الف) غزل 19
ب) مسمط 20
ج) قسیده 21
- کلیات 22
الف) بیان مسئله 23
ب) پیشینه تحقیق 23
ج) سوالات تحقیق 23
د) فرضیه های تحقیق 23
و) روش تحقیق 24
هـ) ابزار تجزیه و تحلیل داده ها 24
((اشعار براساس وزن و غالب آنها))
1- در مدح حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص). مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطلوی مجنون مکشوف) 25
قالب: قصیده.
2- در مدح شاه ولایت: مفاعلن فعلاتن مفاعلن فعلاتن (مبحث مثمن مجنون ) 28
قالب: مسمط مخمس.
3- در شهادت علی اصغر: مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطوی مجنون مکشوف) 31
4- مرثیه ای در شهادت ابالفضل: مفتعلن فاعلن مفتعلن فاعلن (منسرح مثمن مطوی مجنون مکشوف) 35
قالب: مسمط
5- گفتگوی حضرت لیلا خاتون و حضرت علی اکبر: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مجنون محذوف) 39
6- در مدح حضرت رسول و مولای متقیان: مفعول و فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکشوف محذوف) 40
قالب: مسمط مخمس.
7- مناجات نامه: مفاعیلن مفاعیلن فعلون (هزج مسدس محذوف) 43
قالب: قصیده.
8- مکالمه زینب در خزبه شام با سرحسین: مفعولُ مفاعیل مفاعِلُ فعولن
(هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) 44
قالب: مسمط
9- در بی وفایی دنیا: مفعولُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف) 46
قالب: قصیده.
10- نامه به عباس قبادیان: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 47
قالب: قصیده.
11- در وضع خرابه ی کاخ خسرو پرویز. فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) 50
قالب: مسمط.
12- گفتار از بی وفایی دنیا: مفعولُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) 53
قالب: مسمط مخمس.
13- دنیای بی وفا: فاعلاتن مفاعِلن فع لن ( خفیف مسدس مجنون محذوف) 56
قالب: قصیده
14- نعت پیامبر: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 57
قالب: قصیده.
15- نوید خبر از علی آقا اعظمی: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) 59
قالب: غزل.
16- بوی یار: مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن اخرب مکفوف محذوف). 60
قالب: غزل.
17- نصیحت فرزند: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعلن (رمل مثمن مجنون محذوف ) 61
قالب: مثنوی .
18- منظومه روباه و شیر : مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 63
قالب : مثنوی
19- حکایت دو آهو نر و ماده: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 67
قالب : مثنوی
20- گفتگوی مرد عارف با عاشقی در کنار دجله: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 77
قالب: مثنوی.
21- مناظره گنجشک و مور: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف) 80
قالب : مثنوی
22- گفتار در بی وفایی دنیا: فاعلاتن مفاعلن فع لن (خفیف مسدس مجنون محذوف) 83
قالب: قصیده.
23- یاد از جوانی و دلتنگی از پیری: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هرج مسدس محذوف) 84
قالب: قصیده.
24- دریغ نامه: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 86
قالب : مثنوی
25- در خواب و عالم رؤیا: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فعل (رمل مثمن مجنون محذوف) 91
قالب: مسمط.
26- معما واله آزاد: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 93
قالب: قصیده.
27- سرکشی شیطان رجیم از سجده آدم 94
قالب : قصیده.
28- رضا به قضا آزاد: مفعولُ فاعلاتن مفعولُ فاعلاتن (مضارع مثمن اخرب) 96
قالب: غزل.
29- گفتار در وضع قصرشیرین: مفعولُ مفاعیلُ مفاعِلُ فعولن (هزج مثمن اخرب مکفوف محذوف) 97
قالب: مسمط.
30- دعوت حضرت زهرا به عروسی قوم دون: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 100
قالب: مسمط .
31- واله مداح شاه ولایت: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع اخرب مکفوف مقصود) 104
قالب: قصیده.
32- غزل: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم) 106
قالب: غزل.
33- تازیانه بر دل: مفاعلین مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 107
قالب: قصیده
34- حکایت ظالم و مظلوم: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 110
قالب: قصیده
35- ندامت نفس : مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن( هزج مثمن احزب مکفوف محذوف) 113
36- توسل به مولا از دست نفس: مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن( هزج مثمن احزب مکفوف محذوف) 114
قالب: مسمط
37- گوشه ای از غربت و توصل: فعلاتُ فاعلاتن فعلاتُ فاعلاتن( رمل مثمن مجنون) 119
قالب: قصیده.
