عدالت فضایی………………………………………………………………………………………………….12

 

تسهیلات عمومی شهری……………………………………………………………………………………12

 

شهر گرگان………………………………………………………………………………………………………12

 

فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP………………………………………………………………………..12

 

 فصل دوم: ادبیات تحقیق

 

مقدمه………………………………………………………………………………………………………….14

 

2-1-مفاهیم فضا، عدالت اجتماعی و عدالت فضایی………………………………………………..15

 

2-1-1-فضا………………………………………………………………………………………………………15

 

2-1-1-1-فضا در جغرافیا…………………………………………………………………………………..16

 

2-1-1-2-فضای شهری……………………………………………………………………………………..18

 

2-1-2-عدالت…………………………………………………………………………………………………..20

 

2-1-2-1-عدالت جغرافیایی………………………………………………………………………………..21

 

2-1-2-2-عدالت محیطی……………………………………………………………………………………22

 

2-1-2-3-عدالت اجتماعی………………………………………………………………………………….23

 

2-1-2-4-عدالت اجتماعی و شهر………………………………………………………………………..25

 

2-1-2-5-عدالت اجتماعی و برنامه ریزی شهری…………………………………………………….27

 

2-1-2-6-عدالت اجتماعی و رفاه اجتماعی……………………………………………………………28

 

2-1-2-7-عدالت اجتماعی و احساس سرزندگی…………………………………………………….30

 

2-1-2-8-عدالت اجتماعی و توسعه پایدار……………………………………………………………31

 

2-1-3-عدالت فضایی………………………………………………………………………………………..33

 

2-1-3-1-عدالت فضایی شهری…………………………………………………………………………..34

 

2-1-3-2-نابرابری فضایی و اجتماعی در شهرها…………………………………………………….35

 

2-1-4-مکاتب شهری، جغرافیایی و عدالت اجتماعی……………………………………………….38

 

2-1-4-1-عدالت در یونان باستان………………………………………………………………………..38

 

2-1-4-2-عدالت اجتماعی و مکاتب شهری…………………………………………………………..40

 

2-1-4-3-عدالت اجتماعی و آنارشیسم…………………………………………………………………40

 

2-1-4-4-عدالت اجتماعی و کارکردگرایان…………………………………………………………..41

 

2-1-4-5-عدالت اجتماعی و رادیکالیسم………………………………………………………………42

 

2-1-4-6-عدالت اجتماعی و لیبرالیسم………………………………………………………………….44

 

2-2-تسهیلات شهری………………………………………………………………………………………….46

 

2-2-1-تسهیلات و خدمات عمومی شهری…………………………………………………………….46

 

2-2-2-تسهیلات شهری و عدالت فضایی………………………………………………………………48

 

2-2-3-تسهیلات شهری و دسترسی………………………………………………………………………49

 

2-2-4-کیفیت زندگی…………………………………………………………………………………………51

 

2-2-4-1-کیفیت زندگی شهری…………………………………………………………………………..52

 

2-2-4-2-کیفیت زندگی و عدالت اجتماعی…………………………………………………………..54

 

2-2-5-سیستم اطلاعات جغرافیایی……………………………………………………………………….55

 

2-2-6-فرایند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………………….56

 

2-2-7-خود همبستگی فضایی……………………………………………………………………………..57

 

جمع بندی………………………………………………………………………………………………………..59

 

 

 فصل سوم: معرفی محدوده ی مورد مطالعه

 

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………….61

 

3-1-تاریخچه……………………………………………………………………………………………………62

 

3-1-1-شهر گرگان در دوره ی قبل از اسلام………………………………………………………….62

 

3-1-2-شهر گرگان(استرآباد قدیم)در دوره پس از اسلام………………………………………….64

 

3-1-3-شهر گرگان در دوره معاصر………………………………………………………………………64

 

3-2-خصوصیات جغرافیایی و اقلیمی شهر……………………………………………………………..65

 

3-2-1-موقعیت جغرافیایی شهر……………………………………………………………………………65

 

3-2-1-1-عوارض طبیعی……………………………………………………………………………………66

 

3-2-2-توزیع شیب……………………………………………………………………………………………66

 

3-2-3-زمین شناسی…………………………………………………………………………………………..67

 

3-2-3-1-خصوصیات تکتونیکی زمین………………………………………………………………….67

 

3-2-4-خاک…………………………………………………………………………………………………….68

 

3-2-5-پوشش گیاهی…………………………………………………………………………………………69

 

3-2-6-منابع آب……………………………………………………………………………………………….69

 

3-2-6-1-منابع آبهای سطحی………………………………………………………………………………69

 

3-2-6-2-منابع آبهای زیر زمینی………………………………………………………………………….70

 

3-2-7-شرایط اقلیمی و آب و هوایی……………………………………………………………………70

 

3-2-7-1-دمای هوا……………………………………………………………………………………………70

 

3-2-7-2-بارش………………………………………………………………………………………………. 71

 

3-2-7-3-رطوبت……………………………………………………………………………………………..72

 

3-2-7-4-سایر شرایط(تابش آفتاب، گرد و غبار)……………………………………………………72

 

3-3-خصوصیات اقتصادی…………………………………………………………………………………..73

 

3-3-1-وضعیت اشتغال و فعالیت…………………………………………………………………………73

 

3-4-خصوصیات جمعتی و اجتماعی…………………………………………………………………….75

 

3-4-1-خانوار و ترکیب آن…………………………………………………………………………………75

 

3-4-2-ترکیب سنی……………………………………………………………………………………………75

 

3-4-3-نسبت جنسی………………………………………………………………………………………….77

 

3-4-4-وضع سواد…………………………………………………………………………………………….79

 

3-4-5-وضع مهاجرت………………………………………………………………………………………..81

 

3-5-الگوی توسعه……………………………………………………………………………………………..82

 

3-6-بررسی سابقه ی تهیه ی طرح های شهری در شهر گرگان…………………………………..82

 

3-7-وضعیت کمی و کیفی کارکردهای مختلف شهری…………………………………………….83

 

3-7-1-کاربری مسکونی……………………………………………………………………………………..83

 

3-7-2-کاربری تجاری……………………………………………………………………………………….84

 

3-7-3-کارکرد آموزشی……………………………………………………………………………………..85

 

3-7-4-کارکرد فرهنگی………………………………………………………………………………………85

 

3-7-5-کارکرد مذهبی………………………………………………………………………………………..86

 

3-7-6-کارکرد ورزشی………………………………………………………………………………………87

 

3-7-7-کاربری بهداشتی- درمانی…………………………………………………………………………89

 

3-7-8-کارکرد اداری…………………………………………………………………………………………90

 

3-7-9-کارکرد فضای سبز………………………………………………………………………………….91

 

جمع بندی……………………………………………………………………………………………………93

 

 فصل چهارم: یافته های تحقیق

 

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………95

 

4-1-تعیین میزان دسترسی نواحی شهر گرگان به تسهیلات عمومی……………………………..96

 

4-2-تحلیل سلسله مراتبی(AHP)…………………………………………………………………………98

 

4-2-1-آماده سازی و رقومی کردن لایه های اطلاعات مکانی وتهیه ی نقشه ی فواصل………..100

 

4-2-2-طبقه بندی مجدد نقشه ها بر اساس ارزشگذاری آنها……………………………………104

 

4-2-2-1-تحلیل دسترسی به خدمات پستی…………………………………………………………109

 

3-2-2-2-تحلیل دسترسی به جایگاه های سی ان جی و بنزین………………………………..111

 

4-2-4-تشکیل ماتریس مقایسه ی زوجی  و وزن دهی معیارها با استفاده از نرم افزارAHP…….

 

4-2-5-تعیین درجه ی سازگاری………………………………………………………………………..119

 

4-2-6-تلفیق معیارهای وزن گذاری شده و تهیه ی نقشه ی نهایی دسترسی به تسهیلات……121

 

4-3-خودهمبستگی فضایی………………………………………………………………………………..123

 

4-3-1-ضریب موران……………………………………………………………………………………….123

 

4-3-2-آماره ی عمومیG………………………………………………………………………………….125

 

4-3-3-ضریب دو متغیره ی موران……………………………………………………………………..127

 

جمع بندی…………………………………………………………………………………………….130

 

 فصل پنجم: جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

 

5-1-آزمون فرضیه……………………………………………………………………………………………132

 

5-1-1-فرض اول…………………………………………………………………………………………….132     

 

5-1-2-فرضیه ی دوم……………………………………………………………………………………….133

 

5-2-نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………135

 

5-3-پیشنهادات……………………………………………………………………………………………….138

 

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………….140

 

منابع لاتین………………………………………………………………………………………………………148

 

Abstract………………………………………………………………………………………………………..

 

چکیده:

 

مهمترین معیار برای تحلیل وضعیت عدالت فضایی در شهر چگونگی توزیع تسهیلات و خدمات شهری است و میزان و چگونگی توزیع تسهیلات می تواند نقش مؤثری در جابجایی فضایی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق شهری داشته باشد. این پژوهش با هدف تحلیل عدالت فضایی در نقاط شهری گرگان با تأکید بر تسهیلات عمومی شهری وبررسی رابطه ی بین توزیع تسهیلات و جمعیت، 13 نوع از تسهیلات عمومی را مورد بررسی قرار داده است.روش تحقیق از نوع توصیفی، تحلیلی و کاربردی بوده و جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با استفاده از ابزار پرسشنامه و جمع آوری داده ها با مراجعه به سازمانها و ادارات مربوطه انجام شده است. در تحلیل داده ها نیز روشهای AHP، ضریب موران، آماره عمومی G و روش دو متغیره ی موران در محیط نرم افزارهای GIS وGeo DA به کار برده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد دسترسی به تسهیلات عمومی شهری در شهر گرگان در نواحی مرکزی و محلات قدیمی شهر بیشتر و نواحی حاشیه ای از کمترین دسترسی برخوردار می باشند. همچنین نتایج حاصل از ضریب موران و آماره ی عمومی G بیانگر این نکته است که توزیع تسهیلات از نوع خوشه ای و با تمرکز بالاست یعنی نواحی که دارای تراکم تسهیلات می باشد در مجاورت هم واقع شده اند. برای بررسی رابطه ی بین تراکم جمعیت و تراکم تسهیلات عمومی از ضریب موران دو متغیره استفاده شد که نتایج حاکی از رابطه ی ضعیف بین تراکم جمعیت و تسهیلات عمومی است در واقع می توان گفت توزیع تسهیلات بر پایه ی جمعیت در شهر گرگان عادلانه نیست.

 

فصل اول: کلیات تحقیق

 

مقدمه:

 

شهر پیچیده ترین سکونتگاه انسانی است که در آن وسیع ترین روابط انسانی – محیطی شکل می گیرد. بی توجهی مدیریت شهری به مراکز شهری در جریان رشد شتابان شهری این مراکز را با مشکلات و مسائل متعددی روبه رو کرده که باعث کاهش کیفیت محیط زندگی در آنها شده است. رشد سریع جمعیت و نبود امکانات مالی، فنی و زیر بنایی برای ایجاد کاربریهای عمومی و اجتماعی شهر باعث ایجاد یک ناهمگونی و عدم تعادل در توزیع امکانات گوناگون در شهر شده است که این عامل خود باعث ایجاد انواع آلودگی ها، تراکم شدید جمعیت در نقاط خاصی از شهر و ایجاد عدم امنیت روانی برای خانواده ها  شده است. این عوامل توسعه پایدار شهری را که در دهه های  اخیر  مورد توجه برنامه ریزان شهری بوده است را با مشکلاتی مواجه می کند.بنابراین سازمان فضایی متعادل در شهرها نوعی از پایداری شهری است و زمانی محقق خواهد شد که هماهنگی و سازگاری منطقی بین پراکنش جمعیت و توزیع خدمات در شهرها به وجود آید. از آنجایی که سرزمینی را می توان توسعه یافته قلمداد کرد که از نظر اجتماعی –  فرهنگی به سطح توسعه یافتگی رسیده باشد  بنابراین اگر به توسعه با دید اجتماعی – فرهنگی توجه نماییم، می توان گفت که توسعه یافتگی همان راهیابی به سوی عدالت اجتماعی است. عدالت در شهر باید به دنبال تخصیص مناسب و متناسب امکانات و خدمات ،استفاده از توانهای بالقوه و بالفعل در شهر،از بین بردن شکاف بین فقیر و غنی و جلوگیری از به وجود آمدن زاغه های فقر باشد، نوعی از عدالت که از آن به عنوان عدالت فضایی نام برده می شود.

 

تحلیل سلسله مراتبی روشی برای کمک به تصمیم گیران است تا اهداف و راهکارهای خود را در یک محیط پیچیده ی بدون ساختار و غیرشفاف، اولویت بندی و طبقه بندی کنند. یکی از وظایف اساسی مدیران، تصمیم گیری است و سازمان ها با تصمیماتی که مدیران آنها در محیط های اختصاصی اتخاذ می کنند، آنها را به هدفهای از پیش تعیین شده هدایت و نزدیک می کنند. برای استفاده از داوری و قضاوت کارشناسی تصمیم گیران، در این روش مسأله تصمیم گیری به مؤلفه هایی تفکیک شده و به طور سلسله مراتبی مرتب می گردد. سپس با استفاده از دیدگاهها و نظرات برای هر یک از مؤلفه های این فرایند بالاترین اولویت مؤلفه های مسأله تعیین می شود بدین ترتیب توجه تصمیم گیر را نسبت به ضرورت آن جلب می نماید. از جمله مهمترین کاربردهای عملی AHP عبارت از این می باشد که چارچوبی برای مشارکت گروهی در تصمیم گیری و حل مسأله فراهم می سازد. از آنجایی که قادر نیستیم بدون یک معیار اندازه گیری نماییم لذا نیاز به شیوه ای داریم تا معیارهای جدید را برای اندازه گیری ویژگی های ناملموس توسعه دهیم.فرایند تحلیل سلسله مراتب، مدل انعطاف پذیری است که اجازه می دهد تا به وسیله ی ترکیب نمودن قضاوت و ارزشهای شخصی به شیوه ای منطقی تصمیم گیری شود. در واقع نیازمند شیوه ای هستیم که به وسیله ی آن بدانیم آیا عوامل تاثیرات یکسانی بر نتیجه دارند یا نه و یا اینکه آیا تأثیرات آنها متفاوت است.

 

1-1- بیان مسأله

 

به دنبال انقلاب صنعتی و پس از آن در قرن بیستم جمعیت شهرنشین در جهان افزایش یافته و شهرنشینی به شیوه غالب زندگی بشر تبدیل شده، به طوریکه جمعیت جهان از 3 در صد در سال 1800 میلادی به 9/68 درصد در سال 2005 رسیده است(ذاکریان و همکاران،1389: 62). در ایران نیز شهرنشینی از دهه ی 1300 آغاز و در طی سالهای 1340 تا 1355 با شتاب بیشتری افزایش یافت به این ترتیب که جمعیت شهری ایران از 28 درصد در سال 1300 به 8/51 درصد در سال 1360 افزایش یافته است(حسامیان و همکاران،1383: 24). این افزایش شتابان جمعیت موجب نارسائی های کمی و کیفی در ارائه خدمات و امکانات شهری و کاهش کیفیت زندگی شهری گردیده است. این موضوع مورد توافق است که قابلیت دسترسی و تنوع تسهیلات و خدمات، یکی از پارامترهای مهم برای ارزیابی کیفیت زندگی می باشد. اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع و بدون برنامه ریزی شهرها در گذشته، توسعه اتفاق افتاده در مناطق مختلف شهری، بدون برنامه ریزی برای ایجاد تسهیلات مورد نیاز صورت گرفته، که نتیجه آن پایین بودن سطح کیفیت زندگی در این مناطق می باشد. لذا کیفیت زندگی در مناطق ساخته شده شهری به طور اساسی تحت تأثیر قابلیت دسترسی به تسهیلات شهری قرار می گیرد(طالعی و همکاران،1388: 442). توزیع تسهیلات و خدمات و کیفیت آنها نیز به طور تفکیک ناپذیری با رفاه اجتماعی پیوند دارند آنها را نمی توان از موضوعات حاشیه ای همچون نابرابری شهروندان و آزادیهای شخصی تفکیک کرد. باید خاطر نشان کرد که حتی زیباترین مکانها و بهترین آنها از لحاظ موقعیت دسترسی و زندگی اگر با فقدان یا ضعف دسترسی به منابع و امکانات مواجه باشد، نمی تواند برای رفاه ساکنان لذت بخش و مفید باشد(Boyne,Georg,2002: 36) درواقع رشد شهرها باعث شد كه كمبود امكانات و زیرساختارهای شهری با افزایش جمعیت شهری دو چندان شود و گروه های مختلف شهری متناسب با كیفیت زندگی، دسترسی های متفاوتی به این امكانات داشته باشند(حاتمی نژاد و همکاران، 1391: 43).              

 

بنابراین می توان گفت که از مهمترین عوامل در برنامه ریزی شهری، استفاده از فضاها و توزیع مناسب و به عبارتی كاملتر عدالت فضایی است. در این راستا كاربریها و خدمات شهری از جمله عوامل مؤثر و مفیدند كه با پاسخگویی به نیاز جمعیتی، افزایش منفعت عمومی و توجه به استحقاق و شایستگی افراد میتوانند با برقراری عادلانه تر، ابعاد عدالت فضایی، عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی را برقرار نمایند. بنابراین برهم خوردن توازن جمعیتی كه مهمترین ریشه های آن، مهاجرتهای درون و برون شهری، تراكم بیش از حد كاربریها در مناطق خاص اند، میتوانند فضاهای شهری را فضاهایی متناقض با عدالت از ابعاد اقتصادی و اجتماعی نمایند(وارثی و همکاران،1386: 95). در طول صد سال گذشته بسیاری از سیاستمداران و مفسران از بحث عدالت اجتماعی برای توجیه دولت رفاه و به طور کلی تر تامین دولت استفاده کرده اند. به طوریکه برخی از فلسفه های اجتماعی به ویژه سوسیالیستی عدالت را به عنوان مفهوم کلیدی مفاهیم رفاه و آزادی در نظر می گرفت(King,2012: 464). توزیع فضایی متعادل خدمات شهری نیز از مهم ترین نشانه های عدالت اجتماعی در شهر به شمار می رود. عدالت اجتماعی در شهر یعنی تداوم حفظ منافع گروه های اجتماعی متفاوت بر اساس گسترش بهینه ی منابع شهری، درآمدها و هزینه ها(2002: 27،Gray). اساس نظریه عدالت اجتماعی بر این اصل است که نابرابری های اقتصادی و اجتماعی جامعه بر سازمان فضایی آن تاثیر دارد و نیز هرگونه تغییر در سازمان فضایی در روابط اقتصادی –اجتماعی و توزیع درآمد در جامعه اثر مستقیم می گذارد(مرصوصی،1383: 90). برنامه ریزی تأسیسات خدماتی در شکل مدرن آن در حدود یک قرن پیش در کشورهای با اقتصاد پیشرفته به عنوان پاسخی ضروری برای نیاز حفظ سلامت جمعیت در روستاها از تأثیرات صنعتی سازی و تقاضاهای جمعیت رو به رشد و به منظور فراهم آوردن زیرساختهای اساسی شهرها به وجود آمدند(1998:95،Middelton).

 

 

2-4- شهرنشینی در جهان از نظر سازمان ملل………………………………………………………….. 22

 

2-5- مهمترین عوامل تجمع و پراکندگی جمعیت…………………………………………………….. 24

 

2-6- عوامل جغرافیایی مؤثر در پراکندگی جمعیت……………………………………………………. 27

 

2-6-1- پراکندگی عمودی جمعیت………………………………………………………………….. 27

 

2-6-2- تأثیر آب و هوا………………………………………………………………………………… 27

 

2-6-3- جمعیت و خاک……………………………………………………………………………….. 28

 

2-6-4- جمعیت و ناهمواری………………………………………………………………………….. 28

 

2-6-5- عوامل زیستی………………………………………………………………………………….. 29

 

2-6-6- منابع  معدنی و انرژی………………………………………………………………………… 30

 

2-7- عوامل اصلی رشد جمعیت شهرها…………………………………………………………………. 30

 

2-7-1- رشد طبیعی جمعیت شهر……………………………………………………………………. 30

 

2-7-2- اثر مهاجرت……………………………………………………………………………………. 31

 

2-7-3-اثر توسعه محدوده و ادغام آبادی های پیرامون………………………………………….. 31

 

2-7-4- تأثیر متقابل شهرنشینی توسعه و مهاجرت………………………………………………. 31

 

2-8- نگاهی اجمالی به نظریه­های جمعیتی……………………………………………………………… 32

 

2-8-1- طرفداران افزایش جمعیت…………………………………………………………………… 32

 

2-8-2- مخالفان افزایش جمعیت…………………………………………………………………….. 33

 

2-8-3- طرفداران ثبات جمعیت……………………………………………………………………… 33

 

2-8-4- طرفداران حد متناسب جمعیت…………………………………………………………….. 33

 

2-9- نظریه آب و سکونتگاه……………………………………………………………………………….. 33

 

2-10- الگوی تراکم جمعیت شهرها از نظر کلارک ………………………………………………….. 34

 

2-11- نظریه نیازسنجی شهری……………………………………………………………………………. 35

 

2-12- نظریه حد مطلوب جمعیت……………………………………………………………………….. 35

 

2-13- نظریه سلسله مراتب شهری……………………………………………………………………….. 36

 

2-14- نظریه شهرکهای اقماری……………………………………………………………………………. 37

 

2-15- نظریه شهرهای جدید پیوسته……………………………………………………………………… 37

 

2-16- نظریه اندازه شهر…………………………………………………………………………………….. 37

 

2-17- نظریه قطب رشد و شهرگرایی…………………………………………………………………… 39

 

2-18- نظریه شهرهای مسلط………………………………………………………………………………. 40

 

2-19- نظریه شهرهای نامتمرکز…………………………………………………………………………… 40

 

2-20- نظریه شهر فشرده…………………………………………………………………………………… 43

 

2-21- نظریه شهر پایدار……………………………………………………………………………………. 44

 

2-22- شهر و نظریه­های اجتماعی………………………………………………………………………… 46

 

2-22-1- مکتب مدرنیسم یا کارکردگرایی…………………………………………………………. 47

 

2-22-2- مکتب مگااستراکچرالیسم (فن­گرایی)…………………………………………………… 47

 

2-22-3- مکتب آمایش انسانی……………………………………………………………………….. 47

 

2-22-4- مکتب پست مدرنیسم……………………………………………………………………… 48

 

2-23- مروری بر دیدگاههای متفاوت ازدحام شهری………………………………………………… 48

 

2-23-1- دیدگاه اقتصادی…………………………………………………………………………….. 49

 

2-23-2- دیدگاه اکولوژی و اجتماعی………………………………………………………………. 50

 

 

2-23-3- دیدگاه سیاسی……………………………………………………………………………….. 50

 

2-23-4- دیدگاه بهداشتی……………………………………………………………………………… 51

 

2-23-5- دیدگاه روانشناختی…………………………………………………………………………. 51

 

2-24- سیر تحول مسئله تراکم در یکصد سال اخیر…………………………………………………… 52

 

2-25- تراکم زیاد و تراکم کم: نکات مثبت و منفی…………………………………………………… 53

 

2-25-1- تراکم زیاد و نکات منفی………………………………………………………………….. 53

 

2-25-2- تراکم زیاد و نکات مثبت………………………………………………………………….. 54

 

2-25-3- تراکم کم نکات منفی………………………………………………………………………. 54

 

2-25-4- تراکم کم نکات مثبت………………………………………………………………………. 55

 

2-26- شیب تراکم جمعیت شهری از مرکز به پیرامون……………………………………………….. 56

 

2-27- حد متناسب شهری و تراکم آن…………………………………………………………………… 58

 

2-28- عوامل مشوق و مؤثر در متراکم شدن شهرها………………………………………………….. 59

 

2-29- نحوه توزیع تراکم­های شهری و عوامل تأثیرگذار بر آنها……………………………………. 60

 

2-30- عوامل مؤثر تراکم جمعیت در شهرها…………………………………………………………… 63

 

2-30-1- فضای شهری و تراکم جمعیت…………………………………………………………… 63

 

2-30-2- زمین و تعیین حداکثر تراکم………………………………………………………………. 64

 

2-30-3- باران و تراکم جمعیت……………………………………………………………………… 64

 

2-31- عوامل اقتصادی مؤثر بر تراکم شهری…………………………………………………………… 65

 

2-31-1- عوامل جمعیتی………………………………………………………………………………. 66

 

2-31-2- درآمد خانواده……………………………………………………………………………….. 66

 

2-31-3- قیمت زمین و مسکن و تراکم……………………………………………………………. 67

 

2-31-4- نرخ مالکیت اتومبیل و تراکم …………………………………………………………….. 67

 

2-31-5- هزینه خدمات شهری و تراکم……………………………………………………………. 67

 

2-31-6- مباشرات توسعه شهری و تراکم………………………………………………………….. 68

 

2-32- رویکردهای اساسی در تعیین تراکم شهری……………………………………………………. 71

 

2-32-1- رویکرد سرمشقی…………………………………………………………………………… 71

 

2-32-2- رویکرد برنامه­ای…………………………………………………………………………….. 73

 

2-33- راهبردها………………………………………………………………………………………………. 73

 

2-33-1- راهبرد تمرکز: الگوی توسعه واحدهای برنامه­ریزی شهری شده…………………… 73

 

2-33-2- راهبرد تمرکز: سیاست تحکیم شهری…………………………………………………… 74

 

2-33-3- راهبرد عدم تمرکز: متمرکز………………………………………………………………… 74

 

2-34- تراکم جمعیت و اکولوژی شهری………………………………………………………………… 75

 

2-35- ظرفیت قابل تحمل محیط…………………………………………………………………………. 76

 

2-1-35- تبیین مفهوم ظرفیت قابل تحمل محیط از دیدگاه سیستمی………………………… 76

 

2-36- روش­های کنترل تراکم……………………………………………………………………………… 78

 

2-37- قاعده تراکم اندازه…………………………………………………………………………………… 78

 

2-38- عوامل اجتماعی و فرهنگی تراکم شهری……………………………………………………….. 79

 

2-39- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………. 81

 

2-40- جمع­بندی…………………………………………………………………………………………….. 84

 

فصل سوم: محدوده مورد مطالعه

 

3-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………….. 89

 

3-2- موقعیت جغرافیایی استان کرمانشاه………………………………………………………………… 89

 

3-3- موقعیت جغرافیایی شهرستان کرمانشاه……………………………………………………………. 90

 

3-4- موقعیت جغرافیایی شهر کرمانشاه…………………………………………………………………. 90

 

3-5- آب و هوا……………………………………………………………………………………………….. 92

 

3-6- ناهمواریها……………………………………………………………………………………………….. 93

 

3-7- آبهای سطحی………………………………………………………………………………………….. 93

 

3-8- تاریخچه و وجه تسمیه شهر کرمانشاه…………………………………………………………….. 93

 

3-9- ویژگی جمعیتی ترکیب و ساختمان جمعیت……………………………………………………. 94

 

3-9-1- روند تغییرو تحولات جمعیتی شهر کرمانشاه…………………………………………… 94

 

3-9-2- بُعد خانوار……………………………………………………………………………………… 95

 

3-9-3- ساختمان سنی…………………………………………………………………………………. 97

 

3-9-4- ساختمان جنسی………………………………………………………………………………. 98

 

3-9-5- سطح سواد و تحصیلات……………………………………………………………………. 99

 

3-9-6- تحولات جمعیت و تقسیمات کشوری در سالهای مختلف………………………….. 99

 

3-9-7- تراکم جمعیت در استان کرمانشاه و تغییرات آن……………………………………… 101

 

3-9-7-1- تراکم کلی جمعیت شهر کرمانشاه……………………………………………….. 102

 

3-9-8- سرانه کاربری وضع موجود در شهر به تفکیک منطقه و شهر………………………. 103

 

3-9-9- جمعیت و تراکم جمعیت شهر کرمانشاه در مناطق مختلف………………………… 104

 

3-9-10- تغییرات کالبدی فضایی شهر کرمانشاه……………………………………………….. 110

 

3-9-10-1-روند توسعه تاریخی و شکل گیری شهر کرمانشاه………………………….. 110

 

3-9-10-2- دوران قبل از قاجار………………………………………………………………. 111

 

3-9-10-3- دوران قاجاریه…………………………………………………………………….. 111

 

3-9-10-4- دوران پهلوی………………………………………………………………………. 112

 

3-9-10-5- دوران حاضر………………………………………………………………………. 114

 

3-9-11- ویژگی­های اقتصادی شهر کرمانشاه…………………………………………………… 115

 

3-9-12- ساختار اشتغال در بخش های عمده فعالیت ……………………………………….. 117

 

3-9-13- خصوصیات اجتماعی شهر………………………………………………………………. 119

 

3-9-14- آسیب_­های جمعیتی و اجتماعی، فرهنگی شهر………………………………………. 120

 

فصل چهارم: یافته­های تحقیق

 

4- یافته های تحقیق…………………………………………………………………………………………. 123

 

4-1- بررسی نحوه تراکم جمعیت در محلات مورد مطالعه………………………………………… 123

 

4-2- مدل تحلیلی پژوهش و معرفی معیارهای مورد استفاده……………………………………… 125

 

4-2-1-هم سویی با گرایشات مردم………………………………………………………………… 126

 

4-2-1-1- متوسط تراکم ساختمانی……………………………………………………………. 126

 

4-2-1-2- قیمت زمین…………………………………………………………………………… 128

 

4-2-2- استفاده بهینه از تأسیسات وضع موجود…………………………………………………. 130

 

4-2-3- ارتقاءِ کیفیت کالبدی……………………………………………………………………….. 130

 

4-2-3-1- ریزدانگی بافت………………………………………………………………………. 130

 

4-2-3-2- سرانه خدمات محله­ای……………………………………………………………… 133

 

4-2-4- کاهش ترافیک……………………………………………………………………………….. 135

 

4-2-4-1- ظرفیت سیستم حمل و نقل عمومی…………………………………………….. 135

 

4-2-4-2- عرض معبر…………………………………………………………………………… 137

 

4-3- فاصله از مرکز شهر…………………………………………………………………………………. 139

 

4-4- تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………………………….. 141

 

4-3-1- مقایسه زوجی گزینه­ها (محلات)………………………………………………………… 145

 

4-5- اولویت­بندی محلات و تعیین تراکم بهینه………………………………………………………. 146

 

4-6- مقایسه جمعیت محلات موجود با جمعیت محلات پیش­بینی شده تحقیق………………. 147

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری

 

5-1- آزمون فرضیات………………………………………………………………………………………. 150

 

5-1-1- آزمون فرضیه اول……………………………………………………………………………….. 150

 

5-1-2- آزمون فرضیه دوم……………………………………………………………………………….. 150

 

5-2- بحث، نتیجه­گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………… 150

 

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………….. 153

 

پیوست­ها……………………………………………………………………………………………………….. 161

 

چکیده:

 

افزایش جمعیت شهرها و چگونگی اسکان آن­ها یکی از مشکلات شهرهای امروزی می­باشد و با توجه به لزوم حفظ اراضی کشاورزی و طبیعی و همچنین کاهش هزینه­های شهری، مسأله توزیع مطلوب تراکم جمعیتی از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. هدف اصلی این پژوهش تحلیلی بر نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری با استفاده از مدل AHP در شهر کرمانشاه می­باشد. برای دستیابی به این منظور، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. شهر کرمانشاه دارای 6 منطقه شهرداری است و برای انتخاب محلات از بین کل محلات شهر کرمانشاه به صورت تصادفی از هر منطقه شهری 2 محله انتخاب شده است. شاخص­ها و معیارهای مورد استفاده در پژوهش، شامل شاخص­های هم­سویی با گرایشات مردم، کاهش ترافیک، ظرفیت تأسیسات شهری موجود و ارتقاء کیفیت کالبدی می­باشد که با استفاده از مدل AHP در محیط نرم­افزاری GIS و Expert Choice به تحلیل نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح محلات شهر کرمانشاه پرداخته شده است. یافته­های تحقیق نشان می­دهد که طبق نظرات کارشناسان، کاهش ترافیک با وزن 565/0­ با اهمیت­ترین معیار و ظرفیت تأسیسات شهری موجود با وزن 262/0، ارتقاء کیفیت کالبدی با وزن 118/0 و هم­سویی با گرایشات مردم با وزن 055/0 در رتبه­های بعدی قرار دارند. از لحاظ وضعیت تراکم، در محلات 22 بهمن و دولت آباد بین تراکم موجود و پیشنهادی تفاوت وجود ندارد و در محله حافظیه نیاز به افزایش جمیعت وجود دارد و در بقیه محلات میزان تراکم موجود بیشتر از تراکم پیشنهادی می­باشد.نتیجه بدست آمده حاکی از آن است که استفاده از مدل AHP به خوبی جوابگوی تحلیل توزیع تراکم جمعیت در شهر کرمانشاه بود و نشان داد که تراکم جمعیت در سطح محلات شهر کرمانشاه از توزیع مطلوبی برخوردار نمی­باشد.

 

فصل اول: کلیات طرح تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

مقوله تراکم از مباحث دیرین برنامه­ریزی شهری است. در واقع از زمانی که انسان شروع به انتظام بخشیدن به سکونتگاههای خود نمود به تراکم توجهی خاص داشت، نقش تعیین کننده و تأثیرگذاری تراکم بر تمامی جنبه­های برنامه­ریزی و طراحی شهر آنرا به شاخصی مهم در بیان دیدگاهها و مکاتب مختلف در مسائل شهری تبدیل کرده است. در عین حال تأثیرگذاری این عنصر از شرایط زمانی، مکانی و سیستمی، مطالعه آنرا برای درک نحوه نگرش جامعه به فضا در دوره های زمانی و شرایط مکانی مختلف بسیار پراهمیت ساخته است. بطوریکه جوامع مختلف در گذشته، برخوردها و نگرشهای متفاوتی به آنها داشته­اند. لیکن در فرایند جهانی شدن، یک همگرایی در دیدگاهها براساس افزایش تراکم در محیط­های شهری دیده می­شود این همگرایی آنچنان گسترده است که به یکی از مباحث اصلی توسعه پایدار شهری تبدیل شده است. تراکم جمعیت در سیمای شهری و محیط زیست روزانه جمعیت انعکاس یافته و شرایط بهره­مندی آنها را از فضای شهری به ویژه فضای سبز را مشخص می­کند. با توجه به لزوم حفظ اراضی کشاورزی و طبیعی و همچنین کاهش هزینه­های شهری، مسئله توزیع مطلوب تراکم جمعیت از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. توزیع مطلوب تراکم باعث توزیع مناسب جمعیت در سطح شهر می­شود و امکان استفاده بهینه از شرایط موجود را فراهم می­نماید. در این فصل سعی بر آنست که به نحوه توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهری پرداخته شود و این تحقیق همچون سایر تحقیقات علمی از چارچوب کمی روش تحقیق علمی تبعیت می­نماید، براین اساس، طرح تحقیق با تعریف مسئله، اهمیت و ضرورت شروع و به بررسی فرضیه، سؤالات و اهداف و محدوده مکانی، روش تحقیق پرداخته و در نهایت با بیان مفاهیم و اصطلاحات و مشکلات و محدودیتها خاتمه می­یابد.

 

2-1- بیان مسأله

 

افزایش جمعیت شهرها و چگونگی اسکان آنها یکی از مشکلات شهرهای امروزی می­باشد. نقش و اهمیت تراکم در شهرسازی به مفهوم عام و در برنامه­ریزی و طراحی شهری نقاط جدید به مفهوم خاص، بدیهی است. هیچ برنامه و طرح شهری بدون پرداختن به تراکم به عنوان عامل اصلی و تعیین کننده و نیز اثرگذارنده بر تمامی جنبه­های برنامه­ریزی و طراحی نمی­تواند تهیه و اجرا شود. علی­رغم اهمیت فوق­العاده این شاخص، جایگاه آن در فرایند برنامه­ریزی و طراحی شهری از دیدگاه علمی و نظری کمتر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته و همچنان به عنوان یک موضوع پیچیده و مسئله کلیدی مطرح است.

 

تراکم در سطح شهر، به عنوان معیاری برای استقرار جمعیت و تأسیسات شهری، در طرح­های توسعه شهری از اهمیت خاصی برخوردار است (زیاری، 1384: 70).

 

انتخاب تراکم در طرح­های شهری، غالباً براساس تجربیات و مبتنی بر درک مستقیم بوده است که نهایتاً منجر به مشکلات عدیده و عوارض بعدی می­شود. بسیاری از سیاستگذاران توسعۀ شهری پایدار، در طرفداری از زندگی با تراکم زیاد چنین ادعا کرده­اند که راه حل شهر فشرده به کاهش گرایش به سوی توسعه بی­رویه پیرامونی کمک خواهد کرد و به ارتقای پایداری و سرزندگی شهری یاری خواهد رساند (عزیزی، 1388: 48). با توجه به عمر نسبتاً طولانی طرح­های شهری و نیز تحقیقات انجام یافته محدود در مقوله­ی تراکم، هیچ­گاه اندازه­ای به عنوان تراکم بهینه تحقق نیافته تا به عنوان یک الگو به کار گرفته شود؛ بنابراین برای دست­یابی به تراکم بهینه نیازمند برخوردی علمی­تر می­باشد. بحث تراکم بهینه زمانی از استحکام نظری برخوردار می­گردد که از یک سو عوامل مختلف تأثیرگذار بر آن به دقت شناسایی و ریشه­یابی شود و از سویی دیگر، آثار تبعی تراکم در ابعاد مختلف اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد؛ بنابراین استفاده از روشهای که بتواند، به توزیع مناسب تراکم در سطح شهرها کمک کند، می­تواند بسیار باارزش باشد. در این تحقیق سعی شده است یک مدل و روشی مناسب برای توزیع تراکم جمعیتی در سطح شهر کرمانشاه ارائه شود.

 

3-1- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

 

 

2-6: شکاف دیجیتالی.. 16

 

2-7 : تاریخچه شکاف دیجیتالی.. 18

 

2-8: سطوح شکاف دیجیتالی.. 19

 

2-9: شاخص های شکاف دیجیتالی.. 20

 

2-10: عوامل موثر بر شکاف دیجیتالی.. 22

 

2-10-1: درآمد و اقتصاد: 22

 

2-10-2: نسل و شکاف دیجیتالی.. 24

 

2-10-3: جنسیت  و شکاف دیجیتالی.. 25

 

2-10-4: سواد رایانه ای.. 27

 

2-10-5: مهارت و شکاف دیجیتالی.. 27

 

2-10-6: نگرش نسبت به فناوری اطلاعات و ارتباطات.. 29

 

2-10-7:میزان تسلط بر زبان انگلیسی.. 30

 

2-10-8: دسترسی به فناوری اطلاعات وارتباطات.. 30

 

2-10-8-1 انواع  دسترسی. 31

 

2-11: جهان و شکاف دیجیتالی.. 33

 

2-12: ایران و شکاف دیجبتالی.. 34

 

2-13 : وضعیت ایران درجهان: 35

 

2-14: تئوری های کاهش شکاف دیجیتالی.. 36

 

2-15: اضطراب.. 36

 

2-16: اضطراب رایانه. 38

 

2-17: سطوح اضطراب رایانه: 40

 

2-18: عوامل موثر بر اضطراب رایانه. 41

 

2-18-1: خودکار آمدی و اضطراب رایانه. 41

 

2-18-2: نگرش و اضطراب رایانه. 42

 

2-18-3: آموزش واضطراب رایانه. 43

 

2-19: پیشینه ی پژوهش شکاف دیجیتالی و اضطراب رایانه. 44

 

2-19-1: تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 44

 

2-19-2: تحقیقات انجام شده در خارج از کشور. 48

 

2-20 نتیجه گیری.. 53

 

فصل سوم روش شناسی پژوهش.. 87

 

3-1 مقدمه: 88

 

3-2 روش شناسی پژوهش… 88

 

3-3 قلمرو مکانی و زمانی پژوهش: 88

 

3-4 جامعه آماری: 89

 

3-5 نمونه آماری ، حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 89

 

3-6 روش گرد آوری داده ها: 91

 

3-7 ابزار گرد آوری داده ها: 91

 

3-8 روایی و پایایی پرسشنامه: 94

 

3-8-1 روایی پرسشنامه. 94

 

3-8-2 پایایی پرسشنامه. 94

 

 

3-9 روش اجرای پژوهش… 95

 

3-10 روش تجزیه و تحلیل داده ها 95

 

3-10-1 روش توصیفی: 95

 

3-10-2 روش استنباطی: 95

 

فصل چهارم تجزیه وتحلیل داده ها.. 96

 

4-1 مقدمه. 97

 

4-2 آمار توصیفی.. 97

 

4-2-1 توصیف متغیرهای جمعیت شناختی: 97

 

4-2-1-1 جنسیت.. 98

 

4-2-1-2 مقطع تحصیلی. 99

 

4-2-1-3 رشته تحصیلی. 100

 

4-3 تحلیل استنباطی یافته ها 106

 

4-3-1  فرضیه اول:. 106

 

4-3-2 فرضیه دوم. 107

 

4-3-3 فرضیه سوم. 107

 

4-3 -4 فرضیه چهارم. 108

 

4-3-5 فرضیه اصلی.. 109

 

4-3-6 فرضیه پنجم. 109

 

4-3-6-1 فرضیه پنج  الف.. 110

 

4-3-6-2 فرضیه پنج ب.. 111

 

4-3-6-3 فرضیه پنج پ.. 112

 

4-3-6-4 فرضیه پنج ت.. 113

 

4-3-6-5 فرضیه پنج ج. 113

 

4-3-6-6 فرضیه پنج چ. 114

 

4-3-6-7 فرضیه پنج ح. 116

 

4-3-6-8 فرضیه پنج خ. 117

 

فصل پنجم نتایج و پیشنهادها.. 118

 

5-1  مقدمه. 119

 

5-2 خلاصه پژوهش… 119

 

5-3 یافته های پژوهش… 121

 

. 124

 

. 125

 

126

 

5-4 محدودیت های پژوهش… 127

 

5-4-1 : محدودیت تحت کنترل پژوهشگر. 127

 

5-4-2 : محدودیت خارج از کنترل پژوهشگر. 127

 

5-5  پیشنهادهای پژوهش : 127

 

5-5-2 : مبتنی بر یافته های پژوهش… 127

 

5-5-1: مبتنی بر تجارب پژوهشگر. 132

 

5-5-3 : پیشنهاد به پژوهشگران  آینده 134

 

منابع فارسی: 106

 

پیوست ها.. 117

 

Abstract 134

 

عنوان                                                                                                          

 

2-9: شاخص های شکاف دیجیتالی.. 20

 

جدول 3-1: تعداد کل دانشجویان به تفکیک رشته و مقطع تحصیلی.. 89

 

جدول 3-2: نسبت هر نمونه به جامعه. 90

 

جدول 3-3 نسبت مقطع تحصیلی به رشته ی تحصیلی و تعداد نمونه ها در هر مقطع. 90

 

جدول 3-4: ساختار پرسشنامه. 94

 

جدول (4-1): توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ جنسیت.. 98

 

جدول (4-2):توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ مقطع تحصیلی.. 99

 

جدول (4-3):توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ رشته تحصیلی.. 100

 

جدول (4-5):توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ  نگرش نسبت به کاربرد اینترنت.. 102

 

نمودار(4-5): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ نگرش نسبت به اینترنت.. 102

 

جدول (4-6):توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ مهارت استفاده از اینترنت.. 103

 

جدول (4-7):توزیع نمونه مورد مطالعه از میزان  استفاده از اینترنت.. 104

 

جدول (4-8):توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ میزان اضطراب رایانه ای.. 105

 

جدول شماره(4- 9): نتایج حاصله از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در مورد رابطۀ بین آشنایی با فناوری اطلاعات و ارتباطات  و اضطراب رایانه ای   106

 

جدول شماره(4- 10): نتایج حاصله از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در مورد رابطۀ بین مهارت استفاده از اینترنت  و اضطراب رایانه ای دانشجویان  107

 

جدول شماره(4- 11): نتایج حاصله از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در مورد رابطۀ بین استفاده از اینترنت و اضطراب رایانه ای دانشجویان  107

 

جدول شماره(4- 12): نتایج حاصله از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در مورد رابطۀ بین نگرش ذهنی نسبت به اینترنت و اضطراب رایانه ای دانشجویان. 108

 

جدول شماره(4- 13): نتایج حاصله از آزمون ضریب همبستگی پیرسون در مورد رابطۀ بین شکاف دیجیتالی و اضطراب رایانه ای دنشجویان  109

 

جدول(4-14):نتایج توصیفی حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه سن و اضطراب رایانه ای دانشجویان  110

 

جدول(4-15) : نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه سن و اضطراب رایانه ای دانشجویان. 110

 

جدول(4-16): نتایج حاصل از آزمون تعقیبی دانکن در مورد مقایسه سن و سطح اضطراب رایانه ای.. 111

 

جدول(4-17) : نتایج توصیفی حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه شکاف دیجیتالی بر اساس سن دانشجویان  111

 

جدول(4-18)   : نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه شکاف دیجیتالی  بر اساس سن دانشجویان  112

 

جدول(4-19): نتایج حاصل از آزمون تی دو گروه مستقل  در مورد مقایسه اضطراب رایانه بر اساس جنسیت.. 112

 

جدول(4-20): نتایج حاصل از آزمون تی دو گروه مستقل  در مورد مقایسه شکاف رایانه ای  براساس جنسیت.. 113

 

جدول(4-21): نتایج توصیفی حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه رشته تحصیلی و اضطراب رایانه ای دانشجویان  113

 

جدول(4-22): نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه اضطراب رایانه ای بر اساس رشتۀ دانشجویان  114

 

جدول(4-23): نتایج توصیفی حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه شکاف دیجیتالی بر اساس رشتۀ دانشجویان  114

 

جدول(4-24): نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس یکسویه  در مورد مقایسه رشته و شکاف دیجیتالی دانشجویان. 115

 

جدول(4-25): نتایج حاصل از آزمون تعقیبی دانکن در مورد مقایسه رشته و شکاف دیجیتالی دانشجویان. 115

 

جدول(4-26): نتایج حاصل از آزمون تی دو گروه مستقل  در مورد مقایسه اضطراب رایانه بر اساس مقطع تحصیلی.. 116

 

جدول(4-27): نتایج حاصل از آزمون تی دو گروه مستقل  در مورد مقایسه شکاف رایانه ای  براساس مقطع تحصیلی.. 117

 

جدول 1 : جنیست و شکاف دیجیتالی.. 118

 

جدول 2: طبقه بندی کشورهااز نظر دسترسی به IDI. 119

 

جدول 3-وضعیت کشورها از نظر دسترسی به شاخص های ICTوسطح  درآمد. 120

 

جدول 4 : وضعیت ایران در جهان. 121

 

جدول 5: میزان دسترسی به اینترنت.. 123

 

جدول 6: میزان ارجحیت و میزان استفاده از اینترنت.. 124

 

فهرست نمودارها

 

 

 

نمودار(4-1):نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ جنسیت.. 98

 

نمودار (4-2):نمودار توزیع نمونه مورد مطالعه از لحاظ دوره تحصیلی.. 100

 

نمودار(4-3): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ رشته تحصیلی.. 100

 

نمودار(4-5): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ نگرش نسبت به اینترنت.. 102

 

نمودار(4-6): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ مهارت استفاده از اینترنت.. 103

 

نمودار(4-7): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ میزان استفاده از اینترنت.. 104

 

نمودار(4-8): نمودار توزیع فراوانی نمونۀ مورد مطالعه از لحاظ میزان اضطراب رایانه ای.. 105

 

چکیده :

 

 

2-2 مدیریت شهری و حرکت به سوی رویکرد استراتژیک………….. 94

 

1-2-2 ظهور برنامه ریزی و مدیریت شهری…………………………… 95

 

2-2-2 مدیریت استراتژیک شهری……………………………………..109

 

3-2-2 مدیریت شهری در ایران………………………………………… 141

 

4-2-2 نگاهی به شیوه مدیریت شهری ایران (با تأکید بر شهر تهران)……174

 

5-2-2 نقش رویکرد استراتژیک در مدیریت شهر…………………….. 190

 

6-2-2 مطالعه موردی از تجربیات موفق…………………………….. 212

 

روش شناسی………………………………………………………… 221

 

1-3 مقدمه……………………………………………………………… 222

 

2-3 جهت گیری پژوهش……………………………………………… 222

 

3-3 هدف پژوهش…………………………………………………….. 223

 

4-3 میزان دخالت محقق در پژوهش………………………………… 224

 

5-3 محیط پژوهش……………………………………………………… 224

 

6-3 افق زمانی پژوهش……………………………………………….. 224

 

7-3 فرضیه های تحقیق………………………………………………. 224

 

8-3 متغیرهای تحقیق………………………………………………. 225

 

9-3 مدل تحلیلی تحقیق………………………………………………. 225

 

10-3  ابزار گردآوری داده های پژوهش……………………………….. 226

 

1-10-3 پرسشنامه…………………………………………………….. 227

 

2-10-3  اسناد و مدارک………………………………………………. 229

 

11-3 جامعه آماری……………………………………………………… 230

 

12-3 نمونه و روش نمونه گیری………………………………………… 231

 

13-3 روش های تجزیه و تحلیل آماری………………………………… 232

 

1-13-3 آزمون یکسان بودن پاسخهای دریافتی در مورد گزینه های انتخابی (آزمون نیکویی برازش)….233

 

2-13-3 آزمون فریدمن…………………………………………………… 233

 

تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………… 235

 

1-4 مقدمه………………………………………………………………..236

 

2-4 تحلیل داده های جمعیت شناختی………………………………. 236

 

1-2-4 توزیع پاسخگویان بر حسب تحصیلات………………………….. 236

 

2-2-4 توزیع پاسخگویان بر حسب سابقه خدمت……………………..236

 

3-4 تحلیل داده های تخصصی………………………………………….. 237

 

1-3-4 فرضیه اول………………………………………………………….. 237

 

2-3-4 فرضیه دوم…………………………………………………………. 243

 

3-3-4 فرضیه سوم………………………………………………………… 250

 

4-3-4 تحلیل چهار سوال کلی پرسشنامه…………………………….. 255

 

4-4 جمع بندی یافته ها………………………………………………… 259

 

نتایج و پیشنهادها……………………………………………………….. 261

 

1-5 نتایج حاصل از نظرات کارشناسان…………………………………. 262

 

2-5 پیشنهادها……………………………………………………………. 264

 

1-2-5 پیشنهادهای حاصل از متن تحقیق…………………………….. 264

 

 

2-2-5 پیشنهادهایی برای سایر محققان………………………………. 269

 

3-5 محدودیت های تحقیق………………………………………………. 269

 

پیوستها …………………………………………………………………….270

 

پیوست 1 : پرسشنامه………………………………………………….. 270

 

منابع و مآخذ…………………………………………………………….. 273

 

الف- منابع فارسی………………………………………………………… 273

 

ب- منابع لاتین…………………………………………………………….. 278

 

فصل اول: طرح تحقیق

 

1-1- مقدمه

 

دنیای پیچیده و پر تلاطم امروز با دارا بودن مشخصه هایی چون پیچیدگی، تنوع و تغییرات آنی، حوزه های مختلف دانش مدیریت و تفکر حاکم بر آن را دستخوش تأثیر و تغییر قرار داده است. تحولات کنونی تمامی بخش های تصمیم گیری، برنامه ریزی و سازماندهی را در برگرفته و دیگر مجالی برای ایجاد و اتخاذ تصمیمات یکسویه و بلند مدت به تصمیم سازان و مدیران نخواهد داد.

 

در چنین شرایطی ورود به حوزه برنامه ریزی و اداره امور شهرها – که پیش از این نیز جزء جایگاه های سخت مدیریتی و دارای تعدد مولفه های حاکم بر تصمیم گیری بوده است – ما را با جنگل انبوه و بی انتهای متغیرها بیشتر آشنا خواهد کرد. مضاف بر این، بروز نیازهای روزافزون و متنوع انسانی و اجتماعی، پیچیدگی حوزه های تصمیم گیری و انتخاب، به همراه تداخل نقش حوزه های مختلف فعالیت در فرآیندهای برنامه ریزی و سازماندهی بر یکدیگر، مشکلات مواجهه با این موقعیت را برای مسئولین و کارشناسان اداره شهرها صد چندان کرده است. مواردی چون جمعیت و تكنولوژی که از مولفه های مهم و موثر حاکم بر مدیریت شهرهای امروز هستند در تضاد با یكدیگر عمل می كند و آینده شهرها را رقم می‌زنند و بحران های شهری را پدید می آورند.

 

استراتژی و رویکرد استراتژیک به عنوان راه نجات و برون رفت از گره های در هم تنیده برنامه ریزی، در سه دهه گذشته، جان تازه ای به مباحث مدیریتی داده و توانسته به نحو مطلوبی افسار مسائل کانونی مدیریت و تصمیم گیری را کشیده و در دست نگه دارد. رویكرد استراتژیك، به عنوان مجموعه ای از مفاهیم، رویه ها و ابزارها، كه به كمك آنها می توان پدیده های پیچیده و آشفته و بحرانی را در شرایط عدم اطمینان به درستی هدایت كرد، نوید بخش عصری جدید در مدیریت شهری است چرا که ساماندهی و هدایت شهرها روشی خلاق، انعطاف پذیر و عملیاتی و فراگیر و مدبرانه را طلب می کند. در حالی كه مفهوم «جامع» برای سازماندهی و هدایت شهری از روش عقلایی، محافظه كارانه، بلندمدت و ثابت و با پیش بینی خوش بینانه شرایط آینده بهره می جست.

 

فراتر از این بحث، هنگامی كه نگرش استراتژیك به عنوان نوعی رویكرد به گزاره مدیریت و برنامه ریزی افزوده می‌شود (هم به معنی روش  هم به معنی نگرش)، شیوه مدیریت و برنامه ریزی به كلی دگرگون می‌گردد و حتی تحول ساختاری سازمان مدیریت شهری منتج می شود. این امری است كه با سرشت پویای جوامع پیچیده شهری در امواج تحول عصر حاضر، یا به بیانی دیگر وضعیت های بحرانی و عدم اطمینان و پیش بینی ناپذیری تناسب نظری و عملی دارد.

 

طی سالیان اخیر با صعود رویکرد جدید از برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک به تفکر استراتژیک یا همان کل نگر، شاهد بهبود چشمگیری در اتخاذ دیدگاه های درست و نیل دقیق تر به اهداف هستیم. حوزه مدیریت شهری نیز از این رشد بی بهره نبوده و گفتمان های جدیدی که بر مبنای تفکر استراتژیک در امور اداره شهری شکل گرفته، به یاری مدیران و مسئولین شهرها و چه بسا کشورها می روند.

 

در کشور ما نیز اتخاذ رویکردها و نقطه نظرات درست و بجا بر اساس پارادایم های روزآمد جهانی و رو به رشد کنونی، مدد رسان مدیران و تصمیم سازان در زمینه های کاری پیش روی ایشان خواهد بود. موفقیت برنامه ریزان و مدیران شهری ایران مستلزم اعمال تعدیلاتی در نگرش ها و روش های موجود می باشد که علاوه بر نگاه کلان و با لحاظ کردن تمامی گزاره مداخله گر در بخش های مختلف مدیریت شهر، بایستی آنها را با ساختارهای بومی و محلی انطباق داد؛ یا برعكس، ساختارها را با روش همساز ساخت.

 

2-1- بیان مسأله

 

امروزه تفكر استراتژیك و در ادامه آن برنامه ریزی استراتژیك به عنوان یكی از نگاه‌ها و شیوه‌های نوین مدیریت در جهان شناخته شده‌اند، كه توجه به نگاه‌های كلان، آینده نگر و بلند مدت در تمامی اركان آن به چشم می‌خورد. لذا بایستی با توجه به روند فزآینده گرایش به شهرنشینی و توسعه كلان شهرها كه لزوم طرح ریزی كالبدی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را دوچندان كرده، بلكه طراحی مدیریت یكپارچه شهری را غیر قابل اجتناب می‌سازد.

 

با توجه به اینكه مؤلفه‌های زیادی بر مدیریت شهر حاكم بوده و از سال‌های گذشته شهر تهران بدون برنامه‌ای با لحاظ كردن تمامی مؤلفه‌های استراتژیكی لازم، دچار سردرگمی در طراحی و برنامه ریزی كلان شده است. لذا در این تحقیق سعی بر آن است تا نقش تمامی محورهای پنج گانه تفكر استراتژیك در جهت بهینه سازی و مدیریت جامع شهرها با تأكید بر اداره شهر تهران و نحوه ظهور و بروز این تفكر در برنامه ریزی‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

بنابراین مساله اصلی این است که تفكر استراتژیك در مدیران چه تأثیری بر اداره شهر دارد؟ با به عبارت بهتر با تغییر رویکرد از برنامه ریزی جامع و تفکر سنتی به برنامه ریزی استراتژیک و تفکر استراتژیک شاهد تأثیر مطلوبی بر طرح ریزی شهر خواهیم بود یا نه؟ آیا کل نگری و لحاظ تمامی مولفه ها در مدیریت شهر – با حفظ اصول تفکر منطقی و استراتژیک – راه حل بازگشایی گره های کور شهرها خواهد بود؟

 

لذا حدود مسأله در این تحقیق تمامی شئون تصمیم گیری و مدیریتی شهری – با تأکید بر شهر تهران – است. تا آنجایی که از تغییر در دیدگاه ها و طراحی چشم اندازها تا نحوه انتقال آنها به حوزه اجرایی و عرصه عملیاتی شهر، چگونه تأثیر گذار خواهد بود؟

 

3-1- ضرورت و اهمیت تحقیق

 

در سال های اخیر با توجه به رشد بی رویه شهر تهران از نظر جمعیتی و به تبع آن نیاز به طراحی راهکارهایی برای حفظ سلامت شهروندان، حمل و نقل، ساخت و ساز و سرمایه گذاری عمرانی، دیگر نمی توان به رویکردهای سنتی و یا برنامه ریزی جامع شهری دلخوش بود. چرا که اگر چنین راهکارهایی توانایی پاسخگویی به نیازهای روزافزون و پیچیده محیطی را داشت، تهران را به ورطه مشکلات امروز خود نمی انداخت.

 

در جستجو به دنبال راه حلی برای رفع معضلات کلانِ شهر از قبیل تعارضات حوزه های مختلف شهری مانند جمعیت، توسعه پایدار و تکنولوژی که منتج به آلودگی شدید هوا و وارد آمدن فشار روانی شدید به شهروندان شده است هستیم. می توان گفت وجود مواردی چون:

 

– وجود نگاه فنی و متکی بر نرخ روندها در طرح جامع شهر تهران

 

– عدم تصویب برنامه استراتژیک شهر تهران تاکنون

 

– موازی کاری در انجام برنامه ها و تقسیم وظایف

 

– عدم وجود نگاه یکپارچه در بررسی شئون مختلف شهری

 

– عدم وجود فرهنگ مشارکت و مدیریت مشارکتی در شهر تهران

 

– اجرای برنامه های کلان و پر هزینه که با روح شهر و فرهنگ شهری بی ارتباط و بعضاً متضاد هستند

 

ناشی از دید غیر استراتژیک و یا فراگیر نبودن آن، در مدیریت شهر تهران می باشد و راه­ حلی مدیریتی و سیستمی برای حل این مشکل در توسعه تفکر استراتژیک و قابلیت های آن در برنامه ریزی و طراحی خواهد بود.

 

پس نتایج این تحقیق می­تواند مدیران شهر تهران را به سوی نگاهی یکپارچه و کل نگر رهنمون سازد. مضاف بر این در طراحی برنامه ها و ساز و کارهایی منطبق بر روح و فرهنگ شهر نیز یاری رسان خواهد بود.

 

4-1- فرضیات تحقیق

 

سوال اصلی این تحقیق این است: « تفكر استراتژیك در مدیران چه تأثیری بر اداره شهر (با تأكید بر شهر تهران) دارد.»

 

بر این اساس فرضیات تحقیق عبارتند از:

 

1- تفكر استراتژیك در مدیریت شهری مدیران شهر تهران باعث كارا شدن مدیریت ایشان می‌شود.

 

2- اثربخشی فعالیت‌های اداره شهر تهران با نگاه استراتژیك بالا می‌رود.

 

3- رعایت محورهای پنج گانه تفكر استراتژیك، طراحی شهر را كارآمدتر می‌كند.

 

5-1- اهداف تحقیق

 

این پژوهش از نظر جهت‌گیری كاربردی و از نظر پژوهشی توصیفی است. در واقع این تحقیق شامل تشریح و توصیف جنبه‌های مختلف تفكر استراتژیك و تأثیر پنج محور اصلی آن در اداره و طراحی شهرها (با تأكید بر كلان شهر تهران) می‌باشد. در نهایت می‌خواهیم نقش تفكر استراتژیك را در طراحی و اداره شهر یافته و آن را با مدل‌های سنتی و كالبدی مقایسه كنیم که نتایج زیر از نخستین دستاوردهای آن خواهند بود.

 

 

3-تحقیقات دانشگاه میشیگان ……………………………………………………………………………….. 14

 

4-شبکه مدیریت ……………………………………………………………………………………………….. 15

 

5-تحقیقات اسکاندیناوی …………………………………………………………………………………….. 16

 

ج)تئوریهای اقتضایی……………………………………………………………………………………………. 17

 

1-نظریه رهبری وضعیتی یااقتضایی فیدلر…………………………………………………………………. 17

 

2-تئوری موقعیتی هرسی وبلانچارد ……………………………………………………………………….. 19

 

3-تئوری مسیر- هدف…………………………………………………………………………………………. 21

 

4- الگوی مشارکتی……………………………………………………………………………………………… 22

 

د)دیدگاه های جدید رهبری ………………………………………………………………………………….. 23

 

1-تئوری اسنادی رهبر………………………………………………………………………………………….. 23

 

2-تئوری رهبری فره مند………………………………………………………………………………………. 24

 

3-تئوری رهبران عملگرا ……………………………………………………………………………………… 25

 

تحلیلی برنظریه های رهبری…………………………………………………………………………………… 26

 

رهبری درمدیریت……………………………………………………………………………………………….. 27

 

تفاوت مدیریت ورهبری……………………………………………………………………………………….. 28

 

مؤلفه ها……………………………………………………………………………………………………………. 29

 

1-سبک رهبری تحولگر……………………………………………………………………………………….. 29

 

2-سبک رهبری مراوده ای(تعاملی)…………………………………………………………………………. 31

 

3-سبک رهبری آزادگرا………………………………………………………………………………………… 32

 

رهبری درمدیریت اسلامی ……………………………………………………………………………………. 33

 

بخش دوم:بهداشت روانی …………………………………………………………………………………….. 34

 

تعریف …………………………………………………………………………………………………………….. 35

 

نظریه ها……………………………………………………………………………………………………………. 36

 

1-نظریه پاولف………………………………………………………………………………………………….. 36

 

2-نظریه مازلو……………………………………………………………………………………………………. 36

 

3-نظریه اسکینر………………………………………………………………………………………………….. 37

 

4-نظریه فروید ………………………………………………………………………………………………… 37

 

5-نظریه یونگ………………………………………………………………………………………………….. 38

 

6-نظریه موری…………………………………………………………………………………………………… 39

 

7-نظریه آدلر……………………………………………………………………………………………………… 39

 

8-نظریه فروم……………………………………………………………………………………………………. 40

 

9-نظریه اریکسون……………………………………………………………………………………………….. 40

 

10-نظریه هری استاک سالیوان……………………………………………………………………………….. 40

 

11-نظریه گوردون آلپورت ………………………………………………………………………………….. 41

 

12-نظریه جورج کلی…………………………………………………………………………………………. 42

 

13-نظریه آلبرت الیس ………………………………………………………………………………………… 43

 

14-الگوی پزشکی وروان پزشکی…………………………………………………………………………… 44

 

15-الگوی رفتارگرایی…………………………………………………………………………………………. 45

 

16-الگوی انسان گرایی……………………………………………………………………………………….. 45

 

تاریخچه بهداشت روانی ………………………………………………………………………………………. 46

 

 

عوامل موثردراختلال بهداشت روانی…………………………………………………………………………. 47

 

پیشگیری ازبیماریهای روانی ………………………………………………………………………………….. 47

 

مؤلفه ها  ………………………………………………………………………………………………………….. 50

 

1-فرسودگی شغلی……………………………………………………………………………………………… 50

 

2-اضطراب واسترس…………………………………………………………………………………………… 51

 

3-وضعیت آب وهوا………………………………………………………………………………………….. 52

 

بهداشت روانی ازدیدگاه اسلام………………………………………………………………………………… 53

 

نشانه های سلامت روانی ازمنظرقرآن……………………………………………………………………….. 54

 

بخش سوم:پیشینه………………………………………………………………………………………………… 56

 

تحقیقات داخلی………………………………………………………………………………………………….. 56

 

تحقیقات خارجی………………………………………………………………………………………………… 59

 

فصل سوم:روش واجرای پژوهش……………………………………………………………………………. 62

 

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………. 62

 

روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………. 63

 

جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………. 63

 

نمونه آماری وروش نمونه گیری……………………………………………………………………………… 63

 

ابزارگردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………. 63

 

روش آماری………………………………………………………………………………………………………. 65

 

فصل چهارم:تجزیه وتحلیل آماری پژوهش  

 

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………. 67

 

آمارتوصیفی……………………………………………………………………………………………………….. 67

 

بررسی فرضیه ها…………………………………………………………………………………………………. 74

 

فصل پنجم: بحث ونتیجه گیری

 

یافته های پژوهش……………………………………………………………………………………………….. 78

 

بحث ونتیجه گیری………………………………………………………………………………………………. 78

 

محدودیتهای پژوهش…………………………………………………………………………………………… 79

 

پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………………………………………………. 79

 

پیشنهادهای کاربردی……………………………………………………………………………………………. 79

 

منابع

 

منابع فارسی………………………………………………………………………………………………………. 81

 

منافع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………. 85

 

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………… 90

 

فهرست جدول

 

عنوان                                                                                                   صفحه

 

جدول(2-1)دستاوردهای الگوی فیدلر……………………………………………………………………… 19

 

جدول(2-2)مهمترین تفاوتهای رهبرومدیر………………………………………………………………… 29

 

جدول(3-1)اطلاعات پرسشنامه ها………………………………………………………………………….. 65

 

جدول(4-1)توزیع فراوانی برحسب جنسیت…………………………………………………………….. 67

 

جدول(4-2)جدول آماری مربوط به سبک رهبری……………………………………………………….. 68

 

جدول(4-3)توزیع فراوانی برحسب سبک رهبری ……………………………………………………… 68

 

جدول(4-4)جدول آماری مربوط به بهداشت روان ومولفه های آن………………………………….. 69

 

جدول(4-5)توزیع فراوانی مولفه علایم جسمانی………………………………………………………… 69

 

جدول(4-6)توزیع فراوانی مولفه اضطراب………………………………………………………………… 70

 

جدول(4-7)توزیع فراوانی مولفه اختلال درکنش اجتماعی……………………………………………. 71

 

جدول(4-8)توزیع فراوانی مولفه افسردگی……………………………………………………………….. 72

 

جدول(4-9)توزیع فراوانی برحسب بهداشت روان دبیران…………………………………………….. 73

 

جدول(4-10)آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سبک رهبری تحولگراوبهداشت روان…….. 74

 

جدول(4-11)آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سبک رهبری مراوده ای وبهداشت روان…. 75

 

جدول(4-12)آزمون ضریب همبستگی پیرسون بین سبک رهبری آزادگراوبهدااشت روان……… 76

 

چکیده:

 

هدف ازپژوهش حاضرجهت بررسی رابطه بین سبک رهبری مدیران آموزشی بابهداشت روانی دبیران دبیرستانهای دولتی شهرستان میناب انجام شد.این پژوهش درتابستان ونیمسال اول سال تحصیلی 1392انجام شد.214نفرازدبیران دبیرستانهای دولتی درشهرستان میناب براساس روش نمونه گیری طبقه ای ازبین جامعه آماری 447نفری انتخاب شدند،وبه پرسشنامه های سبک رهبری چندعاملی MLQبرناردباس،وبهداشت روانی 28-GHQگلدبرگ،پاسخ دادند.روش این پژوهش توصیفی ازنوع همبستگی وپیمایشی می باشد.نتایج بااستفاده نرم افزار SPSSتجزیه وتحلیل شدند. نتایج به دست آمده از این پژوهش به شرح زیرمی باشد:7/90درصد از مدیران آموزشی دارای سبک رهبری مراوده ای می باشند.71 درصد ازدبیران دارای بهداشت روانی خوبی هستند.ضریب همبستگی پیرسون به دست آمده برای سبکهای رهبری تحولگرا،مراوده ای وآزادگرابه ترتیب 787/0، 003/0و 158/0بوده است.همچنین این پژوهش نشان داد که بین سبک رهبری مراوده ای بابهداشت روان دبیران رابطه معناداری وجود داردامابین سبکهای تحولگرا وآزادگرا بابهداشت روان دبیران رابطه معناداری وجود ندارد.

 

 

 

 

 

کلمات کلیدی:سبک رهبری مدیران،بهداشت روانی دبیران

 

مقدمه: