت نور در ثانیه است. در رابطه با زیگزاگی حرکت کردن نیز چنانکه می­دانیم چیزی در فضا مستقیم حرکت نمی­کند بلکه چیزی تحت­تاثیر نیروی جاذبه کائنات خم می­شود و خم شدن مکرر به این طرف و آن طرف ناشی از نیروی جاذبه کائنات نیز مسیری زیگزاگی برای پدیده ایجاد می­کند. این نور النور در بیان عرفانی و اسلامی آن همان نور ذات پروردگار جهان است همانطور که در قرآن کریم «نور» از اسماء خداوند است و تنها اسم مادی او تلقی می شود که در کائنات حضوری محسوس دارد.

 

 

 

1-1- بیان مسئله

 

دکتر علی اکبر خانجانی با نگاه عرفانی به اسم «نور» خداوند در ارتباط با علم فیزیک می‌پردازد:

 

 E=m c2 فرمول معروف آلبرت اینشتن، از اساس نظریه نسبیت است. این فرمول را مهم‌ترین و در عین حال افسانه‌ای‌ترین بیان ریاضیاتی از کائنات نیز دانسته‌اند.از این فرمول جدال‌برانگیز عصر جدید چنان بر می‌آید که هر چیز دارای جرم در جهان هستی اگر به سرعت نور برسد تبدیل به نور می‌شود که بی‌وزن‌ترین پدیده در عالم ماده است. این بدان معناست که کل کائنات وعالم ماده وطبیعت حاصل کاهش سرعت نور و یاحاصل انقباض نور است. یعنی هر چیزی در عالم ماده از جنس نور و دارای ذرات نوری است و نور همان ماده اولیه ساختار جهان است.هنگامی که سخن از نور در قرآن است، اذهان بی­واسطه سوره نور را به یاد می­آورند و از میان آیات این سوره، آیه مشهور آن یعنی )الله نور السموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح فی زجاجه الزجاجه کانها کوکب دری یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لا غریبه یکاد زیتها یضیء ولو لم تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شیء علیم.) خدا نور آسمانها و زمین است، مَثَل نور او چون چراغدانی است که در آن چراغی باشد, آن چراغ درون آبگینه­ای و آن آبگینه چون ستاره­ای درخشنده از روغن درخت پربرکت زیتون که نه خاوری است و نه باختری، افروخته باشد. روغنش روشنی بخشد هر چند آتش بدان نرسیده باشد. نوری افزون بر نور دیگر، خدا هر کس را که بخواهد بدان نور راه می­نماید و برای مردم مثل­ها می­آورد زیرا بر هر چیزی آگاه است. (سوره نور ، آیه 35).

 

شناخت کامل عنصر نور و بررسی ماهیت آن.

 

شناخت و درک مفهوم نور در نگارگری وتطبیق نور با هاله نور.

 

بررسی نور در هنر مانوی  و هنر اسلامی…

 

«در این پژوهش ابتدا به نقش قدسی و ماهیت معنوی نور اشاره می­شود و بعد از آن به نمود زیبایی نور دراثار نقاشی اشاره می­شود. هنر اسلامی یا هنرهای مسلمانان به بخشی از هنر اطلاق می‌شود که در جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان رواج داشته است. هرچند ممکن است این هنرها (هنرهای اسلامی) در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تاثیر فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنرهای اسلامی شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی، نقاشی، سرامیک و مانند آن‌ها می‌شود.هنر اسلامی هنری نیست که فقط به‌آیین اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ غنی و متنوع مردمانی که در سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره می‌کند. . ظهور هنر اسلامی از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت». (واردی،1390، 8). «اتصال انسان به حقیقت ماورایی و حتی حقیقت ماورایی معقول، آن یگانه ی بی همتا جوهر هنر اسلامی است. پس “هنر اسلامی هنری است مقدس.” .مسأله دیگری که در این پژوهش مورد مطالعه قرار خواهد گرفت بررسی رنگ در هنرهای اسلامی و باتوجه به رابطه ناگسستنی اندیشة اسلامی با هنر اسلامی، هدف اصلی هنرمند مسلمان مشاهدة جلوه های متکثر حق و نمایاندن آن به مخاطب خویش است» (رهنورد، 1388، 45).

 

«جایگاه سمبلیک و ارزش محتوایی نور و رنگ در هنر اسلامی به مراتب بیشتر از ارزش بصری آن است. حتی برخی این رویکرد نمادین و پرداختن معنوی هنرمند اسلامی به نور و رنگ تصویر را در سطح ،بالاترین مراتب سلوک معنوی قرار می­دهند: «نور، نماد جریان وجود در پیکره مراتب است  و رنگ نماد بازگشت به روشنایی جاری در ذات نوراست» (بلخاری قهی،1388، 67).

 

1-2 هدف‌های تحقیق

 

تطبیق و مقایسه نور باهاله نور می­باشد و همینطور وجه آشنایی آیین مانی و چگونگی تاثیرگذاری نقاشی مانی بر نگارگری اسلامی.

 

دستیابی به شاخصه­های تزیینی و مفهومی نقاشی مانی.