38- هی وحدت: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 121
قالب: قصیده.
39- گله از بخت بد: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف) 121
قالب: قصیده.
40- هی است: مفعولُ فاعلات مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف) 123
قالب: غزل.
41- راز و نیاز با دوست: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم) 125
قالب: غزل.
42- شکایت از نفس: مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن احزب مکفوف محذوف) 126
قالب: غزل.
43- در منقبت مولا: مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مسدس محذوف) 128
قالب: غزل.
44- مناجات نامه: مفعولُ فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف) 130
قالب: قصیده.
45- درویشی و شاهی: فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن (رمل مثمن مجنون اصلم) 130
قالب: قصیده.
46- گله از یار: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن فعولن (هزج مثمن محذوف) 134
قالب: غزل.
47- گفتگوی دل و هجران: مفاعیلن مفاعیلن فعولن(هزج مسدس محذوف) 135
قالب: غزل.
48- پند دل: مفاعیلن مفاعیلن فعولن(هزج مسدس محذوف) 136
قالب: قصیده.
49- در مدح امیر کلهر: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رمل مثمن سالم ) 138
قالب: غزل.
50- در مدح ختمی مرتبت: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مثمن محذوف) 139
قالب: قصیده.
51- بی ارزشی دنیا: مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن مفاعیلن (هزج مثمن سالم) 141
قالب: غزل.
52- در مدح علی(ع): مفعولُ مفاعیلُ مفاعیلُ مفاعیلُ فعولن (هزج مثمن احزب مکفوف محذوف) 142
قالب: مسمط- ترکیب 2 بیتی.
53- توسل به باب الحوائج: مفعول فاعلاتُ مفاعیلُ فاعلن (مضارع مثمن احزب مکفوف محذوف) 143
قالب: قصیده.
54- گفتگوی واله با بلبل قلاجه: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 146
قالب: مثنوی.
55- سرنوشت مرد کوری با نقی آزاد: فاعلاتن فاعلاتن فاعلن (رمل مسدس محذوف) 150
قالب: مثنوی.
اشعار کردی
56- سی منصور واصل: فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم) 154
قالب: مثنوی.
57- درگای داور : فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم) 165
قالب : مثنوی
58- مولا گرداون: فع لن فعولن فع لن فعولن (متقارب مثمن اثلم) 166
قالب : مثنوی
59- کلهرنامه: فعولن فعولن فعولن فعل (متقارب مثمن محذوف) 169
قالب: مثنوی.
چکیده
هدف از این پژوهش گشودن باب تازه ای برای دانشجیان زبان و ادبیات فارسی است تا با جمع آوری آثار پیشینیان در حفظ و اعتلای زبان و ادب فارسی ایفای نقش نماید زیرا بسیاری از مباحث فرهنگی و اجتماعی هر قوم در آثار اشعار نویسندگان و شاعران آن دیار متجلی است . منظومه پیش روی شما که بالغ بر 2500 بیت می باشد قسمتی از اشعار آقای نقی خان آزاد کلهر ملقب به نقی شوان و متخلص به واله می باشد که به صورت میدانی جمع آوری گردیده است . نقی آزاد در بین ایل بزرگ کلهر از معروفیت ویژه ای برخوردار است او ضمن اینکه شاعری خوش قریحه بود، مورخی آگاه و وقایع نگاری چیره دست نیز بود، در سرودن و به نظم آوردن رویدادهای ایلی و تاریخی دقت و توجه خاصی داشته است ، خیلی از حقایق نهفته و رویدادهای نگفته را می توان در آثار او یافت . از آثارش می توان به «کلهرنامه» یا «نامه آزاد کلهر» که نزدیک به 14700 بیت و در بحر متقارب و به تاثیر از شاهنامه فردوسی سروده شده که بیانگر لشگرکشی و جنگ های زمان مشرطیت ایل کلهر می باشد نام برد که قسمت اعظم آن از بین رفته است . دیگر آثار او منظومه فارسی و کردی است که شامل غزلیات ، قصاید، مثنی و مسمط های ایشان می باشد که به قولی بیش از 7 هزار بیت بوده است که بیشتر آن از بین رفته است . این اثر می تواند منبع خوبی برای بررسی فرهنگ فولکولر ایل کلهر باشد .
کلید واژه ها : ایل کلهر ، نقی خان ، آزاد ، شعر
مقدمه
نقی آزاد از جمله بزرگان و وارستگان و ادیبانی است که نیم قرن گذشته در دیار کردنشین کلهر پای به عرصه وجود نهاد.باوجود فقر اجتماعی و امکانات بسیار اندک جهت تحصیل و کسب علوم توانست با تلاش و همت والای خود به درجات والایی از علم دست یابد و علاوه بر تسلط بر علوم دینی و فن سخنوری در زمینه ادبیات و شعر نیز پیشرفت قابل توجهی داشته است. همان گونه که گفته شد کم نیستند مردان فرهیخته ای از این خطه درخشیده اند و بعد از افول چنانچه اثری هم داشته اند بعد از مدتی آن اثر نیز به دلیل بی توجهی به بوته فراموشی سپرده شده و از بین رفته است. نقی آزاد و اشعار وی هم از این دسته اند چنانچه کلهرنامه وی که شرح حماسه های ایل کلهر می باشد و بر وزن شاهنماه فردوسی و متأثر از آن سروده شده بالغ بر دورازده هزار بیت بوده که بخش عظیمی از آن از بین رفته است. این منظومه حاوی اسامی اشخاص برجسته و اقوام و طایفه ها و مکان ها و بسیاری از آداب و رسوم منطقه است و چنانچه باقی می ماند اثری ارزشمند محسوب می شد. بر خود واجب دانستم بعنوان دانشجوی کارشناسی ارشد ادبیات فارسی پایان نامه خود را به جمع آوری و توضیح این منظومه اختصاص دهم تا شاید باب تازه ای باشد برای دانشجویان که با جمع آوری آثاری از این قبیل که در بردارنده بسیاری از مباحث فرهنگی و اجتماعی ماست مانع از فراموشی و نابودی این آثار و در نهایت فرهنگ و آداب و رسوم پیشینیان خود باشند که البته این کار با دشواری هایی هم همراهست که باید با عشق و علاقه بر آنها فائق آمد. از جمله پراکندگی این آثار و تحقیقات میدانی که در این زمینه بعمل می آید نیاز به زمان و حوصله ای مضاعف دارد.
منظومه پیش روی شما نیز با همت بزرگواران و دوست داران فرهنگ این خطه جمع آوری گردیده است، از جمله آنها مهندس پیر حسین نظری است که در زمینه جمع آوری و حفظ آثار شعرای منطقه بسیار کوشیده است، عزیز دیگر آقای محمدرضا خان داوودیان کلهر نوه مرحوم داوود خان می باشد که باقی مانده منظومه کلهرنامه به همت ایشان گردآوری گردیده است. همچنین همت برادر بزرگوارم آقای عبدالجبار رستمی نیز در این مسیر راهگشا بود.
ایل کلهر:
مسکن و محل کوچ ایل کلهر در دوران مختلف تاریخی بنا بر استعداد ایلی و قدرت محلی آنان از لحاظ وسعت و حدود متفاوت بوده است. این محدوده را از جنوب شهر کرمانشاه تا حوالی بغداد(شرقی غربی) و از سومار و نفت شهر تا خانقین و مندلی (شمالی جنوبی) باید در نظر گرفت. ناحیۀ سردسیر (ییلاقی) از ماهیدشت و حسن آباد و کوه های این منطقه آغاز می گردد و ناحیه اسلام آباد(هارون آباد)،گواور(گوآور) و کوه های شمال غربی پشتکوه را در برمی گیرد.
ناحیه گرمسیر(قشلاقی) هم تمامی نواحی مرزی کنونی در غرب کشور که مربوط به محدوده ی استان کرمانشاه می باشد و قسمتی مربوط به استان ایلام از ناحیه سومار، نفت شهر تا مندلی که واحی گیلانغرب و چله و کفرآور و دیره و ویژه نان و پشتۀ امام حسن و قلعه سبزی را در بر می گیرد.( پرنیان، 1380 :39)
طایفه ها و تیره های ایل کلهر:
خالدی، شیانی، سیا سیا، کاظم خانی، تلش، خمان، کرگا، کله پا، قوچمی، هارون آبادی، منصوری، کله جوب، الوندی، شوان، ماهیدشتی، بداغ بیگی، زینل خانی و شاهینی می باشد که مرکز ایل گیلانغرب و مسکنشان هارون آباد، شیان، بره سیمین، قلعه شاهین و دیره است.( فرهنگ دهخدا)
وجه تسمیه ایل کلهر: